Η ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΗΣ "ΣΚΟΤΕΙΝΗΣ ΕΠΟΧΗΣ"

Ο ΛΕΩΝ Ο Γ' ΜΕ ΤΟΝ ΓΙΟ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΣΕ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

·         Οι σχολαστικοί: Στην εποχή αυτή παρατηρείται παρακμή της νομικής επιστήμης και χαρακτηρίστηκε ως «σκοτεινή εποχή» για αυτό το λόγο. Ένα από τα συμπτώματα ήταν οι αλλαγές στη μορφή των νομικών σπουδών. Μετά το θάνατο του Ιουστινιανού εξαφανίζονται οι αντικήνσορες και τη θέση τους παίρνουν οι σχολαστικοί. Η διδασκαλία τους δεν παρουσιάζει τη θεωρητική ανάλυση των αντικηνσόρων είναι περισσότερο ρητορική και συναφής με την επαγγελματική τους απασχόληση (όπως των σημερινών δικηγόρων). Συνδύασαν τη διδασκαλία με τη πρακτική και χρησιμοποίησαν ως διδακτέα ύλη τις Εισηγήσεις και τις Νεαρές ενώ τον Πανδέκτη (=> ius, έργα κλασικών νομικών ρωμαίων νομικών) και τον Κώδικα (=>κωδικοποίηση αυτοκρατορικών διατάξεων) δεν τους πολυχρησιμοποιούσαν. Οι σχολαστικοί σε αντίθεση με τους αντικήνσορες άφησαν διδακτικό έργο, μάλιστα δύο από αυτούς (Αθανάσιος ο Εμεσηνός & ο Θεόδωρος Ερμοπολίτης) εξέδωσαν επιτομές με σκοπό τη διευκόλυνση των φοιτητών και των επαγγελματιών νομικών. Οι σχολαστικοί δεν έχουν ως στόχο τη γλωσσική επεξεργασία των νόμων αφού ανέλυαν ελληνικά κείμενα σε ελληνόφωνο ακροατήριο. Στον πενιχρό κατάλογο των ερμηνευτικών έργων στα πρώτα μεταϊουστινιάνεια χρόνια θα πρέπει να προστεθεί και η ελληνική επιτομή του Κώδικα που έγραψε ο Θεόδωρος Ερμοπολίτης.

·         Οι νομοκανόνες: Οι νομοκανόνες αποτελούν συνδυασμό νόμων εκκλησιαστικού περιεχομένου του Ιουστινιανού και κανόνων της Εκκλησίας ίδιας τυπικής ισχύς αφότου ο Ιουστινιανός με τη νεαρά 131.1 είχε εξομοιώσει τους ιερούς κανόνες με τους νόμους. Ο πρώτος νομοκάνων ήταν μίξη της Συναγωγής σε 50 τίτλους του Ιωάννη του Σχολαστικού (=Πατριάρχης Ιωάννης Γ’) και μιας συλλογής ιουστινιάνειων νόμων εκκλησιαστικού περιεχομένου & άλλων ερμηνευτικών έργων και έμεινε γνωστός ως νομοκάνων σε 50 τίτλους λόγω της Συναγωγής. Ο δεύτερος νομοκάνων που γράφτηκε επί Βασιλείας του Ηρακλείου με βάση το Σύνταγμα σε 14 τίτλους (=συστηματική συλλογή καταρτισμένη γύρω στο 580) στο οποίο ενσωματώθηκαν διατάξεις εκκλησιαστικής νομοθεσίας του Ιουστινιανού με συντάκτη ένα νομικό του Ηρακλείου τον Ανώνυμο, για αυτό ονομάστηκε νομοκάνων σε 14 τίτλους. Ο νομοκάνων αυτός υπέστη πολλές τροποποιήσεις στους επόμενους αιώνες με προσθήκες νέου υλικού  και με την τελευταία του μορφή αποτέλεσε βοήθημα της απονομής της δικαιοσύνης της μέσης και της ύστερης περιόδου.  Στα χρόνια της βασιλείας του Ηρακλείου η παραγωγή νέων έργων σταματά καθώς υπάρχει στροφή στον προσανατολισμό των νομικών σπουδών στα κείμενα της ιουστινιάνειας περιόδου με αποτέλεσμα να εξαφανιστεί το αυθεντικό κείμενο κωδικοποίησης αλλά και τα έργα των αντικηνσόρων να είναι πια δυσεύρετα και μη κατανοητά από τους νομικούς της εποχής. Οι ανάγκες της πρακτικής καλύπτονταν στοιχειωδώς με περιορισμένης έκτασης έργα όπως τα Ινστιτούτα (=ελληνική παράφραση των Εισηγήσεων) του Θεόφιλου, τις επιτομές των Νεαρών και του Κώδικα, καθώς και ερμηνευτικές επεξεργασίες του Πανδέκτη. Ο μόνος τρόπος αντιμετώπισης του προβλήματος ήταν να δημιουργηθούν νέα νομοθετικά κείμενα σύντομα ώστε να είναι δυνατή και η διάδοσή τους αλλά και απλά στη διατύπωση για να γίνονται αντιληπτά.

·         Η ενίσχυση του κανονικού δικαίου την εποχή του Ιουστινιανού: Λόγω της περιορισμένης θέσπισης κανόνων από τις εκκλησιαστικές συνόδους και των αμφιβολιών ως προς την κανονικότητα του υλικού των διαφόρων συλλεκτικών έργων, ο τότε αυτοκράτορας Ιουστινιανός Β’ και ο Πατριάρχης Παύλος Γ’ συγκάλεσαν σύνοδο, η οποία επιτέλεσε σημαντικό επιστημονικό έργο (=επικύρωσε κανόνες τοπικών συνόδων, πατερικούς και αποστολικούς, ενώ επίσης ενέκρινε 102 αντιαιρετικούς και κωδικοποιητικούς κανόνες). Στόχος των ενεργειών αυτών ήταν η διασφάλιση εκκλησιαστικής πειθαρχίας και η τόνωση της χριστιανικής πίστης.

·         Εκλογή των Ισαύρων: Την ανάγκη για ένα σύντομο και απλό νομοθέτημα κατανοητό από τον μέσο άνθρωπο της εποχής πληρούσε το νομοθέτημα της Εκλογής του Λέοντος του Γ’ του Ισαύρου και του γιου του Κωνσταντίνου Ε’ (741). Η Εκλογή περιέχει πολλές καινοτομίες κυρίως στο οικογενειακό δίκαιο και στο ποινικό κάτω από την επίδραση της Εκκλησίας. Ειδικά για το ποινικό δίκαιο εισήχθησαν τα εξής μέτρα: (α) κατάργηση απάνθρωπων τρόπων εκτέλεσης της θανατικής ποινής (β) εισήχθη ο κανόνας του ακριβούς προσδιορισμού της επιβληθείσης ποινής, ώστε να αποφεύγεται η ελεύθερη εκτίμηση και η αυθαιρεσία των δικαστών (γ) περιορίστηκαν οι ταξικές ανισότητες κατά την επιμέτρηση της ποινής και (δ) έγινε μερική προσαρμογή της ποινικής μεταχείρισης στην προσωπικότητα του δράστη. Το ποινικό δίκαιο δεν μεταβλήθηκε ουσιαστικώς στους επόμενους αιώνες γιατί μάλλον ανταποκρινόταν στις ποινικές αντιλήψεις των μεταγενέστερων νομοθετών ενώ οι υπόλοιπες διατάξεις της Εκλογής αντικαταστάθηκαν επί των Μακεδόνων. Επειδή το κείμενο της Εκλογής ήταν σύντομο και δεν μπορούσε να καλύψει όλες τις περιπτώσεις δημιουργήθηκε στην πρακτική ένα παράρτημα για τις ειδικές έννομες σχέσεις. Το  Παράρτημα της Εκλογής περιελάμβανε επίσης τον Γεωργικό Νόμο, τον Ναυτικό Νόμο και τον Στρατιωτικό Νόμο που δεν ήταν νόμοι κατά κυριολεξία αλλά στηρίζονταν σε προγενέστερα κείμενα και σε έθιμα. Επίσης περιελάμβανε το Μωσαϊκό Παράγγελμα (=αποσπάσματα από τα πρώτα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης).

·         Το κανονικό δίκαιο της εποχής των Ισαύρων: Λόγω της αναταραχής που προκάλεσε η Εικονομαχία (=θεολογική και πολιτική διαμάχη που ξέσπασε στη βυζαντινή αυτοκρατορία αναφορικά με τη λατρεία των χριστιανικών εικόνων) στους κόλπους της Εκκλησίας δεν γράφτηκαν αξιόλογα έργα στο χώρο του κανονικού δικαίου την εποχή των Ισαύρων. Το νομοθετικό έργο όμως των οικουμενικών συνόδων συμπληρώθηκε με τους κανόνες της Ζ’ Οικουμενικής Συνόδου. Τέλος, λόγω της μη σύμπτωσης του ποινικού συστήματος της Πολιτείας (ποινικό της Εκλογής) με εκείνο της Εκκλησίας, καθώς τα εκκλησιαστικά εγκλήματα δεν αποτελούν πάντοτε και αδικήματα του κοινού δικαίου, αναπτύχθηκε η εξομολογητική φιλολογία η οποία ήταν συλλογές με κωδικοποιητικό χαρακτήρα, των σχετικών διατάξεων του κανονικού δικαίου.

Βιβλιογραφία από Ιστορία Δικαίου Α' Εξαμήνου Νομικής Αθηνών