Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΚΑΘΑΡΣΗ

·         Με τη λήξη της Εικονομαχίας αρχίζει η περίοδος της δυναστείας των Μακεδόνων αυτοκρατόρων, η λεγόμενη Μακεδονική Αναγέννηση,  η οποία αρχίζει με τον Βασίλειο τον Α’ (867) και τελειώνει με την άνοδο στο θρόνο του Ισαάκ Κομνηνού (1057).  

·         Η ανακάθαρσις:  Το νομοθετικό έργο των μακεδόνων αυτοκρατόρων ήδη από τον Βασίλειο τον Α’ περιελάμβανε την ανακάθαρση των παλιών νόμων (ius) με απομάκρυνση όλων των νεωτεριστικών στοιχείων (=νομοθεσία Ισαύρων) που είχαν εισχωρήσει.

·         Η Εισαγωγή: Είναι το πρώτο νομοθέτημα με το οποίο τέθηκε σε εφαρμογή η ανακάθαρση (υπάρχει και άλλη άποψη ότι προηγήθηκε ο Πρόχειρος Νόμος). Στη σύνταξη της Εισαγωγής είχε συμμετάσχει και ο επιφανής πατριάρχης Φώτιος με συνέπεια να είναι ολοφάνερη η επίδραση της Εκκλησίας.  Χαρακτηριστικό γνώρισμα της Εισαγωγής είναι ότι προτάσσονται τίτλοι αφιερωμένοι στο Δημόσιο Δίκαιο στους οποίους προσδιορίζεται η δομή του κράτους και μεταβάλλεται το σύστημα ρύθμισης των σχέσεων Πολιτείας και Εκκλησίας αφού πλέον ο αυτοκράτορας και ο Πατριάρχης είναι ισοδύναμοι. Ειδικότερα, έγινε διάκριση ανάμεσα στις εξουσίες των δύο ανώτατων οργάνων του κράτους με σαφή καθορισμό των αρμοδιοτήτων και των καθηκόντων τους: (α) Πατριάρχης: υλοποίηση ψυχικοπνευματικών συμφερόντων του λαό και (β) Αυτοκράτορας: εξασφάλιση της υλικής ευδαιμονίας του συνόλου. Η σύνταξη της Εισαγωγής προπαρασκευάσθηκε με τη συγκέντρωση όλης της νομοθετικής ύλης και την απαλλαγή από τα περιττά στοιχεία. Οι διατάξεις που απέμειναν αποτέλεσαν ένα κωδικοποιητικό έργο σε 40 βιβλία (όσοι και οι τίτλοι της Εισαγωγής) που δεν έχει διασωθεί παρά σε ελάχιστα αποσπάσματα. Τα λατινικά κείμενα της ιουστινιάνειας νομοθεσίας περιλήφθησαν σε ελληνική γλώσσα βάση της μεταγλώττισης από τους αντικήνσορες.  

·         Τα Βασιλικά (Λέων ο Σοφός): Η ανακάθαρση συνεχίστηκε από το γιο του Βασίλειου, το Λέοντα τον Σοφό που μόλις ανακηρύχθηκε Αύγουστος η πρώτη του ενέργεια ήταν η αναθεώρηση της κωδικοποίησης του πατέρα του. Η ύλη του νέου κειμένου κατανεμήθηκε σε 60 βιβλία και ονομάστηκε Βασιλικά. Παράλληλα με την επεξεργασία των Βασιλικών για τα προβλήματα που προέκυπταν σε αυτήν, ο Λέων εξέδιδε πολλές Νεαρές. Σώζεται μια Συλλογή με 113 νεαρές που φαίνεται να εκδόθηκαν μεμονωμένα και όχι συλλογικά αλλά κωδικοποιήθηκαν αργότερα ίσως με εντολή του Λέοντος. Παρότι οι νεαρές καλύπτουν ένα μεγάλο εύρος θεμάτων το 1/3 από αυτά αφορά την Εκκλησία με κύριο στόχο την προσαρμογή της πολιτειακής νομοθεσίας στις επιταγές των ιερών κανόνων (ιδίως της Πενθέκτης Συνόδου). Επειδή παντρεύτηκε 4 φορές που η Εκκλησία εκείνη την εποχή μέχρι 3 φορές, εξέδωσε το 907 ένα νέο νομοθέτημα, τον Πρόχειρο Νόμο, ως αναθεώρηση της Εισαγωγής όπου παραλήφθηκαν όλα τα μέρη που αφορούσαν οργάνωση του κράτους &  σχέσεις Πολιτείας& Εκκλησίας. Στα τελευταία χρόνια της βασιλείας του εξέδωσε το Επαρχικό Βιβλίο ένα κανονιστικού περιεχομένου κείμενο για τις αρμοδιότητες του Έπαρχου που ήταν αρμόδιος για την εποπτεία των επαγγελματιών και συντεχνιών με στόχο την καταπολέμηση αθέμιτου ανταγωνισμού  και την εξασφάλιση αδιατάρακτων οικονομικών σχέσεων.

·         Οι νεαρές των μεταγενέστερων αυτοκρατόρων: δηλαδή οι νεαρές που εξέδωσαν οι διάδοχοι του Λέοντος του Σοφού. Είχαν ποικίλο περιεχόμενο (α) οι πιο σημαντικές απέβλεπαν στον περιορισμό των κτήσεων των δυνατών και τη διατήρηση της μικρής έγγειας ιδιοκτησίας, (β) άλλες είχαν ως αντικείμενο το δίκαιο του γάμου, (γ) τη δικονομία, (δ) το ποινικό δίκαιο και (ε) εκκλησιαστικά θέματα.

·         Το διδασκαλείο των νόμων: Με νεαρά του Κωνσταντίνου Θ’ Μονομάχου ορίστηκε η δημιουργία κρατικών σχολών (πρώτος νομοφύλακας: Ιωάννης Ξιφιλίνος, μετέπειτα Πατριάρχης Ιωάννης Η’) για τη διδασκαλία της νομικής επιστήμης. Ωστόσο ο στόχος της κρατικοποίησης των νομικών σπουδών δεν επιτεύχθηκε πλήρως αφού η νομική παιδεία εξακολούθησε να βρίσκεται στα χέρια ιδιωτών ή και συντεχνιακών ενώσεων πχ συμβολαιογράφων (χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι πανεπιστημιακές σπουδές του Καίσαρα, του Βάρδα και του Κωνσταντίνου Ζ’).

·         Η ιστορική συνέχεια του δικαίου με συλλογές και συμπιλήματα: Σε όλη την περίοδο των Μακεδόνων παρατηρείται έντονη δραστηριότητα συλλογών και συμπιλημάτων. Άλλοτε χρησιμοποιούσαν ως πρώτη ύλη τα έργα των αντικηνσόρων και των σχολαστικών και άλλοτε τα νομοθετικά και κωδικοποιητικά έργα των Ισαύρων και των Μακεδόνων. Οι συλλογές εμφανίζονται σε ποικίλες μορφές (πχ αναδιάταξη της ύλης ενός βασικού έργου, συντόμευση ή διεύρυνση ενός κειμένου, συγχώνευση περισσότερων έργων). Οι σπουδαιότερες συλλογές ήταν: η Αυξημένη Ιδιωτική Εκλογή, η Επιτομή των νόμων, η Μεγάλη Σύνοψη των Βασιλικών, η Αυξημένη Εισαγωγή, η Εκλογή των Βιβλίων 1-10 των Βασιλικών κλπ.  Σε αντίθεση με τα παραπάνω ανώνυμα έργα, γνωστή είναι η προέλευση του Τιπούκειτου (=τι που κείται) το οποίο ήταν ένα ευρετήριο των Βασιλικών που συντάχθηκε από τον μεγάλο κριτή Πατζή αλλά και  δύο βοηθημάτων της Συνόψεως των νόμων του γνωστού διανοούμενου και πολιτικού Μιχαήλ Ψελλού και του Πονήματος νομικού του δικαστή Μιχαήλ Αιταλειάτη. Η προσήλωση στη συνέχεια του δικαίου είναι φανερή από τα ερμηνευτικά σχόλια των Βασιλικών (μάλλον από τον Ι. Ξιφιλίνο όταν ήταν νομοφύλακας) που εξελίχθηκαν σε γνήσια νομικά λεξικά και από μια συλλογή δικαστικών αποφάσεων και γνωμοδοτήσεων (κυρίως του Ευσταθίου του Ρωμαίου) που είναι γνωστή ως Πείρα (1040-1050). Μολονότι η συντριπτική πλειοψηφία των συγγραφέων ασχολούνται με το ιδιωτικό δίκαιο, ασχολήθηκαν και κάποιοι συγγραφείς με το δημόσιο όπως ο Κωνσταντίνος Ζ’ ο Πορφυρογέννητος. 

Βιβλιογραφία Ιστορία Δικαίου Α εξαμήνου Νομικής Αθηνών