ΛΥΣΗ ΓΑΜΟΥ ΚΑΙ ΔΙΑΖΥΓΙΟ ΣΤΟΥΣ ΚΛΑΣΙΚΟΥΣ, ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΥΣ, ΡΩΜΑΙΚΟΥΣ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ

Στους κλασικούς χρόνους:

• Ο γάμος στους Αρχαίους λύνεται αυτοδικαίως με το θάνατο ενός από τους συζύγους ή με διαζύγιο. 
• Αν την πρωτοβουλία την έπαιρνε ο σύζυγος γίνεται λόγος  αποπέμψεως της συζύγου ενώ στην περίπτωση που η σύζυγος εγκατέλειπε την συζυγική εστία, η σχετική πράξη ονομαζόταν απόλειψη. 
• Ο σύζυγος υποχρεούται να διαζευχθεί τη σύζυγο λόγω μοιχείας αλλιώς κινδυνεύει με την ποινή της ατιμίας. Σύμφωνα με τον Σόλωνα ως τον 4ο αι. π.Χ. ήταν σε ισχύ ο φόνος του δράστη μοιχείας που συλλαμβάνεται επ΄ αυτοφώρω από τον σύζυγο, γιο, αδελφό ή σύντροφο παλλακίδας. Αν το αδίκημα δεν ήταν αυτόφωρο, η δίωξη ασκείται μέσω γραφής μοιχείας.
• Ο γάμος ήταν δυνατόν να λυθεί και χωρίς θάνατο ή διαζύγιο αλλά και με το δικαίωμα του πατέρα της συζύγου αφαιρέσεως δηλαδή της απομάκρυνσης της γυναίκας από τη συζυγική στέγη από τον πατέρα της με αποτέλεσμα την διακοπή του γάμου συμβίωσης. Η άσκηση αυτή του δικαιώματος ήταν εφικτή ακόμα και στους ρωμαϊκούς χρόνους μόνο εφόσον δεν είχαν γεννηθεί από γάμο τέκνα.

Στους ελληνιστικούς χρόνους:

• Στο ελληνιστικό δίκαιο ο σύζυγος εξακολουθεί να έχει το δικαίωμα μονομερούς λύσης του γάμου, μέσω της απομπομπής συζύγου, η δε σύζυγος το δικαίωμα απαλλαγής. Συγχρόνως είναι δυνατό το συναινετικό διαζύγιο. 
• Ισχύει και εδώ το δικαίωμα αφαιρέσεως της γυναίκας από τον πατέρα πράγμα που σταματά στους ρωμαϊκούς χρόνους θεωρώντας ο ρωμαίος δικαστής την σχετική διάταξη ως απάνθρωπη.
• Το διαζύγιο πραγματοποιείται με τη διακοπή της συμβίωσης των συζύγων ακόμα και κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους.  Στα συμβόλαια γάμου των ελληνιστικών χρόνων υπάρχει ρήτρα όταν ο σύζυγος λύει μονομερώς τον γάμο και πρέπει να καταβάλει στη σύζυγο την προίκα που πήρε όταν νυμφεύθηκε. 
• Η υποχρέωση διατροφής και η επιμέλεια των τέκνων διατηρούνται και μετά το διαζύγιο από τον πατέρα.  Στους ρωμαϊκούς χρόνους μόνο απαντάται η περίπτωση που η επιμέλεια των τέκνων πάει στη μητέρα και τους συγγενείς από τη μητρική πλευρά.

 Στους ρωμαϊκούς χρόνους:

• Λύση του γάμου επέρχεται με το θάνατο ενός από τους δύο συζύγους, την απώλεια της ιδιότητας του πολίτη και με διαζύγιο. 
• Το ρωμαϊκό δίκαιο δεν περιλαμβάνει περιορισμούς για τη λύση του γάμου, η οποία γίνεται είτει μονομερώς είτε κοινή συναίνεση. Ενώ μέχρι τους ελληνιστικούς χρόνους ο σύζυγος που έλυε τον γάμο χωρίς λόγο αποδοκιμαζόταν, στους  χρόνους του Αυγούστου, ο σύζυγος υποχρεούται να χωρίσει τη σύζυγο σε περίπτωση μοιχείας της συζύγου αλλά όχι το αντίστροφο.
• Η άρση της συζυγικής εξουσίας πραγματοποιείται μέσω μιας τυπικής δικαιοπραξίας, ανάλογης με αυτήν που συστάθηκε. 

Στους βυζαντινούς χρόνους:

•  Ο θάνατος του ενός από τους συζύγους καθώς και η οριστική απώλεια της ελευθερίας (πχ λόγω καταδίκης) επέφεραν τη λύση του γάμου στο ρωμαϊκό δίκαιο. Το ίδιο ίσχυε και στο βυζαντινό με εξαίρεση την υποδούλωση λόγω ποινής που καταργήθηκε από τον Ιουστινιανό.
• Σε περίπτωση αφάνειας του συζύγου (είχε να λάβει καιρό ειδήσεις από πόλεμο), η σύζυγος μπορούσε να τον αναζητήσει στους διοικητές των μονάδων που άνηκε ο άνδρας της ώστε να βεβαιώσουν ενόρκως τον θάνατό του και μετά την παρέλευση ενός έτους (γινόταν αυτό σε περίπτωση εγκυμοσύνης, να ξέρουν την πατρότητα του παιδιού) μπορούσε να κάνει νέο γάμο. Σε περίπτωση όμως γυρισμού του πρώτου συζύγου, εκείνος μπορούσε να συνεχίσει την έγγαμη συμβίωση μαζί της και ο νέος γάμος ακυρωνόταν.
• Ο Ιουστινιανός απαρίθμησε στη Νεαρά 177 λόγους διαζυγίου. Ως λόγοι διαζυγίου από την πλευρά του συζύγου ήταν α) έγκλημα εσχάτης προδοσίας που γνώριζε η γυναίκα του και δεν απεκάλυψε β) καταδίκη για μοιχεία γ) επιβουλή της ζωής του άνδρα αμέσως ή εμμέσεως δ) ηθικώς ύποπτες πράξεις πχ διανυκτέρευση εκτός σπιτού κλπ. Λόγοι υπέρ της συζύγου ήταν: α) συμμετοχή του άνδρα της σε έγκλημα εσχάτης προδοσίας β) επιβουλή της ζωής της γυναίκας αμέσως ή εμμέσως γ) προσβολή της ηθικής προσωπικότητας αν ο άνδρας την εξέδιδε ή την κατηγορούσε ως μοιχαλίδα και δ) μόνιμες εξωσυζυγικές σχέσεις του συζύγου.
• Εκτός από τους υπαίτιους αυτούς λόγους ο Ιουστινιανός δέχτηκε και άλλους τρεις που δεν είχαν να κάνουν με τους συζύγους που ήταν: α) ανικανότητα του άνδρα για συνουσία που υπήρχε από την αρχή του γάμου β) επιλογή του μοναχικού βίου είτε από κοινού είτε μονομερώς και γ) αιχμαλωσία που είχε διαρκέσει πολύ καιρό.
• Το ότι υπήρχαν οι παραπάνω λόγοι δεν σήμαινε ότι η αναίτια λύση του γάμου έμενε χωρίς αποτέλεσμα. Επειδή η γαμική διάθεση ήταν συστατικό στοιχείο του γάμου η οποία έπρεπε να υπάρχει από την αρχή του γάμου και καθόλη τη διάρκειά του σήμαινε ότι αν ένας από τους συζύγους δήλωνε στον άλλο εγγράφως τη βουλησή του να διαλύσει τον γαμικό δεσμό (η δήλωση αυτή δεν αποτελούσε δικαιοπραξία αλλά πανυγηρική διαπίστωση) αυτή η δήλωση δεν μπορούσε να μείνει ανενεργή. Επέφερε τη λύση του γάμου όμως ήταν συνδεδεμένη με βαρύτατες περιουσιακές συνέπειες για τον σύζυγο. Αν ήταν η σύζυγος εκτός από περιουσιακές συνέπειες η νομοθεσία προέβλεπε την έγκλεισή της σε μοναστήρι - κύρωση που επεκτάθηκε μετά και στον άνδρα.
• Επί των Ισαύρων η λύση του γάμου δυσχεράνθηκε ακόμη περισσότερο. Η επίδραση της Εκκλησίας ήταν καταλυτική και οι μόνοι λόγοι λύσης του γάμου ήταν: α) εξώγαμες σχέσεις της γυναίκας ή ανικανότητα του άνδρα β) επιβουλή της ζωής γ) λέπρα. Τίποτα άλλο δεν μπορούσε να διαλύσει το γάμο.
• Ο Λέων ο Σοφός με τις νεαρές του δημιουργεί λόγο διαζυγίου την περίπτωση που γυναίκα διαπραγματεύεται τη σύναψη νέου γάμου ενόσω είναι ακόμα παντρεμένη και ζει ο άνδρας της ή επιχειρεί άμβλωση χωρίς να το γνωρίζει και επίσης, με νέα ρύθμιση επανέρχεται το θέμα της αιχμαλωσίας ως λόγος διαζυγίου δηλαδή που λείπει καιρό ο σύζυγος χωρίς ειδήσεις, ο μη αιχμάλωτος σύζυγος οφείλει να περιμένει το γυρισμό εκτός αν υπάρχει βεβαιότητα για το θανατό του σε καιρό πολέμου.  Ο Λέων καθιερώνει ως λόγο διαζυγίου και την παραφροσύνη ενός ή του άλλου συζύγου με την προϋπόθεση να λύεται ο γάμος τρία χρόνια μετά από την παραφροσύνη της γυναίκας και πέντε χρόνια μετά την παραφροσύνη του άνδρα.
• Στο προιστουνιάνειο δίκαιο ίσχυε η γνωστή αρχή ότι ο γάμος είναι διαλυτός με την κοινή συναίνεση των συζύγων. Μετά από πίεση της Εκκλησίας αυτό αποκλειόταν εκτός από την περίπτωση της σωφροσύνης δηλαδή λόγω επιλογής του μοναχικού βίου. Τους παραβάτες έπλητταν μεν σοβαρές περιουσιακές κυρώσεις αλλά η διάλυση  του γάμου ήταν ισχυρή και μπορούσαν να συνάψουν νέο γάμο. Η ατέλεια αυτή οδήγησε τον αυτοκράτορα δεκαπέντε χρόνια αργότερα στην ανανέωση της απαγόρευσης με την προσθήκη, ότι οι παραβάτες θα εγκλείοταν σε μοναστήρι και δεν θα μπορούσαν ποτέ να συνάψουν νέο γάμο. Η αυστηρή όμως ρύθμιση δεν διήρκεσε πολύ καθώς ο ανηψιός του Ιουστίνος επέτρεψε πάλι το συναινετικό διαζύγιο όπου με τη Νεαρά 566 μπορούσαν οι σύζυγοι να λύσουν τον γάμο τους ακόμα και χωρίς λόγο. Αυτό διήρκεσε μέχρι 7ο αιώνα π.Χ. όπου πάλι η έντονη αντίδραση της Εκκλησίας συναντάμε την κατάργηση της Νεαράς του Ιουστίνου στην Εκλογή όπου επέσυρε βαριές ποινές όσων έλυναν τον γάμο τους χωρίς συγκεκριμένο λόγο. Μετά την έκδοση της Εκλογής κάθε προσπάθεια συναινετικής λύσης ήταν μάταιη. Έτσι οι ενδιαφερόμενοι επινόησαν ένα τέχνασμα για να καταστρατηγήσουν το νόμο. Γίνονταν ανάδοχοι των παιδιών τους οπότε υπήρχε κώλυμα γάμου και χώριζαν. Για ένα διάστημα υπήρχε μια ανοχή μέχρι το τέλος του ίδιου αιώνα που η Εισαγωγή του Αυτοκράτορα Βασίλειου Α περιέλαβε διάταξη που επέτρεπε το συναινετικό διαζύγιο. Την Εισαγωγή ακολούθησε ο Πρόχειρος Νόμος επιτρέποντας το συναινετικό διαζύγιο μόνο για σωφροσύνη δηλαδή για να γίνουν και οι δύο μοναχοί και επομένως καταργώντας την διάταξη της Εισαγωγής. Αυτή επικράτησε μέχρι τα Βασιλικά που πάλι επιτράπηκε η συναινετική λύση του γάμου.