ΝΟΜΟΘΕΤΕΣ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΤΗΜΑΤΑ ΑΡΧΑΙΑΣ ΑΘΗΝΑΣ

•  Κατά τον 7ο αιώνα π.Χ. η ανάγκη καταγραφής του ισχύοντος άγραφου δικαίου γίνεται επιτακτική και εφεξής, εφικτή. Πολλές περιοχές του ελλαδικού κόσμου (Σπάρτη, Μεγάλη Ελλάδα, Ιωνία, Αθήνα) αναθέτουν σε πρόσωπα κοινής εμπιστοσύνης την σύνταξη νόμων. 
• Η νομοθεσία συνδέεται και με δύο άλλα φαινόμενα της εποχής, τη διάδοση της γραφής και τους αποικισμούς.
• Η ανάγκη σύνταξης νόμων ήταν επιτακτική γιατί έπρεπε να δοθεί ένας κώδικας στους αποίκους (άτομα από διαφορετικούς τόπους καταγωγής) και κατά συνέπεια, με διαφορετικές εμπειρίες.
• Ο 8ος αι. π.Χ. έχει επιλεγεί από τους ιστορικούς ως το χρονικό σημείο γένεσης της αρχαίας ελληνικής πόλης και του πολιτισμού της. Γιατί 8ος αι; α) Γιατί από τότε αρχίζουν να υπάρχουν γραπτές επιγραφικές μαρτυρίες, άρα διαδίδεται η γραφή β) Τότε θεωρείται ότι έζησε ο ποιητής των ομηρικών επών και γ) Είναι ο αιώνας των μεγάλων ιστορικών συμβάντων: νόμισμα, αποικισμοί, γραφή που έμελλαν να σηματοδοτήσουν όλη την μετέπειτα πορεία της ανθρωπότητας.
• Γνώστες και μέσα διάδοσης του δικαίου ήταν εκπρόσωποι των αριστοκρατικών γενών οι οποίοι και απένεμαν την δικαιοσύνη.
• Με εξαίρεση τον Σόλωνα και εν μέρει τους νομοθέτες Ζάλευκο και Χάρωνδα, ελάχιστα γνωρίζουμε για τους βίους και το έργο των νονοθετών. 
• Ζάλευκος (Κάτω Ιταλία). Εκδίδει μετά από χρησμό που υπαγόρευσε η θεά Αθηνά, σειρά νόμων που αργότερα υιοθέτησαν και άλλες ελληνικές πόλεις. Στο νομοθετικό έργο του Ζαλεύκου διαφαίνεται η προσπάθεια του νομοθέτη να αποτρέψει κάθε μελλοντική μεταβολή στο πεδίο του δημόσιου δικαίου όσο και στο χώρο των ιδιωτικών εννόμων σχέσεων. Το ίδιο ακολουθεί και ο Σόλωνας. Άλλα μέτρα της νομοθεσίας του Ζαλεύκου είναι ο περιορισμός της δυνατότητας της μεταβολής και ερμηνείας των νόμων, ο καθορισμός της ποινής από το νόμο και όχι πλέον από δικαστή, η απαγόρευση της απαλλλοτροίωσης της γης, η αρνητική στάση της έννομης τάξης απέναντι στις πιστωτικές συναλλαγές.
• Χάρωνδας (Σικελία). Οι νόμοι του υιοθετήθηκαν και από άλλες πόλεις, από την Κάτω Ιταλία μέχρι Σικελία και εσωτερικό Μ. Ασίας. Περιέλαβε στο νομοθετικό έργο διατάξεις κοινωνικού περιεχομένου όπως προστασία ορφανών, εγκαταλειφθέντων συζύγων, υποχρεωτική παιδεία, δωρεάν ιατρική περίθαλψη ενώ κράτησε εχθρική στάση απέναντι στις πιστωτικές δικαιοπραξίες.
• Λυκούργος (Σπάρτη). Για το έργο και το βίο του οι πληροφορίες είναι περιορισμένες και ανασφαλείς. Η Μεγάλη Ρήτρα του Λυκούργου θέτει τους βασικούς πολιτειακούς θεσμούς της Σπάρτης. Ξεκινά με την κατανομή των πολιτών σε φυλές ως κριτήριο την καταγωγή (αριστοκρατικό κριτήριο) ή τον τόπο διαμονής (δημοκρατικό κριτήριο). Με επόμενες διατάξεις η Ρήτρα ορίζει τα πολιτειακά όργανα της Σπάρτης: την Γερουσία, τους βασιλείς και την Απέλλα. Η Γερουσία αποτελείται από τριάντα πρεσβύτερους και δύο βασιλείς οι οποίοι εφεξής εντάσσονται στο κυριαρχικό όργανο της πόλεως και διευθύνουν τη συζήτηση. Η λαϊκή συνέλευση θα συνέρχεται πλέον σε τακτά χρονικά διαστήματα, κατά τη διάρκεια των Απελλών (των εορτών προς τιμή του Θεού Απόλλωνα). Η Μεγάλη Ρήτρα ρυθμίζει κατά τρόπο σαφή την νομοθετική και δικαστική εξουσία κατανέμοντάς τις μεταξύ Γερουσίας και Λαϊκής Συνέλευσης. Οι προτάσεις εισάγονται από τη Γερουσία στη Λαϊκή Συνέλευση η οποία αποφασίζει κατά κυριαρχικό τρόπο. Από τη διάταξη αυτή της Ρήτρας προκύπτει το δημοκρατικό πολίτευμα που ίσχυσε στην Σπάρτη πριν φτάσει στην Αθήνα. Από μια ασαφή διάταξης της Ρήτρας προκύπτει ότι η Γεορουσία και οι βασιλείς δεν ευθύνονται ούτε δεσμεύονται για τις μη ορθές αποφάσεις της λαϊκής συνέλευσης. Ενώ για τις ορθές ευθύνονται και δεσμεύονται.
• Δράκων. Από το νομοθετικό του έργο έχει διασωθεί ο φονικός νόμος που ίσχυσε μέχρι 4ο αιώνα π.Χ. Παρόλο που έμεινε γνωστός για την σκληρότητα των κυρώσεων που επέβαλε, ο Δράκων καθιέρωσε την ισότητα απέναντι στην ποινική μεταχείριση και έλαβε υπόψη του στον υπολογισμό της ποινής την υποκειμενική διάθεση του δράστη.
• Σόλων. Με το νομοθετικό του έργο προκειμένου να περιορίσει τα προνόμια και την εξουσία των αριστοκρατικών γενών, υποδιαίρεσε το σώμα των πολιτών σε τέσσερις τάξεις βάσει τιμοκρατικών κριτιρίων (και όχι πλέον με τη γέννηση) και προβαίνει σε μεταρρυθμίσεις εμπράγματου και κληρονομικού δικαίου. Το πολιτικό μονοπώλιο των εκπροσώπων της αριστοκρατίας καταλύεται με τη δυνατότητα συμμετοχής στα δικαστήρια  και συνελεύσεις και των οικονομικά ασθενέστερων τάξεων.  Απελεύθερωσε τις μικρές ιδιοκτησίες από τα βάρη και απαγόρευσε το δανεισμό με παροχή ασφαλείας το ίδιο το πρόσωπο του οφειλέτη που οδηγούσε σε εκδουλισμό των πολιτών. 
• Μέσα από το έργο των νομοθετών έγινε προσπάθεια να αποκατασταθεί η κοινωνική ειρήνη λόγω των κρίσεων της εποχής που οφείλονταν είτε σε διαμάχες εξουσίας μεταξύ αριστοκρατών είτε σε δυσκολίες της αγροτικής τάξης που είχε να κάνει με την ιδιοκτησία λόγω κληρονομικότητας. 
• Οι προτεραιότητες λοιπόν των νομοθετών ήταν η ρύθμιση της ανθρωποκτονίας (λόγω αντεκδίκησης) και της κληρονομικής διαδοχής.
• Οι αρχαϊκοί νομοθέτες έχοντας λάβει σχετική εξουσιοδότηση, νομοθετούν. Και καλούνται να συμφιλιώσουν μέσω της νομοθεσίας όλες τις κοινωνικές τάξεις μεταξύ τους. Δεν έσπευσαν να κωδικοποιήσουν το άγραφο δίκαιο στο σύνολό του. Και σε καμία περίπτωση δεν σχημάτισαν κώδικα. Έδωσαν σημασία σε νόμους που είχαν να κάνουν με κοινωνική συμβίωση. Σε αυτούς τους κανόνες προστέθηκαν και άλλοι που προέρχονται από παλαιό άγραφο εθιμικό δίκαιο αλλά και από νεοσύστατες διατάξεις.
• Η ουσία του έργου των νομοθετών ήταν να επιλέξουν μεταξύ δύο ή και περισσοτέρων λύσεων δικαίου ώστε να υπάρχουν όσο το δυνατόν λιγότερες δυσμενείς συνέπειες για τα οικονομικά, ηθικά ή άλλα συμφέροντα του κοινωνικού συνόλου.
• Την ασφαλεια του δικαίου που επεδίωξαν οι αρχαϊκοί νομοθέτες μέσω της κατάργησης αντιφατικών διατάξεων προκαλύ δυόμισυ αιώνες μετά τον θαυμασμό του Δημοσθένη.
• Με το έργο των νομοθετών γίνεται εμφανής πια η σχέση μεταξύ πολιτειακού καθεστώτος και κυριαρχίας του νόμου, ο οποίος  αρχίζει να αποδεσμεύεται από τη θρησκεία. Δεν αποτελεί πια υπαγόρευση ή επιταγή των Θεών ο νόμος όπως συνέβαινε στα ομηρικά έπη, αλλά έργο ανθρώπινο και ορθολογικό.
• Ο Κώδικας της Γόρτυνος. Πρόκειται για το εκτενέστερο και πληρέστερο αρχαίο ελληνικό νομοθέτημα που έχει διασωθεί από την κρητική πόλη Γόρτυνα. Για τα δεδομένα της εποχής ο νόμος της Γόρτυνας είναι κώδικας. Πληρεί την προϋπόθεση της κανονιστικότητας (οι διατάξεις έχουν χαρακτήρα γενικό, αφηρημένο και απρόσωπο) και της επιτακτικότητας (έχει δεσμευτική ισχύ για τα υποκείμενα που αφορά). Επίσης παρουσιάζει εσωτερική ενότητα και αρχίζει με την επίκληση των θεών ενώ δεν αναφέρεται πουθενά η αρχή που τον εξέδωσε, είναι δηλαδή αγνώστου πατρότητας. Αξιοπερίεργο είναι ότι δεν ρυθμίζει την ανθρωποκτονία, αυτό το αφήνει μάλλον σε παλαιές διατάξεις. Ο κώδικας μας αποκαλύπτει μια ιδιαίτερα σύνθετη κοινωνική διαστρωμάτωση της Γόρτυνος: ελεύθεροι πολίτες, ελεύθεροι χωρίς πολιτικά δικαιώματα (απέταιροι), δουλοπάροικοι και δούλοι. Οι ελεύθεροι πολίτες διακρίνονται σε τέσσερις ηλικιακές τάξεις που καθορίζονται με βάση την βιολογική ωριμότητα και την δημόσια εκπαίδευση που συνοδεύει την κάθε ηλικία. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν το πως παρατίθενται οι διατάξεις, πρώτες είναι εκείνες που αναφέρονται στην διεκδίκηση της κυριότητας ενός δούλου ή προσώπου που αμφισβητείται η ελευθερία. Ακολουθούν διατάξεις για αδικήματα κατά των ηθών, όπως αποπλάνηση, ασέλγεια και μοιχεία, διατάξεις οικογενειακού δικαίου (διαζύγιο, λύση γάμου, έκθεση τέκντων, περιουσιακές σχέσεις μεταξύ συζύγων διαρκούντος του γάμου), διατάξεις κληρονομικού δικαίου, εμπράγματου, ενοχικού κοκ. Αναφορικά με τα αδικήματα του βιασμού και της μοιχείας, ο κώδικας εξαρτά το ύψος της προβλεπόμενης χρηματικής ποινής από την ιδιότητα (ελεύθερος, απέταιρος, δουλοπάροικος, δούλος) του θύματος και του δράστη. Ο Γορτύνιος νομοθέτης στο θέμα αυτό θέσπισε έναν κατάλογο ποινών, πρακτική που χρησιμοποιούσαν και εκτός Ελλαδος και στον ρωμαϊκό Δωδεκάδελτο. Η νομοθεσία της Γόρτυνος σηματοδοτεί το τέλος των πρώιμων χρόνων του δικαίου και τις απαρχές ενός ωριμότερου και πιο τεχνικού δικαιικού συστήματος.