ΙΣΤΟΡΙΑ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΤΑΤΑΚΤΗΡΙΕΣ ΕΤΟΣ 2011

ΘΕΜΑ ΚΑΤΑΤΑΚΤΗΡΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΝΟΜΙΚΗΣ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΔΙΚΑΙΟΥ ΕΤΟΣ 2011-2012

Η εκ διαθήκης διαδοχή στο αρχαίο ελληνικό, ελληνιστικό και ρωμαϊκό δίκαιο.

Απάντηση:

Η εκ διαθήκης διαδοχή στο αττικό δίκαιο:

Þ     Στο Σόλωνα αποδίδεται επίσης ο νόμος περί διαθηκών. Εξουσία σύνταξης διαθήκης αναγνωρίζεται μόνο σε περίπτωση που ο διαθέτης δεν έχει γνήσιους άρρενες κατιόντες, τους οποίες δεν δικαιούται να αποκλείσει από την κληρονομική διαδοχή, παρά μόνο αν έχει προηγηθεί αποκήρυξή τους. Αν δεν υπάρχουν γνήσιοι άρρενες, παρέχεται η δυνατότητα στον διαθέτη να παρακάμψει τους εξ αγχιστείας, αναθέτοντας τη συνέχιση του οίκου του σε εξ υιοθεσίας υιό.  Ο αττικός νόμος δεν απαιτεί ιδιαίτερο συστατικό τύπο. Έγκυρες είναι τόσο οι έγγραφες όσο και οι προφορικές φτάνει ο διαθέτης να συγκεντρώνει στο πρόσωπο τις εξής προϋποθέσεις (α) ιδιότητα του πολίτη και (β) νόμιμη ηλικία. Ως λόγους ακυρότητας της διαθήκης η Σολώνεια νομοθεσία εισάγει την έλλειψη πνευματικής ικανότητας και την άσκηση βίας σε βάρος του διαθέτη.  Κατά τους κλασικούς χρόνους, λόγοι ακυρότητας ήταν (α) η φρενοβλάβεια (β) το γήρας (γ) η σύνταξη διαθήκης υπό την επήρεια ψυχοφαρμάκου (δ) η επήρεια γυναίκας και (ε) κάθε ψυχολογική ή φυσική βία.

Η εκ διαθήκης διαδοχή στο ελληνιστικό δίκαιο:

Þ     Οι διαθήκες των ελληνιστικών χρόνων καταρτίζονται εγγράφως και αποτελούνται από δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος ο διαθέτης χρησιμοποιεί τυπικές εκφράσεις ότι το έγγραφο συντάχθηκε ενώπιον συμβολαιογράφου. Το δεύτερο μέρος αρχίζει με τη φράση «έχοντας σώας τας φρενός»  και περιλαμβάνει διατάξεις τελευταίας βούλησης που αφορούν είτε το σύνολο της περιουσίας είτε μέρος αυτής, την εγκατάσταση κληρονόμου ή κληροδόχου, την επιβολή υποχρεώσεων στους νόμιμους κληρονόμους, τον ορισμό εκτελεστή διαθήκης, επιτρόπου ανηλίκων τέκνων ή της συζύγου, τη σύσταση προίκας κλπ. Συχνά η διαθήκη περιλαμβάνει ρήτρα περί μη προσβολής της. Ικανότητα σύνταξης διαθήκης αναγνωρίζεται στους αρρένες ενηλίκους. Όσον αφορά τις γυναίκες η σύνταξη διαθήκης είναι κάτι ασυνήθιστο. Σε αρκετές περιπτώσεις όμως οι σύζυγοι συντάσσουν από κοινού διαθήκη. Οι διατάξεις τελευταίας βούλησης έχουν χαρακτήρα ανακλητό. Η δυνατότητα ανάκλησης προβλέπεται μέσω ειδικής ρήτρας της διαθήκης. Για να είναι έγκυρη η ανάκληση είτε πρέπει να αναφέρεται στη νέα διαθήκη είτε να συνταχθεί ειδικό έγγραφο ανάκλησης ή ο διαθέτης να αποσύρει το έγγραφο της διαθήκης από τον συμβολαιογράφο όπου φυλάσσεται.

Η εκ διαθήκης διαδοχή στο ρωμαϊκό δίκαιο:

Þ     Η κατάρτιση διαθήκης απέκλειε τη διαδικασία της εξ αδιαθέτου διαδοχής. Άρα ο διαθέτης μπορούσε να αφήσει και παραπάνω περιουσιακά στοιχεία στους εκ διαθήκης κληρονόμους. Σύμφωνα με το ius civile προέβλεπε τριών ειδών διαθήκες (α) Ο πρώτος τύπος διαθήκης καταρτίζεται ενώπιον λαϊκής συνέλευσης και μάλλον αποτελούσε ένα συνδυασμό δημόσιας διαθήκης και υιοθεσίας αυτεξούσιου προσώπου (εισποίηση) το οποίο ο διαθέτης ορίζει ως κληρονόμο του. Το είδος αυτό παύει να υπάρχει το 2^ο αιώνα μ.Χ. (β) Ο δεύτερος τύπος διαθήκης είναι η καλούμενη «διαθήκη με χαλκό και ζυγό». Ανάγεται σε χρόνους προχρηματικής οικονομία, όπου πολλές δικαιοπραξίες γίνονταν με χαλκό και ζυγό. Με τη χρησιμοποίηση του τύπου αυτού οι συναλλασσόμενοι εμφανίζονται να καταρτίζουν μια πώληση (εικονική) όπου το τίμημα είναι μια ποσότητα χαλκού. Ενώπιον μαρτύρων, ο χαλκός τίθεται πάνω σε μια ζυγαριά και ζυγίζεται από ένα πρόσωπο αρμόδιο. Στην περίπτωση της διαθήκης «πωλητής» είναι ο διαθέτης και «αγοραστής» ένα τρίτο πρόσωπο ρωμαίος πολίτης όπου ο διαθέτης «πωλεί» την περιουσία του. Ο «αγοραστής» αναλαμβάνει την υποχρέωση να μεταβιβάσει μετά το θάνατο του «πωλητή» στο πρόσωπο που υπέδειξε ο διαθέτης.  Η διαθήκη συνήθως  συνοδεύεται από έγγραφο που περικλείει διατάξει ς τελευταίας βούλησης του διαθέτη  που σφραγίζεται από πέντε μάρτυρες και τον ζυγοστάτη. (γ) Ο τρίτος τύπος είναι η προφορική διαθήκη , σε καιρό πολέμου, ενώπιον των ρωμαίων στρατιωτών. Σύμφωνα με το πραιτορικό δίκαιο ο πραίτωρ έχει την εξουσία να παραπέμψει στη νομή κληρονομιαίων περιουσιακών στοιχείων πρόσωπα κατονομαζόμενα σε διαθήκες που δεν καταρτίστηκαν με έναν από τους τύπους διαθήκης του ius civile. Προϋπόθεση να υπάρχει έγγραφη διαθήκη και να έχει σφραγιστεί από τους παρόντες μάρτυρες. Αν στις διατάξεις τελευταίας βούλησης δεν ορίζεται κληρονόμος, είναι μεν έγκυρη διαθήκη αλλά δεν θεωρείται διαθήκη αλλά κωδίκελλος.