ΠΡΑΚΤΙΚΟ ΑΝΑΠΛΗΡΩΣΗΣ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΥ ΛΟΓΩ ΥΓΕΙΑΣ

Ο πρωθυπουργός της χώρας απουσιάζει στο εξωτερικό, όπου προσβάλλεται από ανίατη ασθένεια. Οι θεράποντες ιατροί αδυνατούν να προβλέψουν το χρόνο επανάληψης των καθηκόντων του.

Ποια η διαδικασία που θα ακολουθηθεί;

Το πολιτικό σύστημα της Ελλάδας δε νοείται χωρίς το λειτούργημα του πρωθυπουργού. Η αδυναμία ασκήσεως των πρωθυπουργικών καθηκόντων δημιουργεί προδήλως μείζον πολιτικό πρόβλημα αφού ο πρωθυπουργός είναι βασικό και κεντρικό όργανο για την πολιτική και πολιτειακή σκηνή. Η αναθεώρηση του Συντάγματος 1975/1986 είχε ως συνέπεια την πολιτική παντοδυναμία του πρωθυπουργού στο κόμμα αλλά και στη κυβέρνηση.

Στο άρθρο 81 παρ. 1 του Συντάγματος του 1975 προβλέπεται η δυνατότητα του πρωθυπουργού να διορίσει έναν ή περισσότερους αντιπροέδρους ενώ βάσει του άρθρου 81 παρ. 5  προβλέπεται ότι αν δεν υπάρχει αντιπρόεδρος, ο πρωθυπουργός ορίζει  έναν από τους υπουργούς προσωρινό αναπληρωτή του, όταν παρουσιάζεται ανάγκη.

Με την αναθεώρηση του 1986 το νέο άρθρο 38 παρ. 2 που αντικατέστησε το άρθρο περί παύσεως της κυβέρνησης από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, κάνει λόγο για την περίπτωση της αντικατάστασης του προσώπου του πρωθυπουργού και συγκεκριμένα «Αν ο πρωθυπουργός παραιτηθεί ή εκλείψει, ο ΠτΔ διορίζει πρωθυπουργό αυτόν που προτείνει η κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος στο οποίο ανήκει. Η πρόταση για πρωθυπουργό γίνεται το αργότερο μέσα σε τρεις ημέρες. Έως ότου διορισθεί ο νέος πρωθυπουργός τα καθήκοντα πρωθυπουργού ασκεί ο πρώτος κατά σειρά Αντιπρόεδρος ή Υπουργός». Η νέα μάλιστα παράγραφος 2 στο άρθρο 38 διέκρινε την ατομική για προσωπικούς λόγους παραίτηση του πρωθυπουργού, η οποία εξομοιώνεται με το θάνατό του, από την παραίτηση της κυβέρνησης ως συλλογικού οργάνου που την υποβάλλει βέβαια και πάλι ο ίδιος ο πρωθυπουργός.

Η αναπλήρωση του πρωθυπουργού είναι η, σε περίπτωση πρόσκαιρης/οριστικής απουσίας του συγκεκριμένου φορέα του πρωθυπουργικού αξιώματος, προσωρινή απόθεση των πρωθυπουργικών καθηκόντων σε προκαθορισμένο φορέα συγκεκριμένου αξιώματος μέχρι να αναδειχτεί ο νέος πρωθυπουργός. Επομένως, είναι θεσμός που αφορά τον φορέα αξιώματος μόνο και όχι το όργανο. Αναπλήρωση του πρωθυπουργού δεν είναι η εκπροσώπησή του.

Η αναπλήρωση είναι θεσμός έκτακτης και βραχείας διάρκειας στα πλαίσια του συνταγματικού δικαίου των δημοκρατικών χωρών. Η προσωρινότητα της αναπλήρωσης δεν προκύπτει από διάταξη νόμου αλλά απευθείας από διάταξη του συντάγματος. Η προσωρινότητα ισχύει είτε έχει διοριστεί αντιπρόεδρος της κυβέρνησης είτε όχι. Τούτο συνάγεται από το άρθρο 81 παρ. 5 που θέλει κάθε περίπτωση αναπλήρωσης να είναι προσωρινή.

Η αδυναμία άσκησης των πρωθυπουργικών καθηκόντων λόγω υγείας είναι μια μεταιχμιακή περίπτωση μεταξύ αυτοδίκαιης - κύριας (οριστικής αδυναμίας όπου εφαρμόζονται οι διατάξεις του άρθρου 38 παρ. 2 Σ) και εκούσιας - επικουρικής (προσωρινής) αναπλήρωσης (κώλυμα αλλά όχι λόγω υγείας πχ απαγωγή όπου εφαρμόζονται οι διατάξεις του άρθρου 81 παρ. 5 Σ).

Σε αυτή την περίπτωση η λύση δίνεται μόνο μέσω συνταγματικών διαδικασιών και ειδικότερα, η λύση δίνεται από τη βουλή είτε αφού η κυβέρνηση κάνει αίτηση για παροχή ψήφου κοινοβουλευτικής εμπιστοσύνης ή αν το 1/6 τουλάχιστον των βουλευτών υπογράψει και υποβάλλει πρόταση δυσπιστίας κατά της κυβέρνησης και όπως προβλέπεται και κατά μέλους αυτής, στην περίπτωση αυτή κατά του πρωθυπουργού.

Αν η βουλή καταψηφίσει την αίτηση παροχής ψήφου εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση ή υπερψηφίσει την πρόταση δυσπιστίας κατά της κυβέρνησης ή του πρωθυπουργού, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας θα απαλλάξει την κυβέρνηση ή τον πρωθυπουργό από τα καθήκοντά της/του και αφού ζητήσει από τον Πρόεδρο της Βουλής να του ανακοινώσει τη δύναμη των κομμάτων θα εφαρμόσει τις παραγράφους 2,3,4 του άρθρου 37 του Συντάγματος (δηλαδή πάμε σε διερευνητικές εντολές).

Ιστορικό της αναπλήρωσης Πρωθυπουργού το 1988

Ο Πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου εισάγεται λόγω ασθένειάς του στο νοσοκομείο Χέρφιλντ του Λονδίνου, αδυνατώντας έτσι να ασκήσει τα πρωθυπουργικά του καθήκοντα. Η αναπλήρωσή του λοιπόν, χωρεί αυτοδικαίως εφόσον ο Πρωθυπουργός είναι όχι μόνο ασθενής αλλά και απών.

Η χειρουργική επέμβαση και η θεραπεία αποκλείουν τον Πρωθυπουργό από κάθε επικοινωνία και για όσο διαρκέσει η κατάσταση αυτή. Ωστόσο, η αναπλήρωση δεν πραγματοποιείται αμέσως• ο Πρωθυπουργός αρνείται την αναπλήρωσή του, μέσω του κυβερνητικού εκπροσώπου που δηλώνει ότι «δεν υπάρχει θέμα αναπλήρωσης». Διατυπώνονται αμφιβολίες ως προς τη συνταγματικότητα της μη αναπλήρωσης του Πρωθυπουργού στη συγκεκριμένη κατάσταση, δεδομένου ότι η χειρουργική επέμβαση και η θεραπεία αποκλείουν τον Πρωθυπουργό από κάθε επικοινωνία. Το γεγονός άλλωστε που καθιστά αναγκαία την αναπλήρωση μπορούσε να προβλεφθεί αφού εξαρτάται και από τη θέληση του Πρωθυπουργού-δηλαδή το ότι αποφάσισε να υποβληθεί σε σοβαρή εγχείριση που απαιτεί αναισθησία και που προϋποθέτει, ενδεχομένως, μακρά και δύσκολη περίοδο αποθεραπείας.

Το θέμα προσλαμβάνει κωμικές διαστάσεις και ο ελληνικός λαός αντιμετωπίζει την πολιτική πραγματικότητα με διάθεση φαιδρότητας. Η κυβέρνηση, αλλά και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης που αναπαράγουν ότι δεν τίθεται θέμα αναπλήρωσης, κατηγορούνται για προσπάθειες εφησυχασμού της κοινής γνώμης. Εντέλει, ο Αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, Μένιος Κουτσόγιωργας, αναλαμβάνει να αναπληρώσει τον Πρωθυπουργό, και αφού ο τελευταίος επιστρέψει στην Ελλάδα, γίνεται ανασχηματισμός (17/11/1988)της κυβέρνησης με  τον οποίο προκαλείται γενική επαύξηση του μεγέθους της, που φτάνει να αριθμεί 57 μέλη, συμπεριλαμβανομένου του Πρωθυπουργού.

Ιστορικό της αναπλήρωσης Πρωθυπουργού το 1995 

O Πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου περίπου στα μέσα Νοεμβρίου 1995 εισάγεται, βαριά ασθενών, στο νοσοκομείο της Αθήνας (Ωνάσειο) και όντας σε κρίσιμη κατάσταση, αδυνατεί ν’ ασκήσει τα καθήκοντά του. Η αδυναμία του , που διήρκεσε πάνω από ένα μήνα, συνίσταται στην αδυναμία του να αναλάβει το ρόλο που το Σύνταγμα και οι νόμοι καθορίζουν για τον Πρωθυπουργό καθώς και στην αδυναμία έγκυρης έκφρασης, με την υπογραφή τυπικών νομικών πράξεων, ή μέσω άλλων ενεργειών, της κρατικής βούλησης που οι σχετικοί κανόνες δικαίου επιφυλάσσουν για το αξίωμά του.

Το πολιτικό πρόβλημα που δημιουργείται είναι μεγάλο, ενώ η κοινή γνώμη και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης δείχνουν τεράστιο ενδιαφέρον για την εξέλιξη της υγείας του Πρωθυπουργού και για τη συναρτώμενη πολιτική κατάσταση της χώρας , υποβαθμίζοντας μάλιστα τα λοιπά πολιτικά, κοινωνικά, οικονομικά κλπ. θέματα. Στο Πα.Σο.Κ., κόμμα του οποίου ηγείται, οι συζητήσεις για τη διαδοχή του Πρωθυπουργού κορυφώνονται ενώ στην αντιπολίτευση -στο κόμμα της Νέας Δημοκρατίας-συζητάτε ότι η Βουλή οφείλει να δείξει αν στηρίζει ή όχι την Κυβέρνηση του ασθενούς και απέχοντος από τα καθήκοντά του Πρωθυπουργού. Το κόμμα της αντιπολίτευσης καταθέτει στη συνέχεια πρόταση μομφής κατά της κυβέρνησης, την οποία όμως η Βουλή απορρίπτει.

Η αναπλήρωση του Πρωθυπουργού είναι παρατεινόμενη, καθώς διαρκεί πάνω από ένα μήνα και ανατίθεται στον κκ.Τσοχατζόπουλο, με το κριτήριο της κατοχής του πρώτου τη τάξει υπουργείου. Το γεγονός ότι η αναπλήρωση αυτή είναι γενική και αυτοδίκαιη, δηλαδή εμπίπτει στη ρύθμιση του άρθρ.38 παρ.2 του Συντάγματος , ενώ παράλληλα παρατείνεται πάνω από τρεις μέρες εγείρει τις αντιδράσεις μερίδας πολιτικών, και συνταγματολόγων. Οι τελευταίοι πάντως σπεύδουν να διαχωρίσουν τη θέση τους απ’ αυτή των πολιτικών, τονίζοντας τη διαφορά των μεταξύ τους ευθυνών.

Την 15/1/1996 ο Πρωθυπουργός υποβάλλει την παραίτησή του, και μ’ αυτόν τον τρόπο το πολιτικό πρόβλημα λύνεται.