ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΗΛΙΑΙΑΣ (Η ΑΠΟΝΟΜΗ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΣΤΟΥΣ ΚΛΑΣΙΚΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΟΝΟ)

Με τη δημιουργία των λαϊκών δικαστηρίων περί τον 6^ο αιώνα π.Χ. περιορίζονται οι δικαστικές αρμοδιότητες άλλων οργάνων όπως στην Αθήνα του Αρείου Πάγου και της Βουλής.

Στις δημοκρατικές πόλεις η απονομή της δικαιοσύνης είναι έργο των λαϊκών δικαστών. Σημαντικότερες υποθέσεις όπως εσχάτη προδοσία, γραφή παρανόμων, προσφυγή εναντίον απόφασης ενός άρχοντα κλπ περιέρχονται στην αρμοδιότητα των λαϊκών δικαστών.

Κατά τους χρόνους ακμής η Ηλιαία λειτουργεί τόσο ως πρωτοβάθμιο δικαστήριο (του οποίου οι αποφάσεις είναι τελεσίδικες) όσο και ως διοικητικό και συνταγματικό δικαστήριο.

Το ένδικο μέσο της «εφέσεως» (αποδίδεται στον Σόλωνα) δεν ταυτίζεται με το ομώνυμο ένδικο βοήθημα δικονομικού δικαίου. Είναι συγγενέστερο προς τη σημερινή ακυρωτική διαδικασία της διοικητικής δικαιοσύνης, με τη διαφορά ότι η σχετική αίτηση δεν στρέφεται εναντίον μόνο πράξης της διοίκησης όπως συμβαίνει σήμερα, αλλά και εναντίον οποιασδήποτε άλλης απόφασης άρχοντα με την οποία ζημιώνεται ένας πολίτης.

Μέλη – Σύνθεση: Κάθε πολίτης άνω των 30 ετών, αρκεί να μην έχει χαρακτηριστεί «άτιμος» ή οφειλέτης του δημοσίου. Δικαστικός μισθός ίσος με δύο και αργότερα τρεις οβολούς την ημέρα. Κλήρωση από τους καταλόγους του Δήμου, ανάλογα με τον πληθυσμό κάθε δήμου. Η διαδικασία διενεργείται από τους 9 άρχοντες και τον γραμματέα των θεσμοθετών. Συνολικά κληρούνται 600 πολίτες από κάθε φυλή.

Λόγω της αύξησης του αριθμού των υποθέσεων περίπου στα μέσα του 5^ου αιώνα η Ηλιαία υποδιαιρείται σε 10 τμήματα, αριθμημένα από Α έως Κ. Κάθε τμήμα έχει 501 μέλη συν 1000 αναπληρωματικά. Οι ιδιωτικές υποθέσεις κρίνονται από 201 δικαστές. Οι δημοσίου χαρακτήρα υποθέσεις από 501 έως και 6000 δικαστές. Οι δίκες διεξάγονται στην Αγορά, ειδικότερα ορισμένες στο κτίριο της Ηλιαίας, όπου συνεδριάζουν οι θεσμοθέτες.

Κάθε δικαστής λαμβάνει μια πινακίδα με το όνομά του, πατρώνυμο, το όνομα του δήμου στον οποίο ανήκει και το ψηφίο του τμήματός του.

Ηλιαστικός όρκος: Σώζεται στον λόγο του Δημοσθένη κατά Τιμοκράτου. Οι δικαστές που κληρώθηκαν συγκεντρώνονται στο λόφο του Αρδητού όπου δίδουν όρκο: ότι θα ψηφίσουν σύμφωνα με τους νόμους και τα ψηφίσματα της βουλής και του δήμου ή σε περίπτωση κενού του νόμου κατά κρίση δικαίου ανδρός, δεν θα δεχθούν να δωροδοκηθούν, θα ακούσουν τόσο τον κατήγορο όσο και τον κατηγορούμενο και ότι η απόφαση τους θα περιορίζεται στο περιεχόμενο της κατηγορίας.

Στο Αττικό Δίκαιο, οι υποθέσεις που αφορούν σε ιδιωτικά έννομα συμφέροντα αποτελούν αντικείμενο «δίκης», οι υποθέσεις που αφορούν σε συμφέροντα της πόλεως αποτελούν αντικείμενο «γραφής». Ελλείψει ειδικής αρχής, η δίωξη ασκείται από κάθε πολίτη στις περιπτώσεις των αδικημάτων που θίγουν την πόλη, ενώ στις ιδιωτικής φύσεως υποθέσεις το σχετικό ένδικο βοήθημα ασκείται από τον πολίτη που εθίγη.