Ο ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΓΑΜΟΣ (σημειώσεις από Τρωιανό) Σ.Ο.Σ.

Γενικά

• Ο θεσμός του γάμου ανήκει στους κύριους παράγοντες που το ρωμαϊκό δίκαιο μεταλλάχτηκε σε βυζαντινό.
• Από πολύ νωρίς οι σύνοδοι της Εκκλησίας αλλά και μεμονωμένοι συγγραφείς (κατεξοχήν ο Μ. Βασίλειος) ασχολήθηκαν με το θεσμό αυτό.
• Η Εκκλησία μέσω του απόλυτου ελέγχου της οικογένειας ήθελε να επιβάλει την κυριαρχία της στο χώρο αυτό. Μάλιστα ανήγαγε το γάμο από ιερολογία σε μυστήριο.

Προϋποθέσεις γάμου

• Οι προϋποθέσεις ήταν: (α) η νόμιμη ηλικία γάμου (12 ετών για τα κορίτσια και 14 για τα αγόρια) (β) η συναίνεση των μελλονύμφων (γ) η συναίνεση του εξουσιαστή τους (κατά κανόνα του πατέρα) αν ήταν υπεξούσιοι (δ) η τήρηση νόμιμου τύπου (σύμφωνα με τις διατάξεις από Πρόχειρο Νόμο που αποδίδουν διάταξη των Εισηγήσεων).
• Οι ίδιες προϋποθέσεις ίσχυαν και για την μνηστεία. Ο Λέων ο Σοφός με δύο Νεαρές του (74 και 109) έθεσε και την ίδια νόμιμη ηλικία για τη μνηστεία που απαιτούσε ο νόμος για τη σύναψη γάμου λόγω του ότι η Εκκλησία είχε αρχίσει να ιερολογεί και τη μνηστεία γεγονός που οδήγησε την Πενθέκτη Σύνοδο με τον κανόνα 98 να εξομοιώσει τις συνέπειες της μνηστείας με γάμο. Επιπλέον, ο Λέων δεν απέκλεισε να συναφθεί μνηστεία και από τη συμπλήρωση των 7 ετών και στα δύο φύλα.
• Πάρα πολλές υποθέσεις "παιδικών γάμων" είχαν φτάσει στα δικαστήρια γιατί συνήθως υπήρχε ένα ελάττωμα στο γάμο με συνέπεια την ακύρωσή του (συνήθως οι ενδιαφερόμενοι κατέφευγαν στα δικαστήρια ή γινόταν αυτεπαγγέλτως αν το ελάττωμα γινόταν αντιληπτό από την Εκκλησία), Σύνηθες ελάττωμα ήταν το κορίτσι να ήταν κάτω από 12 ετών και συνήθως παρατεινόταν η συμβίωση ώστε να συμπληρωθεί η νόμιμη ηλικία και να ισχυροποιηθεί ο γάμος.
• Από την Εκλογή προβλέπεται και η συναίνεση της μητέρας για το γάμο.

ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΑΜΟΥ:	Νόμιμη ηλικία (12 για κορίτσια & 14 για αγόρια)
	Συναίνεση μελλονύμφων
	Συναίνεση εξουσιαστή αν ήταν υπεξούσιοι
	Τήρηση νόμιμου τύπου

 Κωλύματα γάμου

• Κωλύματα λόγω εξ αίματος συγγένειας ή αγχιστείας μέχρι το τέλος του 10ου αιώνα: Το δίκαιο των γαμικών κωλυμάτων περιλαμβάνεται στις Εισηγήσεις. Σε γενικές γραμμές κωλύοταν ο γάμος συγγενών εξ αίματος σε ευθεία γραμμή απεριορίστως και προς τα πλάγια σε ισοσκελή μεν γραμμή μέχρι και το δεύτερο βαθμό (δηλαδή ο γάμος δύο αδελφών), ενώ σε ανισοσκελή γραμμή μέχρι και τον τέταρτο βαθμό (πχ θείος με ανηψιά ή με τη κόρη της ανηψιάς). Στην αγχιστεία, δηλαδή τη σχέση καθενός συζύγου με τους εξ αίματος συγγενείς του άλλου, τα κωλύματα περιορίζονταν σε συγκεκριμένες ενώσεις που ρητώς ανέφερε ο νόμος πχ πατριός με προγονή ή μητριά με προγονό ή πεθερά με γαμπρό ή πεθερός με νύφη. Τα παραπάνω δε μεταβλήθηκαν με τις Νεαρές του Ιουστινιανού.
• Κώλυμα "οιονεί αγχιστείας": Οι κανόνες του Μ. Βασίλειου προχώρησαν και στην "οιονεί αγχιστεία" δηλαδή τις σχέσεις των συγγενών εξ αίματος του ενός συζύγου με τους συγγενείς εξ αίματος του άλλου μέχρι και το δεύτερο βαθμό. Έτσι πχ αποκλείστηκε ο γάμος μεταξύ δύο αδελφών με δύο αδελφές (7ος αιώνας).
• Η Εκλογή των Ισαύρων προχώρησε και λίγο παραπέρα. Επέκτεινε το κώλυμα στη συγγένεια εξ αίματος μέχρι έκτο βαθμό (γάμος δεύτερων εξαδέλφων). Οι περιορισμοί αυτοί ενισχύθηκαν και από το ποινικό μέρος της Εκλογής περί διατάξεων περί αιμομιξίας και ορισμένων "τριγωνικών" σχέσεων όπως ίδιος άνδρας με μητέρα και κόρη ή δύο αδελφές έστω και αν δεν είχε προηγηθεί γάμος.  Έτσι δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις για την εισαγωγή γαμικού κωλύματος με βάση τις εξώγαμες μόνο σχέσεις.
• Όπου η Εκλογή δεν ανέφερε τους βαθμούς της συγγένειας, επαναλήφθηκαν τα σχετικά αποσπάσματα των Εισηγήσεων.
• Τα γαμικά κωλύματα της Εκλογής επαναλήφθηκαν και στη Νομοθεσία των Μακεδόνων (Εισαγωγή, Πρόχειρο Νόμο και Βασιλικά) όχι με την ίδια διατύπωση. Το ίδιο συνέβη και με τις ποινικές διατάξεις της Εκλογής.
•  Σταθμός στην εξέλιξη του δικαίου των γαμικών κωλυμάτων υπήρξε ο τόμος του πατριάρχη Σισιννίου Β', που αναφέρεται μόνο στο κώλυμα της "οιονεί" αγχιστείας, που επεκτείνεται από τον τέταρτο βαθμό, στον οποίο έφθανε μέχρι τότε, στον έκτο. (χωρίς όμως μνεία των βαθμών έγραφε δηλαδή ακριβώς τι απαγορευόταν πχ δεν μπορούν να παντρευτούν δύο αδέφλια δύο εξαδέλφες). Δεν γνωρίζουμε τις συνθήκες που εκδόθηκε ο τόμος, μάλλον οφείλεται σε συρροή πολλών παραγόντων, νομικών, οικονομικών, εκκλησιαστικών-πολιτικών σε συνδυασμό την εξυπηρέτηση μιας συγκεκριμένης τότε σκοπιμότητας. Για να προλάβει ο πατριάρχης Σισσίνιος ενδεχόμενες αντιδράσεις γιατί τα νέα κωλύματα δεν ήταν αποτέλεσμα αυτοκρατορικών νόμων ούτε απόφαση συνόδου επικαλέστηκε δύο στοιχεία: (α) μια διάταξη των Βασιλικών και (β) ένα επιχείρημα του Μ. Βασιλείου από τον κανόνα 87.  Στον κανόνα αυτό υπήρχε μία ερώτηση: σε ένα γάμο ενός χήρου ή μιας χήρας με την αδελφή ή αδελφό του αποβιώσαντος σύζύγου, τα παιδιά τους τι είδους σχέση θα τα συνέδεε, αδέλφια ή εξαδέλφια; Ο Σισσίνιος προσέδωσε στην ερώτηση αυτή χαρακτήρα κανόνα δικαίου κι έτσι όταν υπήρχαν αμφιβολίες υπήρχαν γαμικά κωλύματα.
• Προεκτάσεις του τόμου: σε μια προσπάθεια να μη γίνει διεύρυνση του κύκλου των γαμικών κωλυμάτων ένας γνωστός νομικός του 11ου αιωνα ο  Ευστάθιος ο Ρωμαίος προσδιόρισε τους βαθμούς την "οιονεί" αγχιστεία και κατέληξε ότι με τον τόμο απαγορεύτηκε ο γάμος μεταξύ προσώπων που συνδέονταν εξ αγχιστείας παραπάνω από 6ο βαθμό. Τον 8ο αιώνα με την Εκλογή τα κωλύματα εξ αίματος είχαν φτάσει μέχρι 6ο βαθμό δηλαδή όπως και στα εξ αγχιστείας  και αργότερα καθιερώθηκε και ο 7ος βαθμός στα κωλύματα εξ αίματος. Έτσι ο συσχετισμός βαθμών συγγενείας και γαμικών κωλυμάτων του Ευστάθιου, συνέβαλε αντί σε περιορισμό σε επέκταση αυτών. Αν δεν επεκτάθηκε σε 8ο βαθμό αυτό οφείλεται σε διάταξη νόμου των Βασιλικών. Κι ενώ υπήρχαν αντιδράσεις και επικρίσεις, ο Σισίννιος προσπάθησε να νομιμοποιηθεί με διάφορα πλάσματα δικαίου πχ ότι ενεργούσε με εντολή αυτοκράτορα και ότι ο τόμος επικυρώθηκε εκ των υστέρων. Από τα μέσα του 12ου αιώνα άρχισε να υπερισχύει το στρατόπεδο των επικριτών και με μία νεαρά ο Μανουήλ Κομνηνός προσπάθησε να υποβαθμίσει τον τόμο αλλά ο τόμος είχε τόσο βαθιές ρίζες στο νομικό βίο που έπεσε σε αχρησία και ο τόμος εμφανίστηκε σε αποφάσεις πολιτειακών δικαστηρίων ως "ισχύον" δίκαιο.
• Το κώλυμα της πνευματικής συγγένειας: εκτός από τη σαρκική συγγένεια υπήρχε και η πνευματική συγγένεια που δημιουργούταν με το μυστήριο του βαφτίσματος. Στο ιουστινιάνειο δίκαιο απαγορευόταν ο γάμος αναδόχου και αναδεκτή (νονός με βαφτηστήρι). Με τον κανόνα 53 της Πενθέκτης Συνόδου επεκτάθηκε το κώλυμα αυτό μεταξύ αναδόχου και χήρας μητέρας του αναδεκτή (δηλαδή νονού με τη μάνα του βαφτιστηριού). Η Εκλογή συμπεριέλαβε και την απαγόρευση μεταξύ των παιδιών του αναδόχου και των αδελφών του αναδεκτή που επαναλήφθηκε και στη Νομοθεσία των Μακεδόνων.
• Το κώλυμα της τεχνητής συγγένειας (υιοθεσία): περιοριζόταν μεταξύ θετών γονέων και θετών παιδιών και στενών συγγενών εξ αίματος (Εισαγωγή, Πρόχειρος Νόμος, Βασιλικά).
• Το κώλυμα με ορισμένα αξιώματα ή λειτουργήματα του άνδρα: όπως η επιτροπεία ή η άσκηση δημόσιας διοίκησης σε μια επαρχία καθώς και με τη διαφορά θρησκείας (απαγόρευση γάμου χριστιανών με εβραίους) ή, μέχρι ενός ορισμένου σημείου ή δόγματος.
• Το κώλυμα μιας αξιόποινης πράξης: όπως μοιχεία απέκλειε το γάμο των μοίχων μεταξύ τους. Την ίδια συνέπεια είχε και η αρπαγή μιας γυναίκας ακόμη και αν ο πατέρας συναινούσε στον γάμο.
• Τέλος, υπήρχαν και τα απόλυτα ανατρεπτικά κωλύματα: που απέκλειαν το γάμο ανάμεσα σε ορισμένα πρόσωπα όπως στην περίπτωση των ευνούχων (βλ. Νεαρά 98 του Λέοντος του Σοφού). Εδώ ανήκει και το κώλυμα του προϋφιστάμενου έγκυρου γάμου: όποιος ήταν έγγαμος δεν μπορούσε να συνάψει νέο γάμο. Στην ίδια κατηγορία εντάσσονται και όλοι οι κληρικοί και μοναχοί και των δύο φύλων της Εκκλησίας. Τέλος, απόλυτο κώλυμα αλλά με περιορισμένη διάρκεια είχε η χήρα που δεν μπορούσε να συνάψει νέο γάμο αν δεν περνούσε ένας χρόνος από το θάνατο του συζύγου της. Ο λόγος διπλός: κυρίως για τη διαπίστωση πατρότητας ενός παιδιού και προς σεβασμό στη μνήμη του νεκρού.

ΓΑΜΙΚΑ ΚΩΛΥΜΑΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΓΑΜΟΥ	ΝΟΜΟΘΕΤΗΜΑ	ΚΩΛΥΜΑΤΑ
Εξ αίματος συγγένεια	Εισηγήσεις, Νομοθεσία Μακεδόνων	Σε ευθεία γραμμή απεριορίστως, σε πλάγια ισοσκελή γραμμή ως 2 βαθμό (δύο αδέλφια) και σε πλάγια ανισοσκελή γραμμή ως 4 βαθμό (θείος με ανιψιά)
Εξ αγχιστείας συγγένεια	Εισηγήσεις, Νομοθεσία Μακεδόνων	Συγκεκριμένες ενώσεις (πατριός με προγονή, πεθερά με γαμπρό)
Οιονεί αγχιστεία	Κανόνες Μ. Βασιλείου, Τόμος Πατριάρχη Σισσίνου Β’	Ως 2 βαθμό (γάμος μεταξύ 2 αδελφών με 2 αδελφές) και ως 4 βαθμό από τον τόμο
Πνευματική συγγένεια	Κανόνες Πενθέκτης Συνόδου (Εκκλησία)	Ανάδοχος με αναδεκτή (δηλ νονός με βαφτηστήρι και τα παιδιά αυτών)
Τεχνητή συγγένεια (υιοθεσία)	Νομοθεσία Μακεδόνων	Θετοί γονείς με θετά παιδιά
Αξιώματα, λειτουργήματα άνδρα	Νομοθεσία Μακεδόνων	Αξιώματα, λειτουργήματα άνδρα και όταν υπήρχε διαφορά θρησκείας (χριστιανός με εβραία)
Αξιόποινη πράξη	Νομοθεσία Μακεδόνων	Γάμος μεταξύ μοιχών (λόγω καταδίκης σε μοιχεία)
Απόλυτα κωλύματα	Εκλογή Ισαύρων, Λέων ο Σοφός, Νομοθεσία Μακεδόνων	Ευνούχοι, έγγαμοι, κληρικοί, μοναχοί, χήρες να περιμένουν 1 έτος για να ξαναπαντρευτούν

Σύναψη γάμου

• Συστατικά στοιχεία του γάμου: ήταν η γαμική διάθεση δηλαδή η βούληση δυο προσώπων να συνάψουν γάμο (έτσι αποδόθηκε στα Βασιλικά).  Δεν ήταν πάντα εύκολο να διαγνωσθεί η γαμική διάθεση γιατί υπήρχε κίνδυνος σύγχυσης με παλλακεία. Για την απόδειξη της σύναψης του γάμου, το ιουστινιάνειο δίκαιο προέβλεπε τη κατάρτιση προικώων συμβολαίων ή τη δήλωση της βούλησης ενώπιον του εκδίκου της Εκκλησίας και μαρτύρων (Νεαρά 74, έτος 538). Για μια κατηγορία ανώτερων αξιωματούχων του κράτους (τους ιλλουστρίους) τα προικώα συμβόλαια ήταν υποχρεωτικά οπότε επρόκειτο για συστατικό τύπο. Η Εκλογή με τη διάταξη "όποιος συνοικεί με ελεύθερη γυναίκα, της αναθέτει τη διαχείριση του νοικοκυριού και διατηρεί γενετήσιες σχέσεις μαζί της έχει συνάψει με τη γυναίκα αυτή άγραφο γάμο" εκδηλώνει ένα διαφορετικό τρόπο γαμικής διάθεσης και εξομοιώνει τη συγκατοίκηση από άποψη κύρους με τον γάμο με σύνταξη προικώων συμβολαίων (έγγραφος τύπος). Στα τέλη του 9ου αιώνα ο Λεων ο ΣΤ' καταργεί τη παλακεία με τη Νεαρά 91 και καθιερώνει ως συστατικό τύπο του γάμου την ιερολογία με τη Νεαρά 89. Κι έτσι σταματάει εδώ η σύγχυση του γάμου με άλλη μορφή συμβίωσης χωρίς να εξαφανίζουν την παλλακεία που συνεχιζόταν μεταξύ παράνομων ζευγαριών. Ύστερα από 2 αιώνες ο Κομνηνός με δύο νεαρές επέβαλε την ιερολογία και της μνηστείας και εξομοίωσε από άποψη κοινωνικών συνεπειών τη μνηστεία με το γάμο.
• Γάμος δούλων: Με δύο Νεαρές ο Κομνηνός κατέστησε υποχρεωτική την ιερολογία του γάμου των δούλων. Αν δεν συμφωνούσε ο κύριος, ο δούλος ελευθερωνόταν. Μόνο όμως τότε, γιατί η ιερολόγηση του γάμου δύο δούλων δεν συνεπαγόταν με την απελευθέρωσή τους. Η μόνιμη συμβίωση μεταξύ δούλων δεν αποτελούσε γάμο κατά νομική κυριολεξία αλλά απλή πραγματική κατάσταση. Γάμος μόνο μεταξύ ελεύθερων προσώπων ήταν νοητός. Ελεύθερος μπορούσε να συνάψει γάμο με δούλο αλλά κατά ιουστινιάνειο δίκαιο και Εκλογή επέφερε απελευθέρωση του δούλου. Η αυτοκράτειρα Ειρήνη (797-802) απαγόρεψε το γάμο ελεύθερου με δούλο. Ο Λέων ΣΤ' αντιμετώπισε ελαστικά τους μικτούς γάμους αλλά επέβαλε στον ελεύθερο σύζυγο να εξαγοράσει τον άλλο είτε να υποδουλωθεί κι εκείνος στον κύριο του άλλου (Νεαρές 100 και 101).
• Διαδοχικοί γάμοι: Η Εκκλησία από τον 4ο αιώνα αποδοκίμαζε τους διαδοχικούς γάμους δηλαδή τη σύναψη νέου γάμου μετά τη λύση με οποιοδήποτε τρόπο του προηγούμενου. Ανεχόταν τον δεύτερο γάμο αλλά μετά βίας αναγνώριζε τον τρίτο γάμο και πάντα σε συνδυασμό με μακροχρόνιες ποινές αφορισμού. Η αντίληψη αυτή της Εκκλησίας βρήκε ανταπόκριση στη Νομοθεσία των Μακεδόνων μόνο σε μια νεαρά της Ειρήνης που απαγόρευε τον τρίτο γάμο. Μετά το ζήτημα που προκάλεσε ο Λέων ο Σοφός που παντρεύτηκε τέσσερις φορές παρά ότι η Νεαρά 90 είχε απαγορεύσει τον τρίτο, και που ήθελε να νομιμοποιήσει το εξώγαμο γιο του, εξέδωσε με τη σύμπραξη Συνόδου τον "Τόμο της Ενώσεως" που ρύθμισε τους πολλαπλούς γάμους. Με τον τόμο αυτό απαγορεύτηκε απολύτως ο τέταρτος γάμος, ο τρίτος επιτράπηκε υπό όρους (ηλικία προσώπων  και παιδιών από προηγούμενο γάμο). Δείχθηκε κατανόηση σε όσους δεν ήταν πάνω από 40 χρονών και ήταν άτεκνοι. Απλούστερα ήταν τα πράγματα για το δεύτερο γάμο. Πάντως από το δεύτερο γάμο και μετά υπήρχαν περιουσιακές κυρώσεις (νεαρά 22 του Ιουστινιανού και Βασιλικά).

Λύση γάμου 

• Θάνατος και αφάνεια: ο θάνατος ενός συζύγου καθώς και η οριστική απώλεια της ελευθερίας πχ λόγω καταδίκης επέφεραν λύση του γάμου στο ρωμαϊκό δίκαιο. Το ίδιο ίσχυε και στο βυζαντινό με εξαίρεση την υποδούλωση λόγω ποινής. Με ειδικές διατάξεις σε Νεαρά για την εξαφάνιση των στρατιωτικών σε καιρό πολέμου, η γυναίκα στρατιωτικού αν είχε πολύ καιρό να λάβει ειδήσεις και είχε την πληροφορία ότι ο άνδρας της είναι νεκρός, όφειλε αυτοπροσώπος ή με αντιπρόσωπο να αναζητήσει τους διοικητές των μονάδων που υπηρετούσε ο εκλιπών για να της βεβαιώσουν ενόρκως και με σύνταξη "πρωτοκόλλου" ότι ο συγκεκριμένος στρατιώτης δεν ζει πλέον. Με τη παρέλευση ενός έτους από τη σύνταξη του εγγράφου αυτού, μπορούσε να συνάψει νέο γάμο. Οποιαδήποτε παράβαση της διαδικασίας επέσυρε βαριές κυρώσεις και αν δε ο υποτιθέμενος νεκρός ζούσε και επέστρεφε είχε δικαίωμα να αναλάβει τη γυναίκα του συνεχίζοντας την έγγαμη ζωή μαζί της και ο νέος γάμος που είχε συναφθεί, ακυρωνόταν. Αυτές οι διατάξεις διατηρήθηκαν για αιώνες (Εισαγωγή, Πρόχειρος Νόμος, Βασιλικά).
• Διαζύγιο στο ιουστινιάνειο δίκαιο: Η μονομερής λύση του γάμου άρχισε από τους χριστιανούς αυτοκρατόρους, μάλιστα ο Ιουστινιανός στη νεαρά 117 απαριθμεί τους λόγους του διαζυγίου και μάλιστα άλλους για τον άνδρα και άλλους για τη γυναίκα. Για τον άνδρα: (α) έγκλημα εσχάτης προδοσίας που γνώριζε η γυναίκα του και δεν αποκάλυψε (β) καταδίκη για μοιχεία (γ) επιβουλή της ζωής του άνδρα αμέσως ή εμμέσως (δ) ηθικώς ύποπτες πράξεις πχ διανυκτέρευση εκτός σπιτιού, συμμετοχή σε λουτρά με άνδρες κλπ παρά τη θέληση του άνδρα. Για τη γυναίκα: (α) συμμετοχή του άνδρα σε έγκλημα εσχάτης προδοσίας (β) επιβουλή της ζωής  της γυναίκας αμέσως ή εμμέσως (γ) προσβολή της ηθικής της προσωπικότητας αν ο άνδρας την εξέδιδε ή την κατηγορούσε αδίκως για μοιχαλίδα και (δ) μόνιμες εξωσυζυγικές σχέσεις του συζύγου. Ο Ιουστινιανός δέχθηκε και άλλους τρεις λόγους εκτός φύλου συζύγου: (α) ανικανότητα άνδρα για συνουσία που υπήρχε από αρχή του γάμου (β) επιλογή του μοναχικού βίου είτε από κοινού είτε μονομερώς (γ) αιχμαλωσία που έχει διαρκέσει πολύ χρόνο (5 χρόνια από τελευταία είδηση). Βέβαια παρόλο τους λόγους που αναφέρθηκαν, η αναίτια λύση του γάμου δεν έμενε χωρίς αποτέλεσμα. Για να συναφθεί γάμος πρέπει να υπάρχει "γαμική διάθεση" και στη σύναψη αλλά και σε όλη τη διάρκεια του γάμου. Αν ένας σύζυγος δήλωνε στον άλλο εγγράφως τη βούλησή του να διαλύσει το γάμο, η δήλωση δεν ήταν δικαιοπραξία αλλά πανηγυρική διαπίστωση έλλειψης "γαμικής διάθεσης" άρα δε μπορούσε να μείνει ανενεργή και επέφερε τη λύση του γάμου αλλά με βαρύτατες περιουσιακές κυρώσεις σε βάρος του συζύγου που έλυνε το γάμο "χωρίς λόγο διαζυγίου". Αν ήταν η γυναίκα εκτός από περιουσιακές ποινές έπρεπε να εγκλειστεί σε μοναστήρι -κύρωση που επεκτάθηκε αργότερα και στους άνδρες.
• Διαζύγιο στη νομοθεσία των Ισαύρων και Μακεδόνων: Επί των Ισαύρων η λύση δυσχεράνθηκε περισσότερο. Η επίδραση της Εκκλησίας ολοφάνερη. Οι λόγοι διαζυγίου στην Εκλογή ήταν (α) εξώγαμες σχέσεις γυναίκας ή ανικανότητα άνδρα (β) επιβουλή της ζωής και (γ) λέπρα. Κανένας άλλος λόγος δεν επέφερε λύση γάμου ακόμα με ρητή διάταξη αποκλείσθηκε και η παραφροσύνη ενός από τους δύο συζύγους κατά τη διάρκεια του γάμου.  Η νομοθεσία των Μακεδόνων επανέρχεται στο ιουστινιάνειο δίκαιο. Ειδικότερα η Εισαγωγή επαναλαμβάνει τις διατάξεις της νεαράς 117 με ορισμένες προσθήκες, ενώ ο Πρόχειρος Νόμος περιορίζεται στους λόγους του διαζυγίου της νεαράς 117.  Ο Λέων ΣΤ' με τις νεαρές 30 και 31 επιβεβαιώνει παλαιότερες διατάξεις που δημιουργεί λόγο διαζυγίου όποια γυναίκα διαπραγματεύεται νέο γάμο ενόσω είναι παντρεμένη και ζει ο άνδρας της ή επιχειρεί άμβλωση χωρίς αυτός να το γνωρίζει. Με τη νεαρά 33 επανέρχεται ως λόγος διαζυγίου και η αιχμαλωσία του συζύγου με νέα ρύθμιση που ο μη αιχμάλωτος σύζυγος περιμένει να γυρίσει ο αιχμάλωτος εκτός αν υπάρχει βεβαιότητα για το θάνατό του, διαπιστούμενη με τη διαδικασία που προβλεπόταν πριν. Τέλος, ο Λέων καθιερώνει με νεαρές 111 και 112 ως λόγο διαζυγίου την παραφροσύνη του ενός από τους δύο συζύγους, προβλέπονται διαφοροποιήσεις αν ο ψυχασθενής είναι άνδρας ή γυναίκα, η διαδικασία για τη λύση του γάμου δεν μπορεί να κινηθεί αμέσως μετά την εκδήλωση της νόσου αλλά να παρέλεθει ορισμένος χρόνος ώστε να γίνει η θεραπεία του ασθενους. Ελάχιστο διάστημα παραφροσύνης είναι 3 χρόνια για τη γυναίκα και 5 χρόνια για τον άνδρα. Επανήλθε επίσης, ως λόγος διαζυγίου και η κούρα μοναχής που μετά από ένα 3μηνο δοκιμασίας μπορεί να λυθεί ο γάμος εφόσον είναι έγγαμη. Από τον 12ο αιώνα και μετά επικράτησε εθιμικώς να εκδίδονται τα διαζύγια ή οι ακυρώσεις των ελαττωματικών γάμων με αποφάσεις δικαιοδοτικών οργάνων της Εκκλησίας όπου τηρούνταν το γράμμα του νόμου συγγρόνως όμως ικανοποιείται και το αίσθημα του δικαίου σύμφωνα με τις κοινωνικές συνθήκες της εποχής και τα ιδιαίτερα προβλήματα των διαδίκων.
• Συναινετικό Διαζύγιο: Στο προιουστινιάνειο δίκαιο ίσχυε η γνωστή αρχή ότι ο γάμος ήταν διαλυτός ελεύθερα με την κοινή συναίνεση των συζύγων. Στην αρχή ο Ιουστινινανός δεν απομακρύνθηκε από την αρχή αυτή όμως το 541 μετά από πίεση της Εκκλησίας απαγόρευση τη συναινετική λύση του γάμου με τη νεαρά 117.10  εκτός αν ο/η σύζυγος διάλεγε το μοναχικό βίο. Τους παραβάτες έπλητταν βαριές περιουσιακές ποινές  αλλά η διάλυση του γάμου ήταν ισχυρή λόγω έλλειψης γαμικής διάθεσης και επομένως, οι τέως σύζυγοι μπορούσαν να συνάψουν νέο γάμο.  Η ατέλεια αυτή οδήγησε τον αυτοκράτορα 15 χρόνια μετά στην ανανέωση της απαγόρευσης (νεαρά 134.11) με προσθήκη ότι οι παραβάτες εγκλειόνταν σε μοναστήρι και αποκτούσαν με κουρά τη μοναχική ιδιότητα, πράγμα που τους απέκλειε τη σύναψη νέου γάμου. Η αυστηρή αυτή ρύθμιση δε διέρκησε πολύ. Μόλις ανέβηκε στο θρόνο ο ανηψιός του Ιουστίνος Β' επέτρεψε και πάλι το 566 το συναινετικό διαζύγιο χωρίς να υπάρχει νόμιμος λόγος και όρισε το αδιάλλαχτο μίσος μεταξύ τους ως λόγο.  Η νεαρά αυτή ίσχυσε για μεγάλο χρονικό διάστημα και ολόκληρο τον 7ο αιώνα. Στα τέλη του αιώνα αυτού, αντέδρασε η Εκκλησία με τον κανόνα 87 της Πανθέκτης Συνόδου με τον οποίο απείλησε με βαριές ποινές όσους έλυναν τον γάμο τους χωρίς νόμιμο λόγο. Έτσι καταργήθηκε η νεαρά του Ιουστίνου από την Εκλογή. Η κατάργηση όμως ήταν έμμεση. Προβλέφθηκαν ελάχιστοι λόγοι διαζυγίου και ορίσθηκε ότι πέρα από αυτούς δεν ίσχυε κανένας λόγος. Οπότε οι ενδιαφερόμενοι επινόησαν ένα τέχνασμα για να καταστρατηγήσουν το νόμο. Με βάση το κώλυμα της πνευματικής συγγένειας άρχισαν οι σύζυγοι να γίνονται ανάδοχοι των ίδιων τους των παιδιών, με τον τρόπο αυτό ανάμεσά τους δημιουργείτο ανατρεπτικό κώλυμα γάμου εκ των υστέρων που λειτουργούσε ως λόγος διαζυγίου. Για ένα διάστημα υπήρχε μια ανοχή. Προσπαθήθηκε να εισαχθεί και πάλι το συναινετικό διαζύγιο, όμως με το 819/820 από τον αυτοκράτορα Λέοντα Ε' και το γιο του Κωνσταντίνο, εκδόθηκε νεαρά με την οποία θεσπίστηκαν βαρύτατες κυρώσεις εναντίον όσων κατέφευγαν στο παραπάνω τέχνασμα ή όσων συνήπταν δεύτερο γάμο κατορθώνοντας να λύσουν τον προηγούμενο με οποιοδήποτε τρόπο ξεκινούσε από κοινή συναίνεση. Προς το τέλος του ίδιου αιώνα, η Εισαγωγή περιέλαβε διάταξη που επέτρεπε το συναινετικό διαζύγιο. Την Εισαγωγή ακολούθησε ο Πρόχειρος Νόμος που επέτρεπε το συναινετικό διαζύγιο μόνο "δια σωφροσύνην" δηλαδή για να γίνουν και οι δύο σύζυγοι μοναχοί και επομένως καταργώντας την διάταξη της Εισαγωγής. Αυτό συνεχίστηκε και στα Βασιλικά όπου καταχωρίστηκε μόνο η νεαρά 134.11 με την αυστηρή της απαγόρευση και όχι η νεαρά 117.10.

ΛΟΓΟΙ ΛΥΣΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΓΑΜΟΥ:	(α) Θάνατος	Εδώ ανήκει και η οριστική απώλεια της ελευθερίας του συζύγου.
	(β) Αφάνεια	Εξαφάνιση στρατιωτικού εν καιρώ πολέμου, η σύζυγος όφειλε εφόσον έλειπε πολύ καιρό χωρίς ειδήσεις & είχε πληροφορία ότι είναι νεκρός, να πάει στη μονάδα που υπηρετούσε ο άνδρας της, να πάρει βεβαίωση από τους διοικητές του ότι πέθανε και μετά από ένα έτος από τη βεβαίωση μπορούσε να νυμφευθεί πάλι, αν ο άφαντος γυρνούσε συνέχιζε τη συμβίωση μαζί της και ο νέος γάμος ακυρωνόταν.
	(γ) Διαζύγιο (Ιουστινιανός)	Ο άνδρας μπορούσε να χωρίσει τη γυναίκα του αν (ι) ήξερε για έγκλημα εσχάτης προδοσίας (ιι) καταδίκη για μοιχεία (ιιι) επιβουλή ζωής άνδρα (ιν) ηθικώς ύποπτες πράξεις (μοιχαλίδα). Η γυναίκα μπορούσε να χωρίσει τον άνδρα της αν (ι) συμμετοχή του σε εσχάτη προδοσία (ιι) επιβουλή ζωής γυναίκας (ιιι) αν την εξέδιδε (ιν)αν την κατηγόρησε άδικα για μοιχαλίδα. Άλλοι λόγοι ήταν (ι) ανικανότητα άνδρα (ιι) επιλογή μοναχικού βίου από κοινού είτε μονομερώς (ιιι) αιχμαλωσία πάνω από 5 χρόνια. Χωρίς λόγο ο σύζυγος μπορούσε να χωρίσει τη γυναίκα του δηλώνοντας εγγράφως με πανηγυρικό τρόπο ότι δεν είχε άλλο «γαμική διάθεση», η αναίτια αυτή λύση είχε για αυτόν βαρύτατες περιουσιακές κυρώσεις. Χωρίς λόγο η σύζυγος μπορούσε να χωρίσει τον άνδρα της με τον ίδιο τρόπο αλλά εκτός από περιουσιακές ποινές είχε και εγκλεισμό σε μοναστήρι, κύρωση που επεκτάθηκε αργότερα και στον άνδρα.
	(δ) Διαζύγιο (Εκλογή Ισαύρων & Νομοθεσία Μακεδόνων)	Οι λύσεις γάμου με την Εκλογή περιορίστηκαν κι άλλο (ι) εξώγαμες σχέσεις γυναίκας ή ανικανότητα άνδρα (ιι) επιβουλή της ζωής (ιιι) λέπρα. Καμία άλλη λύση δεν ήταν αποδεκτή. Με τη νομοθεσία των Μακεδόνων έχουμε και άλλους λόγους (ι) διαπραγμάτευση γυναίκας για νέο γάμο ενώ είναι ήδη παντρεμένη και ο σύζυγός της ζει ή κάνει άμβλωση χωρίς να το ξέρει ο άνδρας της (ιι) αιχμαλωσία εν καιρώ πολέμου, ο μη αιχμάλωτος σύζυγος αν είναι βέβαιος ότι ο αιχμάλωτος σύζυγος πέθανε οφείλει να πάρει ένορκη βεβαίωση από τους διοικητές της μονάδας όπως παραπάνω (ιν) παραφροσύνη αλλά δε λύεται ο γάμος αμέσως αλλά μετά από 3 χρόνια για γυναίκα και 5 χρόνια για άνδρα (ν) αν η γυναίκα γίνει μοναχή και περάσει 3μηνη δοκιμασία λύεται ο γάμος. Από τον 12ο αιώνα τα διαζύγια εκδίδονται εθιμικά από δικαιοδοτικά όργανα της Εκκλησίας.
	(ε) Συναινετικό διαζύγιο	Πριν το ιουστινιάνειο δίκαιο η λύση του γάμου με κοινή συναίνεση ήταν δυνατή. Ο Ιουστινιανός με τη Νεαρά 117.10 έδινε τη λύση του συναινετικού διαζυγίου εφόσον ο/η σύζυγος διάλεγε το μοναχικό βίο, τους παραβάτες έπλητταν βαρύτατες ποινές αλλά λόγω έλλειψης γαμικής διάθεσης η λύση του γάμου ήταν δυνατή. 15 χρόνια μετά με τη Νεαρά 134.11 αφού οι παραβάτες εγκλείονταν σε μοναστήρι και αποκτούσαν με κουρά τη μοναχική ιδιότητα, τους απέκλειε νέα σύναψη γάμου. 566 μ.Χ. επέστρεψε το συναινετικό διαζύγιο χωρίς λόγο. Η Εκκλησία όμως αντέδρασε με καν. 87 της Πανθέκτης Συνόδου και απείλησε με βαριές ποινές και επανήλθε η απαγόρευση του συναινετικού διαζυγίου. Ακολούθησε τέχνασμα συζύγων να γίνονται ανάδοχοι των παιδιών τους ώστε να υπάρχει ανατρεπτικό κώλυμα και να χωρίζουν. Τα Βασιλικά επανέφεραν τη Νεαρά 134.11.