ΙΣΤΟΡΙΑ ΔΙΚΑΙΟΥ - ΚΛΑΣΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ - ΟΡΓΑΝΑ ΕΛΕΓΧΟΥ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

            

Ο Άρειος Πάγος / συμβούλιο των Αρεοπαγιτών

•  Το συμβούλιο των Αρεοπαγιτών προέρχεται μάλλον από τους συμβούλους των βασιλέων.
•  Στα αριστοκρατικά πολιτεύματα που διαδέχθηκαν τη βασιλεία, οι αρμοδιότητες του Άρειου Πάγου αυξήθηκαν και μειώθηκαν στα δημοκρατικά.
• Αρμοδιότητες κατά τον 7^ο αιώνα (αριστοκρατικά καθεστώτα): σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ο Άρειος Πάγος  ήταν αρμόδιος για (α) τη φύλαξη των νόμων, (β) τον έλεγχο των αρχόντων κατά την άσκηση των καθηκόντων τους και τέλος στην αρμοδιότητά του ήταν και (γ) η εκδίκαση των σοβαρότερων υποθέσεων όπως εσχάτη προδοσία, ανθρωποκτονία εκ προθέσεως, εμπρησμός κλπ.
• Τα μέλη του ήταν ισόβια και προέρχονταν από τις 2 ανώτερες εισοδηματικές τάξεις.
• Αρμοδιότητες που έμειναν μετά τις μεταρρυθμίσεις του Εφιάλτη, στα μέσα του 5^ου αιώνα (δημοκρατικά καθεστώτα): ο Άρειος Πάγος χάνει αρμοδιότητες που περιέρχονται στη βουλή, την Ηλιαία και την εκκλησία του δήμου. Εξακολουθεί όμως να είναι αρμόδιος για (α) την εκδίκαση υποθέσεων ανθρωποκτονίας εκ προθέσεως, εμπρησμού, (β) ορισμένες υποθέσεις θρησκευτικού χαρακτήρα πχ κοπή ιερών ελαιόδενδρων. (γ) ανακριτικά καθήκοντα σε σοβαρές υποθέσεις πολιτικών και οικονομικών εγκλημάτων (νόμος των μέσων του 4^ου αιώνα που δεν έχει διασωθεί) όπου ο Άρειος Πάγος συντάσσει έκθεση και την υποβάλει στην εκκλησία του δήμου που είναι αρμόδια για την εκδίκαση της υπόθεσης και (δ) Το 338 π.Χ. , μετά από πρόταση του Δημοσθένη, ως μέτρο ανάγκης λόγω κλυδωνισμών της Δημοκρατίας, με ψήφισμα περιέρχονται στην αρμοδιότητα του Αρείου Πάγου οι υποθέσεις εσχάτης προδοσίας.

Η βουλή των Πεντακοσίων

•   Στις δημοκρατικές πόλεις των κλασικών χρόνων η βουλή θεωρείται μικρογραφία της πόλης.
•   Ο θεσμός μάλλον προέρχεται από τους γέροντες (σύμβουλοι  του βασιλιά) που αποτελούνταν από εκπροσώπους ισχυρών γενεών.  Η προχωρημένη ηλικία ήταν αρχικά προϋπόθεση για την ιδιότητα του γέροντος ενώ έπαψε να αποτελεί κριτήριο για τους βουλευτές (κυρίως λόγω των πολεμικών αναγκών).
•  Η σύνθεση της βουλής παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία ανάλογα με την πόλη τόσο ουσιαστική αλλά και αριθμητική.
•  Κτήση βουλευτικής ιδιότητας: Η βουλευτική ιδιότητα κτάται με (α) επιλογή ή με γέννηση από γονέα που είχε την ιδιότητα (σε αριστοκρατικές πόλεις), (β) με εκλογή από άλλο πολυμελές όργανο (ολιγαρχικές πόλεις) ή (γ) με κλήρο (σε δημοκρατικά καθεστώτα).
•  Άλλες προϋποθέσεις βουλευτικής ιδιότητας: (α) Ιδιότητα του πολίτη (β) Ηλικία (σε ορισμένες πόλεις) (γ) Η προηγούμενη άσκηση μιας άλλης ανώτατης αρχής.
• Δοκιμασία βουλευτών: Όπως και οι άρχοντες οι υποψήφιοι βουλευτές περνάνε μια δοκιμασία στην οποία οφείλουν να αποδείξουν την ηλικία τους, την ιδιότητα του πολίτη καθώς και ότι δεν συντρέχει κανένας λόγος αποκλεισμού τους από τη βουλευτική ιδιότητα.
• Βουλευτικός όρκος: Μετά τη δοκιμασία, τα νέα μέλη της βουλής, δίνουν τον βουλευτικό όρκο και το βουλευτικό έτος αρχίζει με εναρκτήριες θυσίες, τα καλούμενα εισιτήρια.
• Βουλευτική θητεία: Η βουλευτική ιδιότητα διαρκεί συνήθως ένα χρόνο και πολλές πόλεις θέτουν περιορισμούς στην δυνατότητα επανεκλογής.  Ήδη τον 7^ο αιώνα σε κρητική πόλη της Δρήρου εκδίδεται πολιτειακός νόμος που απαγορεύει την επανεκλογή στο αξίωμα του βουλευτή πριν από την πάροδο δέκα ετών από την προηγούμενη ονομασία στο ίδιο αξίωμα.
•  Αριθμός βουλευτών (η βουλή των πεντακοσίων): Ο αριθμός των βουλευτών κυμαίνεται από 20 μέχρι εκατοντάδες και τελεί συχνά σε συνάρτηση με τον βαθμό εκδημοκρατισμού του πολιτεύματος μιας πόλης. Στις αριστοκρατικές πόλεις η βουλή είναι κατά κανόνα ολιγάριθμη ενώ στις ολιγαρχικές, όταν είναι πολυάριθμη λειτουργεί ως δεύτερο ολιγομελές συμβούλιο με αποφασιστικής σημασίας αρμοδιότητες. Μετά τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη, η αθηναϊκή βουλή των 500 αποτελείται από 50 πολίτες από κάθε μια από τις 10 φυλές της Αττικής (αντί των 100 από τις 4 φυλές της σολώνειας βουλής) οι οποίοι κληρώνονταν μεταξύ των προκρίτων, δηλαδή αυτών που έχουν επιλεχθεί από κάθε φυλή.
•  Επιλογή βουλευτών από κάθε φυλή (πρυτάνεις): Οι βουλευτές επιλέγονται με σειρά που υποδεικνύεται με κλήρο και από την οποία 50 βουλευτές κάθε φυλής γίνονται πρυτάνεις δηλαδή ασκούν κυβερνητικές εξουσίες (η διάρκεια των πρυτανειών είναι 36-35 ημέρες το χρόνο) και η φυλή ονομάζεται πρυτανεύουσα. Ο επικεφαλής κάθε πρυτανεύουσας ονομάζεται επιστάτης των πρυτάνεων, ιδιότητα που ένας βουλευτής δεν μπορεί να έχει πάνω από 24 ώρες (από τη δύση του ηλίου μιας μέρας μέχρι τη δύση της επομένης). Στα καθήκοντα των πρυτάνεων περιλαμβάνεται η σύγκληση της βουλής και της εκκλησίας καθώς και η κατάρτιση της ημερησίας διάταξης.
•  Αρμοδιότητες βουλής: Το κύρος της αθηναϊκής βουλής αυξήθηκε με την υποβάθμιση του Αρείου Πάγου, οργάνου με αριστοκρατική προέλευση και σύνθεση. Με τις μεταρρυθμίσεις του Εφιάλτη (462/1 π.Χ.) μέρος των εξουσιών του Αρείου Πάγου περιέρχονται στη βουλή και την εκκλησία του δήμου.  Η βουλή είναι αρμόδια σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, σε θέματα αθηναϊκής συμμαχίας, σε οικονομικά, θρησκευτικά, διοικητικά και δικαστικά. Από τις σημαντικότερες αρμοδιότητες της βουλής είναι η έκδοση των προβουλευμάτων μέσω των οποίων πραγματοποιείται η εισαγωγή οποιουδήποτε θέματος στην εκκλησία του δήμου, σύμφωνα με νόμο που αποδίδεται στον Σόλωνα. Ακόμη και σε περίπτωση που διαφωνεί ως προς το συγκεκριμένο θέμα, η βουλή υποχρεούται να εκδώσει σχετικό προβούλευμα και να παραπέμψει το ζήτημα στην εκκλησία του δήμου, αφήνοντας το δήμο να αποφασίσει αν αυτό είναι δίκαιο ή όχι κατά την κρίση του.

Η εκκλησία του δήμου / λαϊκή συνέλευση

 

• Στα ολιγαρχικά καθεστώτα, οι πολιτικές εξουσίες της λαϊκής συνέλευσης ή εκκλησίας του δήμου είναι περιορισμένες πχ σπαρτιατική Απέλλα, αγορά ορισμένων κρητικών πόλεων.
•  Στις δημοκρατικές πόλεις αντίθετα, οι αρμοδιότητες της είναι ιδιαίτερα σημαντικές και εκτεταμένες.
•  Αρμοδιότητες: (α) Αποφασίζει για την κήρυξη πολέμου και τη σύναψη ειρήνης (β) καταρτίζει διεθνείς συμβάσεις (γ) ασκεί νομοθετική εξουσίας σε συνεργασία με τη βουλή όταν τις υποβάλλει τα προβουλεύματα (δ) απονέμει την ιδιότητα του πολίτη στους ξένους (ε) επιβάλλει την ποινή της εξορίας (στ) καταδικάζει σε θάνατο (ζ) αποφασίζει τη δήμευση περιουσίας (η) είναι αρμόδια για την εκλογή και τη λογοδοσία των αρχόντων (θ) συλλογή φόρων και δασμών.
•  Δικαίωμα συμμετοχής: Στα δημοκρατικά πολιτεύματα δικαίωμα συμμετοχής έχουν όλοι οι πολίτες εφόσον δεν τους έχει αφαιρεθεί το δικαίωμα συνεπεία καταδίκης (ατιμίας)  και έχουν συμπληρώσει το 20^ο έτος της ηλικίας τους.  Η μη συμμετοχή των πολιτών στα κοινά θεωρείται δυσλειτουργία του κράτους.
•  Πότε συνέρχεται & αρμοδιότητες: Συνέρχεται σε 4 τακτικές συνεδριάσεις κατά τη διάρκεια της πρυτανείας, επομένως 40 φορές το χρόνο. Η πρώτη τακτική συνεδρίαση ονομάζεται κυρία εκκλησία  όπου κατά τη διάρκειά της διενεργείται ο έλεγχος της χρηστής διοίκησης των αρχόντων και λαμβάνονται αποφάσεις για τον επισιτισμό της πόλης.  Επίσης, κατά την πρώτη συνεδρία λαμβάνονται μέτρα σχετικά με την άμυνα και τον στρατιωτικό εξοπλισμό του κράτους ή ακόμη αποφασίζεται η απονομή της πολιτείας σε ξένους. Στην κύρια εκκλησία κάθε πολίτης μπορεί να καταγγείλει για εσχάτη προδοσία ένα έγκλημα υποβάλλοντας εισαγγελία (δημόσια μήνυση). Περί το 430 π.Χ. οι αρμοδιότητες της εκκλησίας του δήμου επεκτείνονται σε όλα τα μέλη της αθηναϊκής συμμαχίας (π.χ. το ψήφισμα  για την επιβολή των αθηναϊκών μέτρων και σταθμών και την απόφαση για αφιέρωση των απαρχών της συγκομιδής στις θεότητες της Ελευσίνας).
•  Τέλος, χαρακτηριστικό της παντοδυναμίας της εκκλησίας του δήμου είναι το γεγονός ότι οι αποφάσεις της είναι αμετάκλητες.

Οι αρχές / άρχοντες

• Μετά την αρχαϊκή περίοδο το αξίωμα του βασιλιά κατακερματίζεται σε περισσότερες αρχές. Τίτλοι αρχόντων : άρχων, πρύτανης, δημιουργός, κόσμος, τάγος.
•  Διάρκεια αξιώματος: Αρχικά οι άρχοντες είχαν ισόβιο αξίωμα, αργότερα ήταν 10 έτη και κατά τους δημοκρατικούς χρόνους, τα αξιώματα καταλήγουν να είναι ετήσια.
• Επιλογή αρχόντων: Στα δημοκρατικά καθεστώτα οι άρχοντες ορίζονται κατά κανόνα με κλήρωση είτε μέσα από σύνολο των ενεργών πολιτών είτε μέσα από ένα ορισμένο αριθμό πολιτών που πληρούν τα προσόντα που απαιτούνται για το συγκεκριμένο αξίωμα (κλήρωση εκ προκρίτων).
• Συλλογικότητα και εξειδίκευση αρχόντων: Ο συλλογικός χαρακτήρας ορισμένως αξιωμάτων είχε ως συνέπεια κάθε άρχοντας να υπόκειται στον έλεγχο των συναρχόντων του, με τους οποίους μοιράζεται ισοδικαίως την εξουσία.  Χαρακτηριστική των δημοκρατικών πόλεων υπήρξε η αύξηση του αριθμού των αξιωμάτων και ο ταυτόχρονος περιορισμός των εξουσιών ενός άρχοντα.  Μέσω της εξειδίκευσης των αρχόντων αποτράπηκε ο κίνδυνος δημιουργίας μιας αρχής με εκτεταμένες αρμοδιότητες (υπήρχαν άρχοντες με εξουσίες που σχετίζονταν με τον πόλεμο, με δικαστικές, θρησκευτικές και οικονομικές αρμοδιότητες).
•  Αρμοδιότητες αρχόντων: Η εξουσία τους να επιβάλλουν ποινές είναι περιορισμένη (μέχρι ορισμένο ποσό), και οι αποφάσεις τους είναι δυνατόν να προσβληθούν με την άσκηση της έφεσης ενώπιον του λαϊκού δικαστηρίου (εκτός και αν η έφεση στρέφεται εναντίον ξένου ή άτιμου οι οποίοι δεν δικαιούνται να ασκήσουν έφεση). Κατά κανόνα οι αρμοδιότητες των αρχόντων στο πεδίο της απονομής της δικαιοσύνης περιορίζονται στο ανακριτικό στάδιο των υποθέσεων και στην προεδρία του λαϊκού δικαστηρίου που καλείται να κρίνει τη συγκεκριμένη υπόθεση.
• Στρατηγός εξ απάντων: (άρχοντας που σχετίζετο με  τον πόλεμο) Είναι εξαίρεση της αρχής του περιορισμού των εξουσιών των αρχόντων καθώς στο αξίωμα αυτό λόγω της ανάγκης για την αντιμετώπιση κρίσιμων καταστάσεων πχ πολέμου έχουν ανατεθεί πρόσθετες εξουσίες σε εξέχοντα πολιτικό (ο τίτλος απενεμήθη στον Περικλή). Όμως από τον 5^ο αιώνα θεωρήθηκε αντιδημοκρατικό και εγκαταλείφθηκε.
• Δοκιμασία αρχόντων: Ο πολίτης που μετά από κλήρωση ή εκλογή πρόκειται να ασκήσει δημόσιο αξίωμα, υποβάλλεται, προτού αναλάβει καθήκοντα, σε δοκιμασία. Αποδιδόμενος στον Σόλωνα, ο θεσμός της δοκιμασίας συνίσταται στη διενέργεια ελέγχου προκειμένου να αποδειχθεί ότι ο κληρωθείς ή ο εκλεγείς πληροί τις προϋποθέσεις που ορίζει ο νόμος για το συγκεκριμένο αξίωμα. Εκτός από την απόδειξη της ιδιότητας του πολίτη, οι άρχοντες οφείλουν κατά τη δοκιμασία να αποδείξουν και για τον βίο τους. Η υποχρέωση αυτή περιλαμβάνει (α) απόδειξη δημοκρατικών φρονημάτων (αποκλείονται όσοι συνεργάστηκαν με τους Τριάκοντα) (β) φροντίδα γονέων και απόδοση μεταθανάτιων τιμών (γ) εκπλήρωση στρατιωτικών και οικονομικών υποχρεώσεων απέναντι στο κράτος και (δ) για ορισμένα αξιώματα, κτήση ακίνητης ιδιοκτησίας εντός των ορίων της Αθήνας.
•  Διπλή δοκιμασία των 9 αθηναϊκών αρχόντων:  Οι 9 αθηναϊκοί άρχοντες που απαρτίζονται από τα αξιώματα του βασιλέως, του άρχοντος, του πολέμαρχου και των έξι νομοθετών, υποβάλλονται σε διπλή δοκιμασία, πρώτα από τη βουλή των Πεντακοσίων και στη συνέχεια από το λαϊκό δικαστήριο, υποχρέωση που δε βαρύνει και τους υπόλοιπους άρχοντες που ελέγχονται είτε από το ένα όργανο είτε από το άλλο. Η αρνητική κρίση ενός υποψηφίου άρχοντα συνεπάγεται την αποδοκιμασία και πιθανόν, τον αποκλεισμό του αποδοκιμασθέντος από ορισμένες πολιτικές δραστηριότητες πχ αγόρευση στην εκκλησία του δήμου. 
• Λογοδοσία αρχόντων: Μετά τη λήξη της αρχής (λήγει το αξίωμα του άρχοντα) οι άρχοντες λογοδοτούν ενώπιον της επιτροπής λογιστών η οποία συντάσσει έκθεση επί της διαχείρισης. Η έκθεση ελέγχεται από το δικαστήριο της Ηλιαίας που δικαιούται να επιβάλλει ποινικές κυρώσεις και από ειδικό όργανο τους ευθύνους.

 Η Ηλιαία / οι λαϊκοί δικαστές

• Στις δημοκρατικές πόλεις η απονομή της δικαιοσύνης είναι έργο των λαϊκών δικαστών.
• Κάθε πολίτης που έχει συμπληρώσει τη νόμιμη ηλικία και δεν έχει καταδικαστεί σε στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων καλείται να ασκήσει δικαστικά καθήκοντα.
• Αρμοδιότητες: Με τη δημιουργία των λαϊκών δικαστηρίων, περί τον 6^ο αιώνα π.Χ., περιορίζονται οι δικαστικές αρμοδιότητες άλλων οργάνων όπως στην Αθήνα, του Αρείου Πάγου και της Βουλής. Έτσι οι σημαντικότερες υποθέσεις (εσχάτη προδοσία, γραφή παρανόμων, προσφυγή εναντίον απόφασης ενός άρχοντα κοκ) περιέρχονται στην αρμοδιότητα των λαϊκών δικαστών.
• Διαδικασία: Κλήρωση των δικαστών και εκδίκαση της υπόθεσης πραγματοποιούνται την ίδια μέρα ώστε να περιορίζεται ο κίνδυνος δωροδοκίας.  Πριν την ανάληψη των καθηκόντων τους οι δικαστές ορκίζονται να δικάσουν σύμφωνα με τους νόμους και τα ψηφίσματα της βουλής και του δήμου ή σε περίπτωση κενού νόμου κατά κρίση δικαίου ανδρός.
• Οι δικαστές των δήμων: Παράλληλα με τα δικαστήρια που συνεδριάζουν στο άστυ, στην Αττική λειτουργούσαν περί τον 5^ο αιώνα π.Χ. και μονομελή δικαστήρια, οι δικαστές κατά δήμους. Αγνοούμε όμως λεπτομέρειες για αυτούς.
•  Το ένδικο μέσο της έφεσης: Κατά τους χρόνους ακμής της Ηλιαίας που λειτουργούσε τόσο ως πρωτοβάθμιο (με αποφάσεις τελεσίδικες) όσο και ως διοικητική και «συνταγματικό δικαστήριο» το ένδικο μέσο της έφεσης (δημιουργία Σόλωνα) δεν ταυτίζεται με το σημερινό ένδικο βοήθημα  αλλά είναι συγγενέστερο της σημερινής ακυρωτικής διαδικασίας  της διοικητικής δικαιοσύνης  με  τη διαφορά ότι η σχετική αίτηση δεν στρέφεται εναντίον πράξης της διοίκησης όπως συμβαίνει σήμερα αλλά εναντίον οποιουδήποτε απόφασης άρχοντα με την οποία ζημιώνεται πολίτης.
•  Ποιος γινόταν λαϊκός δικαστής: Κάθε πολίτης άνω των 30 ετών μπορεί να γίνει μέλος του λαϊκού δικαστηρίου ανεξάρτητα την περιουσιακή του κατάσταση αρκεί να μην έχει χαρακτηριστεί άτιμος ή οφειλέτης του δημοσίου. Δικαστικός μισθός καθιερώθηκε κατά τους χρόνους του Περικλή προκειμένου να μετέχουν στην απονομή της δικαιοσύνης και ασθενέστερες τάξεις. Οι δικαστές κληρώνονται από τους καταλόγους των δήμων, ανάλογα με τον πληθυσμό του δήμου, διαδικασία που ενεργείται από τους 9 άρχοντες  και τον γραμματέα των θεσμοθετών. Συνολικά κληρώνονται 600 πολίτες από κάθε φυλή.
•  Διαίρεση Ηλιαίας: Λόγω της αύξησης των αριθμών των υποθέσεων η Ηλιαία υποδιαιρείται περί τα μέσα του 5^ου αιώνα π.Χ. σε 10 δικαστήρια αριθμημένα από Α έως Κ, κάθε ένα αποτελείται από 501 μέλη και 1000 αναπληρωματικά. Οι ιδιωτικές υποθέσεις κρίνονται συνήθως από 201 δικαστές ενώ οι δημοσίου χαρακτήρα υποβάλλονται σε κρίση πολυμελέστερων δικαστηρίων (501 μέχρι 6000 δικαστές).
• Διεξαγωγή δίκης: Οι δίκες  διεξάγονται στην Αγορά, και ειδικότερα ορισμένες στο κτίριο της Ηλιαίας, όπου συνεδριάζουν οι θεσμοθέτες ενώ άλλες στις στοές της Αγοράς ή σε άλλους χώρους της. Κάθε δικαστής λαμβάνει ένα πινάκιο με το όνομά του, το πατρωνυμικό του, το όνομα του δήμου που ανήκει και  το ψηφίο του τμήματός του (Α έως Κ).
•  Ο ηλιαστικός όρκος: Οι δικαστές που κληρώθηκαν συγκεντρώνονται στο λόφο  του Αρδητού όπου δίδουν όρκο ότι θα ψηφίσουν σύμφωνα με τους νόμους και τα ψηφίσματα της βουλής και του δήμου ή σε περίπτωση κενού κατά κρίση δικαίου ανδρός, δεν θα δεχθούν να δωροδοκηθούν, θα ακούσουν τόσο τον κατήγορο όσο και τον κατηγορούμενο και ότι η απόφασή τους θα περιορίζεται στο  περιεχόμενο της κατηγορίας. Ο ηλιαστικός όρκος σώζεται στον λόγο του Δημοσθένη κατά Τιμοκράτους.
•  Στο αττικό δίκαιο οι υποθέσεις που αφορούν σε ιδιωτικά έννομα συμφέροντα αποτελούν αντικείμενο δίκης πχ δίκες προικός, εμπορικές δίκες, κλοπής, βλάβης κλπ ενώ οι υποθέσεις που αφορούν σε συμφέροντα πόλης αποτελούν αντικείμενο γραφής πχ γραφή παρανόμων, γραφή ύβρεως, συκοφαντίας, ασέβειας κλπ. Αν δεν υπάρχει ειδική αρχή, η δίωξη ασκείται από κάθε πολίτη (η εισαγγελία δεν είχε την έννοια που έχουμε σήμερα) στις περιπτώσεις αδικημάτων που θίγουν την πόλη ενώ στις ιδιωτικής φύσεως υποθέσεις το σχετικό ένδικο βοήθημα ασκείται από τον πολίτη που εθίγη.
•  Πράξις (δηλαδή το εκτελεστό της πράξης):  Σκοπός τόσο του διοικητικού όσο και του δικαστικού αγώνα της αρχαιότητας είναι η έκδοση μιας απόφασης που θα αποτελεί τίτλο εκτελεστό για τον αιτούντα και να ικανοποιηθεί η απαίτησή του.  Όμως επειδή δεν υπάρχουν αρμόδια κρατικά όργανα, ο νικητής του δικαστικού αγώνα προβαίνει σε άσκηση αυτοδικίας, της οποίας η νομιμότητα θεμελιώνεται στην αμετάκλητη δικαστική ή διαιτητική απόφαση. Συνεπώς, από τη στιγμή που ο νομοθέτης αναγνωρίζει τον αμετάκλητο χαρακτήρα μιας απόφασης, είτε διαιτητή είτε δικαστηρίου, αναγνωρίζει εμμέσως και το εκτελεστό της εν λόγω απόφασης.  Και στις δύο περιπτώσεις τίθεται σε ισχύ και η δυνατότητα παραγραφής αλλά και η απόρριψη κάθε αγωγής  που εγείρεται κατά παραβίαση της αρχής του δεδικασμένου.  

Τα φονικά / ποινικά δικαστήρια

 

• ·         Λόγος για την ύπαρξη φονικών δικαστηρίων: η ανθρωποκτονία: Η στάση των Αρχαίων απέναντι στην ανθρωποκτονία και την δίωξή της υπήρξε δέσμια δύο αρχέγονων πεποιθήσεων: του μιάσματος  που προκαλείται από το αίμα (οτιδήποτε βλάπτει τον συνάνθρωπό μας είναι μίασμα πχ φόνος, ψευδορκία, κλοπή κλπ) και της αντεκδίκησης.
           Παρά τον εξορθολογισμό των κλασικών εννόμων τάξεων, το δέος που προκαλούσε το μίασμα εξακολούθησε να αποτελεί μια κοινωνικό-θρησκευτική πραγματικότητα την οποία η έννομη τάξη δεν μπορούσε να αγνοήσει.
        Η εξάλειψη του μιάσματος επιβάλλει την απομάκρυνση αυτού που την προκάλεσε, κοινωνικό αίτημα που ικανοποιείται με την επιβολή της ποινής της εξορίας. 
      Προκειμένου οι δικαστές να μην μιαίνονται από τους δράστες οι δίκες ανθρωποκτονίες διεξάγονται σε υπαίθριο χώρο. Δίκες ζώων και αντικειμένων, εξορισμός, καταποντισμός ή ταφή του πράγματος που προκάλεσε τον θάνατο ενός ανθρώπου ή ακόμη και χωριστή ταφή του χεριού ενός αυτόχειρα, συνιστούν ανορθολογικές πρακτικές που ορισμένες συνεχίστηκαν μέχρι και τον 18^ο αιώνα.
  ·    Το δικαίωμα αντεκδίκησης και η εξαγορά του από την πλευρά του θύτη, που γεννούσε η ανθρωποκτονία, διαφαίνονται στη νομοθετική ρύθμιση της ανθρωποκτονίας μέχρι και τους κλασικούς χρόνους. Ακόμη και τον 4^ο αιώνα π.Χ. το αδίκημα δεν διώκεται αυτεπαγγέλτως (δίκη φόνου και όχι γραφή), στην περίπτωση επίσης που ο δράστης δεν ενέργησε εκ προθέσεως οι συγγενείς του θύματος  δικαιούται να μην ασκήσουν δίωξη και να συμφιλιωθούν.
  ·      Για κάθε ειδικότερη μορφή που έπαιρνε μια ανθρωποκτονία πχ εκούσιος φόνος, ακούσιος φόνος, εκ προμελέτης, μη προμελετημένος, από άγνωστο δράστη, με «δράστη» ζώο ή άψυχο αντικείμενο κλπ, υπήρχε στην Αθήνα και το αρμόδιο δικαστήριο.  Την προεδρία όλων των φονικών δικαστηρίων είχε ο άρχων βασιλεύς και τα μέλη τους και από 403 π.Χ. οι λαϊκοί δικαστές της Ηλιαίας.
  • ·         Άρειος Πάγος: Εξακολούθησε να εκδικάζει υποθέσεις ανθρωποκτονίας εκ προθέσεως και πρόκλησης σωματικής βλάβης εκ προθέσεως καθώς και τα αδικήματα εμπρησμού και της χορήγησης δηλητηριώδους ουσίας εφόσον ο δράστης ενήργησε με ανθρωποκτόνο πρόθεση και το θύμα είχε την ιδιότητα του πολίτη. Όπως υποστηρίζει ο αυστριακός ιστορικός ελληνικού δικαίου Gerhard Thür κριτήριο για την αρμοδιότητα του Αρείου Πάγου στις υποθέσεις αυτές ήταν αν ο δράστης ενέργησε αυτοχείρως.  Το στοιχείο αυτό της φυσικής αμεσότητας μεταξύ ενέργειας του δράστη και αποτελέσματος (θάνατος ή τραυματισμός του θύματος) απαντά και στον ρωμαϊκό Ακουίλιο νόμο.
  • ·         Παλλάδιο:  Συνεδρίαζε εντός των τειχών της πόλεως, εκδικάζονταν υποθέσεις ακούσιου φόνου αθηναίου πολίτη και η εκουσία ανθρωποκτονία με θύμα μέτοικο (είναι αυτός που κατοικούσε στην πόλη αλλά είχε γεννηθεί σε άλλη), ξένο ή δούλο. Εκδίκαζε υποθέσεις ανθρωποκτονίας όπου ο δράστης ενήργησε κατόπιν βουλεύσεως (βούλησης) αλλά εκείνα τα χρόνια αυτές δεν είχαν την ίδια έννοια με τις υποθέσεις που επιδίκαζε ο Άρειος Πάγος (εκ προθέσεως ανθρωποκτονίες) γιατί έλειπε η φυσική αμεσότητα. Επομένως εδώ εννοούμε την ηθική αυτουργία όσο και όλες τις περιπτώσεις όπου το αποτέλεσμα (ο θάνατος προσώπου) δεν προκλήθηκε από ιδιόχειρη ενέργεια του δράστη αλλά από περιστατικό ή συνθήκες που όμως αυτός προκάλεσε για να επέλθει ο θάνατός του με εξαίρεση τη χορήγηση δηλητηρίου και τον εμπρησμό  που εκδικάζονται  από τον Άρειο Πάγο. Οι περιπτώσεις αυτές απασχόλησαν ιδιαίτερα του Ρωμαίους αλλά και η αμηχανία των Αρχαίων γιατί δεν υπήρχε φυσική σχέση του δράστη με το αποτέλεσμα εξηγούν τον λόγο για τον οποίο η θανάτωση ενός προσώπου μέσω χορήγησης δηλητηριώδους ουσίας ή κατόπιν εμπρησμού δεν ενέπιπταν στην κατηγορία του εκούσιου φόνου αλλά αποτέλεσαν ιδιαίτερα εγκλήματα.
  • ·         Δελφίνιο: Εκδικάζονταν οι περιπτώσεις δίκαιου φόνου. Σύμφωνα με σχετικό νόμο η θανάτωση ενός προσώπου δεν επισύρει κυρώσεις εάν διαπράχθηκε (α) κατά τη διάρκεια αθλητικών αγώνων και χωρίς τη βούληση του δράστη (β) μετά από επίθεση του θύματος (άμυνα) (γ) σε πολεμικές συνθήκες αν ο δράστης πέρασε το θύμα για εχθρό και (δ) ο φόνος του εραστή της συζύγου, μητέρας , αδελφής, θυγατέρας ή παλλακίδας του δράστη που θα συλλάβει τους μοίχους επ’ αυτοφώρω. Ενδιαφέρον στο πεδίο των αδικημάτων κατά ζωής έχει και η περίπτωση ευθύνης του ιατρού για τον θάνατο του ασθενή, για τους Αρχαίους ακόμα και εξ αμελείας ο γιατρός δεν φέρει ευθύνη.
  • ·         Πρυτανείο: Έχει αρμοδιότητα για την εκδίκαση ανθρωποκτονίας από άγνωστο δράστη, καθώς και περιπτώσεις όπου ο θάνατος προκαλείται από ζώο ή πτώση αντικειμένου.  Στις περιπτώσεις αυτές, η δίκη ενώπιον του Πρυτανείου δεν αποβλέπει στην καταδίκη ή την απαλλαγή του δράστη αλλά στην εξάλειψη του μιάσματος που προκάλεσε ο βίαιος θάνατος ενός προσώπου από «δράστη» είτε άγνωστο είτε στερουμένου λόγου (ζώο ή άψυχο αντικείμενο).
  • ·         Εν Φρεαττοί: Ελάχιστες πληροφορίες έχουμε για αυτό το ποινικό δικαστήριο. Βρισκόταν στον Πειραιά και κοντά στη θάλασσα, έρχονταν να δικαστούν άτομα στα οποία είχε ήδη επιβληθεί η ποινή της εξορίας για ακούσιο φόνο και καλούνταν να δικαστούν να ανθρωποκτονία από πρόθεση.  Επειδή όμως θεωρούνται φορείς μιάσματος οι κατηγορούμενη δεν αποβιβάζονταν στην αττική γη αλλά παρέμεναν σε βάρκα που τους έφερε, έχοντας απέναντί τους στη στεριά τους δικαστές.
    
    
    (από διάβασμα του βιβλίου της Ιστορίας δικαίου του Τρωιανού)