ΙΣΤΟΡΙΑ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΛΑΣΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ (ΝΟΜΟΚΡΑΤΙΑ-ΟΛΙΓΟΚΡΑΤΙΑ, ΙΔΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ)

ΚΛΑΣΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ 5ος - 4ος αι. π.Χ.

 
Κλασική εποχή ονομάζουμε την περίοδο της αρχαίας ελληνικής ιστορίας που αρχίζει με την ίδρυση της Συμμαχίας της Δήλου (478 π.Χ.) μετά το τέλος των Περσικών Πολέμων (479 π.Χ.) και τελειώνει με το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου (323 π.Χ.).

Την πολιτική ζωή της Αθήνας από το 508 π.Χ. μέχρι και το 462 π.Χ. οι αρχηγοί των μεγάλων αριστοκρατικών οικογενειών γιατί η εξουσία ήταν κυρίως στα χέρια τους.

Όμως, ο Εφιάλτης (μεταρρυθμίσεις του Εφιάλτη) και ο Περικλής έκαναν το 462-461 π.Χ.  ένα νόμο που αφαιρούσε από τον Άρειο Πάγο τα προνόμιά του με αποτέλεσμα να χάσει τη δυναμή του και πολλές από τις εξουσίες του πέρασαν στη Βουλή των Πεντακοσίων, στην Εκκλησία του Δήμου και στα Δικαστήρια.

Το σημαντικότερο στο δημοκρατικό πολίτευμα της Αθήνας ήταν ότι κάθε πολίτης μπορούσε να συμμετέχει στα κοινά. Τις αποφάσεις τις έπαιρνε η πλειοψηφία των πολιτών. Το κεντρικό όργανο στο δημοκρατικό πολίτευμα της Αθήνας ήταν η λαϊκή συνέλευση, η Εκκλησία του Δήμου. Άλλο βασικό όργανο ήταν η Βουλή των Πεντακοσίων. Το λαϊκό δικαστήριο ονομαζόταν Ηλιαία.

Νομοκρατία 

• Δημοκρατία = κυριαρχική θέση του νόμου.
• Μόνο μέσω νόμου περιορίζεται η ελευθερία του πολίτη.
• Οι προτάσεις νόμου να μην προσκρούουν στις αρχές του πολιτεύματος.
• Γραφή παρανόμων:  ένδικο μέσο, εναντίον όποιου προτείνει αντισυνταγματική διάταξη.
• Αντιφάσεις μεταξύ νόμων: εξετάζονται κάθε χρόνο από τους θεσμοθέτες, ενώπιον της Εκκλησίας του Δήμου.
• Διαδικασία αναθεώρησης των νόμων 403-402 π.Χ.: Στην αρχή του έτους: 1ον: Η εκκλησία του δήμου ψηφίζει, μετά από συζήτηση, επί των ισχυόντων νόμων, εάν είναι ικανοποιητικοί ή όχι 2ον: Αν κάποιος νόμος κριθεί μη ικανοποιητικός, οι πολίτες προτείνουν νέο νόμο. 3ον: Απόφαση για την αποδοχή ή απόρρηψη του νέου και κατάργηση ή διατήρηση του παλιού 4ον: Εκλέγονται 5 συνήγοροι που καλούνται να υπερασπιστούν τον παλαιό νόμο σε δικαστικό αγώνα. 5ον:  Η δίκη διεξάγεται στην Ηλιαία ενώπιον 1 ή πλάς τμήματα (οι νομοθέται) που αποφασίζουν κυριαρχικά χωρίς επικύρωση της απόφασης από τη συνέλευση. Τύπος απόφασης: "δεδόχθαι τοις νομοθέταις" χωρίς τη φράση "έδοξε τω δήμω".
• Οι νομοθέται ήταν πολίτες που είχαν δώσει τον ηλιαστικό όρκο. 
• Με τη διαδικασία αυτή διασφαλίζεται ο δημοκρατικός χαρακτήρας του θεσμού καθώς όλοι οι πολίτες έχουν πρόσβαση στη νομοθετική και τη δικαστική εξουσία. 
• Η διαδικασία διατηρείται με πολλές τροποποιήσεις έως τους ελληνιστικούς χρόνους.
• Αναδημοσίευση νομοθεσίας:  Μετά την κατάλυση της ολιγαρχίας στην Αθήνα ορίζεται επιτροπή αναγραφέων στους οποίους ανατίθεται η αναδημοσίευση των νόμων και η κατάργηση όσων θέσπισε το ολιγαρχικό καθεστώς.

Ολιγονομία

• Ο νόμος είναι η μοναδική πηγή του δικαίου στις δημοκρατικές πόλεις των κλασικών χρόνων.
• Παρόλα αυτά εκδίδονται λίγοι νόμοι.
• Η νομοθεσία του Σόλωνος και ο νόμος του Δράκοντα για την ανθρωποκτονία διατηρούνται τον 5ο και 4ο αιώνα π.Χ.
• Οι νέες διατάξεις για το ιδιωτικό δίκαιο είναι λίγες.
• Οι δικαστές πρέπει να αντιμετωπίζουν συχνά κενά του νόμου.
• Οι συνήγοροι επικαλούνται και άσχετες διατάξεις που ερμηνεύουν υπέρ του πελάτη τους, καταβάλλοντας προσπάθεια να πείσουν το δικαστήριο και ενίοτε οι δικαστές πείθονται.
• Ο αττικός νόμος προβλέπει την πλήρωση του νομοθετικού κενού από τους δικαστές με την κρίση "δικαίου ανδρός".
• Θεμελιώδεις αρχές του δημοκρατικού πολιτεύματος: Ισονομία: όρος παλαιότερος της δημοκρατίας, άρχοντες και πολίτες οφείλουν υπακοή στο νόμο, ενώπιον του νόμοι, όλοι οι πολίτες είναι ίσοι. Ελευθερία: Είναι το ίδιο το περιεχόμενο της δημοκρατίας, κάθε πολίτης είνα εξ ορισμού ελεύθερος μόνος περιορισμός η υπακοή στο νόμο, στη δημιουργία του οποίου συνέβαλε και ο ίδιος, πολιτική ελευθερία έχουν μόνο οι πολίτες.

Ιδιότητα του Πολίτη

•  Προϋπόθεση για την άσκηση κάθε νομοθετικής, εκτελεστικής και δικαστικής εξουσίας η ιδιότητα του πολίτη.
• Κτήση:Αποκτιέται είτε με γέννηση ή με απονομή από την πολιτεία.
• Στα αριστοκρατικά καθεστώτα ήταν κληρονομική όταν γινόταν 18 ετών.
• Ο Περικλής αποβλέπει στη μείωση των πολιτών με το Νόμο 451 π.Χ. όπου έπρεπε να έχεις καταγωγή από πολίτες για να αποκτήσεις την ιδιότητα του πολίτη.
• Δημιουργείται μια κατηγορία νόθων που δεν αποκλείονται από την κηρονομια του πατέρα τους αλλά δεν έχουν πολιτικά δικαιώματα.
• Ο νόμος πέφτει σε αχρησία  κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο, αναβιώνει το 403 π.Χ.
• Υποδιαιρέσεις σώματος πολιτών: Φυλές (10), Τριττύες (30), Δήμοι (100-139- από τον 6ο αι. κάθε πολίτης άνηκε σε δήμο) και Φρατρίες.
• Απονομή της πολιτείας: Ατομική ήσυλλογική (πχ ψήφισμα απονομής πολιτείας σε μετοίκους που συνέδραμαν τους Αθηναίους στην κατάλυση των Τριάκοντα, 403-402 π.Χ.).
• Εφαρμόζεται περιορισμένα τον 5ο αιώνα και ευρύτερα τον 4ο αιώνα.
• Απονομή ιδιότητας πολίτης σε ξένους για (α) υπηρεσίες που προσέφεραν στην πόλη πχ συμβολή στην κατάλυση ολιγαρχίας (β) κατάδοση ορισμένων εγκλημάτων (γ) συμβολή στο εισαγωγικό εμπόριο της πόλης.
• Αργότερα γίνεται και αγορά από ενδιαφερόμενους αλλά μπορεί και να μην αποκτά όλα τα δικαιώματα του πολίτη (διαφέρει από πόλη σε πόλη).
• Η ιδιότητα του πολίτη μπορεί να επεκτείνεται στη σύζυγο και κατιόντες, συνοδεύεται από τίτλους και προνόμια πχ πρόεδρος, ευεργέτης κλπ.
• Ο νέος πολίτης γράφεται σε φυλή, δήμο, φρατρία που είτε επιλέγει ο ίδιος είτε ορίζεται από νόμο ή με κλήρωση.
• Μαζικές απονομές πολιτείας: πρόκειται για "τιμητική" ιθαγένεια, από τον 4ο αιώνα γίνεται και πιο συχνότερα και γίνεται σε μια κοινωνική ομάδα ή στο σύνολο των πολιτών μιας ξένης πόλης μέσω διεθνών συνθηκών μεταξύ ελληνικών πόλεων, με ρήτρα αμοιβαιότητας.

Συνεχίζεται...