ΑΡΧΑΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΙΝΤΕΡΝΕΤ

ΖΑΛΕΥΚΟΣ

Ο Ζάλευκος ήταν νομοθέτης που φέρεται να έζησε τον 7ο π.Χ. αιώνα στους Επιζεφύριους Λοκρούς στην Κάτω Ιταλία. Για τη ζωή του υπάρχουν λίγες και αντιφατικές πληροφορίες με αποτέλεσμα από την αρχαιότητα να έχουν εκφραστεί αμφιβολίες για το αν ήταν πραγματικό ή μυθικό πρόσωπο. Σύμφωνα με την παράδοση, που ίσως ανάγεται σε μεταγενέστερους δημοκρατικούς κύκλους (4ος π.Χ. αιώνας), η Αθηνά υπαγόρευσε τους νόμους στο Ζάλευκο την ώρα που κοιμόταν. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι ο Ζάλευκος ανήκε στον κύκλο των Πυθαγόρειων ενώ σύμφωνα με νεότερη παράδοση καταγόταν από ευγενή οίκο της Κάτω Ιταλίας.

Ήδη από τον 3ο π.Χ. αιώνα ο Τίμαιος είχε υποστηρίξει ότι ο Ζάλευκος δεν υπήρξε ποτέ και ότι ήταν δημιούργημα του ανθρώπινου νου. Την ίδια άποψη υποστήριξαν και νεώτεροι επιστήμονες όπως ο Richard Bentley και Karl Julius Beloch, ο οποίος διατύπωσε την άποψη ότι το όνομα Ζάλευκος προέρχεται από το φως (ζάλευκος=διάλευκος, πολύ λευκός, φωτεινός) και θεωρεί ότι έχει θρησκευτική υφή.

Η νομοθεσία του Ζάλευκου

Πέραν της αμφισβήτησης της ύπαρξης του προσώπου του Ζάλευκου, αμφισβητείται και η χρονολογία σύνταξης των νόμων. Πιο κοντά στην αλήθεια φαίνεται να είναι η θέση του Ευσέβιου ότι συντάχθηκαν το 663/662 π.Χ. Ήδη πάντως από την αρχαιότητα οι νόμοι του Ζάλευκου θεωρούνταν οι πρώτοι γραπτοί νόμοι των Ελλήνων. Το πρωτότυπο κείμενο της νομοθεσίας δεν έχει σωθεί.

Επιδιώκοντας ο Ζάλευκος την νομοθετική σταθερότητα συμπεριέλαβε στην νομοθεσία του διατάξεις που εμπόδιζαν τις νομοθετικές αλλαγές και κατ επέκταση τις κοινωνικές αλλαγές. Χαρακτηριστικά η μεταβολή των νόμων επιτρεπόταν μεν αλλά με κεφαλικό κίνδυνο δηλαδή καθένας που ήθελε να προτείνει έναν νέο νόμο ή μια αλλαγή σε ήδη υπάρχοντα νόμο έπρεπε να εμφανιστεί ενώπιον του Συμβουλίου της πόλης και σε περίπτωση που αυτό ψήφιζε ενάντια στην πρόταση του αμέσως έχανε τη ζωή του.

Στο Ποινικό δίκαιο καθιερώθηκε η αρχή του αντιπεπονθότος (της ανταπόδοσης) και αφαιρέθηκε από τους δικαστές η εξουσία να ορίζουν οι ίδιοι την ποινή για κάθε αδίκημα. Έτσι έληξε το καθεστώς αυθαιρεσίας που επικρατούσε μέχρι τότε, αφού ο δικαστής δεν μπορούσε πλέον να τιμωρεί κατά βούληση. Ως προς το φόνο δεν υπήρχαν ιδιαίτερες ρυθμίσεις καθώς τότε θεωρούταν ιδιωτική υπόθεση που αφορούσε τον οίκο του θύματος. Επίσης νόμος απαγόρευε την είσοδο κάποιου που ήταν οπλισμένος στο Senate House.

Δια πρώτη φορά ψηφίστηκε και καθιερώθηκε η πιο βασική ποινική αρχή: Ουδεμία ποινή άνευ νόμου. (nulla pene sine lege).

Ο Ζάλευκος είναι ο πρόδρομος αυτής της παγκόσμιας βασικής αρχής. Δεν είναι δυνατό να δικάσουμε κάποιον χωρίς νόμο.

Η γη ήταν αναπαλλοτρίωτη και η αγοραπωλησία της επιτρεπόταν μόνο για πολύ σοβαρούς λόγους. Απαγορευόταν η ύπαρξη μεταπρατών γεωργικών προϊόντων καθώς η έννομη τάξη δεν έβλεπε θετικά την προοπτική δημιουργίας τάξης εμπόρων. Ως προς το δάνειο προτιμήθηκε η απόδειξη με μάρτυρες και απαγορεύτηκε το δάνειο με έγγραφο.

Ο Ζάλευκος ήταν ιδιαίτερά απαιτητικός στην αυστηρή εφαρμογή των νόμων, άσχετα με την κοινωνική ή δημόσια θέση του καθενός. Αναφέρεται ότι όταν ο γιος του καταδικάστηκε σε τύφλωση για μοιχεία , ο Ζάλευκος δε ζήτησε να μην εκτελεστεί η ποινή, πρότεινε όμως να αφαιρεθεί ένα μάτι από τον ίδιο και ένα από το γιο του.

Η νομοθεσία του Ζάλευκου χρησιμοποιήθηκε και σε άλλες πόλεις της Μεγάλης Ελλάδας και επέδρασε στην ρωμαϊκή νομοθεσία και στο Δωδεκάδελτο.

Η ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ

Οι πρώτοι νόμοι στον κόσμο έγιναν από τους Έλληνες αποίκους της Ιταλίας. Αν κάποιος υποστηρίξει ότι οι πρώτοι νόμοι έγιναν από τον βασιλιά της Μεσοποταμίας Χαμουραμπί, το 1750 π.Χ., η απάντηση είναι ότι οι νόμοι του ήταν ποινικός κώδικας που έγινε από ένα άτομο – τον ίδιο τον βασιλιά – και όχι από τον δήμο (λαό) ή κάποιον νομοθέτη. Μάλιστα, οι νόμοι του Χαμουραμπί ήταν απάνθρωποι και βάναυσοι. Κάποιοι από αυτούς σίγουρα επηρέασαν τους σκληρούς νόμους του Ισλάμ, σύμφωνα με τους οποίους, για παράδειγμα, όποιος κλέψει του κόβουν το χέρι και οι μοιχαλίδες – σε κάποια ισλαμικά κράτη – εκτελούνται. Η νότιος Ιταλία και η Σικελία είχαν αποικηθεί από τους Έλληνες από τον 8ο αιώνα π.Χ. (σίγουρα πιο πριν έγιναν οι πρώτες αποικίες εκεί, ίσως και από τον 15ο αιώνα π.Χ.) και ονομαζόταν Μεγάλη Ελλάδα. Μάλιστα, αλλού αναφέρθηκε η θεωρία ότι οι Ετρούσκοι ήταν νησιώτες Έλληνες άποικοι που έφυγαν από την Ελλάδα μετά την κάθοδο των Δωριέων από τον βορά, τον 11ο αιώνα π.Χ.! Την Μεγάλη Ελλάδα αργότερα οι Ρωμαίοι την κατέλαβαν επεκτείνοντας την κυριαρχία τους.

Στην Μεγάλη Ελλάδα – πολύ πριν καταληφθεί από τους Ρωμαίους – έπειτα από εξεγέρσεις του καταπιεσμένου από τους αριστοκράτες λαού, θεσπίστηκαν οι πρώτοι νόμοι. Ο Ζάλευκος από τους Επιζεφύριους Λοκρούς της Κάτω Ιταλίας (ελληνική αποικία από κάτοικους της Λοκρίδας) έγραψε τους πρώτους νόμους το 650 π.Χ.! Οι νόμοι αυτοί προστάτευαν τους γεωργούς με το να απαγορεύουν το μεσιτικό εμπόριο και να καθιστούν δυνατή την άμεση πώληση των προϊόντων τους στον καταναλωτή. Οι νόμοι του Ζάλευκου επηρέασαν τους μετέπειτα Έλληνες νομοθέτες, όπως τον Δράκοντα, τον Σόλωνα (46) και τον Κλεισθένη στην Αθήνα, τον Φιλόλαο στην Θήβα, τον Πιττακό στη Μυτιλήνη, τον Χαρώνδα στην Κατάνη (αποικία της Νάξου στη Σικελία – η Νάξος ιδρύθηκε το 732 π.Χ. στη Σικελία από τους Έλληνες κάτοικους της Νάξου και της Χαλκίδας) και τον Αρίσταρχο στην Έφεσο. Γνωστοί νομοθέτες ήταν επίσης ο Θαλής από την ελληνική αποικία Μίλητο (2) και ο Λυκούργος στη Σπάρτη. Τελικά, η θέσπιση γραπτών νομών, πέρα από τους άγραφους κανόνες και τα βασιλικά διατάγματα, επεκτάθηκε σε όλη την Ελλάδα και τις αποικίες της στην Μεσόγειο, στην Μ.Ασία και την Μαύρη Θάλασσα.

Η έννοια της δικαιοσύνης είχε αποκτήσει το πραγματικό της νόημα στην Αθήνα στην οποία η δικαιοσύνη βασιζόταν σε νόμους που θεσπίστηκαν προκείμενου να εξυπηρετείται η αρμονική συμβίωση όλων των ανθρώπων. Ο Σωκράτης (20) και ο Πλάτων (21) πίστευαν πως δικαιοσύνη: είναι: ``έκαστον τα εαυτού πράττειν΄΄ (λατινικά: ``suum quique΄΄), δηλαδή ο καθένας να λειτουργεί με υπευθυνότητα. Κατά τον Πλάτωνα, η δικαιοσύνη είναι η αρμονική συμβίωση μεταξύ των πολιτών και της πολιτείας που τους εξασφαλίζει τα αγαθά της δημοκρατίας: ισότητα, ελευθέρια, αυτάρκεια. Η αρετή (``ιδέα΄΄, κατά τον Πλάτωνα) της δικαιοσύνης συνδυάζεται και με την ψυχική ισορροπία του ανθρώπου που προάγει την σωστή και ηθική του συμπεριφορά.

Η δικαιοσύνη, επίσης, προϋποθέτει την ψυχική και πνευματική καλλιέργεια του κάθε ανθρώπου, μέσω της οικογένειας και της παιδείας, ώστε η συμπεριφορά του να είναι αποτέλεσμα συνειδητής επιλογής και όχι του εξαναγκασμού των νομών. Έτσι, η δικαιοσύνη αποκτάται ως αρετή με τη πράξη και – κατά τον Αριστοτέλη – με τον εθισμό. Κατά τον Πλάτωνα, οι νόμοι είναι προϊόν συλλογικής απόφασης των πολιτών για τον τρόπο με τον οποίο θα διασφαλιστεί το συμφέρον της πολιτείας. Οι απόψεις του Πλάτωνα επηρέασαν τους διαφώτιστες, όπως τον Ρουσσώ (22), που είπαν ότι οι νόμοι είναι η έκφραση της βούλησης της πλειοψηφίας των πολιτών. Ο Πλάτων, επεκτείνεται πέρα από τα επίγεια και λεει ότι η αδικία αν δεν τιμωρηθεί στην ζωη, θα τιμωρηθεί με σκληρό τρόπο στη μεταθανάτιο ζωη στην οποία η ψυχή του κάθε ανθρώπου θα κριθεί για όσα άδικα έπραξε κατά την διάρκεια της ζωής του. Ο Σωκράτης, ο δάσκαλος του Πλάτωνα, πίστευε ότι ``ουδείς εκών αμαρτάνειν΄΄, δηλαδή ότι κανείς δεν αμαρτάνει εκούσια, αλλά από άγνοια της αρετής. Και ο Σωκράτης και ο Πλάτων ονομάστηκαν προχριστιανικοί φιλόσοφοι και αφήνω τον αναγνώστη να το επιβεβαιώσει αφού μελετήσει τις απόψεις τους.

Πάλι στην Ελλάδα, στην Βυζαντινή αυτοκρατορία, τέθηκε η βάση των συγχρόνων νομοθεσιών. Η αυτοκρατορία του Βυζαντίου ιδρύθηκε το 330 μ.Χ. από τον αυτοκράτορα Φλάβιο Βαλέριο Κωνσταντίνο (αυτοκράτορας για την περίοδο 306 – 337 μ.Χ.), γνωστός και ως άγιος Κωνσταντίνος στην ορθόδοξη εκκλησία. Η αυτοκρατορία του Βυζαντίου περιλάμβανε την ανατολική επικράτεια με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη που ιδρύθηκε το 330 μΧ. στην θέση της ελληνικής αποικίας (των Μεγαρέων), Βυζάντιο (είχε ιδρυθεί το πρώτο μισό του 7ου αιώνα με οικιστή τον Βύζαντα). Στο Βυζάντιο, το 438 μ.Χ., έγινε ο περίφημος Θεοδοσιανός Κώδικας από τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου, Θεοδόσιο τον Β΄ (αυτοκράτορας για το διάστημα 408 – 450 μ.Χ). Ο Κώδικας αυτός προήλθε από τα αυτοκρατορικά διατάγματα που είχαν εκδοθεί μέχρι τότε. Αργότερα, από τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Φλάβιο Ιουστινιανό (483 – 567 μ.Χ.) έγινε συστηματικότερη κωδικοποίηση από την οποία προέκυψε το σώμα αστικού δικαίου, το ``Corpus juris civilis΄΄. Από αυτό προέκυψε το νεότερο δίκαιο των δυτικών κρατών.

ΣΟΛΩΝ

(640- 558 π.Χ.)

Ο Σόλων γεννήθηκε γύρω στο 640 π.Χ. Ο θάνατός του τοποθετείται γύρω στο 558 π.Χ. Καταγόταν από το πλούσιο γένος των Κοδριδών, αλλά ο πατέρας του Εξηκεστίδης ήταν φτωχός. Τούτο, κατά τον Πλούταρχο, ανάγκασε τον Σόλωνα να επιδοθεί στο εμπόριο, που τον ωφέλησε όχι μόνο οικονομικά, αλλά του χάρισε και πλούσιες εμπειρίες, που τον βοήθησαν να αναμιχθεί στα κοινά της πόλης του.

Ο Σόλων, ένας από τους επτά σοφούς, είναι πρότυπο άνδρα, που συγκεντρώνει αρετές και ικανότητες. Ο Σόλων συνδυάζει χαρίσματα μεγάλου πολιτικού και ποιητή, όσο και αν είναι πιο γνωστός ως πολιτικός. Στην ποίησή του βρίσκουμε τον άνθρωπο με τις αρχές και τις ιδέες του και στην πολιτική την πραγμάτωσή τους. Γι’ αυτό και η κατανόηση των ποιημάτων το προϋποθέτει γνώση της πολιτικής ζωής του.

Έπαιξε σημαντικό ρόλο στην κατάληψη της Σαλαμίνας το 596 π.Χ. από τους Αθηναίους ενθουσιάζοντας τους με τους στίχους του, ώστε να εκδιώξουν από το νησί τους τους Μεγαρείς, που το κατείχαν τότε. Η Σαλαμίνα είχε εμπορική και στρατιωτική σημασία για την Αθήνα.

Σαν άρχοντας το 594/3 έλαβε εξουσιοδότηση με απόλυτη ελευθερία να ρυθμίσει τις μεγάλες διαφορές ανάμεσα στους ‘πολλούς’ και στους ‘ολίγους’. Πέτυχε την επιβολή της ‘συσάχθειας’ με παράλληλη απαγόρευση των ‘όρων’, που έστηναν οι ισχυροί στα αγροκτήματα των φτωχών, που δανείζονταν από τους πρώτους με υποθήκευση της ιδιοκτησίας τους σε γη και της προσωπικής τους ελευθερίας.

Επίσης εναντιώθηκε στην τυραννίδα του Πεισιστράτου, στην αρχή της οποίας πέθανε ο Σόλων.

Ο Σόλων ταξίδεψε πολύ στη ζωή του. Ο Ηρόδοτος μας διηγείται τον περίφημο διάλογο του Σόλωνα με τον Κροίσο για τον ‘ολβιώτατο’ των ανθρώπων.

Το έργο του Σόλωνα ως ποιητή και νομοθέτη περιλαμβάνει ‘νόμους’ και ‘δημηγορίες’, ελεγείες, ιάμβους και επωδούς. Από όλα αυτά τα ποιήματα μας σώθηκαν περίπου 200 στίχοι από τις ελεγείες, 20 από τροχαϊκά και 45 ιαμβικά ποιήματα. Μερικοί στίχοι, που αποδίδοντα στον Θέογνη, ανήκουν, κατά τους μελετητές, στον Σόλωνα.

Το ποιητικό έργο του Σόλωνα δεν μπορεί να διαχωριστεί από την πολιτική δραστηριότητά του. Ο Σόλων ο Αθηναίος είναι η πρόδρομη ποιητική φωνή της Αθήνας. Πιστεύει ότι ο άνθρωπος δεν έχει μόνον ιδιωτική ζωή, αλλά ως μέλος ενός κοινωνικού συνόλου μετέχει και της πολιτικής κοινότητας με τις ευθύνες που του αναλογούν. Για να υπάρχει ατομική και κοινωνική ευδαιμονία, πρέπει να διέπει τις σχέσεις των ανθρώπων ο αλληλοσεβασμός, η τάξη και η ισορροπία, που επιφέρουν την αρμονία, σαν αυτή που ορίζει τους νόμος του σύμπαντος.

Ο Σόλων με την πολιτική δραστηριότητά του και με την ζωή του δίνει παράδειγμα δίκαιου, έντιμου και συνετού πολιτικού άνδρα. Ο ποιητής Σόλων είναι ο πολιτικός οραματιστής μιας δίκαιης κοινωνίας. Διδακτικός ποιητής, με απλότητα και λιτότητα σκέψης διαυγής και ειλικρινής, με γλώσσα σφριγηλή και καυστική, κατέχει περίοπτη θέση στον αρχαϊκό λυρισμό.

 ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΣΟΛΩΝΑ

Όρισε να διαγραφούν όλα τα χρέη, και στο μέλλον να μην δίνονται δάνεια με ενέχυρο το ανθρώπινο σώμα.
Έγινε αύξηση στις μονάδες βάρους και στην τιμή του νομίσματος. Έδωσε δηλ. στην μνα αξία 100 δραχμών από 73 πού είχε πριν.

Όσοι είχαν γίνει φυγόδικοι λόγω χρεών, επέστρεψαν και απόκτησαν ελευθερία.
Τότε συνέβη και ένα άσχημο γεγονός, καθώς ξεκίνησε να ξεγράψει τα χρέη, το έκανε γνωστό στους φίλους του Κόνωνα, Κλεινία και Ιππονίκο .Αυτοί προτού εξαγγελθεί το μέτρο δανείστηκαν χρήματα. Μετά την δημοσίευση του νόμου κατηγορήθηκε ο Σόλων.

Με τους νόμους του δεν ικανοποιήθηκε κανείς, ούτε οι πλούσιοι ούτε οι φτωχοί, οι οποίοι περίμεναν το ξαναμοίρασμα της γης όπως είχε κάνει ο Λυκούργος. Εκείνος όμως ήταν 11ος απόγονος του Ηρακλή, ήταν βασιλιάς πολλά χρόνια στη Λακεδαίμονα και είχε μεγάλο κύρος φίλους και δύναμη. Και χρησιμοποιώντας την βία παρά την πειθώ κατάφερε να μην υπάρχουν ούτε πλούσιοι ούτε φτωχοί. Τέτοιο πράγμα ο Σόλων δεν μπόρεσε να πετύχει διότι ήταν άνθρωπος του λαού και δεν είχε μεγάλη περιουσία. Γρήγορα όμως αναγνώρισαν το συμφέρων τους και αφήνοντας τα παράπονα έκαναν μια θυσία που την ονόμασαν θυσία της Σεισάχθειας.

Πρώτα λοιπόν ο Σόλων κατάργησε τους νόμους του Δράκοντα που ήταν αυστηροί και προέβλεπαν σαν ποινή τον θάνατο ακόμα και για την οκνηρία. Όταν ο ίδιος ο Δράκων ρωτήθηκε γιατί θέσπισε την ποινή του θανάτου για τα πιο πολλά αδικήματα, αποκρίθηκε ότι στα μικρά νόμιζε πως άξιζε αυτή η τιμωρία, ενώ στα μεγάλα δεν έμενε μεγαλύτερη.

Η ΝΟΜΟΙ ΤΟΥ

Τα νομοθετικά μέτρα του Σόλωνα ήταν πολύ τολμηρά, αλλά και δραστικά. Τα σπουδαιότερα από αυτά ήταν τα εξής:
 α) Κατάργησε τη διαίρεση των πολιτών σε τάξεις ανάλογα με την καταγωγή τους και καθιέρωσε νέα διαίρεση με βάση το εισόδημα. Έτσι οι πολίτες διαιρέθηκαν σε 4 τάξεις: πεντακοσιομέδιμνοι, ιππείς, ζευγίτες, θήτες. Ανάλογα με την τάξη ρυθμίζονταν τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των πολιτών. 
 β) Με τη "σεισάχθεια" (αποτίναξη των βαρών) εξάλειψε τα χρέη. 
 γ) Ίδρυσε την εκκλησία του δήμου, δηλ. τη συνέλευση του λαού. 
 δ) Ίδρυσε τη βουλή των τετρακοσίων. 
 ε) Καθόρισε τον αριθμό των αρχόντων σε εννέα. 
στ) Ίδρυσε την Ηλιαία, την οποία αποτελούσαν 6.000 δικαστές κ.λ.π.

Ο Σόλωνας. πήρε νομοθετικά μέτρα για όλα τα ζητήματα και ρύθμισε πάνω σε νέες βάσεις το ιδιωτικό και ποινικό δίκαιο. Οι νόμοι καταγράφτηκαν σε ξύλινες τετράγωνες στήλες, οι οποίες στένευαν προς τα πάνω και στρέφονταν γύρω από άξονα, γι' αυτό και ονομάστηκαν "άξονες" ή "κύρβεις". Η νομοθεσία του απέκτησε φήμη και επέδρασε στην εξέλιξη του δικαίου. Δίκαια ο Σόλωνας. θεωρείται πατέρας του αστικού δικαίου.

Για να αποφύγει μεταβολές της νομοθεσίας του, αποδήμησε για δέκα χρόνια. Γρήγορα όμως προκλήθηκαν ταραχές, τις οποίες υποκινούσαν οι ευγενείς κυρίως, και η πόλη έπεσε σε αναρχία. Κατά τη διάρκεια των δέκα χρόνων της αυτοεξορίας του επισκέφτηκε, μεταξύ άλλων, και το βασιλιά των Σάρδεων Κροίσο, ο οποίος τον ρώτησε αν γνώριζε κανέναν άνθρωπο πιο ευτυχισμένο από αυτόν. Ο Σόλωνας. του ανέφερε τρεις περιπτώσεις ευτυχισμένων ανθρώπων και τον συμβούλεψε με το γνωστό: Μηδένα προ του τέλους μακάριζε (μη μακαρίζεις κανέναν, προτού να δεις το τέλος του). Όταν ξαναγύρισε στην Αθήνα, τη βρήκε σε πολύ καλή κατάσταση χάρη στα δικά του νομοθετικά μέτρα και πέθανε ευτυχισμένος σε βαθιά γεράματα.

ΧΩΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΣΕ ΤΑΞΕΙΣ

Διαχώρισε τους πολίτες με βάση το ετήσιο εισόδημά τους, σε ξηρά και υγρά προϊόντα.
Έτσι όσους είχαν ετήσιο εισόδημα 500 μέτρα τους τοποθέτησε στην 1η κατηγορία.
Στη 2η κατηγορία ήταν αυτοί πού είχαν την δυνατότητα να συντηρούν άλογο ή είχαν εισόδημα 300 μέτρα και τους ονόμασε Ιππείς. Ζευγίτες ονομάστηκαν όσοι ανήκαν στην 3η κατηγορία με εισόδημα 200 μέτρα. Όλοι οι υπόλοιποι ονομάστηκαν Θήτες, αυτοί δεν είχαν κανένα αξίωμα, αλλά έπαιρναν μέρος στην διοίκηση της πόλης με την συμμετοχή τους στην εκκλησία του δήμου και στα δικαστήρια.
Από τούς πιο παράξενους νόμους του Σόλωνα είναι αυτός που ορίζει ότι χάνει τα πολιτικά του δικαιώματα όποιος σε περίπτωση εμφύλιας διαμάχης ,έμενε ουδέτερος.

ΤΑΞΙΔΙΑ

Ο Σόλων πήρε άδεια 10 ετών από τους Αθηναίους και ξεκίνησε τα ταξίδια του από την Αίγυπτο. Πέρασε λίγο καιρό φιλοσοφώντας με τους γύρω από τον Ψενώπη τον Ηλιουπολίτη και τον Σώγχη τον Σαίτη, που ήταν από τους πιο σοφούς ιερείς. Από αυτούς άκουσε, όπως λέει ο Πλάτωνας και την διήγηση για την Ατλαντίδα. Έπειτα ταξίδεψε στην Κύπρο, όπου τον δέχτηκε θερμά ο Φιλόκυπρος.

 

ΛΥΚΟΥΡΓΕΙΑ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ

Στους περήφανους λόφους της Σπάρτης δεν γεννήθηκε μόνο η Μεγάλη Ρήτρα του Λυκούργου που αναγέννησε την Πολιτεία της Σπάρτης, γεννήθηκε και μια ξεχωριστή ράτσα πολεμιστών, που ενέπνεαν το φόβο αλλά και τον σεβασμό των αντιπάλων τους. Όλα τα παραπάνω είναι άμεσα συνδεδεμένα με την«Δομή του στρατού των Λακεδαιμονίων», όπως η εκπαίδευση και η στρατολόγηση, ο τρόπος δράσης της φάλαγγος, και των βοηθητικών σωμάτων, η φύση των εκστρατειών, και ο οπλισμός. (σ. 15) Το μυστικό της Πολιτείας της Σπάρτης, που την έκανε να φθάσει και να γίνει η πρώτη δύναμη της Ελλάδος (αλλά αναλογικά και ολόκληρου του ως τότε γνωστού κόσμου, ενώ παράλληλα απέκτησε την φήμη του αήττητου των στρατευμάτων της), ήταν η παιδεία που παρείχε στα τέκνα της. Όσο κρατήθηκε «ζωντανή» η Μεγάλη Ρήτρα του Λυκούργου και οι παραδόσεις της Σπάρτης, κανείς ξένος κατακτητής δεν κατάφερε να πατήσει το πόδι του στην Σπάρτη. Πάντοτε προκαλούσε την απορία αλλά και τον φθόνο των υπολοίπων, πως κατάφεραν αυτά τα πέντε πλινθόκτιστα χωριά (που αποτελούσαν την πόλη της Σπάρτης), τα οποία δεν περιβάλλονταν από προστατευτικό τείχος, η μοναδική πόλη όχι μόνο στον Ελληνικό κόσμο αλλά και στα πολιτισμένα έθνη της Μεσογείου και της Ασίας που δεν διέθετε έστω μια υποτυπώδη οχύρωση, να ηγούνται όλων για μεγάλο χρονικό διάστημα. (σ.21)

Η ΜΕΓΑΛΗ ΡΗΤΡΑ ΤΟΥ ΛΥΚΟΥΡΓΟΥ

Οι Δωριείς της Σπάρτης άρχισαν κυρίως να επεκτείνονται μετά την εποχή του Λυκούργου, (σ. 30) Η Πολιτεία της Σπάρτης οφείλει πολλά από το ένδοξο μεγαλείο της στους νόμους που θέσπισε ο Λυκούργος για τους Λακεδαιμονίους. Ωστόσο, την ευνομία που ευλαβικά προσέφερε στην Πολιτεία την πλήρωσε με την αγανάκτηση των πλούσιων πολιτών της, και λίγο έλειψε με την ίδια του τη ζωή. Αναφέρεται χαρακτηριστικά στη βιογραφία του, που παραθέτει ο Πλούταρχος, το χτύπημα που δέχτηκε ο Λυκούργος στο πρόσωπο, από την βακτηρία του πλούσιου Σπαρτιάτη Άλκανδρου έπειτα από καταδίωξη. (Ο Λυκούργος λίγο έλειψε να χάσει το ένα μάτι του, αλλά μπόρεσε να θεραπευτεί χάρη στην Αθηνά οφθαλμίτιδα, «Οπτιλλέτιν», γιατί οι Λάκωνες Δωριείς λέγουν τους οφθαλμούς οπτίλους και στην οποία ίδρυσε το ομώνυμο ιερό για να την ευχαριστήσει (Πλούτ. Λυκ. 116. 55-56). Ο Λυκούργος έζησε το πιθανότερο κατά τον 8ο αιώνα. Κατά τον Ηρόδοτο υπήρξε επίτροπος του βασιλέως Λεωβώτου και καταγόταν από τον κλάδο των Αγιαδών. Αντίθετα ο Αριστοτέλης (Αριστ. Πολ. Β. 10-15), τον παρουσιάζει ως επίτροπο του βασιλέως Χαρίλλου ή Χαρίλαου, έλκοντας έτσι την καταγωγή του από το γένος των Ευρυπωντιδών. Κανείς όμως εκ των δύο προαναφερθέντων δεν αμφισβητεί την ιστορικότητα του νομοθέτη, (σ.31) Ο Πλούταρχος (Λυκ. 6), έρχεται έπειτα να βάλει και αυτός την υπογραφή του στην ιστορικότητα του Λυκούργου (όταν καταγράφοντας την Μεγάλη Ρήτρα), λέει πως καλούσε λαοσυνάξεις (Απέλλα), από καιρό σε καιρό (σε τακτικά δηλαδή διαστήματα), στο μέρος που είναι ανάμεσα στην γέφυρα Βάβυκα και τον ποταμό Κνακίωνα, το σημερινό δηλαδή ρέμα της Μαγούλας ή αλλιώς Τριπιώτικο ποτάμι, (σ. 32). Ο Λυκούργος όρισε ακόμη με την Ρήτρα του τη συνεδρίαση της Απέλλας κάθε πανσέληνο. Ο Πλάτων επίσης θαύμαζε και επικροτούσε τους νόμους του, πιστεύοντας πως είναι θεϊκής προελεύσεως. Ακόμη και αρκετοί στωϊκοί φιλόσοφοι έδωσαν πίστη στον «μύθο» για την νομοθεσία του Λυκούργου. Ένας από αυτούς που ήταν θαυμαστής του αρχαίου μεγαλείου της Σπάρτης (και είχε ο ίδιος προσωπικά μυήσει στη στωϊκή φιλοσοφία τους μεταρρυθμιστές βασιλείς Άγι τον Δ΄ και τον Κλεομένη τον Γ΄), ο φιλόσοφος Σφαίρος ο Βορυσθενίτης, σε δύο μελέτες του, Περί της Λακεδαιμονίων Πολιτείας και Περί Λυκούργου και Σωκράτους, πρόβαλε το Λυκούργειο πολίτευμα, ως το πολίτευμα που θα φέρει την ευτυχία στους ανθρώπους. Υπάρχει επίσης μια πλειάδα αρχαίων συγγραφέων που παραδέχονται την ιστορικότητα του Λυκούργου, ανάμεσα σε αυτούς συγκαταλέγονται οι Τίμαιος, Φύλαρχος, Διόδωρος, Ερατοσθένης, Απολλόδωρος, Σιμωνίδης, Διευτυχίδας, (σ.32) Για να θεσπίσει τους νόμους του ο Λυκούργος θα ακολουθήσει και θα σεβαστεί πολλές από τις ήδη υπάρχουσες παραδόσεις και θεσμούς των Σπαρτιατών, όπως για παράδειγμα τον θεσμό της διπλής βασιλείας που προϋπήρξε όπως και η διανομή της κατακτηθείσης από τους Δωριείς γης σε κλήρους, (σ.34). Με τη ρήτρα του χώρισε την γη των Λακεδαιμονίων σε ίσους κλήρους, ίσους σε παραγωγική απόδοση το κυριότερο όμως είναι πως τους έκανε αναπαλλοτρίωτους, δηλαδή, ο κάτοχος του κλήρου δεν είχε το δικαίωμα να πωλήσει τον κλήρο του, γιατί ανήκε στην Πολιτεία των Σπαρτιατών, (σ.34). Ο θεσμός των εφόρων πιστεύεται από τους σύγχρονους ιστορικούς, πως είναι πολύ μεταγενέστερος της Ρήτρας του Λυκούργου (Ηρόδ. Ιστ. Α΄. 65), (σ.35). Κατά τις εκστρατείες οι έφοροι (δύο των αριθμό), ήταν τα «μάτια της ρήτρας του Λυκούργου», χωρίς το δικαίωμα της επεμβάσεως. Βασικό τους μέλημα ήταν να ελέγχουν εάν τηρούνταν οι νόμοι του Λυκούργου, (σ. 36). Ένα παλίμψηστο του Βατικανού (Βατ. Ελληνικά, 2306), το οποίο αναφέρεται στις δικονομικές διαδικασίες των Λακεδαιμονίων, βεβαιώθηκε από τον J. J. Keaney “Theophrastus Greek Judicial Procedure”, ως γνήσιο και εκδόθηκε πολλές φορές, πιστοποιώντας πως: «Η Γερουσία, οι δύο βασιλείς και οι έφοροι συμπράττουν στην άσκηση της Δικαιοσύνης» (Richers 2001). (σ.28) Επίσης οι έφοροι διαθέτουν δικό τους κατασκοπευτικό δίκτυο. Από την πρώιμη κλασική εποχή και μεταγενέστερα «οι έφοροι είναι υπεύθυνοι για την αστυνόμευση σε όλη την επικράτεια των Λακεδαιμονίων», (Cristien 2001). (σ. 28) Ανέκαθεν οι Σπαρτιάτες κοιτούσαν με νοσταλγία το παρελθόν, τον καιρό που έζησε ο νομοθέτης τους, αναπολώντας την ευνομία των παρελθόντων ετών. Τον Λυκούργο τίμησαν ως ημίθεο και τον περιέβαλαν με συμβολικές μορφές, τελούσαν δε προς τιμήν του ειδική ενιαύσιο εορτή τα Λυκούργεια. Στην πόλη της Σπάρτης υπήρχε και ναός του νομοθέτη, πίσω από τον οποίο βρισκόταν ο τάφος του υιού του Ευκόσμου, (σ.42) Όπως σχολιάζει ο Ξενοφών οι νόμοι του Λυκούργου, αν και γράφτηκαν στην απώτατη αρχαιότητα, ήταν πάντα επίκαιροι. Εμπνεύστηκαν από τον νομοθέτη την εποχή των πρώτων απογόνων των Ηρακλειδών και μέχρι τις ημέρες του Ξενοφώντος ήταν «ζωντανοί» και κατάλληλοι για όλες τις περιστάσεις, (σ.42). Οι νόμοι του Λυκούργου γαλουχούσαν τους αρχιστράτηγους – πολέμαρχους ώστε να έχουν κοντά στο μαχητικό και στρατηγικό πνεύμα, (σ. 48). Πολλοί από τους νόμους που είχε θεσπίσει ο Λυκούργος ήταν δυσδιάκριτοι ανάμεσα στις παραδόσεις των Σπαρτιατών, (σ. 49). Στην προ Λυκούργου εποχή, υπάρχουν αναφορές πως οι Σπαρτιάτες πλούτιζαν από το εμπόριο και ανθούσε η βιοτεχνία, καλλιεργούνταν δε συστηματικά οι καλές τέχνες, (σ. 53) Η Μεγάλη Ρήτρα του Λυκούργου σφυρηλατεί την ιδανική Πολιτεία, (σ. 56). Ο Λυκούργος για να προστατεύσει τους ευπατρίδες και τις οικογένειές τους (ενώ παράλληλα θα θελήσει να κρατήσει το στράτευμα των Σπαρτιατών αλώβητο), θα περάσει στην εφαρμογή αυτών των μέτρων για να τους διασφαλίσει. Ο νομοθέτης προσπάθησε να δομήσει κατά τέτοιον τρόπο την κοινωνία της πόλεως, ώστε η καθημερινότητά τους να περιστρέφεται γύρω απ’ την ζωή της τιμής. Ο Σπαρτιάτης με γνώμονα την πολεμική αρετή ξεκινούσε έναν μεγάλο κύκλο, εκπαιδεύσεως που είχε ως αφετηρία του την παιδική ηλικία των επτά ετών, (σ. 57) Ο νομοθέτης βρέθηκε μεταξύ σφύρας και άκμονος, όταν προσπάθησε να επιβάλει στην Πολιτεία τα νέα του νομοσχέδια (Μεγάλη Ρήτρα), με στόχο, ο πολίτης της Σπάρτης όταν συμπλήρωνε τα τριάντα του έτη να έχει πλήρη πολιτικά δικαιώματα, ώστε να μπορεί, με την αξία του πλέον, να διεκδικήσει κάθε στρατιωτικό και πολιτικό αξίωμα […]. Μόλις στα είκοσι του έτη ο νέος της Σπάρτης ήταν απόφοιτος της μοναδικής για την εποχή, Ακαδημίας του Πολέμου και γινόταν μέλος μιας από τις φοβερότερες πολεμικές μηχανές που υπήρξαν ποτέ, με παγκόσμια φήμη, (σ. 60). Κύριος προσανατολισμός του Λυκούργου ήταν να δημιουργήσει καλούς και αγαθούς πολίτες, δηλαδή ανδρείους, καταδικάζοντας την μαλθακότητα και την πολυτέλεια, με τη λογική πως για να φθάσει στο επιθυμητό αποτέλεσμα ο πολίτης, πρέπει να αφιερωθεί εξολοκλήρου στον τρόπο ζωής που ήθελε να εφαρμόσει για τους Σπαρτιάτες, (σ. 65). Η εξοικονόμηση ελεύθερου χρόνου, επιτεύχθηκε χάρη στην Ρήτρα του Λυκούργου, που είδε πως κάποιος εργαζόμενος σε οποιαδήποτε εργασία, δεν θα μπορούσε ακόμη και αν το ήθελε να γυμνάζει συγχρόνως και το πνεύμα του. Συν τοις άλλοις, επέβαλε την απαραίτητη πειθαρχία στο στράτευμα, ώστε να δημιουργηθεί ένας στρατός πρότυπο. Το κυνήγι εθεωρείτο μια πολύ ευχάριστη απασχόληση για τον ομοίο, (σ. 68). Οι πηγές καταγράφουν την εισαγωγή του σιδερένιου νομίσματος από τον Λυκούργο. Από τον Ξενοφώντα παραδίδεται, «Διότι πρώτον με τοιούτον όρισε νόμισμα, του οποίου και δέκα μόνον μνων αξίας αν εις την οικίαν μετακομιστεί, δεν θα μείνει απαρατήτητον ούτε από τους κυρίους ούτε από τους δούλους, επειδή και τόπον πολύν θα χρειαστεί και άμαξαν προς μεταφοράν (Λακ. Πολ. VII. 5), (σ. 76). «Εις την Σπάρτη όμως ο Λυκούργος απαγόρευσεν εις τους ελευθέρους πολίτας όλα τα είδη του χρηματισμού, ως μόνην δ’ εργασία των διέταξε να θεωρούν όσα εξασφαλίζουν την ελευθερία των πόλεων», (Ξεν. Λακ. Πολ. VII. 2), (σ. 79). Οι είλωτες αν και δεν ήταν ομοίοι δηλαδή πολίτες της πόλεως της Σπάρτης και συνεπώς δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα και λόγο ή βήμα αν θέλετε, στην Απέλλα για όσα διαδραματίζονταν, εν τούτοις ήταν ένα πολύ ισχυρό κομμάτι στο πολιτικό ψηφιδωτό που είχε δημιουργήσει ο Λυκούργος, (σ. 111). Παραδίδεται επίσης από τον Ξενοφώντα πως ο Λυκούργος ήταν αυτός που συνέταξε και τους κανονισμούς για τη μάχη των εφήβων (στον Πλατανιστά). Στη «μάχη» αυτή χωρίς όπλα, η οποία ήταν καθοριστικής σημασίας αλλά και ένας σημαντικός σταθμός στην εξέλιξη της ενηλικίωσης, (σ. 114). Η «καρτερία» ήταν μια δοκιμασία επιδείξεως της αντοχής στον πόνο δημοσίως. Θεωρείται πως εισηγητής της τελετής της διαμαστιγώσεως (αγώνας καρτερίας), ήταν ο Λυκούργος, (σ. 119). Σίγουρα αυτό το μυστηριώδες πρόσωπο ο Λυκούργος, που η ύπαρξή του οριοβατεί ανάμεσα στον μύθο και την πραγματικότητα, θα πρέπει να είχε μελετήσει επί μακρόν την συμπεριφορά του λύκου και της κοινωνίας του, πριν συντάξει την Μεγάλη Ρήτρα. Άλλωστε και το όνομά του μήπως δεν παραπέμπει εκεί, κατά μια εκδοχή; Λυκούργος < λύκος + έργον>. Επικρατέστερη άποψη βέβαια είναι το θέμα της λέξεωςλυκ να προέρχεται από το ουσιαστικό λύκη, «πρωινό φως, χάραμα», συνεπώς πρέπει να εξεταστεί σοβαρά και η πιθανότητα να προέρχεται από το ουσιαστικό λυκαεργός – λυκούργειος, ο εργαζόμενος λαμπρά έργα, (σ. 124). Η Πυθία κατά την επίσκεψη του Λυκούργου στους Δελφούς τον είχε προσφωνήσει ωςΛυκόεργε, Λυκόεργο, που ήταν επίθετα του Απόλλωνος, (Ηρόδ. Ιστορίαι. Α΄. 65). Ο λύκος δημιουργός, ο αρχιτέκτων, ο σοφός, Sol Invictus, (σ. 124). Οι ομοίοι με την ενηλικίωσή τους στελέχωναν τις δωδεκαμελείς ομάδες που ονομάζονταν συσκηνίες. Προφανώς, επειδή έμεναν μαζί σε σκηνές ή ιδιαίτερα οικήματα. Αρκετοί από τους θεσμούς της συντηρητικής όπως νομίζεται Σπάρτης, όπως ήταν και αυτός της συσκηνίας προέρχονταν από μια παλιά παράδοση, ίσως όχι έτσι οργανωμένοι και δομημένοι, αφού θεωρείται έργο και αυτό του Λυκούργου. (σ. 125). Μόνο μετά την συμπλήρωση του τριακοστού έτους της ηλικίας τους οι ομοίοι μπορούσαν να δειπνούν και να κοιμούνται στις οικίες τους με τις γυναίκες τους κάποιες ημέρες το χρόνο. Και αυτό για τον Λυκούργο είχε σίγουρα παιδαγωγικό σκοπό, που είχε να κάνει μάλλον με την συζυγική διαγωγή και συμπεριφορά, (σ. 128). Ο Λυκούργος πιστεύοντας στην ευγονία των πολιτών, τους επέβαλε να γυμνάζονται. Εκτός των νέων και οι νέες της Σπάρτης ακολουθούσαν ένα πρόγραμμα αγωγής, ώστε εκτός των άλλων ωφελειών που είχαν, να τεκνοποιούν υγιή παιδιά, (σ. 130). Ο Λυκούργος κατάφερε ώστε οι Σπαρτιάτες να έχουν φίλαθλο και ηρωικό πνεύμα, (σ. 130). Λέγεται πως ο Λυκούργος επέβαλε μέσα από την Ρήτρα άπαντες οι πολίτες της Σπάρτης να τρέφουν μακριά (μαλλιά) κόμη, (σ. 133). Ο Λυκούργος όπως αναφέρεται στην Μεγάλη Ρήτρα εισηγήθηκε τον ερυθρό τρίβωνα, επειδή έβλεπε πως η απόχρωση αυτή ήταν ιδανικότερη για τους άνδρες, που έχουν ως στόχο να νικούν στο πεδίο της μάχης, (σ. 134). Ο ίδιος ο Λυκούργος, αναφέρεται πως είχε απαντήσει, όταν τον ρώτησαν γιατί όρισε την συχνή μετακίνηση του στρατοπέδου: «Για να προκαλούμε περισσότερο κακό στους εχθρούς», (Πλούτ. Ηθικά. 24. Λυκούργος). Αλλά και στην Λακεδαίμονα μπορεί να παρατηρήσει κανείς πως υπάρχουν πανάρχαιες αναπαραστάσεις των Διοσκούρων, ως ιππέων. Μήπως συνάμα αποτυπώνουν την αριστοκρατική τάξη των ιππέων στην προ Λυκούργου εποχή; (σ.205). Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα ο τιμητικός τίτλος ιππείς να αντανακλά στη μνήμη μιας ιδιαίτερης τάξης ευγενών, που στο παρελθόν, ίσως προ Λυκούργου υπήρξαν έξοχο ιππικό σώμα, (σ. 207). Η θρυλική επανίδρυση της Σπάρτης στις όχθες του Ευρώτα από τον Λυκούργο σηματοδότησε μια σειρά από κοσμογονικές αλλαγές, οι οποίες με την σειρά τους θα επηρεάσουν αλυσιδωτά και ριζικά, πολιτικά συστήματα σε πολλές χρονικές περιόδους. Ο νομοθέτης Λυκούργος, δημιουργώντας με τις ρήτρες του μια ισορροπία εξουσιών, μεταξύ των αριστοκρατικών φατριών της πόλεως, συγχρόνως θα σημάνει την στρατιωτική πρωτοκαθεδρία της Σπάρτης, (σ. 222)

Οι νόμοι της Γόρτυνας

Οι νόμοι της Γόρτυνας περιέχονται στην Δωδεκάδελτο ή Μεγάλη Επιγραφή. Αρχικά, οι νόμοι ήταν εντοιχισμένοι στον κυκλικό τοίχο ενός δημόσιου κτιρίου, το οποίο χρησίμευε ως Βουλευτήριο ή Εκκλησιαστήριο, χώρος συνάθροισης και λήψης αποφάσεων. Τον 1ο αιώνα π.Χ. στη θέση του Βουλευτηρίου χτίστηκε ένα άλλο οικοδόμημα όπου εντοιχίστηκαν εκ νέου.

Η Μεγάλη Επιγραφή δεν βρέθηκε όλη μαζί. Ένα μικρό της κομμάτι που περιλάμβανε τους 15 πρώτους στίχους της 11ης στήλης το βρήκαν, στα μέσα περίπου του 19ου αιώνα, δύο Γάλλοι περιηγητές, ο Γ. Περρό και ο L. Thenon εντοιχισμένο σ' ένα νερόμυλο του χωριού ’γιοι Δέκα.

Είκοσι χρόνια αργότερα, ο Γάλλος επίσης B. Haussoulier, βρήκε εντοιχισμένο σ' ένα σπίτι του ίδιου και πάλι χωριού, νέο τμήμα της επιγραφής: εκείνο που περιλαμβάνει τους 15 πρώτους στίχους από τους νόμους.

Η ουσιαστική όμως ανακαλύψη της επιγραφής οφείλεται στον F. Halbherr. Αυτός ανέσκαψε συστηματικά την περιοχή και βρήκε, το 1884, τις τέσσερις πρώτες στήλες του Κώδικα της Γόρτυνος. Ο ίδιος δεν μπόρεσε να συνεχίσει ως το τέλος τις ανασκαφές, αλλά έδωσε οδηγίες στον Ern. Fabricius ο οποίος ανακάλυψε και τα υπόλοιπα τμήματα της Μεγάλης Επιγραφής, που όταν ανακαλύφθηκε θεωρήθηκε σαν η μεγαλύτερη αρχαιολογική ανακάλυψη του περασμένου αιώνα.

Η Δωδεκάδελτος ή Μεγάλη Επιγραφή είναι γραμμένη σε βουστροφηδόν γραφή, με την κατεύθυνση των λέξεων να αλλάζει σε κάθε σειρά εναλλάξ από δεξιά προς αριστερά και αντίθετα, δηλαδή η 1η σειρά είναι γραμμένη από τα αριστερά προς τα δεξιά, η 2η συνεχίζει από τα δεξιά προς τα αριστερά, η 3η από τα αριστερά προς τα δεξιά κ.ο.κ.

Ο τρόπος αυτός γραφής μοιάζει με την κίνηση του βοδιού καθώς στρίβει για να οργώσει το χωράφι, γι αυτό και αποκαλείται «γραφή βουστροφηδόν».

Η Μεγάλη Επιγραφή αποτελείται από 12 στήλες ή δέλτους (Δωδεκάδελτος) και εκτεινόταν σε 630-640 στίχους, από τους οποίους σώζονται οι 605.

Οι νόμοι της Γόρτυνας αφρούν ζητήματα αστικού δικαίου και δεν περιέχουν διατάξεις ποινικού ή εμπορικού δικαίου. Οι νόμοι της Γόρτυνας είναι υποδειγματικοί για το πνεύμα ελευθερίας που τους διέπει και για την προοδευτικότητά τους. Δεν είναι απλά οι νόμοι μιας Κρητικής πολιτείας, αλλά ο αρχαιότερος κώδικας ελληνικού δικαίου και θεωρούνται η μεγαλύτερη προσφορά της Κρήτης της κλασσικής εποχής στον παγκόσμιο πνευματικό πολιτισμό.

Ο Δράκων

624 π.Χ.

Ο Δράκων θεωρείται ο πρώτος νομοθέτης της Αθήνας, αν και οι έξι άρχοντες, οι επονομαζόμενοι Θεσμοθέται,  νομοθετούσαν άγραφους νόμους από το 683 π.Χ.

Στην αρχή του έκτου αιώνος, ήταν φανερό ότι η Αθήνα είχε ανάγκη  από καινούργιους γραπτούς νόμους, γιατί η αριστοκρατία ερμήνευε τους νόμους σύμφωνα με τα συμφέροντα της. Έτσι οι Αθηναίοι ανέθεσαν στον Δράκοντα το 624 π.Χ., να νομοθετήσει γραπτούς νόμους.

Ο Δράκων δεν άλλαξε το πολιτικό σύστημα. Οι νόμοι του γράφτηκαν πάνω σε μαρμάρινες πλάκες (621 π.Χ.), που ονομάζονταν Θεσμοί ή Διατάξεις και τοποθετήθηκαν στην Αγορά, όπου ο καθένας μπορούσε να τις διαβάσει. Οι νόμοι ήταν υπερβολικά αυστηροί σε μερικές περιπτώσεις, τιμωρώντας ελαφρά και σοβαρά αδικήματα με την ίδια ποινή. Ο Δράκων όμως έκανε διαχωρισμό μεταξύ του εκ προμελέτης φόνου και του εξ αμελείας. Άφησε στην δικαιοδοσία του Αρείου Πάγου την δίκη του εκ προμελέτης φόνου, και διόρισε πενήντα ένα δικαστές (εφέτες), οι οποίοι δίκαζαν τους εξ αμελείας φόνους. Επειδή οι νόμοι ήταν αυστηροί, αργότερα ο κόσμος έλεγε, ότι γράφτηκαν με αίμα. Σήμερα η λέξη "Δρακόντειος" σημαίνει μεγάλη αυστηρότητα. 
Αλλά οι γραπτοί νόμοι, αντί να βοηθήσουν τους φτωχούς, έγιναν όργανα στα χέρια των πλουσίων, να παίρνουν την περιουσία τους, να τους εκφοβίζουν και να τους καταπιέζουν. Ολόκληρη η Αττική έπεσε στα χέρια της αριστοκρατίας και οι άνθρωποι, εκείνοι που δεν μπορούσαν να πληρώσουν τα χρέη τους, πωλούντο σαν δούλοι. Υπήρχε τόση μεγάλη δυσαρέσκεια, ώστε πολλοί έφυγαν από την Αττική εκείνα τα χρόνια και μετανάστευσαν. 

Αργότερα οι Αθηναίοι αναφέρονταν στον Δράκοντα με σεβασμό, πιστεύοντας ότι ο δημιουργός των νόμων αυτών ήταν σοφός και δεν καταπίεσε τους κατατρεγμένους, ανακουφίζοντας την αθλιότητα των ανθρώπων, όσον ήταν δυνατόν περισσότερο.

ΧΑΡΩΝΔΑΣ

Ο Χαρώνδας της Κατάνης, παράλληλα με τον Δράκων τον Σόλων και τον Ζάλευκο είναι ένας από τους φημισμένους ΄Ελληνες Νομοθέτες της ελληνικής Αρχαιότητας.

Οι γνώμες είναι όμως αντιμαχόμενος, αν ήτανε μεγάλος, καθότι η νομοθεσία του δεν ήτανε εξελιγμένης εποχής και άγνωστο ποια επακριβώς εποχή. Από τους Χαλκιδείς ιδρυθείσες αποικίες της Σικελίας και της Νοτίου Ιταλίας ακολούθησαν τις κατευθυντήριες γραμμές του, που έλαβαν ισχύ Νομοθεσίας στην Κατάνη και το Ρήγιο. Τέσσερις φορές έφτασε η λάβα στην πόλη, και τρεις φορές καταστράφηκε διαμέσου ηφαιστειώδους καταστροφής, σε αυτά τα γεγονότα έρχεται και η καταστροφή διαμέσου των εχθρών. Το 476 προ Χριστού ο Ιέρων ο Πρώτος εκτόπισε τους Νάξιους και Κατάνους στους Λεοντίνους, έφερε νέους μετανάστες και ίδρυσε ξανά την πόλη με το όνομα Αίτνα. Εδώ έφτασε από την Αθήνα το 415 προ Χριστού ο Αλκιβιάδης και προσπάθησε να επηρεάσει τους Κατάνους με έναν πύρινο λόγο για τον πόλεμο εναντίον των Συρακουσών, όπου όμως οι Κατάνοι δεν ήταν ενθουσιασμένοι.. Το 409 π. Χ στη διαμάχη μεταξύ Κατάνης και Συρακουσών οι Καρχηδόνιοι με την άφιξή τους σώζουν την Κατάνη. Το 403 π.Χ. ο Διονύσιος εκδικείται την Κατάνη για την συμμαχία μεταξύ Κατάνης και Αθηνών, όπου κατέστρεψε τελειωτικά την αποικία. Το 263 προ Χριστού έπεσε η Κατάνη στα χέρια των Ρωμαίων και ανακηρύχτηκε αποικία. Το στάτους χειροτέρευσε ακόμα περισσότερο διότι κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου μεταξύ Καίσαρος και Πομπέϊου είχε αγωνιστεί από την πλευρά του ηττημένου Πομπέϊου ..