-Α ΤΟΜΟΣ-
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
ΑΡΧΑΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (ΕΑΠ & MOSSE)
1.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Ποιες ήταν οι γραπτές .πηγές που
σώζονται από τον μυκηναϊκό κόσμο και τι είδους πληροφορίες αντλούμε από αυτές;
Οι γραπτές πηγές που σώζονται από τον μυκηναϊκό κόσμο
είναι οι πινακίδες που ανακαλύφθηκαν πρώτα στην Κνωσό και στην συνέχεια στην
Πυλό, στις Μυκήνες και στην Θήβα. Η αποκρυπτογράφηση τους μας δείχνει μια άποψη
για την οικονομική ζωή αλλά και τους θεσμούς του όλου συστήματος. Οι πινακίδες
αυτές είναι μηνιαία ή ετήσια ντοκουμέντα. Ο αρχαιολόγος Σερ Άρθουρ Εβανς στην
ανασκαφή της Κνωσού επισήμανε τρία ειδή γραφής των πινακίδων : Ιερογλυφική ,
Γραμμική Α και Γραμμική Β .Οι πληροφορίες που αντλούμε από αυτές είναι οι έξης
:
το ανακτορικό σύστημα, την πολιτική και κοινωνική του οργάνωση
την οικονομία και την οργάνωση παραγωγής την θρησκεία
2.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Πότε εμφανίστηκαν τα πρώτα νομίσματα
στον ελληνικό χώρο και ποια η σημασία τους για ην εξέλιξη της αρχαϊκής πόλης;
Τα πρώτα νομίσματα επινοήθηκαν από τους Λύδους το β΄
μισό του 7ου αιώνα ενώ τα πρώτα ελληνικά νομίσματα, είχαν μεγάλη
αξία και ήταν από ήλεκτρο. Στην μητροπολιτική Ελλάδα, κόπηκαν το τελευταίο
τέταρτο του 7ου αι π.Χ. και ήταν ασημένια. Νομισματικά συστήματα
εφάρμοσαν πρώτοι οι Ευβοείς και οι Αιγινήτες. Τον 4Ο αιώνα π.Χ. το
νόμισμα ήταν το κύριο μέσο συναλλαγής. Η επινόηση του νομίσματος οφείλεται στην
προβολή της πόλης κράτους και στη διευκόλυνση των πολιτών στο πλαίσιο της. Ήταν απαραίτητο για την είσπραξη φόρων, την
αποτίμηση των αγαθών και των υπηρεσιών. Για την λύση των προβλημάτων αυτών
δόθηκε μια μόνιμη και συγχρόνως νόμιμη λύση. Το νόμισμα συνδέθηκε με την
πολιτική ανεξαρτησία της πόλης κράτους που το έκοβε. Όταν οι πόλεις έκοβαν
νομίσματα πρόβαλλαν την πολιτική τους ανεξαρτησία. Δημιουργήθηκε μια νέα τάξη
ανθρώπων, τεχνίτες και έμποροι, οι οποίοι το διέθεταν πλάι στον κτηματικό
πλούτο των αριστοκρατών. Έπαιξε ρόλο στην κρίση των πόλεων. Δεν έφερε την κρίση
αλλά συνέβαλε στη διαμόρφωση του ελληνικού κόσμου στην έξοδο από την κρίση.
Παρατηρούμε ότι τύραννοι συχνά έκοβαν νομίσματα στις πόλεις που εξουσίαζαν
δηλώνοντας έτσι το κύρος τους και τον πλούτο που διέθετε η πόλη τους ενώ οι
νομοθέτες τροποποιούσαν τα μέτρα και τα σταθμά.
3.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Να αναφέρετε ένα παράδειγμα ιδιωτικής
και ένα παράδειγμα δημόσιας χρήσης της γραφής κατά τον 8ο-7ο
αι π.Χ..
Ιδιωτική χρήση : υπογραφές
αγγειοπλαστών, σύντομα ποιήματα για τους νεκρούς, ύβρεις και κατάρες.
Δημόσια
χρήση : κώδικες νόμων, ψηφίσματα πόλεων, γραμμένα στους
τοίχους των ναών και στην αγορά. Μαρτυρία έχουμε από τον Ηρόδοτο για ξύλινες
φορητές πινακίδες προς ενημέρωση των πολιτών το όποιο δείχνει ότι οι πολίτες
ήξεραν οι περισσότεροι γραφή και ανάγνωση.
4.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Να αναφέρετε επιγραμματικά τα αίτια της
κρίσης της αρχαϊκής πόλης και πως δόθηκε η λύση.
Δημογραφική έκρηξη
Περιορισμένες καλλιεργήσιμες εκτάσεις
Συγκέντρωση εξουσίας και γης στα χεριά των ολίγων
Ελλιπείς τρόποι εκμετάλλευσης αγροτικών περιοχών
Έλλειψη άλλων πόρων πέρα από την εκμετάλλευση γης
Αδυναμία εξειδίκευσης εργασίας
Η λύση δόθηκε με την ανάπτυξη του δευτερογενούς και
τριτογενούς τομέα της οικονομίας (Αθήνα), επεκτάσεις πόλεων – κρατών μέσω
κατακτητικών πολέμων (Σπάρτη, Ήλιδα, Άργος) και με την ίδρυση αποικιών
(Κόρινθος, Μέγαρα, Χαλκίδα).
5.ΕΡΩΤΗΣΗ
:.Τι γνωρίζετε για την Γραμμική Β΄?
Ήταν μιας γραφή αρχαϊκής μορφής της ελληνικής γλώσσας
με γραφειοκρατική λειτουργία με κύριο σκοπό ύπαρξης τη διευκόλυνση του
λογιστηρίου. Αποτελεί λογική συνέχεια της Γραμμικής Α΄. Αποκρυπτογραφήθηκε από τον Micheal
Ventris.
Αποτελεί το καλύτερο εργαλείο που γνώρισε η 2Η χιλιετία πριν το
αλφαβητικό σύστημα. Προϋπέθετε μακροχρόνια μαθητεία και εξάσκηση και δεν
ήταν διαδεδομένη στις μάζες του πληθυσμού. Την γνώριζαν μόνο όσοι έκαναν χρήση
δηλαδή υπάλληλοι των ανακτόρων και πιθανότατα έμποροι. Η χρήση της ήταν
περιορισμένη και άμεσα δεμένη με την χρήση των ανακτόρων.
6.ΕΡΩΤΗΣΗ
:.Τι γνωρίζετε για την κοινωνική ιεραρχία
του μυκηναϊκού κόσμου?
Ήταν μια κοινωνία ιεραρχημένη και γραφειοκρατικά
συγκροτημένη με υπάλληλους και αξιωματούχους που λειτούργησε δυναμικά,
ευημέρησε και ήταν ανεξάρτητη από την Ανατολή. Η ιεραρχία φαίνεται μέσα από τις
πινακίδες.
Wanax =
Βασιλιάς.
Lawagetas =
είδος στρατιωτικού αρχηγού.
Tereta =
ανώτεροι υπάλληλοι.
Eqeta =
αξιωματικοί
Korete, porokorete = διοικητής και βοηθός διοικητή.
Qasireu
=επικεφαλης διαφόρων συντεχνιών με προσωνύμιο βασιλεύς.
Damos = λαός
Doero =
δούλοι.
7.Τι
γνωρίζετε για τους «ομοίους»?
Ήταν κυρίαρχη ομάδα του σπαρτιατικού κράτους και
συμμετείχαν στη λήψη των αποφάσεων της «απέλλας» και όριζαν τους εφόρους και τα
μέλη της γερουσίας. Ήταν γαιοκτήμονες που ζούσαν από τα εισοδήματα που τους
κατέβαλλαν οι είλωτες που καλλιεργούσαν τις γαίες τους. Οι όμοιοι ήταν προσκολλημένοι στη στρατιωτική
υπηρεσία. Οι γυναίκες της Σπάρτης ήταν σε καλύτερη μοίρα σε σχέση με τις
Αθηναίες. Η κοινωνία των Σπαρτιατών ήταν μια κοινωνία με βαθιές ανισότητες.
8.Τι
γνωρίζετε για του δούλους?
Η κοινωνία της Αθηνάς στηριζόταν στο θεσμό της
δουλείας. Οι δούλοι αποτελούσαν το 1/3 του πληθυσμού της Αττικής. Ήταν παρόντες
σε όλες τις δραστηριότητες (αγρούς, εργαστήρια, βιοτεχνίες). Στην πλειοψηφία
τους ήταν βαρβαρικής καταγωγής και πολλές φορές δεν ξεχώριζαν από τους
υπόλοιπους Αθηναίους. Η τιμή αγοράς κυμαινόταν ανάλογα με την καταγωγή, το φύλο
και τα προσόντα. Μπορούσαν να νοικιαστούν σε τρίτο πρόσωπο αντί τιμήματος. Από
τον 4Ο αιώνα οι δούλοι έχαιραν εμπιστοσύνης και τους ανέθεταν την
λειτουργία ενός καταστήματος ή εργαστηρίου και τότε είχαν την υποχρέωση να
καταβάλλουν τίμημα που ονομαζόταν αποφορά. Στην περίπτωση αυτή ο δούλος
αναλάμβανε να συντηρεί ο ίδιος την οικογένεια του και απολάμβανε σχετική
ανεξαρτησία.
9.Τι
γνωρίζετε για τους πενήτες?
Ήταν φτωχοί που με δυσκολία καλλιεργούσαν ένα κομμάτι
γη ή είχαν ένα εργαστήριο με 2-3 δούλους και δυσκολεύονταν να βγάλουν τα προς
το ζην. Συμπλήρωμα στα έσοδα τους αποτελούσαν οι μισθοί από την συμμετοχή τους
στα δικαστήρια, στις συνεδριάσεις του δήμου και οι παροχές του θωρικού. Λόγω
των ανωτέρω δεν υπήρχαν σοβαρές κοινωνικές αναταραχές τον 5ο και 4ο αιώνα.
10.Τι
γνωρίζετε για τις γυναίκες στην αρχαία Αθήνα?
Ονομάζονταν αστές ή πολίτιδες. Δεν είχαν κανένα
πολιτικό δικαίωμα. Από την κηδεμονία του πατέρα περνούσαν στην κηδεμονία του
συζύγου ο οποίος αναλαμβάνει τη λεγόμενη εγγύηση μπροστά σε μάρτυρες η οποία
συνόδευε την καταβολή προίκας. Σε περίπτωση διαζυγίου η προίκα επιστρεφόταν
στον πατέρα της κοπέλας. Η προίκα της δεν γινόταν τμήμα της περιουσίας του
συζύγου αλλά η κυριότητα της περνούσε απευθείας στα αρσενικά παιδιά της
οικογενείας. Οι φτωχές ήταν περισσότερο εξαρτημένες από τους συζύγους τους αλλά
επειδή αναγκάζονταν να δουλέψουν εκτός σπιτιού είχαν μεγαλύτερη ελευθερία
κινήσεων.
11.Τι
γνωρίζετε για την αριστοκρατική πόλη στην αρχαϊκή και κλασική εποχή?
Οι ευγενείς αντλούν την πολιτική τους δύναμη από την
καταγωγή τους και από τα δικαιώματα που απορρέουν από τη θέση τους ως αρχηγών
γενών. Η ανδρεία είναι το χαρακτηριστικό τους και έκτρεφαν άλογα που υποδηλώνει
την οικονομική τους ευρωστία η οποία προέρχεται από την μεγάλη ιδιοκτησία γης.
Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους το αφιερώνουν στην άσκηση του σώματος και του
πνεύματος. Τα ονόματα τους «αγαθοί», «άριστοι», «ευπατρίδες» είναι
χαρακτηριστικά της προέλευσης τους και της κοινωνικής τους υπόστασης. Διατηρούν
δεσμούς με ομοίους τους σε άλλες πόλεις. Τις μεγάλες εκτάσεις γαιών που τους
ανήκουν τις καλλιεργούν οι δούλοι. Από την άλλη μεριά βρίσκεται η μάζα των
φτωχών με τα ονόματα «πλήθος», «όχλος», «κακοί». Είναι εξαρτημένοι, περισσότερο
ή λιγότερο και ζουν μόνιμα με το φόβο της συντριβής υπό το βάρος των χρεών τους
και καταβάλλουν τεράστιες οφειλές σε είδος σε εκείνους που εκτός από τον πλούτο
κατέχουν και το δικαίωμα των αποφάσεων μέσα στην πόλη. Στο περιθώριο της πόλης
βρίσκονται οι βιοτέχνες οι οποίοι κατοικούσαν εκεί προσωρινά και είναι
απαραίτητοι γιατί κανείς
12.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Τι ονομάζεται «οπλιτική επανάσταση»;
Ποια η σημασία της για την εξέλιξη της αρχαϊκής πόλης;
Η αριστοκρατία ήταν μια κοινωνία πολεμιστών, η οποία
εξασφάλιζε την άμυνα της πόλης. Οι συνεχείς συγκρούσεις και οι κατακτητικοί
πόλεμοι οδήγησαν στο να αποκτήσουν και άλλοι πολίτες την ιδιότητα του
πολεμιστή. Τον 7ο αι π.Χ. αλλάζει ο τρόπος της πολεμικής
λειτουργίας, δεν είναι πια προνόμιο των αριστοκρατών εφόσον δημιουργείται η
διάταξη σε φάλαγγα οπλιτών, την οποία αποτελούν όλοι οι πολίτες που μπορούν να
προμηθευτούν τον οπλισμό τους. Απλοί πολίτες και αριστοκράτες πολεμούν από
κοινού και έχουν ως προτεραιότητα την υπεράσπιση της πόλης. Με αυτόν τον τρόπο
της ισότητας και της εναλλαξιμότητας γίνονται «ισότιμοι» και παύει να
προβάλλεται το ομηρικό ηρωικό ιδεώδες. Αποκτά έτσι μια πιο συλλογική μορφή που
δίνει στους απλούς οπλίτες, που συμμετέχουν στην οπλιτική φάλαγγα το δικαίωμα
να διεκδικήσουν μερίδιο στα λάφυρα και στις κατεκτημένες γαίες. Αυτό ονομάστηκε
οπλιτική επανάσταση και είχε ως αποτέλεσμα την αρχή της ισότητας μέσα στις
αρχαϊκές κοινωνίες, από το υλικό αρχικά επίπεδο στο πολιτικό.
13.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Να αναφέρετε επιγραμματικά τα αίτια του
Β’ Ελληνικού Αποικισμού.
1)Δημογραφική έκρηξη και στενοχωρία, περιορισμένες
καλλιεργήσιμες εκτάσεις.
2)Έλλειψη πρώτων υλών και μετάλλων για την κατασκευή
όπλων.
3)Αναζήτηση νέων αγορών για συναλλακτικό εμπόριο.
4)Εσωτερικές πολιτικές κρίσεις που οδήγησαν κάποιους
να φύγουν από την πόλη τους.
5)Οι γνώσεις σε σχέση με τους θαλάσσιους δρόμους και
τις περιοχές εγκαταστάσεις.
6)Χαρακτήρας του ριψοκίνδυνου Οδυσσέα.
14.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Τι ήταν οι χορηγίες;
Ο θεσμός της χορηγίας - ως μία από τις τέσσερις
λειτουργίες με την εστίαση, την τριηραρχία και τη γυμνασιαρχία, εμφανίστηκε και αναπτύχθηκε τον 5ου αιώνα
π.Χ. στην Αθήνα. αποτελώντας μια από τις βασικές παραμέτρους που λειτούργησαν
ευεργετικά για τη διαμόρφωση του χαρακτηρισμού «Χρυσός Αιώνας».Οι τέσσερις
παραπάνω λειτουργίες αποτελούσαν έναν τρόπο μεταφοράς πόρων της ιδιωτικής
πρωτοβουλίας προς την πολιτεία, προς χάρη του κοινωνικού συνόλου. Με αυτή την
ανακατανομή εσόδων από τους εύπορους, η Πολιτεία ενίσχυε την άμυνα, τη διατροφή
των απόρων, τον αθλητισμό και φυσικά τις τέχνες και τον πολιτισμό. Επρόκειτο
για έναν άλλο, έμμεσο τρόπος φορολογίας των πλούσιων Αθηναίων. Η χορηγία ήταν
υποχρεωτική (δια νόμου) για τους 120 ευπορότερους πολίτες της κάθε μίας από τις
δέκα φυλές της Αθήνας και κάλυπτε το σύνολο των εξόδων εκδηλώσεων όπως τα
Ελευσίνια Μυστήρια, τα Διονύσια, τα Ανθεστήρια κ.ά. Ο χορηγός θεωρείτο «ιερό»
πρόσωπο καθ’ όλη τη διάρκεια της εκδήλωσης και αυτή η τιμή (της πολιτείας και
των συμπολιτών του) προς το πρόσωπο του, αποτελούσε και το μοναδικό
αντιστάθμισμα για την προσφορά του.
15.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Τα κύρια χαρακτηριστικά της
πόλεως-κράτους ως θεσμού του αρχαίου ελληνικού κόσμου.
α) Γεωγραφική άποψη :
Πόλη (άστυ) -Κέντρο άσκησης εξουσίας, περισσότερες
φορές τειχισμένο και άμεσα συνδεδεμένο με ακρόπολη, περιμετρικά ύπαιθρος με
μικρότερους οικισμούς τις κώμες (χωριά)
β) Πολιτική άποψη :
Οι κάτοικοι αστοί και αγροτικός πληθυσμός λαμβάνουν
μέρος στην λήψη των αποφάσεων και η σχέση τους με τον τρόπο λήψης των αποφάσεων
καθορίζει τον τύπο του πολιτεύματος.
16.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Ποίες είναι οι προϋποθέσεις ύπαρξης της
πόλεως-κράτους;
Οι προϋποθέσεις ύπαρξης της πόλεως κράτους είναι οι
εξής : η ελευθερία, η αυτονομία και η αυτάρκεια.
Η έννοια της ελευθερίας σημαίνει πως οι πολίτες της
απορρίπτουν την οποιαδήποτε εξάρτηση από άλλες πόλεις κράτη.
Η έννοια της αυτονομίας δηλώνει τη συμβολή των πολιτών
στην διακυβέρνηση της πόλης-κράτους με νόμους που οι ίδιοι έχουν θεσπίσει ή
αποδεχτεί.
Η έννοια της αυτάρκειας δηλώνει την δυνατότητα της
πόλης κράτους να καλύψει τις ανάγκες των πολιτών της για οικονομική και
πολιτιστική ανάπτυξη.
17.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Ποίοι ήταν οι παράγοντες που συνέβαλαν
σημαντικά στην εμφάνιση της πόλεως-κράτους;
η σταθερή εγκατάσταση
η δημογραφική αύξηση και η κοινωνική πίεση που αυτή
συνεπάγεται.
η σταδιακή ανάπτυξη του εμπορίου και της ναυσιπλοΐας
και η συνακόλουθη ανάδειξη νέων κοινωνικών ομάδων.
ο αποικισμός, με την εξαρχής ίση διανομή γης μεταξύ
των αποίκων και την εμφάνιση πρώτων κανόνων του δικαίου.
η επικράτηση οπλιτικής φάλαγγας ως κύριου στρατιωτικού
σώματος, στην οποία οι πολίτες συμμετέχουν από κοινού και εξίσου.
η χρήση της γραφής και η κριτική αμφισβήτηση που αυτή
σταδιακά επιτρέπει.
18.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Οι μεταρρυθμίσεις του Σόλωνα και η
σημασία τους.
Οι μεταρρυθμίσεις του Σόλωνα (593-594) ήταν οι έξης :
Καταργήθηκε το προνόμιο
καταγωγής και η διάκριση των πολιτών γινόταν τιμοκρατικά (βάση των
εισοδημάτων τους, πεντακοσιομέδημνοι, ιππείς, ζευγίτες, θήτες)
Σεισάχθεια :
απαλλαγή πολιτών από αγροτικά χρέη.
Κανείς δεν γίνονταν δούλος για χρέη γης
Διατήρηση
του θεσμού των 9 αρχόντων
Δικαστήριο
Ηλιαίας (5000 μέλη + 1000 αναπληρωματικοί)
Βουλή
των 400 (100 από κάθε τάξη)
Εκκλησία
του Δήμου (λάμβαναν μέρος όλοι οι πολίτες άνω των 20 ετών)
Η σημασία των μεταρρυθμίσεων αυτών ήταν ότι κατήργησε
το προνόμιο της καταγωγής και έδωσε την δυνατότητα της λαϊκής συμμετοχής στην Εκκλησία του Δήμου και πιθανότατα στο
δικαστήριο της Ηλιαίας σε όλους τους πολίτες. Τα κρατικά αξιώματα και οι
υποχρεώσεις των πολιτών προσδιορίζονταν πλέον με το εισόδημα.
19.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Γιατί η νομοθεσία του Σόλωνος θεωρείται
ως το πρώτο στάδιο προς την δημοκρατία στην Αρχαία Αθήνα;
Η σολώνεια νομοθεσία πρέπει να θεωρηθεί το πρώτο
στάδιο εκδημοκρατισμού της Αθήνας γιατί κατήργησε το προνόμιο της καταγωγής και
έδωσε την δυνατότητα της λαϊκής συμμετοχής στην Εκκλησία του Δήμου και
πιθανότατα στο δικαστήριο της Ηλιαίας σε όλους τους πολίτες. Τα κρατικά
αξιώματα και οι υποχρεώσεις των πολιτών προσδιορίζονταν πλέον με το εισόδημα
και όχι βάσει καταγωγής. Δικαιώματα στην εξουσία δεν είχαν μόνο οι ευγενείς
αλλά και αυτοί που ήταν οικονομικά εύρωστοι ενώ ακόμα και η τέταρτη τάξη
γνωστοί ως θήτες συμμετείχαν στις λαϊκές συνελεύσεις.
20.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Τι γνωρίζετε για την «σεισάχθεια»;
Η σεισάχθεια (593/594 π.Χ.), είναι ένα από τα μέτρα
που αποδίδονται στον νομοθέτη Σόλωνα. Απάλλαξε τους πολίτες από τα βάρη
(αγροτικά χρέη) και έφερε πίσω όσους είχαν οδηγηθεί στην εξορία εξαιτίας της
εξαθλίωσης η είχαν πουληθεί σαν δούλοι. Με το ίδιο μέτρο απαγορεύονταν και η
χρήση των σωμάτων των πολιτών ως ενέχυρο (δουλεία), για αγροτικά χρέη. Αυτό
είχε ως αποτέλεσμα να απαλλαχτούν και να είναι ελεύθεροι πολλοί κάτοικοι της
Αττικής με αποτέλεσμα να αλλάξει η οικονομική και κοινωνική κατάσταση που
επικρατούσε.
21.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Τι γνωρίζεται για την Ηλιαία;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Η Ηλιαία
ήταν το κυριότερο δικαστήριο του αρχαίου
αθηναϊκού κράτους. Επρόκειτο για δικαστήριο ενόρκων, μέλη του οποίου
μπορούσαν να γίνουν όλοι οι γνήσιοι Αθηναίοι πολίτες άνω των 30 ετών, έπειτα
από κλήρωση Ηλιαία αποτελούνταν από 6.000 δικαστές ("Ηλιασταί"),
οι οποίοι προέρχονταν από τις 10 Φυλές της Αθήνας (κάθε Φυλή συμμετείχε με 600
μέλη). 1000 ήταν αναπληρωματικοί. Ο ηγεμών
του δικαστηρίου συγκέντρωνε τα παράπονα και τις υποθέσεις προς εκδίκαση και
όριζε μέσω κλήρωσης από ποιο τμήμα και σε ποιο μέρος θα εκδικαζόταν η υπόθεση.
Καθώς δεν υπήρχαν δικηγόροι, οι
κατηγορούμενοι αναλάμβαναν οι ίδιοι την υπεράσπισή τους με τη βοήθεια ενός μόνο
φίλου ή συγγενούς. Πολλές φορές, ανέθεταν τη συγγραφή ενός λόγου για την
αγόρευσή τους σε έναν επαγγελματία λογογράφο (π.χ. Ισοκράτης, Λυσίας κ.ά.).
Ο χρόνος των αγορεύσεων περιοριζόταν από ένα υδραυλικό χρονόμετρο, την κλεψύδρα. Η
ψηφοφορία ήταν μυστική. Σε περίπτωση ισοψηφίας, ο κατηγορούμενος κρινόταν
αθώος, καθώς θεωρούνταν ότι είχε "την ψήφο της Αθηνάς".
Οι δικαστές λάμβαναν ως αποζημίωση 2-3 οβολούς κατά δικάσιμη ημέρα.
22.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Οι μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη. (Ποιες
ήταν, πότε έγιναν, ποια η σημασία τους).
Οι μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη χρονολογούνται το 508
π.Χ.,
βασίζονται στη διάκριση των πολιτών όχι με οικονομικά
κριτήρια αλλά με πολιτικά και είναι οι εξής :
α) Χώρισε την Αττική σε 100 δήμους και τους Αθηναίους σε 10 φυλές. Κάθε φυλή είχε δικαίωμα να εκλέξει ένα στρατηγό.
Οι φυλές αυτές συμμετείχαν (50 από
κάθε φυλή) στο πολιτικό σώμα της Βουλής
των Πεντακοσίων (εκτελεστική εξουσία).
β) Παραχώρησε πολιτικά δικαιώματα στους νεοπολίτες
(ξένους).
γ) Άλλαξε τα ονόματα των φυλών για να μην μπορεί να
προσδιοριστεί η καταγωγή τους για να κλονίσει την αριστοκρατία.
δ) Οστρακισμός : με την μέθοδο αυτή γράφανε πάνω σε
ένα κομμάτι αγγείου το όνομα εκείνου που θεωρούσαν επικίνδυνο για την κατάλυση
του δημοκρατικού πολιτεύματος επειδή ασκούσε μεγάλη επιρροή στη Εκκλησία του
Δήμου και τον εξόριζαν από την Αθήνα για δέκα χρόνια. Αποτελούσε προστασία από
επίδοξους τύραννους.
ε) Δικαστήριο της Ηλιαίας (5000 μέλη και 1000 αναπληρωματικοί).
Με τις μεταρρυθμίσεις αυτές πέτυχε την συμμετοχή όλων
των πολιτών στα κοινά, οι οποίοι εκλέγονταν εφόσον είχαν συμπληρώσει το 30ο έτος της ηλικίας τους μετά από κλήρωση.
Επίσης η συμμετοχή όλων εφόσον είχαν συμπληρώσει το 20ο έτος στην Εκκλησία του Δήμου έδωσε δύναμη
στους πολίτες που αποφάσιζαν από κοινού για όλα τα σημαντικά θέματα (πόλεμος,
ειρήνη, συμμαχίες κλπ) που αφορούσαν την πόλη τους. Με τις μεταρρυθμίσεις του
εισήγαγε την ισονομία και την ισηγορία οι οποίες στην συνέχεια αποτέλεσαν τις
θεμελιώδεις αρχές της δημοκρατίας..
23.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Τι γνωρίζετε για τις Συμπολιτείες στη
αρχαιότητα.;
Συμπολιτεία είναι ο συνασπισμός πολλών πόλεων σε μια
ισχυρή ομοσπονδία, όπου η αυτονομία και η ανεξαρτησία των μελών μετριάζεται για
να ενισχυθεί το σύνολο. Ο θεσμός αυτός εμφανίστηκε ανάμεσα σε πόλεις που δεν
είχε ριζωθεί ποτέ γερά ο θεσμός της πόλης-κράτους και δεν είχε δημιουργηθεί
κάποια ιστορική παράδοση ανεξαρτησίας ή ηγεμονίας και υπήρχε σχετική παράδοση
ομοσπονδιακής οργάνωσης. Ο παλιός ελληνικός κόσμος αναγνωρίζοντας την αδυναμία
του να αντιμετωπίσει κατά πόλεις ή κατά κοινά τον επεκτατισμό των διαδόχων και
επιγόνων του Μεγ. Αλέξανδρου οργανώθηκαν σε συμπολιτείες. Με τον τρόπο αυτό
επιδίωκαν να αντισταθούν στην μοναρχία, να προασπίσουν την αυτονομία τους και
τα πολιτικά τους δικαιώματα. Στη
συμπολιτεία συνασπίζονταν είτε γειτονικές πόλεις είτε και πόλεις που δεν
γειτνίαζαν. Στη δεύτερη περίπτωση υπέγραφαν συνθήκη ισοπολιτείας. Οι
ισχυρότερες συμπολιτείες ήταν η Αχαϊκή και η Αιτωλική.
Αχαϊκή
Συμπολιτεία.
Απαρτιζόταν από πόλεις που διατηρούσαν εν μέρει την
αυτοτέλεια τους. Οι πολίτες κάθε πόλης είχαν πολιτικά δικαιώματα και στις
υπόλοιπες (ισοπολιτεία), ενώ κυρίαρχο σώμα ήταν η Εκκλησία που συνεδρίαζε
τέσσερις (4) φορές τον χρόνο και η Βουλή (άντρες άνω των 30) και οι άρχοντες
που ασκούσαν εκτελεστική εξουσία. Οι άρχοντες αυτοί ήταν οι έξης : ο στρατηγός
(ετήσια θητεία), ο γραμματέας, ο ίππαρχος, ο ναύαρχος, οι δημιουργοί (υπεύθυνοι
για την ημερήσια διαχείριση) και οι νομογράφοι. Τα έσοδα της συμπολιτείας
προέρχονταν από εισφορές των πόλεων που την απάρτιζαν. Δεν υπήρχε κοινό
νόμισμα, αλλά το νόμισμα των μελών της συμπολιτείας έφερε το μονόγραμμα της.
Βασικό παράδειγμα είναι η Αχαϊκή συμπολιτεία (370 π.Χ.) η οποία διαλύθηκε από
τον Δημήτριο τον Πολιορκητή κατά την διάρκεια πολεμικών συγκρούσεων των
διαδοχών του Μ. Αλεξάνδρου.
24.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Τι γνωρίζεται για την Πελοποννησιακή
Συμμαχία;
Η αρχαία της ονομασία ήταν «Οι Λακεδαιμόνιοι και οι
άλλοι», αλλά επικράτησε η ονομασία Πελοποννησιακή Συμμαχία. Στα τέλη του 6ου
αι π.Χ. η Σπάρτη αντικατέστησε την κατακτητική πολιτική με μια νέα, βασισμένη
στην σύναψη συμμαχιών. Έτσι τέθηκαν τα θεμέλια για την ίδρυση της
Πελοποννησιακής συμμαχίας, η οποία περιλάμβανε όλη την Πελοπόννησο (εκτός από
Άργος και Αχαΐα), τα Μέγαρα και την Αίγινα. Η οργάνωση της ήταν αποτέλεσμα
επιμέρους συμφωνιών μεταξύ των πόλεων-κρατών και της Σπάρτης και όχι μιας
γενικής συμφωνίας μεταξύ όλων. Οι πόλεις διατηρούσαν την αυτονομία τους αλλά
ήταν υποχρεωμένες να παρέχουν στρατό σε περίπτωση πολέμου υπό την ηγεσία της
Σπαρτής. Ήταν ο πρώτος βασικός πυρήνας δυνάμεων αντίστασης του αρχαίου
ελληνικού κόσμου έναντι της Περσικής απειλής.
25.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Ποιοι ήταν οι λόγοι που συντέλεσαν στην
παρακμή του θεσμού της πόλης-κράτους κατά τον 4ο αι. π.Χ.
Οι συγκρούσεις ανάμεσα στις πόλεις-κράτη αποδυνάμωσαν
τις εσωτερικές δομές τους και επέτειναν τα οικονομικά και κοινωνικά τους
προβλήματα. Η κοινωνική συνοχή των πολιτών εξασθένησε ενώ η μέριμνα για την
επιβίωση και την ανάπτυξη έγινε πρόβλημα ατομικό. Με την επικράτηση ολιγαρχικών
καθεστώτων μετά την λήξη του Πελοποννησιακού Πολέμου, ο πλούτος συσσωρεύτηκε
στα χέρια των ολίγων και επέτειναν την εξαθλίωση του πλήθους. Οι βασικές
προϋποθέσεις για την ύπαρξη μιας πόλης-κράτους ήταν οι εξής ελευθερία, αυτονομία
και αυτάρκεια. Στην περίοδο του 4ου αι. π.Χ. η ελευθερία μεταβλήθηκε
σε αίτημα προστασίας που παρείχε ένας ισχυρός ηγεμόνας. Η αυτονομία στηρίχτηκε
στον στρατό κατοχής, δηλαδή στις σπαρτιατικές, θηβαϊκές και μακεδονικές φρουρές
που επέβαλλαν οι εκάστοτε νικητές στους ηττημένους και τέλος , η αυτάρκεια δεν
επετεύχθητε στο πλαίσιο της πόλης-κράτους. Ο θεσμός της πόλης-κράτους
διαμορφώθηκε και παρήκμασε μέσα από τις κρίσεις και τους μετασχηματισμούς των
αρχαίων ελληνικών κοινωνιών.
26.Ποια
ήταν τα πολιτεύματα των πόλεων-κρατών τον 8ο-6ο αιώνα π.Χ;
Τα πολιτεύματα ήταν τα εξής:
• βασιλεία
• αριστοκρατία
• ολιγαρχία
• τυραννία
• δημοκρατία
27.Τι
ήταν οι αμφικτυονίες;
Οι αμφικτυονίες ήταν ενώσεις πόλεων-κρατών ή φυλετικών
κρατών γύρω από τον χώρο ενός ιερού. Όφειλαν το όνομά τους στον Αμφικτύονα, τον
μυθικό γιο του Δευκαλίωνα. Οι αρχαιότερες ιδρύθηκαν στην Μ.Ασία και τα κριτήρια
συγκρότησής τους ήταν φυλετικά. Αυτές ήταν το Πανιώνιο (Μύκαλη ιερό Ποσειδώνα),
η δωρική εξάπολη ( Τριόπιο- ιερό Απόλλωνα) Η σημαντικότερη ήταν η Δελφική. Το κύρος της αμφικτυονίας ήταν μεγάλο στον
ελληνικό κόσμο και αποτέλεσε κέντρο πολιτικής επιρροής στο πανελλήνιο.
Δελφική
αμφυκτονία
Σε αυτή συμμετείχαν 12 ελληνικές φυλές (Θεσσαλοί,
Βοιωτοί, Δωριείς κ.α.) και η ίδρυση της τοποθετείται στην εποχή της φυλετικής
συγκρότησης των Ελλήνων. Τα συνέδρια γινόταν 2 φορές το χρόνο (άνοιξη – Δελφοί
, φθινόπωρο – Ανθήλη). Το σώμα του συνεδρίου συγκροτείτο από 2 αντιπροσώπους
κάθε ελληνικού φύλου. Αρχικά ασχολούνταν με θρησκευτικά θέματα ενώ
μεταγενέστερα και με πολιτικά θέματα. Το κύρος της αμφικτυονίας ήταν μεγάλο
στον ελληνικό κόσμο και αποτέλεσε κέντρο πολιτικής επιρροής στο πανελλήνιο.
28.Τι
ήταν οι συμμαχίες;
Οι συμμαχίες ήταν πρόσκαιρες ή μακροχρόνιες ενώσεις πόλεων-κρατών πολιτικού
και στρατιωτικού χαρακτήρα με σκοπό την άμυνά τους ή ακόμα και την επιβολή τους
μέσα στον ελληνικό κόσμο. Είχαν τις ίδιες υποχρεώσεις και τα ίδια δικαιώματα.
Υπήρχαν περιπτώσεις που μια από τις πόλεις κράτη αποκτούσε ηγετική θέση έναντι
των άλλων και καθόριζε την πολιτική της συμμαχίας περιορίζοντας τον ρόλο και
την αυτονομία των υπολοίπων. Τέτοιες ήταν η Πελοποννησιακή, η Α΄ Αθηναϊκή και
Β΄ Αθηναϊκή.
29.Τι
γνωρίζετε για τα «κοινά» στην αρχαιότητα;
Οι κάτοικοι ορισμένων περιοχών προκειμένου να
αντιμετωπίσουν τα προβλήματά τους προχωρούσαν σε κρατικούς μηχανισμούς
ομοσπονδιακούς μορφής, γνωστούς ως «κοινά». Επρόκειτο για φυλετικά συγγενείς
ομάδες ή και πόλεις-κράτη που συνδέθηκαν με πολιτικούς δεσμούς κάτω από μια
κεντρική εξουσία. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις ήταν το Κοινό των Θεσσαλών, των
Ακαρνάνων και των Αιτωλών. Το Κοινό των Αιτωλών μετασχηματίστηκε σε ένα άλλο
είδος πολιτειακής οργάνωσης, τη συμπολιτεία.
30.Τι
γνωρίζετε για τις «πανελλήνιες ενώσεις»;
Οι Έλληνες, σε κρίσιμες στιγμές για λόγους αμυντικούς
ή και επιθετικούς ενώνονταν σε πανελλήνιο επίπεδο. Η πρώτη πανελλήνια ένωση
σχηματίστηκε με υποκίνηση της Αθήνας και της Σπάρτης σε συνέδριο στην Κόρινθο
(481 π.Χ.) όπου σχηματίστηκε αμυντική συμμαχία, ενώπιων του περσικού κινδύνου
ενώ η δεύτερη πανελλήνια ένωση υποκινήθηκε από τον Φίλιππο Β’ στο συνέδριο της
Κορίνθου (337 π.Χ.) σύμφωνα με την οποία απαγορεύονταν οι συγκρούσεις μεταξύ
ελληνικών πόλεων και η βίαιη μεταβολή καθεστώτων. Επίσης, προστατευόταν η
ελεύθερη ναυσιπλοΐα και καταδικαζόταν η πειρατεία.
31.Τι
γνωρίζετε για την Α’ Αθηναϊκή Συμμαχία;
Μετά το τέλος των Περσικών πολέμων, η Σπάρτη περιόρισε
τον ηγετικό της ρόλο στο πλαίσιο της Πελοποννησιακής Συμμαχίας ενώ η Αθήνα
ανέλαβε πρωταγωνιστικό ρόλο για την προστασία των Ελλήνων των μικρασιατικών
παραλίων και των νησιών του Αιγαίου. Έτσι προχώρησε στην ίδρυση της Α’
Αθηναϊκής Συμμαχίας (478/9) με έδρα της Συμμαχίας την Δήλο (Δήλια Συμμαχία).
Στην Δήλο κάθε χρόνο συγκεντρώνονταν οι αντιπρόσωποι και υπήρχε το συμμαχικό
ταμείο. Οι συμμαχικές πόλεις είχαν τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις με
συμμετοχή σε πλοία ή χρήματα. Οι Αθηναίοι είχαν τον ρόλο του πρώτου μεταξύ
ίσων. Χρησιμοποίησαν την συμμαχία ως μέσο επικράτησης και κυριαρχίας. Η
μετατροπή της συμμαχίας σε ηγεμονία των Αθηναίων έγινε με την μεταφορά του
συμμαχικού ταμείου από την Δήλο στην Ακρόπολη και εκδηλώθηκε με ένοπλες
επεμβάσεις σε συμμαχικές πόλεις όταν παρουσιαζόταν διάθεση απομάκρυνσης τους. Η
Α΄ Αθηναική Συμμαχία διαλύθηκε με το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου, το 404
π.Χ. μετά την ήττα των Αθηναίων.
32.Τι
γνωρίζετε για τους «μέτοικους»;
Οι μέτοικοι ήταν οι ξένοι που για διάφορους λόγους
είχαν εγκατασταθεί στην Αττική και δεν αποτελούσαν ομοιογενές σύνολο. Στην
πλειοψηφία τους ήταν τεχνίτες και έμποροι που ήρθαν στην Αθήνα λόγω του μεγάλου
αστικού πληθυσμού και των ασφαλών λιμενικών εγκαταστάσεων. Ήταν γραμμένοι στους
καταλόγους του δήμου της κατοικίας τους. Όφειλαν να πληρώνουν ετήσιο φόρο και
ήταν υποχρεωμένοι να στρατεύονται και να πληρώνουν πολεμικό φόρο, τον λεγόμενο
¨εισφορά¨. Οι μέτοικοι στο σύνολο τους έμεναν στο περιθώριο ενώ κάποιοι εύποροι
και αξιόλογοι απολάμβαναν το προνόμιο του δικαιώματος απόκτησης γης, ισότητα
υποχρεώσεων με τους πολίτες( ισοτέλεια) και σε εξαιρετικές περιπτώσεις το
καθεστώς του πολίτη.
33.Τι
ήταν οι «πολίτες» της αθηναϊκής κοινωνίας στην κλασική εποχή;
Ο όρος «πολίτης» ορίζει τους άνδρες. Οι γυναίκες και
τα παιδιά δεν αποτελούσαν μέλη του σώματος των πολιτών. Το προνόμιο του πολίτη
το είχαν μόνο όσοι και οι δύο γονείς τους ήταν Αθηναίοι. Οι πολίτες ανάλογα με
τον τόπο γέννησης τους άνηκαν σε μια από τις 10 φυλές που είχε ορίσει ο
Κλεισθένης. Ήταν εγγεγραμμένοι στα αρχεία του Δήμου τους και τους παρουσίαζαν
στις φρατρίες (ομάδες θρησκευτικού χαρακτήρα). Θεωρητικά όλοι οι πολίτες ήταν
ίσοι, όμως υπήρχαν διαφορές ανάλογα με την καταγωγή και την περιουσία. Η
καταγωγή δεν ήταν καθοριστικός παράγοντας κοινωνικής ανόδου και οι ανισότητες
που συνδέονταν με την περιουσία ήταν έκδηλες λόγω της ύπαρξής των φορολογικών
τάξεων. Τον 4Ο αιώνα η περιουσία λαμβάνεται υπόψη μόνο για ορισμένα
αξιώματα όπως του στρατηγού ή του οικονομικού υπεύθυνου των λειτουργιών.
34.Τι
γνωρίζετε για τους «Είλωτες»;
Οι Είλωτες αποτελούσαν μια ομοιογενή ομάδα, σε
αντίθεση με τους δούλους των Αθηναίων και ήταν προσκολλημένοι στην γη που
καλλιεργούσαν. Ανήκαν είτε στην
κοινότητα των Σπαρτιατών, είτε ήταν ιδιόκτητοι και ο κύριος τους δεν
μπορούσε να τους διαθέσει ελεύθερα. Απολάμβαναν σχετική οικονομική ανεξαρτησία.
Επειδή ήταν ομοιογενής ομάδα αποτελούσαν μόνιμη απειλή για τους Σπαρτιάτες, για
το λόγο αυτό φρόντιζαν να μην λαμβάνουν κανενός είδους υποστήριξης από άλλες
ελληνικές πόλεις. Υπήρχαν όμως και περιπτώσεις που κάποιοι από τους είλωτες
κατόρθωναν να ξεχρεώσουν την οφειλή στους ιδιοκτήτες τους και γίνονταν
αντικείμενα κατατρεγμού ( κρυπτεία – νυχτερινό κυνήγι ειλώτων). Οι απελεύθεροι
Είλωτες γίνονταν αποδεκτοί από τους άλλους Έλληνες, ως πολίτες με πλήρη
δικαιώματα.
35.Τι
γνωρίζετε για τους «περίοικους»;
Οι «περίοικοι» ήταν Λακεδαιμόνιοι που ζούσαν γύρω από
την Σπάρτη σε δικές τους εγκαταστάσεις που ονομάζονταν Πόλεις και ήταν μερικώς
αυτόνομες. Ήταν ελεύθεροι κάτοικοι της ορεινής και παράλιας Λακωνίας, οι οποίοι
είχαν αυτόνομη διοίκηση, όχι όμως πολιτικά δικαιώματα και πλήρωναν φόρους.
Ασχολούνταν, κυρίως με τη γεωργία, την κτηνοτροφία, την αλιεία, τη βιοτεχνία
και το εμπόριο. Οι περίοικοι φαίνεται πως διατηρούν σχετική αυτονομία
οικονομική και δικαιϊκή στους δήμους τους και συμμετείχαν ισότιμα στις
πολεμικές επιχειρήσεις ως οπλίτες. Αποκαλούνται γενικώς Λακεδαιμόνιοι και δεν
εκδηλώνουν εχθρικές διαθέσεις προς τη Σπάρτη. Ασκούν το επάγγελμα του
ξυλουργού, του γεωργού, του κτηνοτρόφου ή του αλιέα, καλύπτοντας το παραγωγικό
κενό των ομοίων. Η οικονομική τους δραστηριότητα όμως παραμένει περιορισμένη,
εξαιτίας της αυστηρής σπαρτιατικής κηδεμονίας.
36.Τι
γνωρίζετε για τον Πελοποννησιακό Πόλεμο - αναλύστε τους λόγους και τις
επιπτώσεις.
Οι αντιθέσεις είχαν τις ρίζες τους στην φυλετική
διάκριση (Ίωνες – Δωριείς) , στην πολιτειακή συγκρότηση και τις ηγεμονικές
τάσεις. Οι ιστορικοί τον χωρίζουν σε 3 περίοδους, τον Αρχιδάμειο ή Δεκαετή
(431-421 π.Χ.), την Σικελική Εκστρατεία (415-413 π.Χ.) και τον Δεκελεικό ή
Ιωνικό (413-404 π.Χ.) Κράτησε περίπου 30 χρόνια. Οι επιπτώσεις ήταν σοβαρότατες
και καθοριστικές για το μέλλον τον πόλεων, γιατί εκτός από τις υλικές
καταστροφές και την εξαχρείωση των ηθών, ο πόλεμος, δημιούργησε παράλληλα και
τις προϋποθέσεις ανάμειξης των Περσών στα εσωτερικά τους. Άμεση συνέπεια του
πολέμου επίσης ήταν η ήττα των Αθηναίων και η αναγνώριση της αριστοκρατικής ηγεμονίας από όλες τις ελληνικές πόλεις.
37.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Με ποιους τρόπους ο Φίλιππος κατάφερε
να αναδιοργανώσει το μακεδονικό βασίλειο.;
Το 359 π.Χ. ο Φίλιππος ανέλαβε την εξουσία. Πρώτο του
μέλημα ήταν η αναδιοργάνωση του στρατού. Αυτό το κατάφερε με την εισαγωγή μιας
νέας τεχνικής που βασιζόταν στη σάρισα (μακρύ δόρυ 5μ, ‘όπλο δικής του
επινόησης) η οποία μπορούσε να αντιπαραταχτεί με υπεροχή στη φάλαγγα των
οπλιτών των ελληνικών πόλεων. Δεύτερο καινοτόμο μετρό ήταν η δημιουργία
μακεδονικών πόλεων και ο περιορισμός νομαδικού τρόπου ζωής , με την μετακίνηση
πληθυσμών από την δυτική Μακεδονία προς την ανατολική Μακεδονία. Οι νέες πόλεις
αποτελούσαν σημαντική πηγή στρατολόγησης ανδρών. Οι στρατιώτες που προέρχονταν
από τον παλαιό βασίλειο και αποτελούσαν μέλη της βασιλικής φρουράς ονομάστηκαν
πεζέταιροι , ενώ αυτοί που προέρχονταν από τις νέες πόλεις ονομάστηκαν
ασθέταιροι. Κάθε πόλη είχε πολιτοφυλακή και τοπική άμυνα. Ισχυροποίησε τα
ανατολικά και δυτικά του σύνορα με την προσάρτηση νέων περιοχών στο βασίλειο του.
Στην συνέχεια, επέκτεινε τα ανατολικά σύνορα του στην περιοχή του Στρυμόνα . Η
προσπάθεια για την ανάκτηση πόλεων της Μακεδονίας οι οποίες βρίσκονταν υπό την
εξουσία της Αθήνας επετεύχθητε με την κατάληψη της Αμφίπολης (358/357 πΧ) και
στην συνέχεια με την ίδρυση της αποικίας των Φιλίππων (356 πΧ) στην Θράκη από
την οποία μπορούσε να ελέγχει τα μεταλλεία αργύρου και χρυσού του Παγγαίου
όρους.
38.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Με ποιους τρόπους ο Φίλιππος κατάφερε
να ενισχύσει οικονομικά το μακεδονικό βασίλειο.;
Το 359 π.Χ. ο Φίλιππος ανέλαβε την εξουσία.
Με την δημιουργία νέων μακεδονικών πόλεων και με
τον περιορισμό νομαδικού τρόπου ζωής ,
ενίσχυσε πληθυσμιακά παλαιές και νέες πόλεις, δίνοντας ώθηση στους πολίτες να
ασχοληθούν με την καλλιέργεια της γης . Επίσης, προώθησε αρδευτικά μέτρα για
την ανάπτυξη γεωργικών καλλιεργειών και αποξέρανε τις ελώδεις πεδιάδες του Δίου
και των Φιλίππων . Με την ίδρυση της αποικίας των Φιλίππων (356 πΧ) στην Θράκη
από την οποία κατάφερε να έχει τον πλήρη έλεγχο των μεταλλείων αργύρου και
χρυσού του Παγγαίου όρους και της Χαλκιδικής καθώς και άλλων περιοχών
ενισχύοντας έτσι την οικονομία του βασιλείου του.
39.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Τι γνωρίζετε για τον Ιερό Πόλεμο (πότε,
κύρια πρόσωπα, σκοπιμότητες)
Μόλις ο Φίλιππος ενδυνάμωσε το μακεδονικό βασίλειο
επεκτείνοντας και ισχυροποιώντας τα σύνορα του από επιθέσεις άλλων λαών, δεν
δίστασε να διεισδύσει στις υποθέσεις των ελληνικών πόλεων. Σκοπός του ήταν να
πάρει τον ρόλο της Αθήνας στην Αθηναϊκή Συμμαχία και να αναλάβει τα ηνία για
τον πόλεμο κατά της Περσίας με το πρόσχημα της εκδίκησης. Ο Φίλιππος όμως
ουσιαστικά προσέβλεπε στην Ασία ως πηγή πλούτου και προσάρτησης εδαφών. Έτσι ο
Φίλιππος ενεπλάκη στον Ιερό Πόλεμο ο οποίος διήρκησε από το 356 πΧ εως το 346
πΧ και σχετίζονταν με τον πολιτικό και
οικονομικό έλεγχο του ιερού του Απόλλωνα στους Δελφούς. Σε αυτόν εμπλέκονται οι
πόλεις της Φωκίδας, οι οποίοι εκμεταλλεύονταν τα αναθήματα του ναού, καθώς και
οι σύμμαχοι τους (Σπάρτη, Αχαΐα, Αθήνα και θεσσαλικές Φερές), εναντίον του στρατού της Βοιωτίας, Θεσσαλίας
και Μακεδονίας οι οποίοι ισχυρίζονταν ότι πολεμούσαν για την προστασία του
ιερού. Ο Φίλιππος έλαβε ισχυρή υποστήριξη από τους Θεσσαλούς. Η προτροπή των
Αθηναίων προς τις ελληνικές πόλεις-κράτη, να συνασπιστούν εναντία στους
Μακεδόνες δεν βρήκε ανταπόκριση (348/347πΧ) και ο πόλεμος έληξε με την
διπλωματική νίκη του Φιλίππου και επακόλουθη πλειοψηφία των Μακεδόνων και των
συμμάχων τους στο Αμφικτυονικό Συνέδριο, όπου του ζητήθηκε να προεδρεύσει στους
Πυθικούς Αγώνες με σκοπό να διακηρυχθεί ειρήνη και ομόνοια ανάμεσα στις
ελληνικές πόλεις. Ο Φίλιππος και οι Μακεδόνες τελικά είχαν επιτύχει την
στρατιωτική ηγεμονία στον ελλαδικό χώρο.
40.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Τι γνωρίζετε για το Κοινό των Ελλήνων;
Οι ειρηνευτικές προσπάθειες μεταξύ Μακεδονίας και
Αθήνας αποδείχτηκαν άκαρπες και τα γεγονότα οδήγησαν στην μάχη της Χαιρώνειας
(338 πΧ) και την νίκη του Φιλίππου. Η Β΄
Αθηναϊκή Συμμαχία διαλύθηκε και υπογράφηκε συμφωνία μεταξύ Αθήνας και
Μακεδονίας. Τότε ο Φίλιππος πρότεινε στις ελληνικές πόλεις ένα σχέδιο για την
δημιουργία μιας ομοσπονδίας που θα εξασφάλιζε ομόνοια και ενότητα. Θεωρώντας
ότι με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσε να ξεκινήσει πόλεμο κατά της Περσίας. Σε μια
συνάντηση των εκπρόσωπων των ελληνικών πόλεων στην Κόρινθο, το σχέδιο έγινε
δεκτό από τις περισσότερες εκτός της Σπαρτής, δημιουργώντας έτσι μια συμμαχία
της οποίας τα μελή πρώτη φορά ονομάζονταν Έλληνες (το κοινό των Ελλήνων). Μόνο
ο Φίλιππος κατάφερε την δημιουργία μιας ομοσπονδίας τέτοιας έκτασης στην οποία
υπήρχε αναλογική αντιπροσώπευση των μελών της και ήταν σε θέση να εγγυηθεί την
ειρήνη για τα μέλη της και να απελευθερώσει τις ελληνικές πόλεις της Μ. Ασίας
και να εκδικηθεί τους Πέρσες για την ιεροσυλία που διέπραξαν στους Μηδικούς
Πολέμους (490-479 πΧ)
41.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Πως οργάνωσε τις κατεκτημένες χώρες ο
Μ. Αλέξανδρος;
Διατήρησε το διοικητικό σύστημα της σατραπείας με
μικρές τροποποιήσεις όπως η ανάθεση των πολίτικων, στρατιωτικών και οικονομικών
αρμοδιοτήτων όχι σε ένα σατράπη αλλά σε τρεις αξιωματούχους οι οποίοι ήταν
υπόλογοι στον Μ. Αλέξανδρο.
Διατήρησε στην εξουσία ντόπιους βασιλείς και τις
δυναστείες τους.
Έδωσε πολιτικά και στρατιωτικά δικαιώματα στους
Μακεδόνες αλλά και στους Πέρσες, Ασιάτες, Βακτριανούς κυρίως για την στελέχωση
του ιππικού.
Όλοι οι υπήκοοι είχαν δικαίωμα να απευθύνονται με
αναφορές στον ίδιο και στους αντιβασιλείς.
Αν κάποιος σατράπης αποδεικνυόταν ανίκανος να
κυβερνήσει τον φυλάκιζε ή τον θανάτωνε.
Ίδρυσε πολυάριθμες πόλεις με το όνομα του με σκοπό τον
έλεγχο και την εποπτεία στρατηγικών θέσεων. Μολονότι πολλές από αυτές
ενσωμάτωναν ιθαγενή πληθυσμό, η οργάνωση και η διοίκηση τους έγινε με βάση τα
ελληνικά πρότυπα.
Μακεδόνες αξιωματούχοι τελέσαν γάμους με Περσίδες
προωθώντας μια νέα πολιτική εξομάλυνσης σχέσεων.
42.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Πως προέκυψε το πρόβλημα διαδοχής του
Μ. Αλεξάνδρου και ποιες ήταν οι επικρατέστερες απόψεις.;
Το πρόβλημα πρόεκυψε από το γεγονός ότι ο Μ.
Αλέξανδρος δεν είχε αφήσει νόμιμο διάδοχο. Την λύση στο πρόβλημα προσπάθησαν να
δώσουν πολλοί αξιωματούχοι και κοντινά του πρόσωπα, όπου ο καθένας προσπαθούσε
(για δικούς του λόγους) να καρπωθεί την εξουσία. Πρώτος ο Περδίκκας υποστήριζε
την αναμονή της γέννησης του απογόνου του Μ. Αλέξανδρου από την Ρωξάνη.
Δεύτερος ο Πτολεμαίος υποστήριζε την άποψη να ανατεθεί η εξουσία σε στενούς
συνεργάτες του Αλέξανδρου και να διαμελισθεί με αυτόν τον τρόπο η αυτοκρατορία.
Τρίτοι ήταν οι αξιωματούχοι που επέμεναν να ορίσουν συνεχιστή της αυτοκρατορίας
τον εγκεφαλικά ανάπηρο αδελφό του Μ. Αλεξάνδρου, Αρριδαίο έτσι ώστε ανίκανος να
κυβερνήσει να αναλάβουν εκείνοι την εξουσία. Οι εξελίξει αυτές οδήγησαν στον
διαμελισμό της αυτοκρατορίας και από το
303 τη δημιουργία των νέων βασιλείων. Η διαμόρφωση ολοκληρώθηκε το 280.
43.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Ποια είναι τα ελληνιστικά βασίλεια που
ιδρυθήκαν από τους επίγονους του Μ. Αλέξανδρου;
Πτολεμαίων –
Αίγυπτος
Αντιγονιδών –
Μακεδονία
Σελευκιδών –
Συρία και Βαβυλώνια
Ατταλιδών –
Μικρά Ασία και Πέργαμος
Λυσιμαχιδών –
Εύξεινος Πόντος και Θράκη
44.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Μέσα από ποιους σχηματισμούς επιβιώνει
ο θεσμός της πόλης-κράτους κατά την διάρκεια των ελληνιστικών χρόνων;
Ο θεσμός της πόλης-κράτους επιβιώνει μέσα από τους
παρακάτω σχηματισμούς :
Πόλεις-κράτη που ενσωματώθηκαν στις ελληνιστικές
μοναρχίες
Πόλεις-κράτη κυρίως απομονωμένων μέχρι τον 4ο
αι π.χ., περιοχών συγκρότησαν ομοσπονδιακά κράτη, όπως ήταν η Αιτωλική και η
Αχαϊκή Συμπολιτεία.
Πόλεις-κράτη που κατόρθωσαν να αποσπάσουν κάποια
προνόμια, που τους επέτρεψαν κατά καιρούς να διατηρήσουν την αυτονομία τους
π.χ. Αθήνα, Σπάρτη, Ρόδος κλπ.
45.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Να αναφέρετε επιγραμματικά τις
κατηγορίες πόλεων της ελληνιστικής εποχής
α) Αυτόνομες πόλεις που διατήρησαν την παραδοσιακή
τους δομή.
β) Πόλεις που είχαν ενταθεί σε μια συμπολιτεία ως
ισότιμα μελή.
γ) Παλαιές Ελληνικές πόλεις εξαρτημένες από τους
ηγεμόνες των ελληνιστικών βασιλείων με διοίκηση υπό επιτήρηση.
δ) Νέες πόλεις που ιδρύθηκαν είτε από τον Μ. Αλέξανδρο
είτε από τους διαδόχους του , που λειτουργούσαν ως απλές αυτοδιοικούμενες
ενότητες.
46.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Ποιο ήταν το καθεστώς των Ελληνικών
πόλεων της Μακεδονίας.;
Το πολιτειακό σύστημα των ελληνιστικών πόλεων της
Μακεδονίας ήταν μοναρχικό. Λόγω της συνεχούς μετακίνησης των πληθυσμών,
ιδρύθηκαν νέες πόλεις στις οποίες εγκαταστάθηκαν νομαδικά φύλα τα οποία
βοήθησαν στην οικονομική και εμπορική ανάπτυξη τους. Οι πόλεις που απάρτιζαν το
μακεδονικό βασίλειο (νεοϊδρυθείσες και παλαιότερες) διατήρησαν μια σχετική
ανεξαρτησία σε τοπική κλίμακα και όλες βρίσκονταν υπό από μια κεντρική εξουσία
(μονάρχης)
47.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Ποιες οι σχέσεις μεταξύ Αιτωλικής και
Αχαϊκής Συμπολιτείας.;
Η προσπάθεια της δυναστείας των Αντιγονίδων για
επιβολή εξουσίας και πλήρη έλεγχο της Ηπειρωτικής Ελλάδας και οι τρόποι με τους
οποίους το επιδίωξαν, αναζωπύρωσαν τις εντάσεις μεταξύ Ελλήνων και Μακεδόνων,
όπου οι πρώτοι έβλεπαν την αυτονομία τους να χάνεται. Ο Χρεμωνίδειος Πόλεμος (267-268 πΧ) μεταξύ της Μακεδονίας και των
παλαιότερων ελληνικών πόλεων έληξε με την ήττα των Ελλήνων και την επιβολή
τυραννικών καθεστώτων στην Πελοπόννησο.. Αυτό ήταν το έναυσμα για κοινή πορεία
και συμμαχία των δυο συμπολιτειών
(Αχαϊκής και Αιτωλικής) έναντι των φιλοδοξιών της
Μακεδονίας, της οποίας ο στόχος δεν επετεύχθη. Με την άνοδο του Φιλίππου Ε΄
στον θρόνο της Μακεδονίας ο τρόπος διαχείρισης της εσωτερικής πολιτικής
διαμορφώθηκε ως εξής : οι συμμαχίες δεν λειτουργούσαν μόνο μεταξύ πόλεων κρατών
αλλά και μεταξύ ομοσπονδιών. Αρχικά, μελή της συμμαχίας ήταν η Μακεδονία, η
Θεσσαλία, η Αχαΐα, η Ήπειρος, η Ακαρνανία, η Βοιωτία και τέλος η Φωκίδα. Η
συμμαχία αυτή ηττήθηκε από την Αιτωλική συμπολιτεία, η οποία στην συνέχεια
έγινε μέσω εμπλοκής των ελλήνων στον πόλεμο με τους Ρωμαίους, κατά τον οποίο η
Αιτωλία ήταν με το μέρος των Ρωμαιων. Στον δεύτερο πόλεμο Μακεδονίας – Ρώμης
στις Κυνός Κεφαλές (197 πΧ) στην οποία ηττήθηκε ο Φίλιππος Ε΄ οι Αχαιοί είχαν
συμπαραταχτεί με το μέρος των Ρωμαίων.
48.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Τι ήταν τα «πολιτεύματα» στους
ελληνιστικούς χρόνους.;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Η εισροή μεγάλου αριθμού εποίκων, κυρίως
Ελλήνων και Εβραίων, στα ελληνιστικά βασίλεια οδήγησε στην οργάνωση τους σε
«πολιτεύματα» δηλαδή κατά έθνη αυτοδιοικούμενες συσσωματώσεις δημοσίου δίκαιου
η οποίες έρχονταν σε συνεννόηση με τον εκάστοτε βασιλιά .
49.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Αναφέρατε δυο τρόπους που οι Πτολεμαίοι
προσπάθησαν να κρατήσουν τις λεπτές ισορροπίες ανάμεσα στους εποίκους και στον
ντόπιο πληθυσμό.;
Α) Οι Πτολεμαίοι σεβάστηκαν την θρησκεία και τους νόμους
των «βασιλικών λαών»
Β) Διατήρησαν βιοτεχνικούς κλάδους στους οποίους
υπήρχε παράδοση στην Αίγυπτο (κεραμική, υαλουργία κα)
50.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Αναφέρατε δυο ομοιότητες στην πολιτική
των δυο δυναστειών Πτολεμαίων και
Σελευκιδών . Μετά αναφέρατε ποιος ήταν ο παράγοντας που συντέλεσε στην
διαφοροποίηση τους.
Ομοιότητες
α) σεβασμός στις παραδόσεις και την θρησκεία
β) στην διοίκηση προωθούνταν Έλληνες ή όσοι είχαν
αποκτήσει ελληνική παιδεία
γ) στην στρατιωτική ιεραρχία οι ιθαγενείς δεν είχαν
πρόσβαση σε ηγετικές θέσεις, αν και είχαν σε ανώτερες.
Διαφορές
Οι Πτολεμαίοι είχαν να συσπειρώσουν ένα μωσαϊκό λαών και
φυλών στα πλαίσια μιας αυτοκρατορίας σε αντίθεση με τους Σελευκίδες των οποίων
ο πληθυσμός ήταν σχετικά ομοιογενής.
51.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Ποια ήταν αίτια επικράτησης μοναρχικών
καθεστώτων στα ελληνιστικά βασίλεια..
Α) Ο χαρακτήρας εξουσίας του Μ. Αλεξάνδρου ήταν
στρατιωτικός και απολυταρχικός
Β) Οι κατεκτημένοι λαοί ήταν εξοικειωμένοι με τα
μοναρχικά πολιτεύματα (πχ σατραπεία)
Γ) Οι Έλληνες φιλόσοφοι όπως ο Πλάτωνας και ο
Αριστοτέλης προετοίμασαν θεωρητικά το έδαφος για την εγκαθίδρυση της μοναρχίας ως
επικριτές του δημοκρατικού πολιτεύματος
52.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Τι γνωρίζετε για την πληθυσμιακή σύνθεση των ελληνιστικών βασιλείων;
Οι μετακινήσεις κατοίκων του Ελλαδικού χώρου και της
Μακεδονίας προς τα νέα βασίλεια αποτέλεσαν ισχυρό πολιτιστικό παράγοντα στις
περιοχές που εγκαταστάθηκαν. Ελληνικής καταγωγής ήταν πολλοί μάχιμοι των ελληνιστικών, όπως και
πολλοί απόμαχοι που λόγω της μεγάλης
ηλικίας τους δεν μπορούσαν να πολεμήσουν αλλά βρίσκονταν εγκατεστημένοι στις
περιοχές αυτές. Επίσης εκτός από τους παραπάνω είχαν εγκατασταθεί πολλοί
έποικοι που ανήκαν στους ανώτερους πνευματικούς κύκλους ή στελέχωναν την
διοίκηση καθώς και ένας μεταβαλλόμενος αριθμός μισθοφόρων και έμπορων. Οι μετοικεσίες στις πόλεις είχαν ως
αποτέλεσμα την συγκέντρωση ενός αυξανόμενου αριθμού κατοίκων που δεν έφεραν την
ιδιότητα του πολίτη. Προκειμένου να επιλυθεί το πρόβλημα αυτό αρκετές πόλεις
ενσωμάτωσαν τους μετοίκους και τους παραχώρησαν πολιτικά δικαιώματα.
53.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Περιγράψτε την λειτουργία του μοναρχικού συστήματος κατά την ελληνιστική
περίοδο;
Ο μονάρχης πλαισιωνόταν από μια σειρά αξιωματούχων οι
όποιοι ήταν απαραίτητοι για την ομαλή διακυβέρνηση του βασιλείου. Ο μονάρχης
αποτελούσε την «πηγή του νόμου». Οι αποφάσεις και τα βασιλικά διατάγματα
δημοσιοποιούνταν σε ολόκληρο το βασίλειο αλλά και στις πόλεις που βρίσκονταν
κάτω από την εξουσία του. Προς αποφυγή εντάσεων με τις πόλεις που εξουσίαζε,
πολλές φόρες τα διατάγματα αυτά ενσωματώνονταν στους νόμους των πόλεων. Οι
τίτλοι των αξιωματούχων ήταν οι εξής :
O «επί των πραγμάτων» - πρωθυπουργός
Ο υπομνηματογράφος
– μεταβίβαζε βασιλικές εντολές που έπρεπε να πάρουν την μορφή διαταγών, νόμων ,
εντολών
Ο επιστολογράφος
– υπεύθυνος για την βασιλική αλληλογραφία
Ο αρχιδικαστής
είχε την εποπτεία δικαστικών υπάλληλων
Ο μονάρχης επίσης περιστοιχιζόταν από αυλικούς,
σωματοφύλακες, τον προσωπικό του γιατρό και φίλους .
54.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Τι ήταν οι «ευεργεσίες» κατά την ελληνιστική περίοδο;
Ο μονάρχης θέλοντας να προσεταιρίσει ελληνικές πόλεις
που ήταν ή μέσα στο εσωτερικό του βασιλείου του ή σε άλλες περιοχές και είχαν
στρατηγική σημασία έκανε διαφόρων τύπων ευεργεσίες στις πόλεις που τον
ενδιέφεραν πχ προσφορά πρώτων υλών, ανάληψη δημοσίων έργων και οικονομική
ενίσχυση (μείωση φόρων). Οι συγκεκριμένες ευεργεσίες είχαν πολιτική σκοπιμότητα
και κατά συνέπεια όταν δεν υπήρχαν ανάλογα συμφέροντα από την πλευρά της πόλης,
δεν προσλαμβανόταν θετικά από αυτήν. Οι τοπικοί ναοί και τα ιερά των πόλεων
λάμβαναν επίσης «δώρα» από τους μονάρχες.
55.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Ποιο ήταν οι παράγοντες που βοήθησαν στην οικονομική ανάπτυξη των ελληνιστικών βασιλείων;
Α) Ενιαίο μετρικό σύστημα κοπής νομισμάτων (αττικό
στις περισσότερες περιπτώσεις) εκτός των Πτολεμαίων.
Β) Μετακινήσεις πληθυσμών (μετοίκηση Ελλήνων στα
Ανατολικά Ελληνιστικά βασιλεία) ανταλλαγή προϊόντων και συνηθειών
Γ) Ανάπτυξη συγκοινωνιακού δικτύου
Δ) Βελτίωση λιμενικών εγκαταστάσεων
Ε) Προστατευτικά μέτρα κατά της πειρατείας και της
ληστείας.
56.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Ποιο ήταν το βασικό χαρακτηριστικό της ελληνιστικής τέχνης;
Το βασικό χαρακτηριστικό ήταν η «παγκοσμιότητα» δηλαδή
η ανάπτυξη μιας «κοινής» γλώσσας έκφρασης που απλώθηκε σε όλα τα βασιλεία και
είχε βάση της το ελληνικό στοιχείο το όποιο επεκτάθηκε και εδραιώθηκε περά από
τα όρια του ελλαδικού χώρου. Η κοσμοπολιτική συνείδηση του ατόμου, του υπηκόου
των γεωγραφικά εκτεταμένων ελληνιστικών κρατών, συνέβαλε στην διαμόρφωση της
ελληνιστικής τέχνης προς αυτή την κατεύθυνση.
57.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Με ποιες μορφές εκφράστηκε ο κλασικισμός στις δημιουργίες του 1ου
αι πΧ;
Πρωτότυπα έργα που ακολουθούν αναχρονιστικά τους
κλασσικούς κανόνες
Ελεύθερες μεταπλάσεις γνωστών κλασικών έργων γλυπτικής
στα οποία μπαίνει η σφραγίδα της εποχής
Πιστά αντίγραφα κλασικών έργων
58.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Ποιοι παράγοντες ευνόησαν την έξαρση της λατρείας των ηγεμόνων που
παρατηρείτε στους ελληνιστικούς χρόνους;
Η καθιέρωση της λατρείας του ηγεμόνα είχε πολιτικές
αιτίες αφού με αυτόν τον τρόπο ενισχυόταν η βασιλική εξουσία και το κύρος
ολόκληρης της δυναστείας. Η απόδοση τιμών που εξελισσόταν σε λατρεία ξεκινούσε
από τις πόλεις ενός βασιλείου με αποτέλεσμα τη διασφάλιση καλών σχέσεων με τον
ηγεμόνα. Ευνοήθηκε από την επικράτηση της μοναρχίας και την αλλαγή που αυτή
συνεπαγόταν στις εξωτερικές σχέσεις των πόλεων καθώς από τον θρησκευτικό
συγκρητισμό της περιόδου και για λόγους εσωτερικής πολιτικής και ισορροπίας στα
νέα κράτη. Καθιερώθηκε, στην αρχή των νεκρών και μετά των εν ζωή μοναρχών η
λατρεία τους ως θεοί. Πρώιμο παράδειγμα ήταν από τον Πτολεμαίο Α, η λατρεία του
Αλέξανδρου ενώ ο Πτολεμαίος Β καθιέρωσε τη λατρεία ζώντων ηγεμόνων στην
Αίγυπτο. Στο βασίλειο των Σελευκιδών, η εξέλιξη της λατρείας του ηγεμόνα ήταν
αργή και παρουσιάστηκε ως πρωτοβουλία των ελληνικών πόλεων. Λατρείες ηγεμόνων
είχαν καθιερωθεί και στις ελληνικές πόλεις της κυρίως Ελλάδας.
59.ΕΡΩΤΗΣΗ
: Ποιος ήταν ο θρησκευτικός χαρακτήρας των ελληνιστικών βασιλείων, και πως
επηρέασε την εξωτερική πολιτική
Χαρακτηριστικό των νέων βασιλείων αποτέλεσε η
καθιέρωση μιας ολύμπιας θεότητας ως προστάτιδας της δυναστείας που κατείχε την
εξουσία. Αυτό αποσκοπούσε στην ενίσχυση θρησκευτικών ερεισμάτων που
νομιμοποιούσαν τις αξιώσεις της κάθε δυναστείας αλλά και την γενικότερη
ενίσχυση της θέσης τους. Η οικειοποίηση θεοτήτων από τους βασιλείς συνοδευόταν
από την λατρεία του ηγεμόνα αρχικά του νεκρού και στην συνέχεια του εν ζωή. Ο
θρησκευτικός ρόλος αυτής της λατρείας δεν ήταν απόλυτα ξεκαθαρισμένος, αλλά ο
σκεπτικισμός με τον οποίο αντιμετωπίζονταν οι παραδοσιακές θεότητες διευκόλυνε
την επικράτηση της λατρείας του ηγεμόνα.
60.Ποια ήταν τα σύμβολα εξουσίας των ηγεμόνων των
ελληνιστικών βασιλείων?
Η αίγλη του βασιλικού τίτλου εκφραζόταν από
συγκεκριμένο ενδυματολογικό κώδικα και τα απαιτούμενα σύμβολα εξουσίας. Έτσι οι
βασιλείς υιοθέτησαν τη μακεδονική
στρατιωτική στολή με μπότες, χιτώνα και πλατύγυρο καπέλο. Τα βασιλικά
σύμβολα (insignia) ήταν
το διάδημα ( φοριόταν στο κεφάλι με μια άσπρη, ή μωβ και άσπρη κορδέλα) το
στέμμα το σκήπτρο και το δαχτυλίδι με το σφραγιδόλιθο.
61.Ποιοι
λόγοι ευνόησαν την επικράτηση της Ρώμης στα ελληνιστικά βασιλεία και τον
ελληνικό χώρο?
Το γεγονός που βοήθησε στην επικράτηση της Ρώμης ήταν
η ανάπτυξη φιλορωμαϊκών παρατάξεων στις πόλεις, στις συμπολιτείες αλλά και στα
βασίλεια τις οποίες εκμεταλλεύτηκε αφού όταν εμφανίστηκε ως δύναμη, τα κράτη
προσέβλεπαν σε αυτή για την εξασφάλιση της ισχύος τους. Η οριστική ρωμαϊκή
κυριαρχία οριστικοποιήθηκε μετά την καταστροφή της Κορίνθου το 146 π.Χ.
62.Σε
ποια στάδια αναλύεται η παρουσία των Ρωμαίων στον ελλαδικό χώρο?
Αναλύεται σε 4 στάδια
Στους 2 πολέμους κατά του Φιλίππου Ε της Μακεδονίας
(211 π.Χ. και 200 π.Χ.).
Στον πόλεμο των Αιτωλών και του Αντιόχου της Συρίας (192 π.Χ.).
Στον πόλεμο κατά του Περσέα της Μακεδονίας (172 π.Χ.).
63.Πως
επηρέασε την ζωή των Ρωμαίων η επαφή με την Ελλάδα?
Είχε πράγματι σημαντικές επιπτώσεις. Τους έδωσαν
πρότυπα και κίνητρα για την ανάπτυξη των τεχνών και των γραμμάτων ενώ όλοι οι
μορφωμένοι Ρωμαίοι μιλούσαν ελληνικά. Στο θρησκευτικό τομέα η θεοποίηση και
απόδοση τιμών στον αυτοκράτορα προετοιμάστηκε ήδη από την ελληνιστική περίοδο.
Με την εγκαθίδρυση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας η Μεσόγειος έγινε ένα σταυροδρόμι
πολιτισμικών στοιχείων όπου επιβίωσαν στοιχεία από τον ελληνιστικό κόσμο.
5.1.
64.
Αναφέρατε τον τρόπο διοίκησης των ρωμαϊκών επαρχιών.
Ο τρόπος διοίκησης των ρωμαϊκών επαρχιών εντάσσεται σε
ένα ενιαίο διοικητικό σύστημα με κεντρικό έλεγχο. Οι Ανθύπατοι επιλέγονταν με κλήρο και είχαν
διατελέσει πραίτορες. Αξιωματούχος των οικονομικών ήταν ο ταμίας τον οποίο βοηθούσαν
κατώτεροι αξιωματούχοι κυρίως από την τάξη των δούλων ή των απελεύθερων και
ένας κύκλος συμβούλων. Στις συνοριακές επαρχίες, οι αξιωματούχοι επιλέγονταν
από τον αυτοκράτορα και ήταν συγκλητικοί που είχαν διατελέσει πραίτορες ή
ύπατοι και κατείχαν τον τίτλο του πρεσβευτή Σεβαστού. Βοηθός τους στα
οικονομικά είχαν ένα ιππέα, τον επίτροπο. Ο επίτροπος κυβερνούσε τις μικρότερες
αυτοκρατορικές επαρχίες. Η Αίγυπτος αποτέλεσε εξαίρεση γιατί διοικούνταν από
έναν έπαρχο και μια ομάδα αξιωματικών.
65. Πως
εντάχθηκε ο ελλαδικός χώρος στο διοικητικό σύστημα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας?
Ο ελλαδικός χώρος εντάχθηκε στο σύστημα της Ρώμης και
δημιουργήθηκαν 2 συγκλητικές επαρχίες, της Μακεδονίας και της Αχαΐας. Η έκταση
της Μακεδονίας διαιρέθηκε σε 4 μερίδες και η Αχαΐα περιέλαβε τον ελλαδικό χώρο
νότια της Μακεδονίας, μεγάλο τμήμα της Ηπείρου, τα Ιόνια νησιά και τις
Κυκλάδες. Επί Κλαυδίου ιδρύθηκε η επαρχία της Θράκης ενώ επί Αδριανού της
Ηπείρου. Παραχωρήθηκαν προνόμια φοροαπαλλαγής από τον Νέρωνα με την διακήρυξη
της ελευθερίας των Ελλήνων (67 π.Χ.) στο κείμενο της οποίας ως Έλληνες φέρονται
μόνο οι Αχαιοί. Δεν παρείχε ουσιαστική ελευθερία αφού η Αχαΐα παρέμεινε ρωμαϊκή
επαρχία ενώ τα προνόμια αυτά ήρε ο Βεσπασιανός (69 π.Χ.). Ως ένδειξη
ευγνωμοσύνης η Πελοπόννησος ονομάσθηκε « Νέρωνος νήσος».
66. Ονομαστέ
επιγραμματικά το νομικό καθεστώς των πόλεων εντός της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.
Αποικίες (coloniae), οι πλέον ευνοημένες (Κόρινθος, Πάτρα) με ρωμαϊκό
διοικητικό σύστημα, γλώσσα την λατινική και επικεφαλή τον duoviri. Πλήρωναν φόρο.
Ισοπολίτιδες
πόλεις, επίσης ευνοημένες και σπάνιες, με δικούς τους
άρχοντες και νομοθεσία. Πλήρωναν φόρο.
Ομόσπονδες
πόλεις, είχαν συνάψει συνθήκες με την Ρώμη οι οποίες
καθόριζαν τα προνόμια τους. (Αθήνα, Επίδαυρος).
Ελεύθερης
πόλης
Ελεύθερης
και αφορολόγητης (Σπάρτη).
67.
Σχολιάστε το καθεστώς της Σπάρτης εντός της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.
Στους Σπαρτιάτες, έχοντα ταχθεί στο πλευρό του
Αυγούστου στην διαμάχη του με τον Αντώνιο, χορηγήθηκε το καθεστώς της ελεύθερης
και αφορολόγητης πόλης. Τους Ρωμαίους συγκινούσε η ομοιότητα της Σπάρτης με την
εικόνα της αρχαίας Ρώμης. Είχαν και οι δύο μικρή επαφή με τον έξω κόσμο,
περιορισμένο ενδιαφέρον για την τέχνη και η οργάνωση – πειθαρχία τους τις
οδήγησε σε επιτυχίες. Ο άρχοντας Ευρυκλής είχε το δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτη
και του παραχωρήθηκε η νήσος Κύθηρα.
68. Τι
γνωρίζετε για την κατάργηση των ορίων της πόλη – κράτους.
Η κλασική πόλη ήταν μια αυτάρκης μονάδα με αστικό και
περιαστικό χώρο, δικό της νόμισμα και οικονομία. Υπό την ρωμαϊκή κυριαρχία η
αυτονομία της πόλης ήταν μια ψευδαίσθηση. Οι ρωμαϊκές επεμβάσεις καταργούν τα
στενά όρια της πόλης κράτους συνδέοντας τις πόλεις μεταξύ τους. Τέτοια έργα
είναι τα υδραγωγεία που διασχίζουν τον περιαστικό χώρο πολλών πόλεων μαζί, οι
κτηματογραφήσεις (έργα χάραξης αγροτικών
δικτύων) και το σημαντικότερο το οδικό δίκτυο που συνδέει άμεσα τις πόλεις
μεταξύ τους (Εγνατία Οδός). Ακόμα όμως πιο σημαντική είναι η κατάργηση που
συντελείται στην βάση της κοινωνίας. Ενώ η άρχουσα τάξη διατηρει τους θεσμούς,
ο λαός απομακρύνεται από αυτούς. Η ιδιότητα του πολίτη είχε πλέον ελάχιστη
βαρύτητα και ο άνθρωπος συνειδητοποιεί υπάρχουν πανανθρωπινες ανησυχίες και μια
κοινή αναζήτηση λύτρωσης. Αυτό οδήγησε στη σιωπηλή ρήξη των ορίων της πόλης –
κράτους.
69. Τι
γνωρίζετε για το Κοινό των Αχαιών στη ρωμαϊκή περίοδο?
Ένας τρόπος σύνδεσης των μεμονωμένων ελληνικών πόλεων
που συστάθηκαν με πρωτοβουλία των ίδιων. Τα «εθνικά κοινά» ευνοήθηκαν από τις
ρωμαϊκές αρχές ως τρόπος διακυβέρνησης σε περιοχές με μικρή αστικοποίηση. Τα
μελή είναι ισότιμα και επιλέγουν κοινό ηγεμόνα ή στρατηγό ενώ βασικός τους
άξονας είναι η αυτοκρατορική λατρεία, λόγος για τον οποίο εκλέγουν έναν
αρχιερέα. Το γνωστότερο είναι το Κοινό των Αχαιών που περιελάμβανε στους
κόλπους τους όχι μονό πόλεις αλλά και μικρότερα κοινά.
70. Τι
γνωρίζετε για τον εκρωμαϊσμό του ελληνικού στοιχείου?
Η Ρωμαϊκή διοίκηση στηριζόταν στους επιφανείς πολίτες
παραχωρώντας τους προνόμια αφού με αυτούς συνεργαζόταν. Η ελίτ των ελληνικών
πόλεων βασιζόταν στους ρωμαίους αξιωματούχους για την ισχυροποίηση την θέση της εντός της πόλης
τους και κυρίως για να ανέλθει οικονομικά και κοινωνικά. Οι άνθρωποι αυτοί ήταν
οι κύριοι φορείς εκρωμαισμού του ελληνικού στοιχείου. Η έννοια εκρωμαισμός
σημαίνει σταδιακή αποδοχή ρωμαϊκών στοιχείων σε ορισμένες εκφάνσεις του βίου
τους και όχι πλήρη αφομοίωση. Η αποδοχή ήταν συνειδητή και συνέβη στα πλαίσια
της προσπάθειας επιβίωσης του ελληνικού κόσμου
μετά την απώλεια πολιτικής και στρατιωτικής δύναμης και άλλοτε οφειλόταν
στην τριβή και επαφή των 2 λαών. Οι πρώτες προσεγγίσεις έγιναν μέσω των εμπόρων
που μετέφεραν στοιχεία καθημερινού βίου και ψυχαγωγίας. Η πιο απτή μαρτυρία
εκρωμαισμού αποτελούσε το δικαίωμα του ρωμαίου πολίτη. Πρώτοι το απέκτησε η
ελίτ που διατηρούσε σχέσεις με εκπροσώπους της Ρώμης και συνοδευόταν από
κοινωνική καταξίωση και προνόμια. Τα τρία στοιχεία του ονόματος, όνομα, όνομα
γένους και παρωνύμιο καταδεικνύουν ποιοι Έλληνες απολάμβαναν το δικαίωμα του
Ρωμαίου πολίτη. Με το διάταγμα Constitutio Antoniniana του
Καρακαλλα, 212 π.Χ. χορηγήθηκε το δικαίωμα σε όλους τους ελεύθερους κατοίκους.
71. Τι
γνωρίζετε για το Πανελλήνιο του Αδριανού?
Ήταν μια προσπάθεια συνένωσης των Ελλήνων της «Οικουμένης»
σε μια ομοσπονδία πόλεων με κέντρο την Αθήνα όπου λάμβανε χώρα η πεντετηρική
γιορτή των Πανελληνίων. Επικεφαλής ήταν
ο «άρχων των Πανελληνίων». Στην ένωση αυτή γίνονταν δεκτές μονό ελληνόφωνες
πόλεις του ελλαδικού και μικρασιατικού χώρου με βασικό κριτήριο τις «γνήσιες»
ελληνικές ρίζες τους.
72. Τι
γνωρίζετε για την Β Σοφιστική?
Η πνευματική αναγέννηση της εποχής των Αντωνίνων
κορυφώθηκε στη Β Σοφιστική με κυρίαρχο στοιχείο τον αρχαϊσμό, την αναδρομή και
εντρύφηση στο ένδοξο ελληνικό παρελθόν, αναβίωση αρχαίων ελληνικών μύθων και
παραδόσεων φτάνοντας ως την αρχαιολατρία και την συστηματική αγνόηση των
σύγχρονων προσωπικοτήτων. Ο ίδιος ο
Μάρκος Αυρήλιος ήταν βαθιά καλλιεργημένος και επηρεασμένος από τους Στωικούς.
Την ίδια περίοδο ευνοήθηκαν η ανάπτυξη και άλλων πνευματικών τάσεων που
κυριάρχησαν στην φιλοσοφία όπως οι σκεπτικιστές και οι νεοπλατωνιστές.
73.
Ποιος ήταν ο θεσμός της τετραρχίας και που οδήγησε?
Ο Διοκλητιανός, γιος απελεύθερου, επιχείρησε να
διευθετήσει την έκρυθμη κατάσταση στην ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Όρισε τον θεσμό της τετραρχίας δηλαδή της
συγκυριαρχίας δύο Αυγούστων καθένας από τους οποίους βοηθείται από έναν
Καίσαρα. Καθένας από τους 4 είχε δική
του πρωτεύουσα, διοικητικό μηχανισμό και στρατό. Την περίοδο αυτή άρχισαν να
στρατολογούνται μισθοφόροι. Κυριαρχούσε η οικονομική δυσπραγία, αδυναμία
καταβολής φόρων, εσωτερική ανωμαλία και βία καθώς και εξαθλίωση. Οι
μεταρρυθμίσεις του Διοκλητιανού δεν έλυσαν τα προβλήματα και η αυτοκρατορία
οδηγήθηκε σε εμφύλια σύρραξη μεταξύ των τετραρχών όπου νικητής ανεδείχθη ο
Κωνσταντίνος και εγκαθίδρυσε απολυταρχική
μονοκρατορία.
74. Τι
γνωρίζετε για την λατρεία των Ρωμαίων αυτοκρατόρων?
Σε επίπεδο κοινών ή μεμονωμένων πόλεων αποδίδονταν
θεϊκές τιμές στον αυτοκράτορα, σε μέλη του οίκου του και την προσωποποίηση της
Ρώμης. Η λατρεία αυτή εκφράζεται με την τέλεση θυσιών και αγώνων και με την
απεικόνιση τους με σύμβολα θεοτήτων. Στο ανατολικό τμήμα της αυτοκρατορίας είχε
λάβει τεράστιες διαστάσεις και αποτελούσε εκδήλωση πιστής και νομιμοφροσύνης
ενώ ήταν ήδη γνωστή πρακτική από τα ελληνιστικά χρόνια. Η πρακτική αυτή εφαρμοζόταν από τα χρόνια του
Αυγούστου και το αξίωμα του αρχιερέα του
Σεβαστού αναλάμβαναν πρόσωπα που ανήκαν στην τοπική αριστοκρατία.
-Β ΤΟΜΟΣ-
1. Ονομάστε τους
τίτλους του αυτοκράτορα στο Βυζάντιο.
Ο
επίσημος τίτλος του Βυζαντινού αυτοκράτορα κατά την πρώιμη περίοδο ήταν Imperator ή Augustus γραμμένο στα
λατινικά. Το Imperator απέδιδε την στρατιωτική ιδιότητα ενώ αντικαταστάθηκε με
το Αυτοκράτωρ που δήλωνε την απόλυτη εξουσία. Επί βασιλείας του Ηρακλείου
εμφανίστηκε ο ελληνικός όρος Βασιλεύς.
Ο παραδοσιακός τίτλος Αύγουστος περιορίζεται σε έγγραφα, επιγραφές και
νομίσματα. Κάποιες φορές εμφανίζεται και ο όρος Δεσπότης.
2. Τι γνωρίζεται
για τη νομοθεσία του Λέοντα;
Ο
Λέων Γ΄ εξέδωσε το νομοθετικό έργο «Εκλογή των Νόμων» και αποτέλεσε ένα μεγάλο
βήμα για την εξέλιξη του βυζαντινού δίκαιου μετά το επίσης σημαντικό νομοθετικό
έργο του Ιουστινιανού. Η «Εκλογή» εκδόθηκε το 724 ή 741 και είναι ένα είδος
κωδικοποίησης των βασικών κανόνων δικαίου στους κλάδους του αστικού,
οικογενειακού και κληρονομικού δικαίου. Σκοπός ήταν η αναθεώρηση παλαιότερων
νόμων προς το φιλανθρωπινότερο. Κατά πολλούς ιστορικούς αποτελεί τον 1ο
χριστιανικό κώδικα νόμων. Ο περιορισμός της θανατικής ποινής και η
αντικατάστασή της από ακρωτηριασμό αποτελεί έκφραση της πρόθεσης του Λέοντος Γ΄
για πιο φιλάνθρωπο χαρακτήρα. Επίσης εκδηλώνονται τάσεις εκχριστιανισμού και
εξανθρωπισμού των νόμων. Έτσι έχουμε, την αποκλειστική αναγνώριση του
χριστιανικού γάμου, το δικαίωμα που δόθηκε στην Εκκλησία να ασκεί την επιμέλεια
των ορφανών, τον αποκλεισμό της φρενοβλάβειας ως λόγου διαζυγίου, τη βελτίωση
της θέσης της γυναίκας αφού είχε ίσο μερίδιο με τον άντρα της, στην κοινή τους
περιουσία.
3. Ποια ήταν τα
μεγάλα νομοθετικά έργα του Ιουστινιανού;
Η
συστηματική κωδικοποίηση και ο εκσυγχρονισμός του ρωμαϊκού δικαίου από τον
Ιουστινιανό ήταν ένα μεγάλο επίτευγμα. Η νομοθετική του δραστηριότητα άρχισε
αμέσως μετά την ανάληψη της διακυβέρνησης του και σκοπός του ήταν να περιορίσει
τον τεράστιο όγκο των νόμων και να εξαλείψει τυχόν επαναλήψεις ή αντιφάσεις. Το
έργο του περιλαμβάνει 4 μεγάλα έργα: Κώδικας (529), Εισηγήσεις (533), Πανδέκτης
(533), και Νεαρές (534-536).
4. Χαρακτήρας
νομοθετικού έργου Ιουστινιανού.
Οι
νόμοι του εξακολουθούσαν να είναι ρωμαϊκοί. Επηρεασμένος από τον χριστιανισμό
και την ελληνική παράδοση διαμόρφωσε το νόμο με νέο πνεύμα. Γενικά η
Ιουστινιάνεια νομοθεσία θεωρείται ότι διέπεται από πνεύμα κοινωνικής
δικαιοσύνης και μέριμνα για τη βελτίωση της θέσης των αδυνάτων. Έτσι επέβαλε
περιορισμό σε ένα καθαρά ρωμαϊκό θεσμό, δηλ. τον απόλυτο έλεγχο που ασκούσε ο
πατέρας της οικογένειας. Διευκόλυνε την απελευθέρωση των δούλων και θέσπισε
ευνοϊκές διατάξεις για τις γυναίκες όπως η δυνατότητα να ορίζονται οι ίδιες
κηδεμόνες των παιδιών τους.
4. Τι γνωρίζετε
για το θεσμό της πρόνοιας;
Η
πρόνοια μαρτυρείται πρώτη φορά επί Αλέξιου Κομνηνού. Ο όρος αναφέρεται στην
παροχή ενός κτήματος μαζί με τους παροίκους του σε διάφορα πρόσωπα υπό τον όρο
της παροχής υπηρεσιών στο κράτος. Οι μισθοί των στρατιωτικών αντικαταστάθηκαν
με δωρεές παροίκων ώστε να υπάρχει μεγάλη ζήτηση για κατάταξη στο στράτευμα. Οι
υποψήφιοι στρατιώτες αποκτούσαν βασιλικά διπλώματα που τους εξασφάλιζαν κτήματα
και φορολογούμενους πολίτες ως δούλους. Οι δικαιούχοι των εκχωρήσεων αυτών
γίνονταν εισπράκτορες των φόρων των καλλιεργητών υπό τη δικαιοδοσία τους, τόσο
που οι κάτοικοι των επαρχιών υπέφεραν τα μύρια κακά από τους στρατιωτικούς.
Μερικές φορές οι παραχωρήσεις αυτές δίνονταν και σε ξένους. Η πρόνοια έως την
εποχή του Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου ήταν προσωπική και αμεταβίβαστη, ενώ μετά
μπορούσε να μεταβιβαστεί το δικαίωμα σους απογόνους
5. Τι γνωρίζετε
για τις ακολουθίες στο Βυζάντιο ;
Οι
ακολουθίες ήταν η ανάπτυξη ιδιωτικών στρατών που περιέβαλλαν και ακολουθούσαν
τους ευγενείς. Οι αναφορές λένε ότι ιδιωτικά στρατιωτικά σώματα υπήρχαν ήδη από
την πρώιμη βυζαντινή περίοδο. Οι ακολουθίες περιλάμβαναν δούλους, συγγενείς
αλλά και ένοπλους φρουρούς, οι οποίοι συνδέονταν μέσω δεσμών πίστης και
εξάρτησης με τους μεγαλοϊδιοκτήτες γης.
6. Τι γνωρίζετε
για τις εξκουσσείες;
Οι
εξκουσσείες είναι καθολικές ή μερικές φοροαπαλλαγές των μεγαλοϊδιοκτητών και
των μονών. Τα φορολογικά αυτά προνόμια που εμφανίστηκαν πριν το 10ο αιώνα,
αποτέλεσαν σημαντικό όπλο στα χέρια των πλουσίων εναντίων των επεμβάσεων των
δημοσιονομικών και δικαστικών αρχών της αυτοκρατορίας.
7. Τι ήταν το «χαριστίκιον»
του Βυζαντίου;
«Χαριστίκιον»
ονομάσθηκαν οι παραχωρήσεις μοναστηριών και ευαγών ιδρυμάτων σε
μεγαλοϊδιοκτήτες γης και σε εκκλησιαστικά πρόσωπα. Τα ιδρύματα άνηκαν στο
Πατριαρχείο, στο κράτος ή τον αυτοκράτορα από τον οποίο γινόταν και η σχετική
παραχώρηση. Ο αρχικός σκοπός της χαριστικής δωρεάς ήταν η φροντίδα για την καλή
λειτουργία του μοναστηριού σε επίπεδο πνευματικό, διοικητικό και οικονομικό. Οι
«χαριστικάριοι» αποκτούσαν την επικαρπία της περιουσίας του ιδρύματος για όλη
τους την ζωή. Οι γαιοκτήμονες συχνά ίδρυαν μοναστήρια στα οποία παραχωρούσαν
ένα μέρος των εισοδημάτων τους με προφανή σκοπό την σταθεροποίηση της
περιουσίας τους. Το «χαριστίκιον» θυμίζει το δυτικό «beneficium» αλλά αυτή η
μορφή ιδιοκτησίας δεν έγινε ποτέ ο κύριος τρόπος κατοχής γης.
8. Τι ήταν τα
«Θέματα» στο Βυζάντιο?
Τον
8ο αιώνα ολοκληρώθηκε η διοικητική αναδιοργάνωση της Μικράς Ασίας με την
επέκταση του θεσμού των «Θεμάτων» (μεγάλες διοικητικές περιφέρειες) σε όλη την
έκταση. Οι Ισαύροι ανανέωσαν τον θεσμό των εξαρχάτων υιοθετώντας τον θεσμό των
«θεμάτων», που είχαν μικρότερη έκταση. Επέτρεπαν την ευκολότερη αντιμετώπιση
εχθρικών εισβολών χάρη στην συνεχή παραμονή στρατιωτικών μονάδων σε αυτά. Ο
θεσμός των «θεμάτων» μείωσε την καταστροφικότατα των αραβικών επιδρομών και
συνετέλεσε στην τελική έκβαση των αραβοβυζαντινών συγκρούσεων υπέρ της
Βυζ.Αυτοκρατορίας.
9. Τι γνωρίζετε
για τους ακρίτες?
Οι
ακρίτες ήταν συνοριακοί φρουροί που κατοικούσαν στις περιοχές που φυλούσαν.
Τους είχαν παραχωρήσει κτήματα σε κοντινές περιοχές για να μπορέσουν να έχουν
εισοδήματα. Η δράση τους ήταν ιδιαίτερα σημαντική (8ος -9ος ) αφού με την
αποτελεσματική παρενόχληση των εισβολέων και την έγκαιρη ειδοποίηση των
αυτοκρατόρων μέσω των «φρυκτωρίων» (δηλαδή σταθμών επικοινωνίας με οπτικά σήματα)
που διέτρεχε όλη την Μικρά Ασία συντελούσαν στη γρήγορη αντίδραση του
βυζαντινού στρατού και την επιτυχή απόκρουση των εισβολέων. Η συμβολή τους
υμνήθηκε στα ακριτικά δημοτικά τραγούδια.
10.Ποιοι ήταν οι
λόγοι μεταφοράς της πρωτεύουσας του Βυζαντίου από την Ρώμη στην
Κωνσταντινούπολη και ποιο έτος ιδρύθηκε;
Η
Ρώμη είχε πάψει να είναι να αποτελεί το επίκεντρο της πολιτικής ζωής και ήταν
μακριά από νευραλγικά σημεία της αυτοκρατορίας. Σε αντίθεση η Κωνσταντινούπολη
ήταν κτίστηκε σε ένα ιδανικό στρατηγικό σημείο - βρισκόταν πάνω στο σταυροδρόμι
της Ευρώπης και της Ασίας, στο πέρασμα μεγάλων χερσαίων και θαλάσσιων δρόμων
και σε απόσταση βολής από τα 2 επικίνδυνα σύνορα, τα ανατολικά και τα
παραδουνάβια. Ιδρύθηκε το 324 και εγκαινιάστηκε το 330 μ.Χ.
11. Τι ήταν οι
«δυνατοί» στο Βυζάντιο?
Οι
«δυνατοί» ή αλλιώς «άρχοντες», τάξη η οποία είχε 3 βασικά χαρακτηριστικά, την
οικονομική δύναμη, τη ευγενή καταγωγή και την υψηλή θέση στην αυτοκρατορική
ιεραρχία, απαρτιζόταν από αξιωματούχους, ανώτατους λειτουργούς της κεντρικής
και επαρχιακής διοίκησης (στρατιωτικοί, πολιτικοί, θεματικοί άρχοντες), τα μέλη
της Συγκλήτου, τον κλήρο (ηγούμενοι των μονών και μέλη της εκκλ.ιεραρχίας) και
οι διοικητές των ευαγών ιδρυμάτων. Δεν υπήρχε παγιωμένος και ξεκάθαρος
προσδιορισμός της ειδολογικής της σύστασης. Στη ιθύνουσα τάξη υπήρχε κοινωνική
κινητικότητα και ρευστότητα που είχε σαν συνέπεια την εμπόδιση της συγκρότησης
μιας κλειστής αριστοκρατικής κοινότητας και τη συνεχή εναλλαγή των μελών του
κυρίαρχου αυτού στρώματος.
12.
Ποιοι παράγοντες περιόριζαν την
απολυταρχική εξουσία του βυζαντινού αυτοκράτορα?
Το
πολίτευμα της Βυζ. Αυτοκρατορίας ήταν η απόλυτη μοναρχία. Στο πολιτικό,
στρατιωτικό νομοθετικό και εκκλησιαστικό προσκήνιο ο αυτοκράτορας ήταν ο
ρυθμιστής των πάντων. Ο ρόλος του πολυδιάστατος. Κατά βάση το βυζαντινό μοναρχικό και απόλυτο πολίτευμα δεν υπόκειτο σε κοινοβουλευτικό
έλεγχο και συνταγματικούς φραγμούς. Δεδομένης της σημαντικής επιρροής του χριστιανικού
ιδεώδους περί φιλανθρωπίας και δικαιοσύνης και των αρχαιοελληνικών διδαγμάτων
περί διασφάλισης της προστασίας του ελεύθερου πολίτη, η παντοδυναμία του
αυτοκράτορα προσέκρουε σε ηθικούς περιορισμούς. Το θεοκρατικό περίβλημα της
εξουσίας και το χριστιανικό μήνυμα αγάπης, ανεξικακίας και ευσπλαχνίας τον
ωθούσε να ενεργεί στα όρια του καλύτερου δυνατού και να σέβεται τον πολίτη.
Λειτουργούσε κατά μίμηση του Θεού, συνεπώς ήταν φιλάνθρωπος. Οι υψηλές ηθικές
αρετές του ιδεώδους ηγεμόνα ήταν η
δικαιοσύνη, η φιλανθρωπία και η ευνομία. Παράλληλα με τους ηθικούς περιορισμούς
υπήρξαν και πολιτικοί παράγοντες που κατόρθωναν να περιορίσουν την απολυταρχική
εξουσία του αυτοκράτορα. Τέτοιοι παράγοντες ήταν η Σύγκλητος, ο στρατός, και οι
δήμοι. Σταδιακά πρόβαλε στο προσκήνιο η Εκκλησία αλλά όχι ως ενιαίος οργανισμός
αλλά ως εκδήλωση προσωπικής πρωτοβουλίας δυναμικών εκκλ. μορφών.
13.Σχολιάστε την
διαμόρφωση των βυζαντινών θεσμών.
• Ρωμαϊκή κληρονομιά.
Ο
κρατικός μηχανισμός βασίστηκε στους πολιτικούς θεσμούς της Ρωμαϊκής
Αυτοκρατορίας. Η συγκεντρωτική άσκηση της κρατικής διοίκησης και η εξύψωση του
θεσμού του αυτοκράτορα σε συνδυασμό με την εδραίωση της μονοκρατορίας του
Κων/νου δηλώνει την ρωμαϊκή κληρονομιά.
• Ελληνική παράδοση
Η
ελληνική γλώσσα και η κληρονομιά των ελληνιστικών βασιλείων αποτέλεσε τον
συνδετικό κρίκο του πολυφυλετικού και πολυεθνικού σώματος των υπηκόων της
αυτοκρατορίας. Εκφράστηκε με τον καλύτερο τρόπο η έννοια της πολιτικής
συνοχής.( ιδιότητα ρωμαίου πολίτη, 212 μ.Χ. Καρακάλλας, Contitutio
Antoniniana).
• Χριστιανισμός
Η
χριστιανική θρησκεία με τα μηνύματα αγάπης αδελφοσύνης και ανθρώπινης ισότητας
και φιλανθρωπίας και με τον πλούσιο συμβολισμό εξαπλώθηκε γρήγορα και ευρέως
και εξασφάλισε την πνευματική ενότητα
Το
Βυζάντιο μέσα από το ομόδοξο και το ομόγλωσσο κατέκτησε το ομότροπο δηλαδή την
ουσιαστική και συνειδητή συγκρότηση ενιαίας ανθρώπινης κοινότητας.
14. Ποιος ήταν ο
χαρακτήρας του «δίκαιου πολέμου» στο Βυζάντιο?
Κάθε
ξένη απειλή (εδαφική ή οικονομική) προσέβαλε την Ουράνια Βασιλεία επί της γης
την οποία αντιπροσώπευε ο αυτοκράτορας. Υπονόμευε την ασφάλεια και σωτηρία των
πολιτών εντός των ορίων της οικουμενικής αυτοκρατορίας. Με βάση αυτό
αναπτύχθηκε η πεποίθηση ότι κάθε πόλεμος είχε αμυντικό χαρακτήρα καθιερώνοντας
την έννοια του «δίκαιου πολέμου». Ο αυτοκράτορας μετατράπηκε σε φύλακα του
ιερού, τιμωρός της αυθαιρεσίας και προστάτης της τάξης και της ειρήνης.
15. Ποια ήταν τα
σύμβολα του αυτοκράτορα?
Τα
σημαντικότερα σύμβολα της βασιλείας του ήταν η χλαμύδα και το στέμμα. Στα
πρώιμα χρόνια δεχόταν ως δώρο από το στρατό το χρυσό «μανιακόν» , ένα είδος
περιδέραιου ενώ από το 10ο αιώνα προστέθηκαν τα κόκκινα πέδιλα («βασιλειας
παρασημον μέγιστον»).
16. Το πρόβλημα
των «δύο εξουσιών» ή τι γνωρίζετε για την «Επαναγωγή / Εισαγωγή» ?
Η
Επαναγωγή/ Εισαγωγή (886) εκδόθηκε επί της Μακεδονικής δυναστείας. Η μεγάλη καινοτομία
που εμφανίζεται στην Επαναγωγή είναι ο καθορισμός των καθηκόντων και
δικαιωμάτων του αυτοκράτορα και του Πατριάρχη ως ισοδύναμων φορέων στο πολιτικό
οικοδόμημα. Ο αυτοκράτορας έπρεπε να μεριμνά για την γαλήνη και ασφάλεια του
κράτους και την φροντίδα των πολιτών ενώ ο Πατριάρχης για την περιφρούρηση και
οργάνωση της ορθοδοξίας. Με τον τρόπο αυτό εισήχθη η έννοια των «δύο εξουσιών».
Η ρύθμιση αυτή ήταν σοβαρή παρέκκλιση από το πρώιμο σύστημα ρύθμισης των
σχέσεων κράτους και Εκκλησίας στο
Βυζάντιο, σύμφωνα με το οποίο υπήρχε ένας θεσμός και οι 2 εξουσίες δεν ήταν
ανεξάρτητες. Οι νεωτεριστικές διατάξεις της Επαναγωγής αποδίδονται στον
Πατριάρχη Φώτιο. Η χρονική διάρκεια ισχύος ήταν πολύ σύντομη και απαλείφτηκε
από τον Λέοντα Γ΄.
17. Ποια ήταν η
νομοθετική δραστηριότητα της Μακεδονικής
δυναστείας?
Τρεις
σημαντικοί κώδικες εκδόθηκαν από τους αυτοκράτορες Βασίλειο Α΄ και Λέοντα ΣΤ’
Σοφό. Αυτά ήταν ο Πρόχειρος Νόμος, η Επαναγωγή/ Εισαγωγή (886), Βασιλικά και
τέλος οι Νεαρές, δηλαδή μικρότερα ή ειδικότερα νομοθετικά κείμενα.
18. Ποια ήταν τα
νομοθετικά έργα του 11ου αιώνα ?
• Συλλεκτικά
1. Μεγάλη σύνοψή των Βασιλικών
2. Τιπούκειτος (τι που κείται)
3. Ecloga Basilicorum Librorum I-X
• Ερμηνευτικά
1. Ενοποίηση των σχολίων των Βασιλικών
από τον Ιωάννη Ξιφιλίνο.
• Διδακτικά
1. Σύνοψη των νόμων (Ψελλός)
2. Πόνημα νομικόν (Ατταλείατης)
3. Εξάβιβλος του Αρμενόπουλου
19. Τι ήταν η
Εξάβιβλος?
Ένα
σημαντικό νομικό συλλεκτικό έργο του Κων. Αρμενόπουλου που οφείλει την ονομασία
του στο γεγονός ότι αποτελείται από 6 βιβλία. Σε αυτά έχει ταξινομηθεί όλη η
ύλη του αστικού και ποινικού δικαίου ενώ υπάρχουν παραρτήματα με ρυθμίσεις που
δεν μπορούσαν να ενταχθούν σε κανένα από τα 6 βιβλία καθώς και νουθεσίες προς
τους δικαστές. Η επίδραση της στην εκπόνηση συλλεκτικών έργων κατά τη
μεσοβυζαντινή περίοδο ήταν έντονη και γρήγορα έγινε γνωστή στη Δύση και το
σλαβικό κόσμο. Αποτέλεσε το αστικό δίκαιο της Ελλάδας μέχρι την εισαγωγή του
Αστικού Κώδικα το 1946.
20. Τι ήταν οι
Νεαρές?
Ήταν
μεμονωμένα νομοθετήματα. Λόγω του ανταγωνισμού ανάμεσα στην κεντρική εξουσία
και τις δυνάμεις των μεγάλων γαιοκτημόνων, οι αυτοκράτορες τον 10ο και 11ο
αιώνα για να διασφαλίσουν τους πολίτες
και τις κοινωνικές ισορροπίες και να περιορίσουν τις καταχρήσεις των δυνατών
θέσπισαν νομοθετικά μέτρα. Αυτά ήταν μια σειρά Νεαρών που στόχο είχαν την
εξισορρόπηση της κοινωνίας και την διασφάλιση του χαρακτήρα της διαιτησίας του
κράτους ανάμεσα στους μεγαλογαιοκτήμονες και την κεντρική εξουσία. Σημαντικό
μέρος των Νεαρών επι της εποχής των Κομνηνών ρύθμισε εκκλησιαστικά θέματα.
21. Προσδιορίστε
την κοινωνική διαστρωμάτωση στο Βυζάντιο
Υπήρχε
η ανώτερη τάξη, η μεσαία τάξη, ο όχλος και οι δούλοι. Η ανώτερη τάξη
χαρακτηριζόταν από οικονομική δύναμη, ευγενική καταγωγή και υψηλή θέση στην
κρατική ιεραρχία. Απαρτιζόταν από τη Σύγκλητο, τη στρατιωτική αριστοκρατία,
τους υψηλόβαθμούς αυλικούς ή κρατικούς λειτουργούς και τους αξιωματούχους. Στη
μεσαία τάξη που ήταν εκτεταμένη, υπήρχαν οι μικροί και μεσαίοι γαιοκτήμονες,
κατώτεροί κρατικοί υπάλληλοι, έμποροι. Εδώ υπήρχε και ένα είδος αστικής τάξης
τα μελη της οποίας, γνωστοί ως «δημοτικοί», «το δημοτικόν», « οι αστικοί» ή
«της αγοράς», ήταν οργανωμένοι σε συντεχνίες ή αδελφότητες και διακρίνονταν από
τον όχλο. Ο όχλος ήταν ένα ετερόκλητο πλήθος από εργάτες, ψαράδες και ζητιάνους
με κύριο και κοινό χαρακτηριστικό την οικονομική εξαθλίωση. Στη τελευταία
βαθμίδα υπήρχαν οι δούλοι.
22. Ποια ήταν η
θέση των δούλων στο Βυζάντιο?
Οι
δούλοι είχαν αποκτήσει καλύτερες συνθήκες διαβίωσης στο πλαίσιο του
χριστιανισμού. Ήταν αγνώστου προελεύσεως και αρκετά ακριβοί. Κάποιοι ήταν
απόγονοι δούλων, κάποιοι αγορασμένοι και άλλοι προϊόν αιχμαλωσίας. Εργάζονταν
ως οικιακοί δούλοι. Μερικοί έχαιραν εκτίμησης και εμπιστοσύνης καταδεικνύοντας
ένα είδος ιεραρχικής διαβάθμισης (πρωτεύων δούλος). Μετά την Εκλογή των Νόμων
του Λέοντος Γ’ ήταν συχνή η απελευθέρωση τους.
23. Τι γνωρίζετε
για την αστικοποίηση της Κωνσταντινούπολης ή Τι γνωρίζετε για την αστική τάξη
του Βυζαντίου?
Η
προσπάθεια των αυτοκρατόρων του 11ου αιώνα να διευρύνουν την κοινωνική βάση της
αυτοκρατορικής εξουσίας στηρίχθηκαν στην νέα αστική τάξη η οποία προήλθε από
την αστικοποίηση της
κωνσταντινουπολιτικής κοινωνίας αλλά και της επαρχίας. Το φαινόμενο της
αστικοποίησης συνδέθηκε με την ανάπτυξη του εμπορίου και την πρόσβαση στον
κρατικό μηχανισμό προσώπων χωρίς συγγενικές ή πολιτικές σχέσεις με την
αυτοκρατορική οικογένεια, χωρίς ευγενική καταγωγή, χωρίς πλούτο αλλά με
προσωπικές ικανότητες, νομική κατάρτιση και γενικότερη παιδεία. Διαμορφώθηκε
μια κατηγορία ανθρώπων από κατώτερα ή μεσαία κοινωνικά στρώματα που
πρωτοστάτησαν στη δημόσια ζωή του 11ου αιώνα. Ευφυΐα, ευελιξία και υψηλή γενική
παιδεία ήταν τα προσόντα τους και τους καθιστούσαν ικανούς να διαπρέπουν στον
κρατικό μηχανισμό. Μια νέα κοινωνική ομάδα ανάλογη με τους σημερινούς τεχνοκράτες
παρουσιάστηκε στο προσκήνιο. Αυτοί ηταν οι Ιωαν.Μαυρόπους, Κων.Λιχούδης,
Μιχ.Ψελλός, Ιωαν. Ξιφιλίνος.
24. Ποιες ήταν οι
μικρότερες κοινωνικές οντότητες στο Βυζάντιο?
Παράλληλα
με τις βασικές ομάδες κοινωνικής διαστρωμάτωσης υπήρχαν και μικρότερες κοινωνικές
οντότητες τα μέλη των οποίων διατηρούσαν ζωτική κοινωνική επαφή μέσα από
συγγενικές, επαγγελματικές ή πελατειακές σχέση. Αυτές ήταν οι κοινωνικές
μικροδομές και περιελάμβαναν
• Την οικογένεια
• Κοινότητες χωριού ή πολίτες
• Συντεχνίες
• Ομάδες με θρησκευτικές,
πολιτικές, πνευματικές ή ψυχαγωγικές κατευθύνσεις.
Οι
δεσμοί των παραστρωμάτων στηρίχτηκαν σε ευκαιριακούς παράγοντες και η διάρκεια
τους ήταν ρευστή.
25. Τι γνωρίζετε
για το Παρίστριον Θέμα?
Έπειτα
από αλλεπάλληλους πολέμους, το 1014 ο βυζαντινός στρατηγός Νικηφόρος Ξιφίας
νίκησε τον Σαμουήλ (Βούλγαρο ηγέτη) σε μάχη στο Κλειδί και αιχμαλώτισε μεγάλο
αριθμό Βουλγάρων. Ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β΄ (Βουλγαροκτόνος) επέβαλε την
ποινή της τύφλωσης στους αιχμαλώτους αφήνοντας κάθε 100 έναν μονόφθαλμο για να
τους καθοδήγει. Εξού και η προσωνυμία Βουλγαροκτόνος. Το περιστατικό προκάλεσε
τον ψυχικό κλονισμό και τον θάνατο του Σαμουήλ. Συνετέλεσε στη λήξη του πολέμου
και την οριστική κατάλυση του 1ου Βουλγαρικού κράτους (1018). Η επικράτεια του
Σαμουήλ εντάχθηκε πάλι στην βυζαντινή αυτοκρατορία και αποτέλεσε το «Παρίστριον
Θέμα»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου