ΛΥΣΕΙΣ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΔΙΚΑΙΟΥ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2010

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2010

Β΄  ΚΛΙΜΑΚΙΟ

ΘΕΜΑ 1ο

α)Ο γάμος κατά τους ελληνιστικούς χρόνους (μεταβολές σε σχέση με παλαιότερους χρόνους).

Ο γάμος του αττικού δίκαιου προϋπόθετε τη διενέργεια δύο συστατικών πράξεων, την εγγύη και την έκδοση. Η ουσία ωστόσο του κλασικού γάμου συνίσταται με τη συμβίωση. Ο γάμος των ελληνιστικών χρόνων αποτελεί συγκερασμό των παραπάνω σχέσεων. Η εγγύη και η έκδοση διατηρούνται ενώ στα δημόσια αρχεία της Μυκόνου αναγράφονται υπό το όνομα εγγυήσεις δικαιοπραξίες με αντικείμενο τη σύσταση της προίκας.  Στο δίκαιο της ελληνιστικής Αιγύπτου η μεν εγγύη εξαφανίζεται και παραμένει μόνο η έκδοση της νύφης από τον κύριο της γυναίκας ή τους γονείς ή από τον ένα γονέα ή και από την ίδια την ενδιαφερόμενη (αυτοέκδοση).  Η ιδιότητα του πολίτη κτάται ευχερέστερα και παύει να αποτελεί μέλημα των πολιτών η καθαρότητα του σώματος. Ο γάμος παύει να αποτελεί σχέση που καταρτίζεται μεταξύ δύο οίκων για το συμφέρον της πόλεως και γίνεται υπόθεση μεταξύ δύο προσώπων.

Προϋποθέσεις έγκυρου γάμου. Στις ελληνιστικές πόλεις εξακολουθεί να απαιτείται η κοινή προσέλευση των συζύγων. Στο εσωτερικό των μοναρχιών και εκτός των πόλεων, η κοινή καταγωγή χάνει κάθε σημασία.  Οι συνέπειες μικτών γάμων στο εσωτερικό των ελληνιστικών μοναρχιών έχουν κοινωνικό χαρακτήρα και δεν επιδρούν στο κύρος της έγγαμης σχέσης. Η συγγένεια σε ευθεία γραμμή μεταξύ δύο προσώπων εξακολουθεί να συνιστά κώλυμα γάμου.  Αντίθετα εκ πλαγίου δεν αποτελεί κώλυμα γάμου ακόμα και μεταξύ αδελφών.

β)Ποινές στερητικές της ελευθερίας στο βυζαντινό ποινικό δίκαιο.

Ποινές αυτής της μορφής δεν γνώριζε καταρχήν το βυζαντινό δίκαιο. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι δεν υπήρχαν φυλακές, αλλά αυτές αποσκοπούσαν στη φύλαξη των παραβατών του νόμου και όχι στον κολασμό τους, δηλαδή χρησίμευαν για τον εγκλεισμό των υποδίκων και όχι καταδίκων. Αυτό τονίζει με πολλή σαφήνεια ο σχολιαστής των Βασιλικών «Οι άρχοντες συνηθίζουν να καταδικάζουν κάποιον σε διηνεκή φυλάκιση ή και να είναι δέσμιος. Αλλά αυτό δεν πρέπει να το κάνουν γιατί οι ποινές αυτές απαγορεύονται. Οι φυλακές υπάρχουν για να φυλάσσονται οι άνθρωποι  και όχι για να τιμωρούνται».  Την απαγόρευση είχε εξειδικεύσει και ο Ιουστινιανός αποκλείοντας τον εγκλεισμό των εξόριστων σε φυλακές σε τόπους εξορίας. Το ότι γίνονταν όμως καταχρήσεις προκύπτει όχι μόνο από μαρτυρίες ιστορικών αλλά και από τον σχολιαστή των Βασιλικών.  Άλλωστε, η κράτηση ενός ατόμου για αόριστο χρονικό διάστημα χωρίς δίκη με εντολή τοπικού διοικητή ή και αυτοκράτορα μπορούσε μεν να είναι παράνομη, ελάχιστα όμως θα διέφερε από μια καταδίκη σημερινή σε κάθειρξη ή φυλάκιση. Για τον περιορισμό αυτών των αυθαιρεσιών γινόταν προσπάθεια για πιο γρήγορες δίκες. Πάντως κατά την ύστερη περίοδο, κάμπτεται η παραπάνω αρχή και κάνουν την εμφάνισή τους διατάξεις που προβλέπουν φυλάκιση, πιθανότατα λόγω της συρρίκνωσης της αυτοκρατορίας και των συχνών εχθρικών επιδρομών.  Ήδη από την πρώιμη περίοδο εμφανίζεται ως υποκατάστατο της φυλάκισης ο εγκλεισμός των δραστών ορισμένων εγκλημάτων σε μοναστήρια. Δύο λόγοι ώθησαν τον Ιουστινιανό στη θέσπιση σχετικών διατάξεων (α) η κράτηση γυναικών σε κοινές φυλακές με κίνδυνο να υποστούν κακοποίηση και (β) εγκλήματα σχετικά με το γάμο και τη γενετήσια ζωή διευκόλυνε ο τόπος του μοναστηρίου ως τόπος μετάνοιας. Η ρύθμιση αυτή είχε ως περαιτέρω συνέπεια, ότι ενισχύθηκε η περιουσία των μοναστηριών καθώς οι περιουσίες των δραστών περιέχονταν στις μονές. Επίσης, τα μοναστήρια αποτελούσαν τον φυσικό τόπο απλής κράτησης.  Πρέπει να σημειωθεί, ότι  δεν αποτελούσε έκτιση ποινής ο εγκλεισμός προσώπων στη μονή, στον οποίο κατέφευγαν οι ηγεμόνες για να εξουδετερώσουν διεκδικητές του θρόνου, συχνά και μέσα στην ίδια την οικογένειά τους. Και μάλιστα ο εγκλεισμένος με το μέτρο της υποχρεωτικής μοναχικής κουράς, δεν κατόρθωνε ποτέ να επανέλθει στον κοσμικό βίο.

ΘΕΜΑ 2ο

α)Η κυριότητα στο κλασσικό ρωμαϊκό δίκαιο.

Κατά το στάδιο αυτό και με την έναρξη της αυτοκρατορικής περιόδου, εισάγεται ένα νέο δικονομικό σύστημα, η έκτακτη διαγνωστική διαδικασία που ίσχυσε παράλληλα με την πραιτορική formula μέχρι τον 2^ο αιώνα μ.Χ. Στο νέο αυτό σύστημα η έννοια της κυριότητας αποκρυσταλλώνεται και η διάκρισή της από τη νομή και τα περιορισμένα εμπράγματα δικαιώματα γίνεται σαφέστερη. Η έννοια όμως της κυριότητας του κλασικού δικαίου δεν είναι ενιαία δηλαδή το είδος του πράγματος, αν βρίσκεται στην ιταλική χερσόνησο ή σε επαρχία και με τον τρόπο που αποκτήθηκε η κυριότητα διακρίνεται σε τρεις μορφές (α) την κυριότητα του ius civile που περιορίζεται στους ρωμαίους πολίτες και για ακίνητα που βρίσκονται μέσα στη ιταλική χερσόνησο (β) την κυριότητα του πραιτορικού δικαίου όπου μέσω διεκδικητικής αγωγής μεταβιβάζεται η κυριότητα  και (γ) τρίτη τέλος μορφή κυριότητας αναγνωρίζεται πάνω στα επαρχιακά ακίνητα όπου ήδη από τον τελευταίο αιώνα της δημοκρατίας, η κυριότητα ανήκει στο κράτος λόγω ότι είχε επιβληθεί φορολογία και η νομή στους ιδιώτες.

β)Τι γνωρίζετε για τους αντικήνσορες και την
μέθοδο διδασκαλίας τους.

Η ευθύνη για τη διδασκαλία της επιστήμης του δικαίου την ιουστινιάνεια περίοδο ανήκει στους αντικήνσορες. Οι καθηγητές αυτοί, στο πλαίσιο των παραδόσεων τους για τους Έλληνες ή για τους ελληνόφωνους φοιτητές, καθιστούν το λατινικό κείμενο της κωδικοποίησης προσιτό στους ακροατές τους ακολουθώντας σε γενικές γραμμές την εξής τεχνική: Προηγείται μια λεπτομερής εισήγηση στο λατινικό χωρίο που δεν αποτελεί όμως μετάφραση κατά λέξη. Εκεί παρεμβάλλονται επεξηγήσεις αναγκαίες για την κατανόηση του κειμένου που κάθε φορά έχει ως αντικείμενο η διδασκαλία. Με την βοήθεια του index επιχειρούν οι φοιτητές τη μετάφραση του λατινικού κειμένου. Αν το συγκεκριμένο κείμενο παρουσιάζει σοβαρές δυσκολίες, ο καθηγητές διευκολύνει τους φοιτητές, δίνοντάς τους την απόδοση μεμονωμένων όρων στα ελληνικά. Είναι η λεγόμενη «κατά πόδα ερμηνεία». Μετά τη μετάφραση έρχεται η σειρά των παραγραφών που είναι διάφορες επεξηγηματικές παρατηρήσεις στο κείμενο, το ρητόν. Οι παραγραφές περιέχουν παραπομπές δηλαδή συναφείς διατάξεις. Μια μορφή παραπομπών μπορεί να συνοδεύει και τον index. Πρόκειται για τα παράτιτλα. Επισημαίνουμε ότι το διδακτικό έργο των αντικηνσόρων μας είναι γνωστό μόνο από τις σημειώσεις των φοιτητών τους γιατί οι ίδιοι δεν αποτύπωσαν γραπτώς την διδασκαλία τους. Στο σύνολο των βυζαντινών συλλεκτικών και κωδικοποιητικών έργων όλα τα νομικά κείμενα της πρώιμης περιόδου που είχαν συνταχθεί στα λατινικά εμφανίζονται με τη μορφή και το περιεχόμενο που τους έδωσαν οι αντικήνσορες, οι οποίοι συνέδεσαν στο πρόσωπό τους κωδικοποίηση, φιλολογία και διδασκαλία και δικαίως θεωρούνται οι δημιουργοί του βυζαντινού δικαίου.