ΣΟΣ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟ ΘΕΜΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΝΟΜΙΚΗΣ ΑΘΗΝΑΣ_ΣΥΓΚΡΙΝΕΤΕ ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΛΑΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

(απάντηση από βιβλίο Παντελή Α, «Εγχειρίδιο Συνταγματικού Δικαίου», 2^Η έκδοση, Αθήνα 2007, 

παράγραφοι 10+11+13)

·         Λαός υπό την ευρεία έννοια είναι συστατικό στοιχείο του κράτους ενώ υπό τη στενή έννοια είναι όργανο του κράτους. Ειδικότερα, λαός υπό την ευρεία έννοια είναι το σύνολο των ατόμων που εκάστοτε έχουν την ιθαγένεια του κράτους ενώ λαός υπό την στενή έννοια είναι το εκλογικό σώμα ενός κράτους.

Στην έννοια του κράτους μας ενδιαφέρει σαφέστατα ο λαός υπό την ευρεία έννοια καθώς ο λαός υπό στενή έννοια αποτελεί υποσύνολο του λαού υπό την ευρεία έννοια. Επιπλέον μας ενδιαφέρει ο λαός υπό την ευρεία έννοια να είναι εγκατεστημένος σε ορισμένη χώρα κατά τρόπο μόνιμο γιατί μόνο έτσι συνδέεται ο λαός με τη χώρα.

·         Ιστορικά το έθνος εμφανίζεται με τη Γαλλική Επανάσταση δηλαδή πολύ αργότερα από το σύγχρονο κράτος. Πρόκειται για πληθυσμό που απέκτησε αυτοσυνειδησία. Η αμφισβήτηση της εξουσίας του μονάρχη είχε ως αποτέλεσμα την αναζήτηση ενός άλλου φορέα της κυριαρχίας και αυτός είναι το έθνος, έννοια πολιτική και όχι νομική ή πραγματική. Η διάδοση της επαναστατικής ιδεολογίας με τους ναπολεόντειους πολέμους συνέβαλε στον σχηματισμό εθνών, διότι αυτά εμφανίζονται ως ανώτερο στάδιο του πολιτισμού και θεωρούνται τα καταλληλότερα πλαίσια για την πραγμάτωση της φιλελεύθερης ιδεολογίας, αν όχι και της δημοκρατικής.

Η δημιουργία έθνους σε ένα κράτος προϋποθέτει συνθήκες εσωτερικής ειρήνης καθώς τους πολέμους τους προκαλεί η δίψα των ηγεμόνων για εξουσία. Έτσι, τον σχηματισμό έθνους ακολουθεί η επιδίωξη κρατικής ισότητας, ανεξαρτησίας και δημοκρατικού συντάγματος. Για παράδειγμα, στη Γαλλία η ανάπτυξη του κράτους δημιούργησε βαθμηδόν το έθνος, το οποίο ολοκληρώνει συμβολικά η αναγνώριση της εθνικής κυριαρχίας με τη Διακήρυξη των δικαιωμάτων το 1789 και το πρώτο Σύνταγμα, του 1791. Στη Γερμανία το έθνος αρχίζει να σχηματίζεται με τους απελευθερωτικούς πολέμους, το 1813. Στην Ελλάδα το έθνος υπάρχει ήδη πριν την ίδρυση του κράτους, αλλά το σφυρηλατεί οριστικά ο ανελέητος πόλεμος της ανεξαρτησίας.

Το έθνος είναι σύνολο ανθρώπων με κοινή εθνική συνείδηση δηλαδή οι άνθρωποι που αποτελούν το έθνος αισθάνονται ενωμένοι μεταξύ τους με δεσμούς κυρίως πνευματικούς, αλλά και υλικούς και θεωρούν ότι είναι διαφορετικοί από τις άλλες εθνότητες. Την κοινή εθνική συνείδηση συγκροτούν υποκειμενικά στοιχεία και κοινό παρελθόν και μέλλον και συγκεκριμένα ο κοινός πολιτισμός, η κοινή ιστορική διαδρομή και οι κοινές επιδιώξεις.

Κανένα αντικειμενικό κοινό στοιχείο δεν αρκεί για να δημιουργήσει έθνος όμως αυτά τα στοιχεία βοηθούν την εθνική συνείδηση να δημιουργηθεί και να αναπτυχθεί. Τέτοια στοιχεία είναι η φυλή, η γλώσσα, η θρησκεία και η μακροχρόνια διαβίωση στην ίδια χώρα. Για παράδειγμα τα σλαβικά έθνη ανήκουν στην ίδια φυλή, ενώ το αμερικάνικο έθνος έχει ανθρώπους από πολλές φυλές. Το αγγλικό και το αμερικάνικο έθνος ομιλούν την ίδια γλώσσα ενώ το ελβετικό έχει τέσσερις μητρικές. Κατά κανόνα, η θρησκεία δεν έχει εθνικό χαρακτήρα αφού πολλά έθνη όπως το αμερικανικό έχουν θρησκευτική ανομοιογένεια αλλά πολλά έθνη έχουν την ίδια θρησκεία. Η μακροχρόνια διαβίωση στην ίδια χώρα ταυτίζει το έθνος με το λαό υπό την ευρεία έννοια αλλά δεν αρκεί πχ η μακροχρόνια διαβίωση ανόμοιων πληθυσμών στην Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν οδήγησε σε ενιαίο έθνος.

Το άρθρο 5 παρ. 2 εδ. α του Συντάγματος προβλέπει «την απόλυτη προστασία  της ζωής, της τιμής και της ελευθερίας ..., χωρίς διάκριση εθνικότητας, φυλής, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων». Επομένως τα άλλα στοιχεία δεν ισοδυναμούν με την εθνικότητα. Η σύγχυση των εννοιών του έθνους και της φυλής στη Γερμανία έως το 1945 είχε τα γνωστά επακόλουθα κι η ήττα τους επέβαλε περισσότερη σωφροσύνη.

Ο σχηματισμός έθνους είναι κατά κανόνα συνυφασμένος με την ανάπτυξη της πολιτικής ελευθερίας και της ισότητας. Πραγματικά οι άνθρωποι δεν είναι πλήρως ελεύθεροι αν δεν μπορούν να αποτελέσουν σύνολο με άλλους ανθρώπους με τους οποίους θέλουν να συμβιώσουν πολιτικά. Αυτό το σύνολο αποτελεί «κλειστή ομάδα» δηλαδή ομάδα αντίπαλη προς τα άλλα έθνη. Το νόμισμα όμως έχει δύο όψεις: από την μία η ανάπτυξη του έθνους φανερώνει ανώτερο πολιτισμό και ενισχύει την αλληλεγγύη των ατόμων που το απαρτίζουν και από την άλλη το συναίσθημα της «κλειστής ομάδας» οδηγεί ενίοτε σε φρικτά εγκλήματα σε βάρος αλλοεθνών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το παράδειγμα των ωμοτήτων κατά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας.

Οι συνέπειες του έθνους είναι δύο. Πρώτον τον 19^ο αιώνα δημιουργείται η αρχή των εθνοτήτων κατά την οποία κάθε έθνος δικαιούται να σχηματίσει κράτος και δεύτερον, το έθνος που έχει άτομα ελεύθερα και ίσα προάγει τη δημοκρατική μορφή του κράτους. Έτσι δεν είναι περίεργο που το κλασικό συνταγματικό δίκαιο είναι προϊόν του εθνικού κράτους. Όπως για παράδειγμα τα τρία επαναστατικά συντάγματα της Ελλάδας καθιερώνουν δημοκρατικό πολίτευμα.

·         Οι έννοιες του λαού και του έθνους είναι διάλληλες. Και για αυτό από τη στιγμή που τα κράτη αποκτούν εθνικό χαρακτήρα εμφανίζεται το πρόβλημα των σχέσεων  τους αφενός με μέλη του αντίστοιχου έθνους που δεν έχουν την ιθαγένεια του κράτους και αφετέρου με αλλοεθνείς πολίτες τους.  Συχνά οι έννομες τάξεις αναγνωρίζουν σε ομοεθνείς αλλοδαπούς δικαιώματα που έχουν οι πολίτες τους και αντιστρόφως προστατεύουν εθνικές μειονότητες ιδίως θρησκευτικές. Κατά το άρθρο 1 παρ. 3 του Συντάγματος, «Όλες οι εξουσίες .. υπάρχουν υπέρ του λαού και του έθνους....», άρθρο 108 εδ. α’ «Το κράτος μεριμνά για τη ζωή του απόδημου Ελληνισμού και τη διατήρηση των δεσμών του με τη μητέρα Πατρίδα».

Στα σύγχρονα δημοκρατικά κράτη δεν είναι νοητή η δυσμενής μεταχείριση των εθνικών και άλλων μειονοτήτων γιατί αποτελεί κατάφορη παραβίαση των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Σήμερα τα χαρακτηριστικά του έθνους τα έχουν περί τις πέντε χιλιάδες ομάδες πληθυσμού πάνω στη γη, το διεθνές δίκαιο δεν μπορεί να κάνει όλες αυτές τις ομάδες κράτη αλλά μπορεί να τις προστατεύσει αναγνωρίζοντας μειονοτικά δικαιώματα.

Η εθνική συνείδηση του λαού συντελεί στο σχηματισμό πολιτικής ομοφροσύνης μέσα στο κράτος. Από την άλλη μεριά, η θεσμοποιημένη στο κράτος εξουσία είναι το καλύτερο όχημα για την επίτευξη των επιδιώξεων του έθνους. Διακριτές εθνικές ομάδες πληθυσμού εντάσσονται με λιγότερες αντιδράσεις στον κρατικό ιστό αν τους αναγνωρίζεται αυτοδιοίκηση ή αν το κράτος είναι ομοσπονδιακό. Για παράδειγμα ο Καναδάς και το Βέλγιο διατηρούν την ενότητά τους χάρη στην ομοσπονδιακή τους μορφή. Η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπαθεί εντόνως να δημιουργήσει ευρωπαϊκή συνείδηση στους λαούς της.