ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ (ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΠΤΔ)

Η όλη διαδικασία ανάδειξης του Προέδρου της Δημοκρατίας εκτυλίσσεται σε δύο στάδια, την πρόταση και την εκλογή. Δεν μεσολαβεί τρίτο στάδιο, διορισμός του Προέδρου της Δημοκρατίας.

Είναι γεγονός ότι η Ελλάδα  αποτελεί το μοναδικό παράδειγμα κοινοβουλευτικής δημοκρατίας στη δυτική Ευρώπη που στηρίζεται στο σύστημα της έμμεσης εκλογής του Αρχηγού του κράτους από το μοναδικό αντιπροσωπευτικό σώμα που διαθέτει, τη βουλή. Την έμμεση εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας προέβλεπαν τα ελληνικά Συντάγματα του 1925 και του 1927. Έμμεση εκλογή του ΠτΔ επίσης προβλέπουν τα Συντάγματα των ΗΠΑ, της Γερμανίας και της Ιταλίας. Άμεση εκλογή καθιερώνουν τα Συντάγματα της Αυστρίας, της Γαλλίας από το 1962, της Ιρλανδίας και της Ισλανδίας.

Η άμεση εκλογή του ΠτΔ σε καμία περίπτωση δεν είναι σε αντίθεση με τις θεμελιώδεις αρχές του κοινοβουλευτικού συστήματος και δεν μπορεί να θεωρηθεί αντισυνταγματική σε περίπτωση που προταθεί. Επιπλέον θα ενίσχυε τον ρυθμιστικό ρόλο του Προέδρου αλλά και την δημοκρατική αρχή. Κατά άλλη άποψη, όμως, η έμμεση ανάδειξη του Προέδρου της Δημοκρατίας συνάδει καλύτερα με τον ρόλο του αφού δεν απαιτείται να έχει τη λαϊκή νομιμοποίηση για την άσκηση των καθηκόντων του.

Κατά τη διάταξη του άρθρου 30 παρ. 1 του Συντάγματος ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας «εκλέγεται από τη βουλή». Τη διαδικασία της έμμεσης εκλογής ορίζει το Σύνταγμα στο άρθρο 32, το οποίο αναθεωρήθηκε το 1986. Ένα μήνα προτού λήξει η θητεία του εν ενεργεία ΠτΔ, η βουλή σε ειδική συνεδρίαση και με μυστική ψηφοφορία εκλέγει τον νέο Πρόεδρο, σύμφωνα με το άρθρο 32 παρ. 1 του Συντάγματος. Η ρύθμιση αυτή διαφοροποιείται αναλόγως του αν πρόκειται για τακτική ή πρόωρη λήξη της πρεοεδρικής περιόδου. Πρόωρη λήξη της προεδρικής θητείας έχουμε όταν ο ΠτΔ αδυνατεί να εκπληρώσει τα καθήκοντά του ή παραιτήθηκε ή πέθανε και αν του έχει επιβληθεί η ποινή της εκπτώσεως. Στις περιπτώσεις αυτές η συνεδρίαση της βουλής πραγματοποιείται σε δέκα το πολύ μέρες από την πρόωρη λήξη της θητείας του προηγούμενου Προέδρου (άρθρο 32 παρ. 1 εδ. β' Σ). Της εκλογής δεν προηγείται συζήτηση. Εάν η βουλή είναι απούσα συγκαλείται εκτάκτως, ενώ αν έχει διαλυθεί με οποιδήποτε τρόπο η εκλογή αναβάλλεται μέχρι να συνταχθεί σε σώμα. Αναβολή της εκλογής μπορεί να γίνει το αργότερο για 20 ημέρες από τη συγκρότηση της νέας βουλής. Σύμφωνα με το άρθρο 32 παρ. 2 Σ «η εκλογή του ΠτΔ γίνεται σε κάθε περίπτωση για πλήρη θητεία».

Πρακτική συνθήκη του πολιτεύματος αποτελεί η εκλογή του περισσότερο συμπαθή και αποδεκτού από όλους τους βουλευτές υποψηφίου Προέδρου της Δημοκρατίας. Ωστόσο, όσον αφορά τη διαδικασία εκλογής, θα πρέπει να γίνει μια σημαντική διάκριση ανάμεσα στην πρόταση και την εκλογή. Η πρόταση ανήκει στα πολιτικά κόμματα, ενώ η εκλογή σε κρατικό όργανο και συγκεκριμένα στη βουλή. Το Σύνταγμα δεν περιέχει σχετική ρύθμιση που να αναφέρεται στην υποβολή προτάσεων. Η πρόταση των κομμάτων εξαρτάται από το καταστατικό τους και τη γενικότερη πρακτική που εφαρμόζουν. Για παράδειγμα, κατά την εκλογή του 1985 το ΠΑ.ΣΟ.Κ. πρότεινε τον εκλεγέντα πρόεδρο Χ. Σαρτζετάκη με απόφαση της κεντρικής του επιτροπής, ενώ η ΝΔ πρότεινε τον Κ. Καραμανλή με απόφαση της κοινοβουλευτικής της ομάδας. Σύμφωνο με το ΠΑ.ΣΟ.Κ. τάχθηκε το Κ.Κ.Ε. με απόφαση πάλι της κεντρικής του επιτροπής. Στις προεδρικές του 1995, από την άλλη, τόσο η κοινοβουλευτική ομάδα της ΝΔ,  όσο και της ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΝΟΙΞΗΣ εξουσιοδότησαν τους προέδρους των κομμάτων τους να αποφασίσουν για τον υποψήφιο που θα προτείνουν. Τον πρόεδρο του ΠΑ.ΣΟ.Κ. εξουσιοδότησε τόσο η κεντρική επιτροπή όσο και η κοινοβουλευτική ομάδα.

Για να εκλεγεί κάποιος ΠτΔ, πρέπει καταρχήν να συγκεντρώνει ορισμένα θετικά προσόντα, αφετέρου να μη συντρέχουν στο πρόσωπό του ορισμένες αρνητικές προϋποθέσεις ή αλλιώς κωλύματα.

Τα προσόντα κατά το άρθρο 31 Σ είναι τα εξής:

(α) Ελληνική ιθαγένεια: ο υποψήφιος Πρόεδρος πρέπει να είναι Έλληνας πολίτης πέντε τουλάχιστον χρόνια πριν την εκλογή.

(β) Ελληνική καταγωγή: ο υποψήφιος για το αξίωμα του ΠτΔ πρέπει να έχει πατέρα ή (μετά την αναθεώρηση του 2001) από μητέρα, ελληνική καταγωγή.

(γ) Ηλικία: συμπλήρωση του τεσσαρακοστού έτους της ηλικίας.

(δ) Νόμιμη ικανότητα του εκλέγειν: υπάρχει με την κτήση των ουσιαστικών προσόντων του εκλογέα και δεν απαιτείται εγγραφή στους εκλογικούς καταλόγους.

Το Σύνταγμα  ορίζει επίσης και ορισμένα κωλύματα εκλογής στο προεδρικό αξίωμα. Τα κωλύματα είναι αρνητικές προϋποθέσεις δηλαδή προϋποθέσεις που πρέπει να μην υπάρχουν για να εκλεγεί κάποιος ΠτΔ οι οποίες είναι οι εξής:

(α) Κώλυμα 3ης εκλογής: κατά το άρθρο 30 παρ. 5 Σ επανεκλογή του ίδιου προσώπου επιτρέπεται μόνο μία φορά. Το ίδιο πρόσωπο μπορεί να εκλεγεί μόνο δύο φορές, ανεξάρτητα αν είναι συνεχόμενες. Άρα ο συντακτικός νομοθέτης καθιερώνει κώλυμα επανεκλογής του ίδιου προσώπου για περισσότερες από δύο προεδρικές περιόδους. Το κώλυμα είναι απόλυτο και ισχύει σε κάθε περίπτωση.

(β) Κώλυμα παραίτησης: κατά την ερμηνευτική του άρθρου 32 ο ΠτΔ που παραιτείται πριν τη λήξη της θητείας του δεν μπορεί να λάβει μέρος στην εκλογή, που επακολουθεί εξαιτίας της παραίτησης του. Το κώλυμα είναι σχετικό: ισχύει μόνο για Προέδρους που έχουν εκλεγεί μία φορά, ισχύει όμως μόνο μετά από παραίτηση και αφορά μόνο την αμέσως μετά την παραίτηση διαδικασία. Εφόσον ο παραιτούμενος Πρόεδρος έχει διανύσει μία μόνο θητεία δεν αποκλείεται η επανεκλογή του σε μεταγενέστερη διαδικασία.

Η διαδικασία ανάδειξης του ΠτΔ μπορεί να διακριθεί σε δύο φάσεις, δηλαδή στην πρώτη, πριν από την ενδεχόμενη διάλυση της βουλής και στη δεύτερη, που λαμβάνει χώρα μόνο αν δεν κατορθωθεί η εκλογή στην πρώτη φάση.

Πρώτη φάση εκλογής: Σε αυτή τη φάση προβλέπονται τρεις ψηφοφορίες και δύο είδη πλειοψηφίας. Η φάση αυτή χωρίζεται σε τρία στάδια με βάση τις ψηφοφορίες που προβλέπονται από το Σύνταγμα.

Α) Στην πρώτη ψηφοφορία, ΠτΔ εκλέγεται όποιος συγκεντρώνει τα 2/3 του συνολικού αριθμού των βουλευτών ήτοι 200 βουλευτές, πλειοψηφία που είναι δύσκολο να επιτευχθεί εκτός βέβαια αν έχει προηγηθεί συμφωνία μεταξύ των κομμάτων.

Β) Αν δεν επιτευχθεί η πλειοψηφία των 2/3, επαναλαμβάνεται η ψηφοφορία μετά από 5 ημέρες. Πάλι απαιτείται κι εδώ η πλειοψηφία των 2/3 του όλου αριθμού των βουλευτών.

Γ) Εφόσον δεν επιτευχθεί η απαιτούμενη πλειοψηφία και τη δεύτερη φορά, πέντε μέρες μετά τη δεύτερη πλειοψηφία πραγματοποιείται και τρίτη, στην οποία απαιτείται πλειοψηφία των 3/5 του όλου αριθμού των βουλευτών για να εκλεγεί κάποιος ΠτΔ. Στο στάδιο αυτό, η βουλή πιέζεται περισσότερο στην εκλογή κάτω από την απειλή της ενδεχόμενης διάλυσης.

Δεύτερη φάση εκλογής: Αν και στην τρίτη ψηφοφορία η βουλή δεν έχει καταφέρει να εκλέξει ΠτΔ, κατά το άρθρο 32 παρ. 4 του Συντάγματος, η βουλή διαλύεται μέσα σε δέκα μέρες και προκηρύσσονται εκλογές για ανάδειξη νέας βουλής η οποία οφείλει να εκλέξει Πρόεδρο ύστερα από τη συγκρότησή της σε σώμα. Και η δεύτερη φάση περιλαμβάνει τρεις και αυτή ψηφοφορίες και τρία είδη ψηφοφορίας.

Α) Η νέα βουλή προχωρά σε ψηφοφορία όπου απαιτείται η πλειοψηφία των 3/5 του όλου αριθμού των βουλευτών.

Β) Αν δεν επιτευχθεί η απαιτούμενη πλειοψηφία, η ψηφοφορία επαναλαμβάνεται μετά από 5 ημέρες και ΠτΔ εκλέγεται όποιος συγκεντρώνει την απόλυτη πλειοψηφία του συνολικού αριθμού των βουλευτών ήτοι 151 ψήφοι.

Γ) Αν δεν συγκεντρωθεί η απόλυτη πλειοψηφία τότε επαναλαμβάνεται η ψηφοφορία μετά από 5 ημέρες. Σε αυτή τη ψηφοφορία μεταξύ δύο πλειοψηφούντων εκλέγεται ΠτΔ όποιος συγκεντρώσει τη σχετική πλειοψηφία.

Στη δεύτερη φάση κύριο θέμα των εκλογών είναι η υποστήριξη ορισμένων υποψηφίων.