Ο ΚΩΔΙΚΑΣ ΤΗΣ ΓΟΡΤΥΝΟΣ (ΙΣΤΟΡΙΑ ΔΙΚΑΙΟΥ - ΑΡΧΑΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ)

Τον 7^ο αιώνα εμφανίζεται η ανάγκη καταγραφής του ισχύοντος άγραφου δικαίου. Ανατίθεται σε πρόσωπα εμπιστοσύνης η σύνταξη νόμων. Ο κώδικας της Γόρτυνος αποτελεί το εκτενέστερο και πληρέστερο ελληνικό νομοθέτημα που έχει διασωθεί και προέρχεται από την κρητική πόλη Γόρτυνα.

Για τα δεδομένα της εποχής ο νόμος της Γόρτυνος είναι κώδικας. Πληροί την προϋπόθεση της κανονιστικότητας και της επιτακτικότητας. Εμπεριέχει το σύνολο των νομικώς σημαντικών, για τους ιστορικούς νομοθέτες του 480-460 π.Χ. (οπότε και  χρονολογείται η επιγραφή) έννομων καταστάσεων που μπορούν να προκύψουν στο πλαίσιο μιας μάλλον εσωστρεφούς αγροτικής κοινωνίας. Επιπλέον, ο κώδικας παρουσιάζει εσωτερική ενότητα, περιλαμβάνει 26 εσωτερικές παραπομπές σε άλλες διατάξεις του κώδικα.

Το κείμενο αρχίζει με επίκληση των Θεών, ενώ πουθενά δεν αναφέρεται η αρχή που τον εξέδωσε, πρόκειται δηλαδή για ένα νομοθετικό κείμενο αγνώστου πατρότητας.

Εκτός από τις ενδεχομένως νέες διατάξεις, ο κώδικας αυτός ενσωματώνει παλαιότερο γραπτό δίκαιο του 7^ου αιώνα καθώς και ακόμα αρχαιότερα στοιχεία της προφορικής παράδοσης. Οι διατάξεις του καλύπτουν ένα ιδιαίτερα ευρύ δικαιικό φάσμα, κυρίως του αστικού, ποινικού και δικονομικού δικαίου.

Αξιοπερίεργο είναι ότι ο κώδικας δεν ρυθμίζει την ανθρωποκτονία, γεγονός που ενδεχομένως εξηγείται από το ότι διατηρήθηκαν παλαιότερες διατάξεις σχετικές με το αδίκημα αυτό.

Ο κώδικας μας ανακαλύπτει μια ιδιαίτερη σύνθετη κοινωνική διαστρωμάτωση της Γόρτυνος:

(α) ελεύθεροι πολίτες

(β) ελεύθεροι χωρίς πολιτικά δικαιώματα (απέταιροι)

(γ) δουλοπάροικοι

(δ) δούλοι ( οι οποίοι αντίθετα από ότι ίσχυε σε άλλες έννομες τάξεις της αρχαιότητας, θεωρούνται υποκείμενα δικαίου).

Οι παραπάνω αποτελούν τα πρόσωπα στα οποία αφορούν οι διατάξεις. Οι ελεύθεροι πολίτες διακρίνονται σε 4 ηλικιακές τάξεις που καθορίζονται με βάση την βιολογική ωριμότητα και την δημόσια εκπαίδευση που συνοδεύει κάθε ηλικία.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η σειρά των διατάξεων την οποία συναντάμε και σε ορισμένους κατά πολύ παλαιότερους κώδικες της Μεσοποταμίας:

(α) Διεκδίκηση κυριότητας ενός δούλου ή προσώπου που αμφισβητείται η ελευθερία

(β) Αδικήματα κατά των ηθών όπως αποπλάνηση, ασέλγεια, μοιχεία

(γ) Διατάξεις οικογενειακού δικαίου  όπως διαζύγιο, λύση γάμου λόγω θανάτου συζύγου, έκθεση τέκνων, περιουσιακές σχέσεις μεταξύ συζύγων

(δ) Διατάξεις κληρονομικού, εμπράγματου, ενοχικού δικαίου.

 Ανάμεσα στις διατάξεις του κώδικα, ορισμένες προσεγγίζουν αντίστοιχες διατάξεις του αττικού δικαίου και άλλες έχουν δωρική χροιά. Άλλες διατάξεις όπως ο θεσμός του
πατροώκου» δηλαδή μοναδικής θυγατέρα – κληρονόμου, απαντούν σε πολλές αρχαιοελληνικές έννομες τάξεις όπως η Σπάρτη.

Αναφορικά με τα αδικήματα του βιασμού και της μοιχείας, ο κώδικας εξαρτά το ύψος της προβλεπόμενης χρηματικής ποινής από την ιδιότητα του θύματος και του δράστη (ελεύθερος, απέταιρος, δουλοπάροικος ή δούλος). Στο θέμα αυτό, ο Γορτύνιος νομοθέτης θέσπισε ένα «κατάλογο» ποινών, πρακτική διαδεδομένη στα εκτός Ελλάδος αρχαϊκά δίκαια, τόσο της Αρχαίας Μεσοποταμίας όσο και στον ρωμαϊκό Δεδεκάδελτο.

Η νομοθεσία της Γόρτυνος, έχει ιδιαίτερη σημασία για τον ιστορικό του δικαίου, δεδομένου ότι σηματοδοτεί και τις απαρχές ενός ωριμότερου και πιο τεχνικού δικαιϊκού συστήματος.