 |
| Ο. Ι. Γρίβας ως ο τελευταίος υπηρεσιακός πρωθυπουργός τη δεκαετία του 1990 |
Υπηρεσιακή κυβέρνηση ονομάζεται η κυβέρνηση που δεν έχει εκλεγεί ούτε έχει λάβει ψήφο εμπιστοσύνης από τη βουλή, αλλά έχει αναλάβει το αξίωμα προσωρινά, με σκοπό να διενεργήσει βουλευτικές εκλογές και κατά κανόνα δεν αποτελείται από πολιτικούς αλλά από τεχνοκράτες και προσωπικότητες της δημόσιας ζωής.
Ο διορισμός υπηρεσιακής κυβέρνησης είναι αναγκαίος όταν οι εκλογές είναι αδύνατο να διεξαχθούν είτε από κυβέρνηση που απολαύει την εμπιστοσύνη της βουλής είτε από οικουμενική κυβέρνηση.
Μετά την αναθεώρηση του 1986 ο θεσμός αυτός εντάσσεται στη δέσμη των ρυθμίσεων του άρθρου 37, που καθορίζουν λεπτομερώς το διορισμό της κυβέρνησης. Είναι η τρίτη εναλλακτική λύση που ορίζει ο συντακτικός νομοθέτης, εφόσον δεν κατορθωθεί ο σχηματισμός οικουμενικής κυβέρνησης που ικανοποιεί όλα τα κοινοβουλευτικά κόμματα.
Μέχρι και τη δεκαετία του 1990 συνηθιζόταν λίγο πριν της εκλογές να παραιτείται ο πρωθυπουργός και να αναλαμβάνει υπηρεσιακός πρωθυπουργός ο πρόεδρος του Αρείου Πάγου μέχρι να σχηματιστεί νέα κυβέρνηση μετά τις εκλογές. Αυτό γινόταν για να εξασφαλισθεί ότι ο απερχόμενος πρωθυπουργός δεν θα χρησιμοποιήσει τον κρατικό μηχανισμό και ότι οι εκλογές θα διεξάγονταν κανονικά με διαφάνεια υπό την εποπτεία ενός ανώτατου δικαστικού. Όμως, επειδή θεωρήθηκε δείγμα ανωριμότητας της δημοκρατίας και δυσπιστίας στην πολιτική και στους πολιτικούς και είχε τις ρίζες του από παλαιότερες εποχές, όπου οι εκλογές ήταν διαβλητές, ο θεσμός αυτός εγκαταλείφθηκε και ο απερχόμενος πρωθυπουργός παραμένει στο αξίωμα μέχρι να σχηματίσει ο ίδιος ή ο νέος πρωθυπουργός νέα κυβέρνηση με βάση τα αποτελέσματα των εκλογών.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο τελευταίος Έλληνας υπηρεσιακός πρωθυπουργός ήταν ο δικαστικός Ιωάννης Γρίβας για την περίοδο από 11 Οκτωβρίου έως 23 Νοεμβρίου του 1989. Εφόσον μετά τις εκλογές κανένα κόμμα δεν καταφέρει να σχηματίσει κυβέρνηση που να απολαύει την εμπιστοσύνη της βολής, τότε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας σύμφωνα με το άρθρο 37 παρ. 3 του Συντάγματος επιδιώκει τον σχηματισμό κυβέρνησης από όλα τα κόμματα της βουλής για τη διενέργεια εκλογών. Αν αυτό δεν κατέστει δυνατόν, τότε αναθέτει στον Πρόεδρο του Συμβουλιου της Επικρατείας ή του Αρείου Πάγου ή του Ελεγκτικού Συνεδρίου το σχηματισμό κυβέρνησης όσο το δυνατόν ευρύτερης αποδοχής, για να διενεργήσει εκλογές, και διαλύει τη βουλή. Ο ΠτΔ έχει τη διακριτική ευχέρεια να επιλέξει ανάμεσα στους τρεις ανώτατους δικαστές ποιον θα ορίσει πρωθυπουργό.
Το Σύνταγμα της Ελλάδας προβλέπει την υπηρεσιακή κυβέρνηση μόνο σε μια περίπτωση: όταν από τις εκλογές κανένα κόμμα δεν κατορθώσει να σχηματίσει κυβέρνηση.
Σύμφωνα με το άρθρο 37 παρ 3 εφόσον δεν τελεσφορήσει η προσπάθεια σχηματισμού βιώσιμης κοινοβουλευτικής κυβέρνησης, επιχειρήται ο σχηματισμός οικουμενικής κυβέρνησης από όλα τα κόμματα της βουλής για τη διεξαγωγή των εκλογών. Αν όμως και πάλι δεν κατορθωθεί η συνεννόηση των κομμάτων για το σχηματισμό οικουμενικής εκλογικής κυβέρνησης, τότε προβλέπεται η υποχρεωτική προσφυγή σε υπηρεσιακή κυβέρνηση με πρωθυπουργό έναν από τους προέδρους των ανωτάτων δικαστηρίων.
Κατά το άρθρο 38 παρ 1 ο ΠτΔ μετά την καταψήφιση ή την παραίτηση της κυβέρνησης είναι υποχρεωμένος, αφού την απαλλάξει από τα καθήκοντά της, να ακολουθήσει τη διαδικασία του άρθορυ 37 με την οποία είναι δυνατόν να καταλήξει στη διάλυση της βουλής και σχηματισμό υπηρεσιακής κυβέρνησης. Στο β εδάφιο της παρ 1, όταν η κυβέρνηση που παραιτήθηκε έχει την πλειοψηφία της βουλής, προβλέπεται η απαλλαγή του ΠτΔ από την εφαρμογή όλης της διαδικασίας του άρθρου 37 (των αλλεπάλληλων δηλαδή διερευνητικών εντολών) και η προσφυγή κατ' ευθείαν στην παρ. 3 (εδ γ) του άρθρου 37. Η πρόβλεψη αυτή του εδ β είναι απόλυτα λειτουργική αφού η απόλυτη πλειοψηφία προφανώς επιθυμεί τη διάλυση της βουλής και την προσφυγή σε εκλογές και οι διερευνητικές εντολές δεν θα έφερναν κανένα αποτέλεσμα.
Το άρθρο 41 παρ 1 ορίζει ότι σε περίπτωση πρόωρης διάλυσης της βουλής από τον ΠτΔ όταν δεν εξασφαλίζεται κυβερνητική σταθερότητα, εφαρμόζεται το άρθρο 37 παρ 3 (εδ γ) εκτός αν υπάρχει κυβέρνηση που διαθέτει την εμπιστοσύνη της βουλής, οπότε αναλαμβάνει αυτή τη διεξαγωγή των εκλογών.
Η έκταση και το περιεχόμενο των εξουσιών των υπηρεσιακών κυβερνήσεων κατά τη διάρκεια παραμονής τους στη διακυβέρνηση της χώρας είναι το βασικότερο πρόβλημα που ανακύπτει από τη λειτουργία του θεσμού. Σύμφωνα με την κρατούσα άποψη, οι κυβερνήσεις αυτές έχουν τουλάχιστον την ηθική υποχρέωση του αυτοπεριορισμού στις τρέχουσες υποθέσεις και να διενεργήσουν εκλογές. Βέβαια σε περίπτωση "επείγουσας ανάγκης" τους αναγνωρίζεται η δυνατότητα να προβάλουν και να ενεργοποιήσουν την πολιτική υφή του ρόλου τους.
Βασικό επίσης θέμα είναι ποιος θα επιλέξει και με βάση ποιο κριτήριο τα "άτομα ευρύτερης αποδοχής". Σύμφωνα με το άρθρο 37 παρ 1 του Σ, ο ΠτΔ διορίζει τον πρωθυπουργό και με πρότασή του διορίζει και παύει τα λοιπά μέλη της κυβέρνησης και τους υφυπουργούς, συνεπώς, η επιλογή των υπουργών στην υπηρεσιακή κυβέρνηση ανατίθεται στον ανώτατο δικαστικό λειτουργό που έχει επιλεγεί πρωθυπουργός με τη συμβουλευτική συμμετοχή του ΠτΔ.
Προβλήθηκε τέλος, ότι η διάταξη του άρθρου 37 παρ 4 είναι "αντισυνταγματική" αφού δεν συμβιβάζεται με το άρθρο 89 παρ 4 του Συντάγματος που απαγορεύει τη συμμετοχή δικαστών στην κυβέρνηση. Τελικά η διάταξη θεωρήθηκε ορθά, ως ειδική έναντι της γενικής του άρθρου 89.
 |
| Ο πρόσφατος υπηρεσιακός πρωθυπουργός, Π. Πικραμμένος |
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου