Η ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΔΙΚΑΙΟΥ ΑΚ 34

Υποκείμενο δικαίου δηλαδή φορείς έννομων σχέσεων (δικαιωμάτων, υποχρεώσεων, καταστάσεων κλπ) είναι ο άνθρωπος ΑΚ 34 και τα νομικά πρόσωπα ΑΚ 61. Ο άνθρωπος καλείται και φυσικό πρόσωπο για να αντιδιαστέλλεται από τα νομικά πρόσωπα. Άρα υποκείμενα δικαίου είναι τα φυσικά και τα νομικά πρόσωπα. Παράδειγμα: 1.        Εάν η Α αφήσει διαθήκη, με την οποία εγκαθιστά ως γενική κληρονόμο της την αγαπημένη της σκυλίτσα «Βίλμα», η διαθήκη θα είναι ανίσχυρη. Διότι κληρονόμος και άρα φορέας δικαιωμάτων και υποχρεώσεων από την κληρονομία μπορεί να είναι μόνον πρόσωπο ΑΚ 1710 παρ. 1 [Κατά το θάνατο του προσώπου η περιουσία του ως σύνολο (κληρονομιά) περιέρχεται από το νόμο ή από διαθήκη σε ένα ή περισσότερα πρόσωπα (κληρονόμοι)], και όχι ζώο που από άποψη νομική θεωρείται πράγμα ΑΚ 947 παρ. 1 (Πράγματα κατά την έννοια του νόμου είναι μόνο ενσώματα αντικείμενα). Η διάταξη του ΑΚ 34 δίνει στενή έννοια για το φυσικό πρόσωπο. Ο άνθρωπος δεν είναι μόνο φορέας δικαιωμάτων και υποχρεώσεων είναι και φορέας αναγνωριζόμενων στο δίκαιο ελευθεριών (ελευθερία να καταρτίζει ή να μην καταρτίζει δικαιοπραξίες, να συμμετέχει ή να μη συμμετέχει σε σωματεία, να συντάσσει ή να μη συντάσσει διαθήκη κλπ), έννομων σχέσεων (πχ συγγένεια) και καταστάσεων (πχ ιθαγένεια, κατοικία). Επομένως, ικανότητα δικαίου είναι η ικανότητα να είναι κάποιος φορέας ή υποκείμενο δικαιωμάτων, υποχρεώσεων, έννομων σχέσεων και καταστάσεων. Ικανότητα δικαίου έχει κάθε άνθρωπος ανεξάρτητα από φύλο, φυλή, χρώμα, ηλικία και θρησκεία. Σε τελευταία ανάλυση είναι έννοια ταυτόσημη με την προσωπικότητα. Ειδικά ως προς τον άνθρωπο η ικανότητα δικαίου ή προσωπικότητα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ελευθερία. Για αυτό είναι και συνταγματικά κατοχυρωμένη με διατάξεις ανεπίδεκτης αναθεωρήσεως (Σ2παρ 1 και Σ5 παρ 1, βλ. Σ110παρ.1). Δεν επιτρέπεται περιορισμός της ικανότητας δικαίου με νόμο ή με σύμβαση είτε παραίτηση από αυτή γιατί θα αντίκειται στο Σύνταγμα.  Επομένως η ΑΚ 34 αποτελεί κανόνα δημόσιας τάξεως και η εφαρμογή του δεν μπορεί να αποκλεισθεί με τυχόν αντίθετη συμφωνία των μερών. Η ικανότητα δικαίου που περιγράφεται στον ΑΚ 34 είναι γενική δηλαδή αναφέρεται σε όλες τις έννομες σχέσεις και καταστάσεις. Υπάρχουν όμως και ειδικές ικανότητες δικαίου δηλαδή ικανότητες να είναι κάποιος υποκείμενο συγκεκριμένων έννομων σχέσεων (γάμου, υιοθεσίας κλπ). Η πρακτική σημασία της διάκρισης αυτής είναι ότι ενώ η γενική ικανότητα είναι αναπαλλοτρίωτη οι ειδικές ικανότητες δικαίου μπορούν να περιορισθούν είτε με νόμο εφόσον δεν παραβιάζει ο νόμος αυτός την αρχή της ισότητας, είτε με σύμβαση εφόσον δεν προσκρούει στην καλή πίστη ή στα χρηστά ήθη. Γίνεται όμως δεκτό ότι οι ειδικές ικανότητες μπορούν να περιοριστούν μέχρι ένα όριο, πέρα από το οποίο ουσιαστικά καταργείται η ίδια γενική ικανότητα δικαίου. Παραδείγματα: 1.        Το σωματείο Χ μπορεί να μισθώσει κτίριο για τη στέγαση των γραφείων του, να αγοράσει ακίνητο για την αναψυχή των μελών του (ικανότητα δικαίου). Δεν μπορεί όμως να συντάξει διαθήκη, γιατί η ικανότητα για σύνταξη διαθήκης ανήκει μόνο στο φυσικό πρόσωπο. 2.        Ο Α επέτρεψε με σύμβαση στον Γ να ασκεί ο τελευταίος όλα τα δικαιώματα του πρώτου, χωρίς ειδικότερο προσδιορισμό. Η σύμβαση είναι άκυρη γιατί αποτελεί παραίτηση του Α από τη γενική ικανότητα δικαίου. 3.       Ο Β εκχώρησε στον Γ όλα τα δικαιώματά του από μια σύμβαση πώλησης που είχε συνομολογήσει προηγουμένως με τον Π. Πρόκειται για επιτρεπτό περιορισμό της συναλλακτικής ελευθερίας του Β, που δεν θίγει την ικανότητα δικαίου αυτού.         Πηγή: σημειώσεις από Γεωργιάδη