ΤΟ ΠΟΛΙΤΕΙΑΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΟΥΣ ΚΛΑΣΙΚΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ

• Η κυριαρχική θέση του νόμου στις έννομες τάξεις της ελληνικής αρχαιότητας συμπίπτει με την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας.
• Η ελευθερία του πολίτη δεν μπορεί να περιοριστεί παρά μόνο με νόμο από όπου πηγάζουν κανόνες ανθρώπινης συμπεριφοράς.
• Οι προτάσεις νόμων υποβάλλονται στην εκκλησία του δήμου και δεν πρέπει να προσκρούουν σε θεμελιώδεις αρχές του Πολιτεύματος. Σύμφωνα με την κρατούσα άποψη, στην αρχή κάθε έτους, η εκκλησία του δήμου ψηφίζει επί των ισχύοντων νόμων. Μετά από συζήτηση οι Αθηναίοι ψηφίζουν για το αν οι νόμοι είναι ή όχι ικανοποιητικοί. Στη συνέχεια αν κάποιος νόμος κριθεί μη ικανοποιητικός μετά από ψηφοφορία καλούνται τα μέλη της λαϊκής συνέλευσης να προτείνουν νέους νόμους. Σε μια τρίτη φάση, λαμβάνεται απόφαση για την αποδοχή ή απόρριψη του νέου νόμου και ενδεχομένως διατήρηση ή κατάργηση του ισχύοντος νόμου που συγκρούεται με την πρόταση νόμου που ψηφίστηκε.  Τέλος, εκλέγονται από τη λαϊκή συνέλευση πέντε συνήγοροι που καλούνται να υπερασπιστούν τον υπό κατάργηση νόμο. Η δίκη διεξάγεται ενώπιον δικαστηρίου που αποτελείται από ένα ή περισσότερα τμήματα της Ηλιαίας. Σκοπός του παραπάνω δεν ήταν η μεταβίβαση της νομοθετικής εξουσίας από την εκκλησία του δήμου (βουλή) στα λαϊκά δικαστήρια αλλά η αποτροπή κινδύνου κατάργησης των νόμων από την λαϊκή συνέλευση.
• Ενώ όμως ο νόμος συνιστά, κατά την ορθότερη άποψη, μοναδική πηγή δικαίου στις δημοκρατικές πόλεις των κλασικών χρόνων, ο αριθμός των νομοθετημάτων είναι περιορισμένος. Με αποτέλεσμα οι συνήγοροι των διαδίκων για να αποφύγουν την διαπίστωση κενού νόμου, επικαλούνται ακόμα και άσχετες διατάξεις για να υπερασπιστούν την συγκεκριμένη υπόθεση. Οι λαϊκοί δικαστές μη έχοντας κατά κανόνα νομική παιδεία δεν αποκλείεται να δεχτούν να εφαρμόσουν την άσχετη διάταξη. Σε αντίθετη περίπτωση, ο αττικός νόμος προέβλεπε την πλήρωση του νομοθετικού κενού από τους δικαστές.
• Οι αρχές που διέπουν το πολίτευμα της δημοκρατικής Αθήνας είναι η ισονομία και η ελευθερία. Ο πολίτης είναι εξ ορισμού ελεύθερος με μόνο περιορισμό της ελευθερίας του την υπακοή στο νόμο στη δημιουργία του οποίου συνέβαλε. Ωστόσο πολιτική ελευθερία αναγνωρίζεται μόνο σε όσους έχουν την ιδιότητα του πολίτη.
• Πολίτης μιας πόλεως είναι ένα άτομο που γεννήθηκε στη συγκεκριμένη πόλη ή του απονέμηθηκε η ιδιότητα αργότερα. Η ιδιότητα του πολίτη είναι κληρονομητή και αναγνωρίζεται από 18 ετών. Απαιτείται να είναι και οι δύο γονείς αθηναίοι πολίτες ενώ παλιά αρκούσε να είχε την ιδιότητα μόνο ο πατέρας. Η αυστηρή αυτή προϋπόθεση του Περικλή απέβλεπε στη μείωση του αριθμού των πολιτών, οδήγησε στη δημιουργία μιας ιδιαίτερης κατηγορίας νόθων, που δεν αποκλείονταν απλώς από την κληρονομική διαδοχή αλλά αποκλείονταν και από κάθε δικαίωμα στο δημόσιο βίο. Ο νόμος αυτός περιέπεσε σε αχρησία κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου αλλά αναβίωσε το 403 με την παλινόρθωση της δημοκρατίας. 
• Το σώμα των πολιτών υποδιαρείται σε φυλές και φρατρίες καθώς και σε δήμους. Από τον 6ο αιώνα π.Χ. κάθε πολίτης ανήκει υποχρεωτικά σε δήμο.
• Η ιδιότητα του πολίτη κτάται και με την απονομή της πολιτείας. Οι λόγοι για την απονομή της ιδιότητας του πολίτη σε ξένους ποικίλλει. Γινόταν για κατάδοση ορισμένων εγκληάτων, συνέβαλε στο εμπόριο της πόλης, για να καταλυθεί η ολιγαρχία κλπ. Η απονομή της πολιτείας είναι δυνατόν να επεκτείνεται και σε λοιπά μέλη της οικογένειας του τιμώμενου ωστόσο δεν συνέβαινε συχνά.  Ο νέος πολίτης εγγράφεται στις διοικητικές υποδιαρέσεις της πόλης και γίνεται μέλος μιας φυλής, ενός δήμου και μιας φρατρίας που σε ορισμένες πόλεις επιλέγει εκείνος σε άλλες γίνεται με κλήρο.
• Από τον 4ο αιώνα και μετά οι απονομές της πολιτείας αποτελούν συνήθες φαινόμενο. Για τους πολίτες μιας πόλης έχει ιδιαίτερες έννομες συνέπειες γιατί η αποδοχή τους σε μια άλλη πόλη τους δίνει την πρόσβαση στο δημόσιο βίο αυτής και αφού δεν είναι ξένοι δεν αντιμετωπίζονται και ως ξένοι.
• Ο Άρειος Πάγος που αποτελούνταν από το συμβούλιο των αρεοπαγιτών προέρχεται μάλλον από τους συμβούλους αρχαϊκών βασιλέων. Στα αριστοκρατικά πολιτεύματα όπου διαδέχθηκαν την βασιλεία, οι αρμοδιότητες του Άρειου Πάγου αυξήθηκαν. Ήταν αρμόδιο για τη φύλαξη των νόμων και τον έλεγχο των αρχόντων κατά την άσκηση των καθηκόντων τους. Επίσης, στην αρμοδιότητά τους ήταν η εσχάτη προδοσία, η ανθρωποκτονία εκ προθέσεως, ο εμπρησμός κλπ. Τα μέλη του ήταν ισόβια και προέρχονταν από τις δύο ανώτερες εισοδηματικές τάξεις. 
• Στα μέσα του 5ου αιώνα με τις μεταρρυθμίσεις του Εφιάλτη, μεγάλο μέρος των αρμοδιοτήτων τους περιέρχονται στη βουλή, την Ηλιαία και την Εκκλησία του Δήμου. Με νόμο στα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ. ανατίθεται στους αρεοπαγίτες ανακριτικά καθήκοντα σε σοβαρές υποθέσεις πολιτικών και οικονομικών εγκλημάτων καθώς και οι υποθέσεις εσχάτης προδοσίας.
•  Η βουλή θεωρείται ότι συνιστά μικρογραφία της πόλης στις δημοκρατικές πόλεις των κλασικών χρόνων. Ο θεσμός της βουλής προέρχεται από τους γέροντες της περιόδου της βασιλείας που αποτελούσαν συμβουλευτικό όργανο των βασιλέων από εκπροσώπους ισχυρών γενών. Η προχωρημένη ηλικία που αρχικά ήταν προϋπόθεση για την ιδιότητα του γερόντος, έπαψε να αποτελεί κριτήριο για την ονομασία των βουλευτών.
• Η σύνθεση της βουλής παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία στις διάφορες πόλεις τόσο ουσιαστική όσο και αριθμητική. Η βουλευτική ιδιότητα κτάται με επιλογή ή με γέννηση από γονέα που είχε την ιδιότητα, με εκλογή από άλλο πολυμελές όργανο (στις ολιγαρχικές πόλεις) ή με κλήρο (στα δημοκρατικά καθεστώτα).  Οι προϋποθέσεις διαφέρουν από πόλη σε πόλη.
• Κάθε βουλευτής περνά από δοκιμασία όπου οφείλει να αποδείξει την ηλικία του, την ιδιότητα του πολίτη καθώς και αν συντρέχει και λόγος αποκλεισμού του. Μετά τη δοκιμασία δίνουν τα νέα μέλη της βουλής βουλευτικό όρκο και η βουλευτική τους ιδιότητα διαρκεί ένα χρόνο και με περιορισμούς σε επανεκλογή τους.
• Ο αριθμός των βουλευτών κυμαίνεται από είκοσι μέχρι μερικές εκατοντάδες και είναι συνάρτηση με το βαθμό εκδημοκρατισμού του πολιτεύματος κάθε πόλης. Στις αριστοκρατικές πόλεις η βουλή είνα ολιγάριθμη ενώ στις ολιγαρχικές είναι πολυάριθμη.
• Με σειρά που γίνεται με κλήρο, οι πενήντα βουλευτές κάθε φυλής γίνονται πρύτανεις, ασκούν δηλαδή κυβερνητικές εξουσίες και η φυλή τους ονομάζονται πρυτανεύουσα. Ο επικεφαλής λέγεται επιστάτης των πρυτανείων. Στα καθήκοντά τους περιλαμβάνεται η σύγκληση της βουλής και της εκκλησίας, καθώς και η κατάρτιση της ημερήσιας διάταξης. 
• Το κύρος της αθηναϊκής βουλής αυξήθηκε μετά τις μεταρρυθμίσεις του Εφιάλτη που μεταβίβασε αρμοδιότητες του Άρειου Πάγου στη βουλή και την εκκλησία του δήμου.
• Η εκκλησία του δήμου ή λαϊκή συνέλευση αποφάσιζε για την κήρυξη πολέμου, ασκούσε νομοθετική εξουσία σε συνεργασία με τη βουλή, απένεμε την ιδιότητα του πολίτη, επέβαλε την ποινή της εξορίας, καταδίκαζε σε θάνατο, αποφάσιζε τη δήμευση περιουσίας κλπ.
• Δικαίωμα συμμετοχής έχουν όλοι οι πολίτες εφόσον δεν τους έχει αφαιρεθεί το δικαίωμα λόγω καταδίκης (ατιμία) και έχουν συμπληρώσει τα 20 τους χρόνια. 
• Η εκκλησία του δήμου συνέρχεται σε τέσσερις τακτικές συνεδριάσεις κατά τη διάρκεια κάθε πρυτανείας, άρα σαράντα φορές το χρόνο. Η πρώτη από τις τέσσερις συνεδρίες κάθε πρυτανείας ονομάζεται κυρία εκκλησία.  Στην κυρία εκκλησία κάθε πολίτης έχει τη δυνατότητα να καταγγείλει έγκλημα εσχάτης προδοσίας υποβάλλοντας εισαγγελία. 
• Χαρακτηριστικό της παντοδυναμίας της εκκλησίας του δήμου είναι το γεγονός ότι οι αποφάσεις της είναι αμετάκλητες.
• Με τη μετάβαση από την αρχαϊκή βασιλεία στα αριστοκρατικά πολιτεύματα, το αξίωμα του βασιλέως κατακερματίζεται σε περισσότερες αρχές. Αρχικά οι άρχοντες έφεραν το αξίωμα ισοβίως, αργότερα για δέκα έτη και κατά τους δημοκρατικούς χρόνους τα αξιώματα καταλήγουν να είναι ενιαύσια. 
• Ο ισόβιος χαρακτήρας των αρχόντων δεν άργησε να καταργηθεί κατά τους κλασικούς χρόνους.
• Χαρακτηριστική των δημοκρατικών πόλεων υπήρξε η αύξηση του αριθμού των αξιωμάτων και ο ταυτόχρονος περιορισμός των εξουσιών κάθε άρχοντα.  Μέσω της εξειδίκευσης των αρχόντων αποτράπηκε ο κίνδυνος δημιουργίας μιας αρχής με εκτεταμένες αρμοδιότητες που θα έθετε σε κίνδυνο τις δημοκρατικές δομές του πολιτεύματος. Επιπλέον οι ποινές που μπορούσαν να επιβάλλουν ήταν περιορισμένες και οι αποφάσεις τους μπορούσαν να προσβληθούν από τα λαϊκά δικαστήρια.