ΗΛΙΑΙΑ : ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΣΥΝΘΕΣΗ (ΚΛΑΣΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ)

•  Στις δημοκρατικές πόλεις η απονομή της δικαιοσύνης είναι έργο των λαϊκών δικαστών. Κάθε πολίτης που έχει συμπληρώσει τη νόμιμη ηλικία και δεν έχει καταδικαστεί σε στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων, καλείται να ασκήσει δικαστικά καθήκοντα. 
•  Με τη δημιουργία των λαϊκών δικαστηρίων κατά τον 6^ο αιώνα περιορίζονται οι δικαστικές αρμοδιότητες άλλων οργάνων όπως στην Αθήνα του Αρείου Πάγου και της βουλής. Οι σημαντικότερες υποθέσεις όπως εσχάτη προδοσία, γραφή παρανόμων, προσφυγή εναντίον απόφασης άρχοντα κλπ περιέρχονται στην αρμοδιότητα των λαϊκών δικαστών. 
• Κλήρωση των δικαστών και εκδίκαση της υπόθεσης πραγματοποιούνται την ίδια μέρα, έτσι ώστε να περιοριστεί ο κίνδυνος δωροδοκίας. Πριν από την ανάληψη των καθηκόντων τους, οι δικαστές ορκίζονται να δικάσουν σύμφωνα με τους νόμους και τα ψηφίσματα της βουλής και του δήμου ή σε περίπτωση κενού νόμου, γνώμη δίκαια χωρίς φόβο και μεροληψία τηρώντας την αρχή της εκατέρωθεν ακροάσεως. 
• Παράλληλα με τα δικαστήρια που συνεδριάζουν στο άστυ, στην Αττική λειτουργούσαν μονομελή δικαστήρια με δικαστές κατά δήμους. Δυνατότητα εκδίκασης επιτόπου παρέχεται και μέσω των δημοσίων διαιτητών. Κατά τους χρόνους ακμής της, η Ηλιαία λειτουργεί ως πρωτοβάθμιο δικαστήριο (του οποίου όμως οι αποφάσεις είναι τελεσίδικες) όσο και ως διοικητικό και συνταγματικό δικαστήριο. Το ένδικο μέσο της εφέσεως (δημιούργημα του Σόλωνα) δεν έχει σχέση με τη σημερινή του μορφή. 
• Κάθε πολίτης άνω των τριάντα μπορεί να γίνει μέλος του λαϊκού δικαστηρίου, ανεξάρτητα της περιουσιακής του κατάστασης, αρκεί να μην έχει χαρακτηριστεί άτιμος ή οφειλέτης του δημοσίου. Δικαστικός μισθός καθιερώθηκε στα χρόνια του Περικλή, προκειμένου να καταστεί δυνατόν και στις οικονομικά ασθενέστερες τάξεις να μετέχουν στην απονομή της δικαιοσύνης. 
• Οι δικαστές κληρώνονται από τους καταλόγους των δήμων, ανάλογα με τον πληθυσμό κάθε δήμου, διαδικασία που διενεργείται από 9 άρχοντες και τον γραμματέα των θεσμοθετών. Συνολικά κληρώνονται 600 πολίτες από κάθε φυλή. 
• Λόγω της αύξησης του αριθμού των υποθέσεων, η Ηλιαία υποδιαιρείται περί τα μέσα του 5^ου αιώνα, σε 10 δικαστήρια με 501 μέλη και 1000 αναπληρωματικά το καθένα. Οι ιδιωτικές υποθέσεις κρίνονται συνήθως από 201 δικαστές ενώ οι δημόσιο χαρακτήρα υποβάλλονται στην κρίση πολυμελέστερων δικαστηρίων.
•  Οι δίκες διεξάγονται στην Αγορά και ειδικότερα ορισμένες στο κτίριο της Ηλιαίας ενώ άλλες σε στοές της Αγοράς ή άλλους χώρους. Κάθε δικαστής λαμβάνει μια πινακίδα με το όνομά του, το πατρωνυμικό του, το όνομα του δήμου στον οποίο ανήκει και  το ψηφίο του τμήματός του. 
•  Ο ηλιαστικός όρκος των δικαστών σώζεται ακόμα. Στο αττικό δίκαιο οι υποθέσεις ιδιωτικών υποθέσεων αποτελούν αντικείμενο δίκης ενώ οι υποθέσεις που αφορούν τα συμφέροντα της πόλης αποτελούν αντικείμενο γραφής.