ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΡΩΜΑΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ - Β ΜΕΡΟΣ

Παράφερνα

 

• •Ακόμα και αν η σύσταση της προίκας δεν έγινε εγγράφως: οι Ρωμαίες καταρτίζουν κατάλογο με τα πράγματα που έφερναν στο σπίτι του συζύγου για προσωπική χρήση, που παραμένουν στην κυριότητά τους.
• •Ο σύζυγος υπογράφει τον κατάλογο.
• •Σε περίπτωση διαζυγίου πρέπει να επιτρέψει στη σύζυγο να τα πάρει πίσω.
• •Αν όχι, η σύζυγος μπορεί να τα διεκδικήσει με αγωγή (εντολής ή παρακαταθήκης, όχι προίκας).
• •Θεοδόσιος β΄& Ουαλεντινιανός (450 μ.Χ.):ο σύζυγος δεν έχει καμία εξουσία στα παράφερνα, εκτός αν το επιτρέψει η σύζυγος

 

Μορφές προίκας

 

•Dos recepticia:

▫Στη συμφωνία περιελήφθη ρητή πρόβλεψη για την επιστροφή των προικώων σε περίπτωση λύσης του γάμου.

▫Carvilius Ruga (230 π.Χ.):απέπεμψε τη σύζυγο χωρίς λόγο, κράτησε την προίκα.

•Dos profeticia:

▫Συνίσταται από τον πατέρα ή παππού της γυναίκας.

▫Αν λυθεί ο γάμος, και με θάνατο της συζύγου, τα προικώα επιστρέφονται στον προικοδότη.

•Dos adventicia:

▫Συνίσταται από την ίδια τη σύζυγο αν είναι αυτεξούσια, ή από τρίτο πρόσωπο.

▫Η συμφωνία δεν προβλέπει επιστροφή του γάμου σε περίπτωση λύσης του γάμου.

•Πάντα, η προίκα τελεί υπό την αίρεση της τέλεσης του γάμου: Si nuptiae sequantur. 

 

 

Eπιστροφή προικώων

 

• •Αρχικά δεν προβλέπεται στο ρωμαϊκό δίκαιο.

• •Τα διαζύγια είναι αρχικά σπάνια, ο γάμος λύεται με το θάνατο.

• •«Η αιτία της προίκας είναι διαρκής».

• •Πλούταρχος: νόμος Ρωμύλου = ο σύζυγος μπορεί να αποπέμψει τη σύζυγο κρατώντας την προίκα, αν η σύζυγος:

▫Διέπραττε μοιχεία,

▫Δηλητηρίαζε παιδί της

▫Άλλαζε τα κλειδιά του σπιτιού εν αγνοία του συζύγου.

▫Άλλως, υποχρεωνόταν να επιστρέψει το μισό ύψος της προίκας και το άλλο μισό: θυσία στους θεούς.

• •3ος αι. π.Χ., τα διαζύγια πολλαπλασιάζονται.

• •230 π.Χ., σκανδαλώδες διαζύγιο Sp. Carvilius Ruga: αποπέμπει τη σύζυγο λόγω στειρότητας και παρακρατά την προίκα. Θεσπίζονται έκτοτε μέτρα για την εξασφάλιση της επιστροφής της προίκας σε περίπτωση αναίτιου διαζυγίου. 

 

Παρακρατήσεις (retentiones)

 

• •Oρίζονται στη δικαστική απόφαση περί επιστροφής της προίκας.
• •Ο σύζυγος κρατά ορισμένα περιουσιακά στοιχεία από τα προικώα.
• •Υπαγορεύονται από λόγους ηθικούς, ή για την ανατροφή των παιδιών, ή λόγω δωρεών μεταξύ των συζύγων (που απαγορεύονται), ή για δαπάνες που έγιναν για τα προικώα.
• •Καθορίζονται με βάση την αρχή της επιείκιας.
• •Διαζύγιο Τιτίννιου και Φαννίας (100 π.Χ.): η Φαννία ενάγει τον Τιττίνιο για την επιστροφή της προίκας, εκείνος την κατηγορεί για ακόλαστο βίο και ζητά να κρατήσει την περιουσία. Ο δικαστής διατάσσει την επιστροφή της, με παρακράτηση ενός ποσού λόγω μοιχείας.
• •Οι σύζυγοι συχνά αντεπιτίθενται κατά της συζύγου που ζητά την επιστροφή της προίκας με την ανταγωγή για ηθικά παραπτώματα (actio de moribus).
• •Aργότερα, οι παρακρατήσεις δεν ορίζονται από το δικαστή, αλλά είναι προκαθορισμένες ανάλογα με λόγους:

▫Ηθικά παραπτώματα: μοιχεία της συζύγου =1/6 προίκας κρατά ο σύζυγος

▫Ελαφρότερα, 1/8.

▫Αν ο σύζυγος υπέπεσε σε σοβαρό ηθικό παράπτωμα: υποχρεούται να επιστρέψει την προίκα αμέσως, σε ελαφρύ, εντός έξι μηνών.

• •Παρακρατήσεις λόγω τέκνων: αν το διαζύγιο ζήτησε η σύζυγος, ο σύζυγος παρακρατεί το 1/6 της προίκας για κάθε παιδί, έως το μισό της προίκας. 

•Ρήτρα γαμηλίου συμβολαίου (cautio rei uxoriae):

▫Ο σύζυγος υποχρεούται να επιστρέψει μέρος ή όλη την προίκα σε περίπτωση διαζυγίου.

▫Τα μέρη μπορούν να προσφύγουν στο δικαστήριο.

▫Η σχετική πρόβλεψη πρέπει να έχει γίνει επακριβώς στη συμφωνία για να έχει η σύζυγος αγωγή.

•Αctio rei uxoriae:

▫Αγωγή περιουσιακών στοιχείων συζύγου.

▫Ένα από τα διασημότερα και μακροβιότερα ένδικα βοηθήματα του ρ.δ.

▫Ο δικαστής εκδίδει απόφαση με γνώμονα την καλή πίστη και την επιείκια.

▫Αναζητά το «επιεικές και ορθότερο» για τα έννομα συμφέροντα της συζύγου, ιδίως αν δεν φέρει ευθύνη για τη λύση του γάμου.

▫Αρχικά την ασκεί η σύζυγος, αργότερα και ο πατέρας, «για να μην χάσει και την κόρη, και την προίκα που έδωσε» (Ουλπιανός).  

 

 

Περιορισμοί διάθεσης προικώων

 

• •Νομοθεσία Αυγούστου
• •Ο σύζυγος δεν είναι ελεύθερος να διαθέτει την προικώα περιουσία.
• •Οφείλει να μεριμνά για τη διαφύλαξη, ευθυνόμενος για κάθε ζημία από δόλο ή αμέλεια.
• •Τα προικώα ακίνητα σε ιταλικό έδαφος απαγορεύεται να απαλλοτριωθούν χωρίς τη συγκατάθεση της συζύγου.
• •Απαγορεύεται η σύσταση υποθήκης σε ακίνητο της συζύγου, υπέρ δανειστή του συζύγου.
• •Senatus consultum Velleianum (46 μ.Χ., Κλαύδιος): απαγορεύεται στις γυναίκες να εγγυηθούν υπέρ τρίτου (συζύγου ή άλλου). 

 

Λύση του γάμου

 

• •Με το θάνατο ενός εκ των συζύγων
• •Με την απώλεια της ιδιότητας του πολίτη (capitis deminutio)
• •Mε το διαζύγιο.
• •Μονομερώς (repudium), ή κοινή συναινέσει.
• •Μονομερής & αναίτια λύση γάμου = κοινωνική αποδοκιμασία.
• •Lex Iulia de adulteriis (Aύγουστος): ο σύζυγος υποχρεούται να χωρίσει τη σύζυγο σε περίπτωση μοιχείας, όχι το αντίστροφο.
• •Αν ο γάμος ήταν cum manu, μαζί με το διαζύγιο γίνεται άρση της εξουσίας με τυπική δικαιοπραξία.
• •Επιρροή Χριστιανισμού: το διαζύγιο υποβάλλεται σε δραστικούς περιορισμούς. 

 Πηγή: users.uoa.gr