ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΡΩΜΑΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ - Α ΜΕΡΟΣ

Γάιος: τριμερής διάκριση δικαίου

•Δίκαιο των προσώπων  

•Δίκαιο των πραγμάτων  

•Δίκαιο των αγωγών  

YΠΟΚΕΙΜΕΝΑ ΔΙΚΑΙΟΥ

• •Πλήρη ικανότητα δικαίου: οι εκ γενετής, αυτεξούσιοι (sui iuris)ρωμαίοι πολίτες.
• •Μόνον ο pater familias έχει πλήρη ικανότητα δικαίου.
• •Σύζυγος: είτε υπό την εξουσία του πατέρα ή του συζύγου της, είτε έχει χειραφετηθεί (emancipatio), έχει όμως επίτροπο.
• •Ιus trium liberorum: O Aύγουστος παρέχει το προνόμιο στις μητέρες τριών παιδιών να μη έχουν επίτροπο.
• •Τέκνα: και μετά την ενηλικίωσή τους = υπεξούσια του pater familias.
• •Aπαλλάσσονται από την πατρική εξουσία μετά το θάνατο του πατέρα, την στέρηση της ιδιότητας του πολίτη ή με την χειραφεσία τους. 

Δούλοι

 

• •Δεν είναι υποκείμενα δικαίου.
• •Οι μεταξύ τους σχέσεις (π.χ. γάμος) δεν ενδιαφέρουν την έννομη τάξη.
• •Αν συνάψουν σχέσεις με ελεύθερο, ευθύνη κυρίου ή σωματικός κολασμός τους.
• •Ενεργούν στο όνομα του κυρίου και για λογαριασμό του.
• •Όπως και οι υπεξούσιοι, διαχειρίζονται ελεύθερα περιουσιακά στοιχεία που τους παραχώρησε ο εξουσιαστής (χρημάτιον, peculium). 

Προϋποθέσεις του γάμου
(iustum matrimonium)

 

•ΘΕΤΙΚΕΣ

• •Ιδιότητα του πολίτη ή δικαίωμα επιγαμίας της συζύγου (conubium).
• •Συμπλήρωση νόμιμης ηλικίας
• •Συγκατάθεση (auctoritas) εξουσιαστή για υπεξουσίους.
• •Συναίνεση μελλονύμφων.

•ΑΠΟΥΣΙΑ ΚΩΛΥΜΑΤΟΣ

• •Συγγένεια (ευθεία γραμμή, & εκ πλαγίου, έως γ’ βαθμού).
• •Οι απαγορεύσεις γάμου επεκτείνονται προοδευτικά, στους βυζαντινούς χρόνους, έως τον έβδομο βαθμό συγγενείας.
• •Ύπαρξη προηγούμενου γάμου που δεν έχει λυθεί με θάνατο ή διαζύγιο (ποινή ατιμίας στο δίγαμο).
• •Για γυναίκα: καταδίκη για μοιχεία)
• •Για τους άνδρες: έως 3ο αι. μ.Χ., η στρατιωτική θητεία.

Συζυγική εξουσία (manus)

• •Nόμιμος γάμος (iustum matrimonium) =

▫Υποχρέωση σύστασης προίκας.

▫Υποχρέωση τήρηση πίστης εκ μέρους της γυναίκας, για να θεωρούνται τα τέκνα γνήσια και όχι νόθα.

• •Δεν αρκεί για να περιέλθει η γυναίκα υπό την εξουσία του συζύγου (manus).

• •Aν ήταν υπεξούσια του πατέρα, παραμένει.

• •Αν ήταν αυτεξούσια, παρεμένει.

• •Για να αποκτήσει ο σύζυγος εξουσία (manus)επί της συζύγου:

▫Μεταβίβαση της εξουσίας από τον πατέρα στο σύζυγο με την coemptio & confarreatio.

▫H σύζυγος να παραμείνει στη συζυγική εστία για ένα χρόνο (usus) χωρίς να λείψει για τρεις συνεχείς νύχτες.

Περιουσιακές συνέπειες γάμου

• •Αν ο γάμος δεν συνοδεύεται από την κτήση εξουσίας επί της συζύγου, η περιουσιακή κατάσταση των συζύγων δεν μεταβάλλεται.

• •Οι σύζυγοι κληρονομούν τους εξ αίματος συγγενείς τους (cognati).

• •Δεν υπάρχει υποχρέωση διατροφής της συζύγου.

• •Αν μεσολάβησε μεταβίβαση εξουσίας της συζύγου:

▫Η σύζυγος καλείται στην εξ αδιαθέτου διαδοχή του συζύγου.

▫Ο σύζυγος έχει υποχρέωση διατροφής της.

• •Απαγορεύονται οι δωρεές μεταξύ συζύγων, έως το 206 μ.Χ., οπότε ισχύουν αν δεν ανακλήθηκαν όσο ζούσε ο δωρητής σύζυγος.

Προίκα – dos

• •Yπαγορεύεται από τα κοινωνικά ήθη.
• •Έκφραση της «γυναικείας αδυναμίας» & της ματαιοδοξίας των γονέων.
• •Συναγωνισμός γονέων για τη μεγαλύτερη προίκα & ανδρών για τη σύζυγο με τη μεγαλύτερη προίκα.
• •Γίνεται αντικείμενο διακωμώδησης. Κωμωδία Πλαύτου (195 π.Χ.): ο γερο-Μεγάδωρος που παντρεύτηκε γυναίκα νεώτερη που ο πατέρας αρνήθηκε να προικίσει, παροτρύνει τους συμπολίτες του να πράξουν το ίδιο, γιατί συνεπάγεται απληστία των ανδρών και ανυπακοή των γυναικών.
• •«Η γυναίκα που δεν έχει προίκα είναι κάτω από την εξουσία του άντρα της. Αυτές που έχουν προίκα φέρνουν στους άντρες τους συμφορές και δυστυχίες».

Σύσταση προίκας

• •Η προίκα αποτελεί το αντιστάθμισμα του κληρονομικού μεριδίου της γυναίκας από την πατρική περιουσία.

• •Ρωμαίες:

▫Γάμος cum manu (περιέρχονται στην εξουσία του συζύγου), οπότε χάνει τα κληρονομικά δικαιώματα στην πατρική εξουσία.

–Παίρνει προίκα, που περιέρχεται στην εξουσία του συζύγου.

▫Γάμος sine manu (μένει υπό την εξουσία του πατέρα, ή αυτεξούσια), διατηρεί τα κληρονομικά δικαιώματα στην πατρική εξουσία.

–Παίρνει προίκα για να συμβάλει στα βάρη του γάμου

Δικαιοπραξίες προίκας

 

• •Σύσταση προίκας: τυπική δικαιοπραξία.
• •Dotis datio: πανηγυρική παραδοτική δικαιοπραξία, χέρι με χέρι, μεταβιβάζεται η κυριότητα των προικώων στον προικολήπτη.
• •Dotis dictio: πανηγυρική δήλωση του προικοδότη ότι συνιστά προίκα,
• •Dotis promissio: προφορική συμφωνία μεταξύ προικοδότη – προικολήπτη περί μελλοντικής σύστασης προίκας.
• •Από το 2ο αι. μ.Χ.: σύνταξη συμβολαιογραφικού εγγράφου για τη σύσταση προίκας (ελληνική επίδραση). «Έγγραφος γάμος» – «Άγραφος γάμος».
• •Έγγραφα: στα λατινικά και στα ελληνικά. Π.χ. προικώο συμβόλαιο 2ου μ.Χ. αι., με περιγραφή προίκας (dos)και «παραφέρνων» (paraferna), που δεν περιλαμβάνονται στην προίκα. 

  Πηγή: users.uoa.gr