ΙΣΤΟΡΙΑ ΔΙΚΑΙΟΥ - ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΔΙΚΑΙΟ - ΕΠΙΤΟΜΗ

Η ΓΕΝΕΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

166.Η επίδραση του Χριστιανισμού

Η ευνοϊκή στάση των αυτοκρατόρων απέναντι στην Εκκλησία βασίζεται στη διαπίστωση ότι η νέα πίστη είναι δυνατό να εξελιχθεί σε ένα από τα βασικά στοιχεία της αυτοκρατορίας, που η εθνική της ανομοιογένεια αποτελούσε μόνιμο κίνδυνο. Έτσι η Εκκλησία έγινε θεσμός «κρατικός».

Επίδραση στο πολιτειακό πλαίσιο: Δημιουργός του δικ είναι βέβαια ο αυτοκράτορας, πηγή του δικ είναι όμως ο Θεός και βασικό στοιχείο της αυτοκρατορικής ιδεολογίας είναι η σχέση του ηγεμόνα με το θείον.

Στο ουσιαστικό δικ:η θρησκεία έκανε αισθητή την παρουσία της ιδίως στους τομείς που αφορούσαν ορισμένους τύπους κοινωνικών δομών, όπως η οικογένεια

Στο δικονομικό δικ:η ύπαρξη των οργάνων της διοίκησης της Εκκλησίας επέδρασε στον τρόπο απονομής όχι μόνον της αστικής αλλά και της ποινικής δικαιοσύνης.

171.Η ιουστινιάνεια κωδικοποίηση και οι στόχοι της.

Σημειώθηκαν επεμβάσεις στα κείμενα με σκοπό την προσαρμογή τους στις νέες συνθήκες είτε με παρεμβλήματα είτε με παράλειψη φράσεων.

Δεν θίχτηκαν όμως ακόμα και θεσμοί ή διατάξεις που εξυπηρετούσαν πια κάποια πρακτική ανάγκη.

-παράλληλα συνεχίστηκε η έκδοση νέων νόμων.

-συνδυάζονται:νέα νομοθετικά μέτρα, όπου θεσπίζονται ρυθμίσεις επιβαλλόμενες από το συμφέρον των πολιτών και η προσήλωση στο πατροπαράδοτο δικ

ο Ιουστινιανός πίστευε ότι για την ανασύσταση του ρωμ imperium, ήταν αναγκαία και η συμπαράταξη του δικ για να εξασφαλιστεί η διοίκηση του κράτους.

175.Η δικαιική αλληλουχία, στοιχείο της πολιτικής θεωρίας των Βυζαντινών

-θεμέλιο της βυζαντινής πολιτικής θεωρίας στους μέσους χρόνους είναι η αδιάσπαστη συνέχιση της ενιαίας κρατικής υπόστασης, της παλιάς ρωμ αυτοκρατορίας.

-βάση, επίσης, της πολιτικής θεωρίας των Βυζαντινών αποτελεί η ενότητα δικ μεταξύ Παλαιάς και Νέας Ρώμης.

Β. Η ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΕΙΑ ΕΠΟΧΗ

195.Η Ιουστινιάνεια κωδικοποίηση.

-κωδικοποίηση των αυτοκρατορικών διατάξεων με την κατάρτιση του ιουστινιάνειου κώδικα

-κωδικοποίηση του iusμε τη συγκέντρωση αποσπασμάτων από τα έργα των κλασικών ρωμ νομικών στον Πανδέκτη

-διδακτικό εγχειρίδιο βοήθημα για τους αρχάριους σπουδαστές της νομικής επιστήμης, οι Εισηγήσεις

-η κωδικοποίηση συμπληρώθηκε με τους μεταγενέστερους του Ιουστινιανού, τις νεαρές(διατάξεις):

α)συμπλήρωσε την κωδικοποίηση σε ορισμένους τομείς(π.χ. δημόσιο δικ)

β)επέφερε σημαντικές μεταβολές με την εισαγωγή νέων θεσμών

γ)στο ιδιωτικό δικ εστίασε στο γαμικό δικ, προσωπικό-περιουσιακό και στην κληρονομική διαδοχή

196.Οι αντικήνσορες. Δραστηριοποιήθηκαν διδακτικά στις σχολές της Βηρυτού και της Κωνσταντινούπολης, και ασχολήθηκαν και με τον εξελληνισμό των λατινικών κειμένων της κωδικοποίησης.

Οι αντικήνσορες συνέδεσαν το όνομά τους με την κωδικοποίηση, τη φιλολογία και τη διδασκαλία και δικαίως θεωρούνται ως οι δημιουργοί του βυζαντινού δικαίου. Σημαντικοί εκπρόσωποι: Δωρόθεος, Θεόφιλος, Ιουλιανός.

Δεν άφησαν γραπτό έργο. Όσα γνωρίζουμε, τα γνωρίζουμε από σημειώσεις που κρατούσαν οι μαθητές τους.

Γ. ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΔΙΑΔΟΧΟΥΣ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ ΜΕΧΡΙ ΜΑΚΕΔΟΝΕΣ

198.Το έργο των σχολαστικών. Η διδασκαλία των σχολαστικών δε διαφέρει και πολύ από αυτή των αντικηνσόρων. Η επαγγελματική τους απασχόληση ήταν παραπλήσια με των σημερινών δικηγόρων.Συνδύασαν διδασκαλία-πρακτική.

Διδακτέα ύλη τους οι Εισηγήσεις και οι Νεαρές, λιγότερο ο Πανδέκτης και ο Κώδικας.Σε αντίθεση με τους αντικήνσορες άφησαν γραπτό έργο.

Σημαντικοί εκπρόσωποι: Αθανάσιος Εμεσηνός, Θεόδωρος Ερμοπολίτης.

199.Οι νομοκάνονες.(πριν το τέλος του 6^ουαιώνα)

Συνδύαζαν νόμους εκκλησιαστικού περιεχομένου και κανόνες, δηλαδή συναφές νομοθετικό υλικό διαφορετικής μεν προέλευσης, αλλά της ίδιας τυπικής ισχύος.

Σημαντικά έργα:η συνένωση της Συναγωγής του Ιωάννη Σχολαστικού με ιουστινιάνειους νόμους και ο νομοκάνων επί Ηρακλείτου.

200.Η ενίσχυση του κανονικού δικαίου.

Επί 200 χρόνια δεν θεσπίστηκαν νέοι κανόνες + υπήρχαν αμφιβολίες ως προς την κανονικότητα του υλικού’συγκρότηση Συνόδου η οποία επικύρωσε τους κανόνες των τοπικών συνόδων και ενέκρινε 102 κανόνες με περιεχόμενο κυρίως αντιαιρετικό και κωδικοποιητικό

202.Η Εκλογή των Ισαύρων.

-ο Λέων Γ' ο Ίσαυρος και ο Κωνσταντίνος ο Ε' συγκέντρωσαν βασικούς για την καθημερινή ζωή κανόνες δικ, γραμμένους σε γλώσσα κατανοητή ώστε να είναι προσιτοί σε όλους.

-καινοτομίες στο οικογενειακό και ποινικό δικ ώστε να γίνει «φιλανθρωπότερο.»

203.Το ποινικό δικ της Εκκλησίας.:

-καταργεί σχεδόν τις απάνθρωπες μεθόδους εκτέλεσης της θανατικής ποινής.

-προσδιορίζει με ακρίβεια, κατά κανόνα, την επιβλητέα ποινή θέτοντας φραγμούς στην ελεύθερη εκτίμηση των ποινικών δικαστών.

-περιορίζει τις ταξικές ανισότητες κατά την επιμέτρηση της ποινής.

-προσαρμόζει μερικώς την ποινική μεταχείριση στην προσωπικότητα του δράστη.

204.Το Παράρτημα της Εκλογής. Δημιουργήθηκε για να καλύψει τις διάφορες ειδικές έννομες σχέσεις.(Γεωργικός, Στρατιωτικός, Ναυτικός νόμος κ.α.)+αποσπάσματα από Παλαιά Διαθήκη για ιδεολογικο-πολιτικούς σκοπούς.

205.Το κανονικό δικ της εποχής των Ισαύρων. Η μη σύμπτωση του ποινικού συστήματος της Πολιτείας και της Εκκλησίας’γένεση Εξομολογητικής Φιλολογίας(συλλογές με κωδικοποιητικό χαρακτήρα των σχετικών διατάξεων του κανονικού δικ)

Δ.ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΜΑΚΕΔΟΝΕΣ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ ΤΟΥ 1204.

206.Μακεδονική Αναγέννηση.Παράγοντες που οδήγησαν εκεί:

-παγίωση αυτοσυνείδησης των Βυζαντινών με την αποβολή πολλών ανατολίτικων στοιχείων.

-απόκρουση των δυτικών επιδράσεων

-επέκταση ζώνης επιρροής προς βορρά με τον εκχριστιανισμό των Σλάβων.

-ανάκτηση χαμένων εδαφών σε νότο και ανατολή

-εμφάνιση σημαντικών προσωπικοτήτων όπως ο Βάρδας και ο Πατριάρχης Φώτιος.

207.Η «ανακάθαρσις.»στο πλαίσιο της νομικής φιλολογίας έγιναν εμφανέστατες οι κλασικιστικές τάσεις.

«ανακάθαρσις» παλαιών νόμων=αποκατάσταση παλαιού δικ με απομάκρυνση όλων των νεωτεριστικών στοιχείων, δηλ. αποκατάσταση ιουστινιάνειου δικ με κατάργηση της νομοθεσίας των Ισαύρων.

208.Η «Εισαγωγή».Το πρώτο νομοθετικό κείμενο που έθεσε σε εφαρμογή την ανακάθαρση.

Στη συγγραφή της συμμετείχε ο πατριάρχης Φώτιος, σημαντική επίδραση της εκκλησίας.

Ρυθμίζει θέματα δημοσίου δικ, δομής κράτους, σχέσεων Πολιτείας-Εκκλησίας.

Εισάγει τη θεωρία των δύο εξουσιών(αυτοκράτορας-πατριάρχης)

209.Το νομοθετικό έργο του Λέοντος του Σοφού.

Αναθεώρηση προηγούμενης κωδικοποίησης’Βασιλικά

Εξέδωσε αρκετές Νεαρές.

«Πρόχειρος Νόμος»

«Επαρχικόν Βιβλίον»=κανονιστικού περιεχομένου κείμενο για καταπολέμηση αθέμιτου ανταγωνισμού και εξασφάλιση αδιατάρακτων οικονομικών σχέσεων μεταξύ των διαφόρων επαγγελματικών κλάδων.

210.Νεαρές μεταγενέστερων αυτοκρατόρων.

Κυρίως για περιορισμό κτήσεων των δυνατών και διατήρηση της μικρής ιδιοκτησίας, δικ του γάμου, δικονομία, ποινικό δικ ή θέματα εκκλησιαστικά.

211.Το διδασκαλείον των νόμων. Ιδρύθηκε υπό τον νομοφύλακα με μια νεαρά του Κωνσταντίνου Θ' Μονομάχου για την κρατικοποίηση των νομικών σπουδών. Δε λειτούργησε όμως καλά και οι νομικές σπουδές παρέμειναν σε ιδιωτική βάση.

212.Συλλογές και συμπιλήματα.-Ιστορική συνέχεια του δικ.

Χρησιμοποιούνται ξανά τα έργα των αντικηνσόρων και των σχολάστικών, προβάλλεται η ιστορική συνέχεια του δικ και η προσήλωση στο πατροπαράδοτο δικ

Σχόλια των Βασιλικών, νομικά λεξικά, νομικές συλλογές, κυρίως για το ιδιωτικό αλλά και για το δημόσιο δικ.+ ένα εγχειρίδιο δημοσιονομικού δικ.

213.Η νομική παραγωγή της εποχής των Κομνηνών.=το τέλος της αναγέννησης της νομικής φιλολογίας. Για 2 λόγους:α)αντίδραση εκκλησίας στον κλασικισμό λόγω του ειδωλολατρικού του παρελθόντος β)άνοδος της στρατιωτικής αριστοκρατίας που επηρέασε τη σύνθεση της υπαλληλικής ιεραρχίας + μείωση ενδιαφέροντος νέων για νομικές επιστήμες.

Ταυτόχρονη άνθηση εκκλησιαστικού δικ που κατά τη διάρκεια των συνόδων πραγματοποιήθηκε έντονη νομοθετική δραστηριότητα με αντικείμενο το γαμικό, οικογενειακό, κληρονομικό δικ.

214.Η άνθηση του κανονικού δικ.

-συστηματική καλλιέργεια του κανονικού δικ από τον 11^οαιώνα.

-σημαντικοί εκπρόσωποι προερχόμενοι από τον κλήρο:στο 12^οαιώνα αυτοί είναι:Ιωάννης Ζωναράς, Αλέξιος Αριστηνός, Θεόδωρος Βαλσαμών.

-έγραψαν σχόλια σε συλλογές κανόνων. Ο Βαλσαμών συνέταξε και εκτεταμένο ερμηνευτικό υπόμνημα στο νομοκάνονα σε 14 τίτλους.

Ε.ΑΠΟ ΑΛΩΣΗ 1204 ΩΣ ΚΑΤΑΛΥΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

216.Αίτια μαρασμού νομικής επιστήμης.:

-εξακολουθούν να υπάρχουν τα αίτια της πρώτης άλωσης το 1204

-συρρίκνωση και εδαφικός κατακερματισμός

-εσωτερικοί διχασμοί.

Προσπάθεια εξυγίανσης της δικαιοσύνης μέσω της αναδιοργάνωσης των δικαστηρίων:

Ιδρύεται αρχικά ένα 12μελές δικαστήριο και στη συνέχεια ο θεσμός των «καθολικών κριτών των ρωμαίων».παράλληλα σπανίζουν τα νομικά κείμενα.

218.Συλλεκτικά έργα πολιτειακού δικ.

-Μικρά Σύνοψις, Αυξημένον Πρόχειρον

-Η Εξάβιβλος του Κωνσταντίνου Αρμενόπουλου:

6 βιβλία με παράρτημα, στα οποία έχει ταξινομηθεί όλη η ύλη του αστικού(ουσιαστικού κ δικονομικού)δικ και του ποινικού δικ.

χρησιμοποιήθηκε ιδιαίτερα στην απονομή της δικαιοσύνης κατά την τουρκοκρατία, και αποτέλεσε τον πρώτο αστικό κώδικα της νεότερης Ελλάδας.

219.Συλλεκτικά έργα εκκλησιαστικού δικ.

-Σύνταγμα κατά στοιχείον.=αποτελεί μια αλφαβητικά καταταγμένη εγκυκλοπαίδεια του εκκλησιαστικού δικ

-πραγματείες ή κανονικές αποκρίσεις

-νομολογιακό υλικό

-ο κώδικας του πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως

ΙΙΙ.Το βυζαντινό πολίτευμα.

1.Ο αυτοκράτορας.

220.φορέας κάθε εξουσίας μέσα στο βυζαντινό κράτος ο αυτοκράτορας. Νομοθετούσε σχεδόν ανεξέλεγκτα/ ανώτατος δικαστής και βρισκόταν στην κορυφή της κρατικής ιεραρχίας, πολιτικής και στρατιωτικής

-στέψη από τον Πατριάρχη(νομιμοποίηση νέου ηγέτη) και αναγόρευση από το στρατό και τη σύγκλητο

-κληρονομική διαδοχή του αυτοκράτορα η οποία, όμως, δεν καθιερώθηκε ποτέ νομοθετικώς/ θεσμός της συμβασιλείας.

2.Φραγμοί στην απολυταρχική εξουσία του αυτοκράτορα.

221.Ηθικοί φραγμοί.

Ο αυτοκράτορας = δίκαιος και φιλάνθρωπος. Αυτό αποτελούσε μέσο πολιτικής προπαγάνδας, αλλά και αυτοδέσμευση του ηγεμόνα

Η σχέση του ηγεμόνα με το θείο νομιμοποιούσε το πολίτευμα.

222.Θεσμικοί φραγμοί

πολιτικοί θεσμοί που έθεταν φραγμούς στην άσκηση της εξουσίας από τον αυτοκράτορα. Στην πρώιμη και μέση περίοδο, ήταν η σύγκλητος και οι δήμοι.

226.Η Εκκλησία.

-παράγοντας μετριασμού της απολυταρχικής μορφής του πολιτεύματος.

-η γενικότερη πολιτική δραστηριότητα των αυτοκρατόρων γινόταν αντικείμενο κριτικής είτε από την εκκλησία ως οργάνωση είτε από μεμονωμένους εκπροσώπους της.

-Οι λειτουργοί της Εκκλησίας ασκούσαν και διάφορες κοσμικές δραστηριότητες.

-οι αρχές της χριστιανική ηθικής επηρέασαν τη λειτουργία του κρατικού μηχανισμού.

ΙV. Πολιτεία και Εκκλησία.

229.Συναλληλία.

-Είχαν κοινό πρόβλημα αλλά διαφορετικούς σκοπούς που απαιτούσαν και διαφορετική αντιμετώπιση. Η Πολιτεία-εξασφάλιση της ενότητας της πίστης έστω και με δογματικές παραχωρήσεις. Η Εκκλησία-ορθοτομία της δογματικής διδασκαλίας έστω και χωρίς ενότητα.’συναλληλία.

235.Η Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδος και η επικύρωση αυτοκρατορικών διατάξεων.

Στην Ε' και ΣΤ' Οικουμ. Σύνοδο, λήφθηκαν αποφάσεις μόνο με δογματικό και όχι με νομοθετικό περιεχόμενο.Έτσι συγκροτήθηκε η Πενθέκτη Οικ. Σύν. Που θέσπισε 102 κανόνες-επικύρωσαν ουσιαστικά, ιουστινιάνειες διατάξεις,δηλ. αυτοκρατορικούς νόμους. Αιτία=λόγω συρρίκνωσης βυζαντινού κράτους στα εδάφη που δεν ανήκαν στην επικράτειά του δεν μπορούσαν να εφαρμοστούν βυζαντινοί νόμοι.

236.Επιδράσεις του κανονικού δικ στο ουσιαστικό δικ της εποχής των Ισαύρων.

Εποχή Ισαύρων-«Εκλογή»-ΟΧΙ διατάξεις εκκλησιαστικού περιεχομένου αλλά από τα μέρη που μιλάνε για οικογενειακό και κληρονομικό δικ φαίνεται η επίδραση της χριστιανικής διδασκαλίας.

ΟΡΓΑΝΑ ΑΠΟΝΟΜΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΚΑΤΑ ΥΣΤΕΡΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟ

282.Οι καθολικοί κριτές των ρωμαίων.

Λόγω πτώσης της νομικής επιστήμης οι αυτοκράτορες ενδιαφέρθηκαν για την απονομή της δικαιοσύνης.

-Με νεαρά του Ανδρόνικου Α'-12μελές δικαστήριο από κληρικούς και επισκοπικούς.(όχι μεγάλη επιτυχία)

Ανδρόνικος Γ'-καθολικούς κριτές Ρωμαίων.=αρχικά 4, ο ένας επίσκοπος και δικάζουν όλοι μαζί. Αργότερα και με μονομελή σύνθεση.

Ο Θεσμός διατηρείται μέχρι την Άλωση και εμφανίζονται και τοπικοί καθολικοί κριτές στις επαρχίες.

ΠΗΓΗ: siderisilias.pblogs.gr