ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ - ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΣ - ΤΑ ΟΡΓΑΝΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

ΤΟ ΕΚΛΟΓΙΚΟ ΣΩΜΑ

Επισκόπηση αρμοδιοτήτων

Ο λαός εκλέγει τη βουλή, τους αντιπροσώπους της Ελλάδος στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, τις αρχές της τοπικής αυτοδιοίκησης, αποφασίζει επί δημοψηφίσματος.

Η σύνθεση του εκλογικού σώματος

Είναι συλλογικό όργανο του κράτους και απαρτίζεται από τους πολίτες που έχουν το εκλογικό δικαίωμα. Ο νόμος δεν μπορεί να περιορίσει το εκλογικό δικαίωμα παρά μόνο αν δεν έχει συμπληρωθεί κατώτατο όριο ηλικίας ή για ανικανότητα δικαιοπραξίας ή ως συνέπεια αμετάκλητης ποινικής καταδίκης για ορισμένα εγκλήματα. Βάσει τούτων τα προσόντα του εκλογέα είναι το  μεν θετικά, να είναι έλληνας πολίτης και να έχει την εκλογική ηλικία τα δε αρνητικά, να μην είναι ανίκανος για δικαιοπραξία και να μην έχει καταδικασθεί για ορισμένα εγκλήματα.

Είναι αδιάφορο αν έχει αποκτήσει την ελληνική ιθαγένεια με γέννηση ή με πολιτογράφηση κλπ. Ο κοινός νομοθέτης έχει καθορίσει ως κατώτατο όριο πολιτικής ενηλικότητας το 18^ο έτος της ηλικίας το οποίο συμπληρώνεται την 1/1 του έτους των 18 γενεθλίων.

Η συνθήκη του Μάαστριχτ απέμεινε στους πολίτες των κρατών μελών της ευρωπαϊκής ένωσης όχι μόνο το δικαίωμα του εκλέγειν αλλά και το δικαίωμα του εκλέγεσθαι.

Η νομική φύση του εκλογικού δικαιώματος

Κατά μία αντίληψη η άσκηση ή μη του εκλογικού δικαιώματος εναπόκειται στη διάθεση του δικαιούχου. Κατά άλλη αντίληψη το εκλογικό δικαίωμα είναι αρμοδιότητα. Η αρμοδιότητα είναι δημόσια λειτουργία, που δεν επαφίεται στον δικαιούχο να την ασκεί ή να μην την ασκεί, ανάλογα με τη βούλησή του. Οι δύο αυτές αντιλήψεις έλκουν την καταγωγή τους από τη γαλλική επανάσταση. Το ελληνικό σύνταγμα συνδυάζει και τις δύο αυτές αντιλήψεις.

Ο πολίτης είναι ελεύθερος να εκφράσει την προτίμησή του υπέρ ενός συγκεκριμένου πολιτικού κλίματος, υπέρ ενός συγκεκριμένου υποψηφίου ή να μην εκφράσει καμία προτίμηση, ρίχνοντας λευκή ψήφο.

Οι αρμοδιότητες του εκλογικού σώματος

·            Η ανάδειξη της βουλής.

·            Η ανάδειξη των αντιπροσώπων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

·            Η ανάδειξη των αρχών των ΟΤΑ

·            Το δημοψήφισμα

Η ανάδειξη της βουλής

Οι συνταγματικές αρχές που διέπουν την ψήφο και την ψηφοφορία σύμφωνα με το άρθρο 51 και 52 Σ είναι:

·            Η αρχή της καθολικότητας. Καθολική είναι η ψήφος όταν ανήκει σε όλους τους ενήλικους έλληνες πολίτες χωρίς να απαιτούνται άλλα προσόντα ή ιδιότητες.

·            Η αρχή της ισότητας. Η αρχή της καθολικότητας της ψήφου απορρέει από την ισότητα των πολιτών, η οποία νοείται ως μαθηματική ισότητα, ως ισότητα κατ΄ αριθμόν.  Η  παράβαση της αρχής της ισότητας της ψήφου με νόθευση του εκλογικού αποτελέσματος (πολλαπλή ψήφος και ψηφοφορία) επισύρει ποινή φυλάκισης.

·            Η αρχή της αμεσότητας. Άμεση είναι η ψηφοφορία όταν ο εκλογέας εκλέγει τον βουλευτή απ΄ ευθείας και όχι όταν εκλέγει άλλους εκλογείς για να εκλέξουν αυτοί τον βουλευτή. Η άμεση ψηφοφορία ολοκληρώνεται σε μία φάση.  Η έμμεση σε δύο φάσεις, πρώτα εκλέγονται οι εκλέκτορες οι οποίοι στη συνέχεια εκλέγουν τους βουλευτές.

·            Η αρχή της μυστικότητας. Μυστική είναι η ψήφος όταν το περιεχόμενό της δεν δικαιούται να γνωρίζει κανείς άλλος εκτός από τον εκλογέα. Η μυστικότητα εξυπηρετεί τη γνησιότητα της εκλογής, αφού διασφαλίζει το ανεπηρέαστο του εκλογέα. Αντίθετα της μυστικής είναι η φανερή ψηφοφορία, η οποία τονώνει μεν το αίσθημα ευθύνης των εκλογέων, πλην όμως μειονεκτεί κατά το ότι διευκολύνει την άσκηση αθέμιτων επιρροών επ΄ αυτών και καταλήγει ενδεχομένως στη νόθευση του εκλογικού αποτελέσματος.

·            Η αρχή της προσωπικής ψηφοφορίας. Προσωπική είναι η ψήφος όταν δίδεται αυτοπροσώπως από τον ψηφοφόρο και όχι δι΄ αντιπροσώπου ή επιστολικώς.

·            Η αρχή της επιστολικής ψήφου. Εισήχθη με τη συνταγματική αναθεώρηση του 2001 για τους εκτός επικρατείας εκλογείς. Το άρθρο 51 παρ.4Σ ορίζει ότι νόμος που ψηφίζεται με την πλειοψηφία των 2/3 του όλου αριθμού των βουλευτών μπορεί να ορίζει τα σχετικά με την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος από τους εκλογείς που βρίσκονται έξω από την επικράτεια με επιστολική ψήφο ή με άλλο πρόσφορο μέσο. Ο νόμος αυτός δεν έχει θεσπιστεί ακόμη.

·            Η αρχή της ολικής ανανέωσης της βουλής. Με τις βουλευτικές εκλογές η βουλή αναδεικνύεται ολικώς και όχι τμηματικών. Βουλευτική έδρα που κενώνεται δεν συμπληρώνεται με αναπληρωματική εκλογή εφόσον οι κενές θέσεις δεν είναι περισσότερες από το 1/5 του όλου αριθμού των βουλευτών.

·            Η αρχή της ταυτόχρονης διενέργειας των εκλογών. Αποσκοπεί στην διασφάλιση της γνησιότητας της εκλογής, περιλαμβάνεται στο άρθρο 51 παρ.4Σ. Η αρχή αυτή κάμπτεται στην περίπτωση των εκτός επικρατείας εκλογέων που ασκούν το εκλογικό τους δικαίωμα με επιστολική ψήφο. Επίσης αν σε κάποιο εκλογικό τμήμα δεν διενεργήθηκαν οι εκλογές λόγω πχ ακραίων καιρικών φαινομένων τότε διενεργούνται την επόμενη Κυριακή.

·            Η αρχή της υποχρεωτικότητας της ψήφου.  Δεν εναπόκειται επομένως στη βούληση του ψηφοφόρου αν θα ασκήσει ή όχι το εκλογικό του δικαίωμα. Η κύρωση για φυλάκιση δεν ισχύει για άτομα πάνω από 70 ετών ή για εκλογείς που βρίσκονται σε απόσταση μεγαλύτερη των 200  χιλιομέτρων από το εκλογικό τους τμήμα. Οι κυρώσεις αυτές εφαρμόστηκαν σπανιότατα.

·            Η αρχή της γνησιότητας της ψηφοφορίας.  Η διάταξη δεν προστατεύει μόνο την ελεύθερη και ανόθευτη εκδήλωση της λαϊκής θέλησης αλλά και τον ελεύθερο και ανόθευτο σχηματισμό της, κυρίως δε αυτόν.

Η σύνθεση της βουλής

Η βουλή απαρτίζεται από 300 βουλευτές. Οι βουλευτές εκλέγονται σε εκλογικές περιφέρειες που καθορίζονται με νόμο. Οι εκλογικές περιφέρειες είναι γεωγραφικές ενότητες στις οποίες διαιρείται η χώρα. Ο νόμος ταυτίζει τις εκλογικές περιφέρειες με τους νομούς της χώρας.

Εκτός από τους βουλευτές των εκλογικών περιφερειών το Σύνταγμα προβλέπει και την κατηγορία των βουλευτών επικρατείας.

Ο θεσμός των βουλευτών επικρατείας εισήχθη για να διευκολύνει την ανάδειξη ως βουλευτών προσώπων διακεκριμένων στην κοινωνία, χωρίς σταυρό προτίμησης αλλά σε συνάρτηση με την εκλογική δύναμη του κόμματός τους.

Οι βουλευτές των εκλογικών περιφερειών αναδεικνύονται με βάση την προτίμηση των εκλογέων ενώ οι βουλευτές επικρατείας με βάση τη σειρά της αναγραφής του ονοματεπώνυμου τους στο ψηφοδέλτιο επικρατείας.

Σε κάθε εκλογική περιφέρεια εκλέγεται ένας συγκεκριμένος αριθμός βουλευτών, συνολικώς δε σε όλες τις εκλογικές περιφέρειες εκλέγονται 288 βουλευτές.

Ο πληθυσμός κάθε εκλογικής περιφέρειας διακρίνεται σε νόμιμο, πραγματικό και εκλογικό. Νόμιμος πληθυσμός είναι ο αριθμός των εγγεγραμμένων στ δημοτολόγια των δήμων και κοινοτήτων που περιλαμβάνονται στην εκλογική περιφέρεια. Πραγματικός πληθυσμός είναι ο αριθμός των κατοίκων κάθε εκλογικής περιφέρειας, ο οποίος λογικώς μεν μπορεί να ταυτίζεται με τον νόμιμο πληθυσμό, στην πραγματικότητα όμως είναι μικρότερος ή μεγαλύτερος από τον νόμιμο. Εκλογικός πληθυσμός είναι ο αριθμός των εγγεγραμμένων δημοτών στους εκλογικούς καταλόγους.

Η εκλογική διαδικασία

·            Η προκήρυξη των εκλογών

·            Η υποβολή υποψηφιοτήτων

·            Η ανακήρυξη των υποψηφίων

·            Η ανακήρυξη των συνδυασμών

·            Η γνωστοποίηση των υποψηφίων και των συνδυασμών

·            Η γνωστοποίηση του χρόνου και του τόπου της ψηφοφορίας

·            Η διεξαγωγή της ψηφοφορίας

·            Η διαλογή και η καταμέτρηση των ψήφων

·            Η παραχώρηση των εδρών

Η διενέργεια γενικών βουλευτικών εκλογών προκηρύσσεται με προεδρικό διάταγμα το οποίο προσυπογράφεται από το υπουργικό συμβούλιο. Η προεκλογική περίοδος αρχίζει την 12^η ημέρα πριν από τη λήξη της βουλευτικής περιόδου ή την ημέρα δημοσίευσης του διατάγματος της διάλυσης της βουλής. Οι προτάσεις υποψηφιοτήτων υποβάλλονται στον Πρόεδρο του κατά τόπο αρμόδιου Πρωτοδικείου, το αργότερο 9 ημέρες από την έναρξη της προεκλογικής περιόδου. Οι προτάσεις είναι έγγραφες και γίνεται με δικαστικό επιμελητή. Η ανακήρυξη των υποψηφίων γίνεται 10 ημέρες μετά την έναρξη της προεκλογικής περιόδου. Το Πρωτοδικείο εξετάζει τη νομιμότητα των προτάσεων υποψηφιοτήτων καθώς επίσης τα θετικά και αρνητικά προσόντα εκλογιμότητας. Οι ανακηρυχθέντες υποψήφιοι συμμετέχουν στις εκλογές είτε ως μεμονωμένοι είτε εν συνδυασμό. Οι συνδυασμοί είναι κατάλογοι στους οποίους αναγράφονται με αλφαβητική σειρά τα ονόματα των υποψηφίων των κομμάτων, των συνασπισμών κομμάτων και πλειόνων ανεξάρτητων σε κάθε εκλογική περιφέρεια. Οι συνδυασμοί αποτυπώνονται σε ψηφοδέλτια όπως και οι υποψηφιότητες των μεμονωμένων υποψηφίων. Η ψηφοφορία διεξάγεται ημέρα Κυριακή από 7 το πρωί έως 7 το βράδυ και σε καθένα από τα τμήματα ψηφίζουν περίπου οκτακόσιοι εκλογείς. Η ψηφοφορία διεξάγεται στα εκλογικά καταστήματα ενώπιων εφορευτικής επιτροπής. Η εφορευτική επιτροπή κάθε εκλογικού τμήματος αποτελείται από αντιπροσώπους της δικαστικής αρχής ως πρόεδρο, από 4 μέλη, εκλογείς της εκλογικής περιφέρειας και από τον γραμματέα που τηρεί τα πρακτικά. Τα μέλη κληρώνονται από το κατά τόπο Πρωτοδικείο. Για τη διεξαγωγή της ψηφοφορίας είναι απαραίτητο το εκλογικό υλικό, κυρίως η κάλπη, τα ψηφοδέλτια και οι φάκελοι, το βιβλίο πρακτικών, το πρωτόκολλο ψηφοφορίας και το βιβλίο διαλογής ψήφων. Κάθε εκλογέας προσερχόμενος υπόκειται σε αναγνώριση της ταυτότητάς του.  Μετά την κήρυξη του πέρατος της ψηφοφορίας η εφορευτική επιτροπή προβαίνει στη διαλογή και καταμέτρηση των ψήφων. Αν οι φάκελοι είναι περισσότεροι αφαιρούνται στην τύχη. Τα Πρωτοδικεία συντάσσουν τον πίνακα αποτελεσμάτων για κάθε εκλογική περιφέρεια, ο οποίος περιλαμβάνει τον αριθμό των εγγεγραμμένων εκλογέων, τον αριθμό των ψηφισάντων, τον αριθμό των εγκύρων ψηφοδελτίων, τον αριθμό των λευκών και τον αριθμό των άκυρων ψηφοδελτίων και τέλος την εκλογική δύναμη του κάθε συνδυασμού και του κάθε μεμονωμένου υποψηφίου. Η κατανομή των 300 βουλευτικών εδρών σε ολόκληρη την επικράτεια στα κόμματα.

Η Ε.Ν. ορίζει οι παραχωρούμενες έδρες στα κόμματα κλπ ανέρχονται σε 260. Οι υπόλοιπες 40 έδρες παραχωρούνται στο πρώτο σε εκλογική δύναμη κόμμα. Η εύνοια προς το πρώτο κόμμα αποσκοπεί στη δημιουργία σταθερής και βιώσιμης Κυβέρνησης.  Το εκλογικό σύστημα στη χώρα μας είναι αναλογική με ενίσχυση του πρώτου κόμματος (σύστημα ενισχυμένης αναλογικής).

Το ζήτημα της λευκής ψήφου

Η παραχώρηση των εδρών γίνεται βάσει των εγκύρων ψήφων. Οι άκυρες δεν συνυπολογίζονται. Άκυρες είναι οι ψήφοι που οφείλονται κατά βάση σε παραβίαση της μυστικότητας της ψήφου, είτε ηθελημένα είτε αθέλητα. Εκτός από τα έγκυρα και τα άκυρα ψηφοδέλτια η ΕΝ προβλέπει και λευκά. Η λευκή ψήφος είναι όμως έκφραση πολιτικής βούλησης, με την οποία αποδοκιμάζονται οι συγκεκριμένοι συνδυασμοί και οι υποψήφιοι βουλευτές. Δεν είναι αποχή από την ψηφοφορία αλλά συμμετοχή σε αυτή με αρνητικό περιεχόμενο. Η αποχή υποδηλώνει κατά βάση αδιαφορία, ενώ η λευκή ψήφος αποδοκιμασία. Είναι συνταγματικά επιτρεπτή αφού συνάγεται από την αρχή της ελεύθερης ψήφου οπότε η διανομή λευκού ψηφοδελτίου στους εκλογείς είναι συνταγματικά επιβεβλημένη. Ο κοινός νομοθέτης μετά την ΑΕΔ 12/2005 όρισε ότι τα λευκά ψηφοδέλτια δεν συμπεριλαμβάνονται στα έγκυρα.  Η ρύθμιση αυτή είναι αντισυνταγματική αφού ο συνυπολογισμός των λευκών στα έγκυρα απορρέει από τη συνταγματική αρχή της ισότητας της ψήφου.

Η ανάδειξη των αντιπροσώπων στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο

Οι αρχές που διέπουν την ψήφο και την ψηφοφορία είναι η αρχή της καθολικότητας, η αρχή της αμεσότητας, η αρχή της μυστικότητας, η αρχή της υποχρεωτικότητας της άσκησης του εκλογικού δικαιώματος και η αρχή της ταυτόχρονης διενέργειας της ψηφοφορίας. Εκτός από αυτές τις αρχές ισχύουν και η αρχή της ισότητας, η αρχή της προσωπικής ψήφου και η αρχή της γνησιότητας της ψηφοφορίας.

Η διαδικασία εδώ είναι παρεμφερείς με την ανάδειξη των βουλευτών της βουλής. Βασικές διαφορές είναι ότι εδώ η Ελλάς είναι μια εκλογική περιφέρεια, προτάσεις υποψηφιοτήτων εκτίθενται μόνο από κόμματα ή συνασπισμούς κομμάτων, οι συνδυασμοί είναι πάντα δεσμευμένοι, ο αριθμός των ευρωβουλευτών είναι 24 βάσει της Συνθήκης της Νίκαιας.

Η ανάδειξη των αρχών των ΟΤΑ

Οι ΟΤΑ είναι Α και Β βαθμού. Α βαθμού είναι οι δήμοι και οι κοινότητες και Β βαθμού είναι οι νομαρχιακές αυτοδιοικήσεις.

Το άρθρο 102 παρ.2 εδαφ.β Σ ορίζει ότι οι αρχές των ΟΤΑ εκλέγονται με καθολική και μυστική ψηφοφορία όπως νόμος ορίζει. Οι αρχές αυτές είναι τα δημοτικά, κοινοτικά και νομαρχιακά συμβούλια και οι δήμαρχοι, οι πρόεδροι των κοινοτήτων και οι νομάρχες.

Η διαδικασία ανάδειξης και εδώ είναι παρεμφερής με τη διαδικασία της ανάδειξης των βουλευτών της βουλής.

Το δημοψήφισμα

Με το δημοψήφισμα, το οποίο είναι θεσμός άμεσης δημοκρατίας, ο λαός νομοθετεί ή λαμβάνει πολιτικές αποφάσεις αντί της βουλής ή της κυβέρνησης.

Γνήσιο δημοψήφισμα είναι αυτό που το όργανο το οποίο το προκηρύσσει, αποσκοπεί στην ελεύθερη έκφραση του Λαού επί ενός συγκεκριμένου ερωτήματος.

Προσωπικό δημοψήφισμα είναι αυτό που το όργανο, το οποίο προκηρύσσει, αποσκοπεί στην επικύρωση εκ μέρους του Λαού μιας δικής του προειλημμένης απόφασης.

Αποφασιστικό είναι το δημοψήφισμα όταν η ετυμηγορία του Λαού είναι δεσμευτική ενώ συμβουλευτικό όταν δια αυτού εκφέρεται απλώς γνώμη.

Το δημοψήφισμα που προβλέπει το ισχύον σύνταγμα είναι γνήσιο και αποφασιστικό και προκηρύσσεται προαιρετικώς.

Ο ΠτΔ προκηρύσσει με διάταγμα δημοψήφισμα για κρίσιμα εθνικά θέματα ύστερα από απόφαση της απόλυτης πλειοψηφίας του όλου αριθμού των βουλευτών σύμφωνα με το άρθρο 44 παρ.2 Σ. Η διάταξη προβλέπει δύο περιπτώσεις, η πρώτη αφορά κρίσιμα εθνικά θέματα και η δεύτερη σοβαρά κοινωνικά ζητήματα. Και οι δύο έννοιες είναι αόριστες. Κρίσιμα εθνικά θέματα δεν είναι μόνο θέματα εξωτερικής αλλά και εσωτερικής πολιτικής και σοβαρά κοινωνικά ζητήματα μπορεί να είναι και κρίσιμα εθνικά θέματα. Στη πρώτη περίπτωση την πρωτοβουλία έχει το υπουργικό συμβούλιο ενώ στη δεύτερη η προκήρυξη δημοψηφίσματος συναρτάται με ψηφισθέν νομοσχέδιο.

Η ΒΟΥΛΗ

Νομοθετικές αρμοδιότητες

·            Αναθεωρεί το σύνταγμα

·            Ψηφίζει τον κανονισμό της

·            Ψηφίζει τους τυπικούς νόμους

·            Κυρώνει διεθνείς συνθήκες

·            Αποφασίζει τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος

·            Αποφασίζει τη θέση σε ισχύ του νόμου για την κατάσταση πολιορκίας και την αναστολή διατάξεων του συντάγματος

·            Παρέχει αμνηστία για πολιτικά εγκλήματα

Αρμοδιότητες κοινοβουλευτικού ελέγχου

Η βουλή ασκεί κοινοβουλευτικό έλεγχο στην κυβέρνηση με :

·            Ακροάσεις υπουργών, υφυπουργών, άλλων οργάνων

·            Ανακοινώσεις και δηλώσεις της κυβέρνησης προς τη βουλή

·            Συζητήσεις προ ημερησίας διατάξεως

·            Συζητήσεις με πρωτοβουλία βουλευτών

·            Αναφορές

·            Ερωτήσεις

·            Επίκαιρες ερωτήσεις

·            Αιτήσεις κατάθεσης εγγράφων

·            Επερωτήσεις

·            Επίκαιρες επερωτήσεις

·            Σύσταση εξεταστικών επιτροπών

·            Παροχή εμπιστοσύνης και έκφραση δυσπιστίας προς την κυβέρνηση

Η βουλή ασκεί επίσης κοινοβουλευτικό έλεγχο επί των ανεξάρτητων αρχών.

Διοικητικές αρμοδιότητες

·            Ψηφίζει τον προϋπολογισμό, τον απολογισμό και τον γενικό ισολογισμό του κράτους

·            Εγκρίνει τα προγράμματα οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης

·            Ψηφίζει τον προϋπολογισμό και τον απολογισμό της

·            Εκλέγει το Προεδρείο της

·            Εκλέγει τον ΠτΔ

·            Διαπιστώνει την αδυναμία του ΠτΔ να ασκήσει τα καθήκοντά του

·            Παρέχει τη συγκατάθεσή της στον ΠτΔ για την άπαξ ή δις αναστολή των εργασιών της περισσότερο από 30 ημέρες

·            Διαπιστώνει την αδυναμία του πρωθυπουργού να ασκήσει τα καθήκοντά του

Δικαστικές αρμοδιότητες

·            Ασκεί ποινική δίωξη κατά του ΠτΔ

·            Ασκεί ποινική δίωξη κατά των μελών της κυβέρνησης και υφυπουργών

·            Παρέχει άδεια για ποινική δίωξη βουλευτή για πράξεις που δεν σχετίζονται με τα βουλευτικά του καθήκοντα

·            Παρέχει άδεια για ποινική δίωξη βουλευτή για συκοφαντική δυσφήμιση, διαπραχθείσα κατά την άσκηση των καθηκόντων του

·            Παρέχει την συγκατάθεση της για απονομή χάρης από τον ΠτΔ σε καταδικασθέν μέλος της κυβέρνησης ή σε καταδικασθέντα υφυπουργό

Το δικαίωμα του εκλέγεσθαι – Τα θετικά και τα αρνητικά προσόντα εκλογιμότητας

·            Τα θετικά προσόντα εκλογιμότητας. Για να εκλεγεί κανείς βουλευτής πρέπει να έχει την ελληνική ιθαγένεια, τη νόμιμη ικανότητα του εκλέγειν δηλαδή το ενεργητικό εκλογικό δικαίωμα και τη συμπλήρωση του 25 έτους της ηλικίας του.

·            Τα αρνητικά προσόντα εκλογιμότητας. Το δικαίωμα του εκλέγεσθαι δεν τελεί μόνο υπό τα προαναφερθέντα θετικά προσόντα εκλογιμότητας αλλά και υπό ορισμένα αρνητικά.  Τα κωλύματα εκλογιμότητας είναι τυπικά. Από το κώλυμα εκλογιμότητας καταλαμβάνονται έμμισθοι δημόσιοι υπάλληλοι, άλλοι υπάλληλοι του δημοσίου, υπάλληλοι ΟΤΑ, έμμισθοι δημόσιοι λειτουργοί, υπηρετούντες στις ένοπλες δυνάμεις και στα σώματα ασφαλείας, αιρετά μονοπρόσωπα όργανα των ΟΤΑ, διοικητές, υποδιοικητές ή πρόεδροι ΔΣ ή διευθύνοντες σύμβουλοι ή εντεταλμένοι σύμβουλοι. Τα κωλύματα εκλογιμότητας αίρονται με παραίτηση. Εξαίρεση εισάγεται ως προς τους νομάρχες ακόμα και αν παραιτηθούν. Η άλλη εξαίρεση είναι οι στρατιωτικοί και οι πολιτικοί υπάλληλοι που έχουν αναλάβει  υποχρέωση παραμονής στην υπηρεσία για ορισμένο χρόνο.

Ο έλεγχος του κύρους των εκλογών είναι δικαστικός. Με απόφαση του ΑΕΔ ακυρώνεται η εκλογή βουλευτή που δεν είχε κάποιο από τα θετικά προσόντα ή ενέπιπτε σε κώλυμα.

Η οριστικοποίηση της εκλογής ταυτίζεται χρονικώς με την ανάληψη των βουλευτικών καθηκόντων.

Τα ασυμβίβαστα των βουλευτών

Με τον όρο ασυμβίβαστα νοούνται ιδιότητες, επαγγέλματα και έργα που απαγορεύονται στον βουλευτή. Ενώ τα κωλύματα εκλογιμότητας αποσκοπούν να αποτρέψουν την κτήση της βουλευτικής ιδιότητας από τα πρόσωπα που αναφέρονται στο άρθρο 56Σ, τα ασυμβίβαστα που εισάγει το άρθρο 57Σ αποσκοπούν να αποτρέψουν τον ήδη εκλεγέντα βουλευτή από την άσκηση επαγγέλματος ή έργου ή από τη διατήρηση ή την απόκτηση κάποιας ασυμβίβαστης ιδιότητας. Εξασφαλίζουν έτσι την ανεξαρτησία του βουλευτή, την αμερόληπτη άσκηση των βουλευτικών καθηκόντων του και τη διαφάνεια στον πολιτικό βίο.

Το άρθρο 57 Σ ορίζει ότι τα καθήκοντα του βουλευτή είναι ασυμβίβαστα με τα έργα ή την ιδιότητα του ιδιοκτήτη ή εταίρου ή μετόχου ή διοικητή ή διαχειριστή ή μέλους ΔΣ ή γενικού διευθυντή ή αναπληρωτών επιχείρησης η οποία αναλαμβάνει έργα ή μελέτες ή προμήθειες ή παρέχει υπηρεσίες στο Δημόσιο ή συνάπτει συμβάσεις ή απολαμβάνει ειδικών προνομίων ή κατέχει ή διαχειρίζεται ραδιοφωνικό ή τηλεοπτικό σταθμό ή εκδίδει εφημερίδα πανελλήνιας κυκλοφορίας ή ασκεί κατά παραχώρηση δημόσια υπηρεσία ή ΔΕΚΟ ή μισθώνει για εμπορικούς λόγους ακίνητα του δημοσίου.

Τα καθήκοντα του βουλευτή είναι επίσης ασυμβίβαστα με την άσκηση οποιουδήποτε επαγγέλματος.

Τα ασυμβίβαστα έχουν ως συνέπεια την έκπτωση του βουλευτή από το βουλευτικό αξίωμα. Αυτή αποφασίζεται από το ΑΕΔ.

Απώλεια βουλευτικού αξιώματος

·            Με τη λήξη της βουλευτικής περιόδου

·            Λόγω θανάτου

·            Παραίτησης

·            Ακύρωσης της εκλογής

·            Έκπτωσης

Η λήξη της βουλευτικής περιόδου μπορεί να είναι κανονική στην 4ετία ή πρόωρη. Η αναβίωση της βουλής γίνεται σε περίπτωση πολέμου, προκειμένου να διαπιστωθεί αδυναμία του ΠτΔ, προκειμένου να εγκριθεί διάταγμα για κατάσταση πολιορκίας.

Η παραίτηση του βουλευτή είναι δικαίωμά του. Η ακύρωση και η έκπτωση γίνεται μετά από απόφαση του ΑΕΔ.

Η νομική θέση των βουλευτών

·            Οι βουλευτές ως αντιπρόσωποι του έθνους. Δεν είναι όργανα του κράτους. Δεν έχουν αρμοδιότητες αλλά δικαιώματα και καθήκοντα. Αντιπροσωπεύουν το έθνος. Έχουν απεριόριστο το δικαίωμα της  γνώμης και της ψήφου κατά συνείδηση.

·            Οι βουλευτικές ασυλίες. Το σύνταγμα προβλέπει τρεις ασυλίες, το ανεύθυνο, το ακαταδίωκτο και το δικαίωμα άρνησης μαρτυρίας. Όντως δικαίωμα είναι το τρίτο, τα δύο πρώτα συγκροτούν αντικειμενικό δίκαιο. Το ανεύθυνο προβλέπεται στο άρθρο 61 παρ.1 και 2 Σ και λειτουργεί προς πάσα κατεύθυνση, είναι ποινικό, πειθαρχικό και πολιτικό. Έστω και αν η γνώμη ή η ψήφος είναι παράνομη πχ υβριστική ο βουλευτής δεν ευθύνεται και επομένως δεν καταδικάζεται σε ποινή (ποινικό ανεύθυνο), σε αποζημίωση (αστικό ανεύθυνο) ή σε πειθαρχική ποινή (πειθαρχικό ανεύθυνο) ούτε ανακαλείται ή υποχρεώνεται σε παραίτηση (πολιτικό ανεύθυνο).  Το ανεύθυνο δεν αίρει τον παράνομο χαρακτήρα της γνώμης ή της ψήφου. Απαλλάσσει τον βουλευτή από κάθε ευθύνη. Εξαίρεση από το ανεύθυνο η κατά την άσκηση των καθηκόντων του διάπραξη του εγκλήματος της συκοφαντικής δυσφήμισης διώκεται με έγκληση, ύστερα από άδεια της βουλής. Η χορήγηση της άδειας εκ μέρους της βουλής αίρει το ανεύθυνο ποινικά, αστικά και πειθαρχικά όχι όμως και πολιτικά δοθέντος ότι ο βουλευτής ουδέποτε ανακαλείται ή εξαναγκάζεται σε παραίτηση. Το ακαταδίωκτο του βουλευτή προβλέπεται στο άρθρο 62 Σ. Το ακαταδίωκτο προστατεύει τον βουλευτή από ποινικές διώξεις για οποιαδήποτε εγκλήματα, είτε σχετίζονται με την άσκηση των βουλευτικών του καθηκόντων είτε όχι. Η παραγραφή του εγκλήματος αναστέλλεται για όσο χρονικό διάστημα διαρκεί η προστασία του ακαταδίωκτου. Το ακαταδίωκτο αίρεται με άδεια της βουλής. Σύμφωνα με το άρθρο 61 παρ.3 Σ ο βουλευτής δεν έχει υποχρέωση μαρτυρίας για πληροφορίες που περιήλθαν σε αυτόν κατά την άσκηση των καθηκόντων του ούτε για τα πρόσωπα που του εμπιστεύθηκαν τις πληροφορίες ή στα οποία αυτός τις έδωσε. Είναι δικαίωμα του βουλευτή η άρνησης μαρτυρίας.

Η Ολομέλεια, το Τμήμα Διακοπής και οι Επιτροπές της Βουλής

Η Ολομέλεια συγκροτείται από το σύνολο των βουλευτών και λειτουργεί κατά τη διάρκεια των συνόδων της για την εκπλήρωση των ετησίων έργων της. Τα ετήσια έργα της δηλαδή οι αρμοδιότητές της είναι νομοθετικές, διοικητικές, δικαστικές και κοινοβουλευτικού ελέγχου. Οι διοικητικές και δικαστικές αρμοδιότητες της βουλής ασκούνται εν Ολομέλεια.

Το τμήμα διακοπής λειτουργεί υποχρεωτικά κατά το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί μεταξύ δύο τακτικών συνόδων της βουλής, από τη λήξη δηλαδή της πρώτης και την έναρξη της επόμενης. Η συνταγματική πρόβλεψή του έγινε για την προώθηση των νομοθετικών και ελεγκτικών αρμοδιοτήτων της βουλής όταν δεν βρίσκεται σε Ολομέλεια. Λειτουργεί κατά το διάστημα του θέρους, τον Ιούλιο, τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο.

Οι επιτροπές της βουλής που απαρτίζονται από 15 έως 50 βουλευτές λειτουργούν κατά τη διάρκεια της συνόδου της Ολομέλειας και της λειτουργίας του Τμήματος Διακοπής. Συνιστώνται για την αρτιότερη επιτέλεση του έργου της και για την εξειδίκευση των βουλευτών στα θέματα της αρμοδιότητάς τους.

Η βουλή στις αρχές κάθε τακτικής συνόδου συνιστά από τα μέλη της διαρκείς κοινοβουλευτικές επιτροπές για να εξετάζουν και να επεξεργάζονται τα σχέδια και τις προτάσεις νόμων που υποβάλλονται όπως ο ορίζει ο Κανονισμός της Βουλής.  Ο ΚτΒ προβλέπει έξι κοινοβουλευτικές επιτροπές (α) μορφωτικών υποθέσεων (β) εθνικής άμυνας και εξωτερικών υποθέσεων (γ) οικονομικών υποθέσεων (δ) κοινωνικών υποθέσεων (ε)δημόσιας διοίκησης, δημόσιας τάξης και δικαιοσύνης (στ) παραγωγής και εμπορίου. Οι διαρκείς κοινοβουλευτικές επιτροπές επεξεργάζονται σχέδια και προτάσεις νόμων που εμπίπτουν στην αρμοδιότητα διαφόρων υπουργείων. Η επεξεργασία αποσκοπεί στην αρτιότερη νομοθέτηση από τη βουλή.

Αν οι ανάγκες του νομοθετικού έργου της βουλής το επιβάλλουν ή αν αυτό κρίνεται αναγκαίο για την επεξεργασία  και εξέταση συγκεκριμένων νομοσχεδίων ή προτάσεων νόμων και το ζητήσει η κυβέρνηση, ο πρόεδρος της βουλής συνιστά ειδικές κοινοβουλευτικές επιτροπές για την επεξεργασία των σχεδίων και προτάσεων νόμων.

Η βουλευτική περίοδος και οι βουλευτικές σύνοδοι

Η θητεία της βουλής είναι 4ετής. Το 4ετές χρονικό διάστημα καλείται βουλευτική περίοδος.  Η βουλευτική περίοδος λήγει κανονικά με την παρέλευση του 4 έτους είτε πρόωρα με τη διάλυση της βουλής. Κατά τη κανονική λήξη διατάσσεται με προεδρικό διάταγμα που προσυπογράφεται από το υπουργικό συμβούλιο η διενέργεια βουλευτικών εκλογών μέσα σε 30 ημέρες και η σύγκλησης της νέας βουλής μέσα σε άλλες 30 ημέρες από αυτές. Η πρόωρη λήξη της βουλευτικής περιόδου επέρχεται με το διάταγμα διάλυσης της βουλής, το οποίο προσυπογράφεται από τον πρωθυπουργό και πρέπει να περιλαμβάνει  συγχρόνως την προκήρυξη εκλογών μέσα σε 30 ημέρες και την σύγκλιση της νέας βουλής μέσα σε άλλες 30 ημέρες από τις εκλογές.

Η βουλευτική περίοδος παρατείνεται σε περίοδο πολέμου, καθ΄ όλη τη διάρκειά του. Αν η βουλή έχει διαλυθεί, η διενέργεια εκλογών αναστέλλεται, η δε διαλυθείσα βουλή αναβιώνει και λειτουργεί ώσπου τελειώσει ο πόλεμος.

Η βουλή δε λειτουργεί καθ΄ όλο το χρονικό διάστημα της βουλευτικής περιόδου. Λειτουργεί κατά συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα, τα οποία καλούνται σύνοδοι. Οι σύνοδοι είναι τακτικές, έκτακτες και ειδικές. Αν η βουλή δεν βρίσκεται σε τακτική ή έκτακτη σύνοδο χαρακτηρίζεται απούσα οπότε μπορεί να συγκληθεί σε ειδική σύνοδο. Εν απουσία της βουλής λειτουργεί το τμήμα διακοπής.

Η πρώτη τακτική σύνοδος δεν συνέρχεται αυτοδικαίως ενώ οι άλλες συνέρχονται αυτοδικαίως εκτός αν ο ΠτΔ τη συγκαλέσει νωρίτερα. Η διάρκεια κάθε τακτικής συνόδου είναι τουλάχιστο πέντε μηνών. Ο ΠτΔ μπορεί να αναστείλει τις εργασίες της τακτικής συνόδου και αποσκοπεί στην πρόσκαιρη ανακούφιση της κυβέρνησης από μία οχληρή βουλή. Η αναστολή των εργασιών της βουλής με προεδρικό διάταγμα χρειάζεται την προσυπογραφή του υπουργικού συμβουλίου.  Το χρονικό διάστημα της αναστολής δεν συνυπολογίζεται στο ελάχιστο διάστημα διαρκείας της τακτικής συνόδου.  Κατά τη διάρκεια που η βουλή δεν βρίσκεται σε σύνοδο είτε λόγω λήξης της συνόδου είτε αναστολής λειτουργεί το τμήμα διακοπής της βουλής.

Έκτακτη σύνοδος είναι η συγκαλούμενη από τον ΠτΔ με διάταγμα για να επιληφθεί των θεμάτων που περιλαμβάνονται σε αυτό.  Κατά τη διάρκειά της δεν μπορεί να εγκρίνει τον προϋπολογισμό του επόμενου έτους ή να ψηφίσει τον ειδικό νόμο για τη διοίκηση των εσόδων και εξόδων του κράτους. Η λήξη της γίνεται από τον ΠτΔ με διάταγμα που προσυπογράφεται από το υπουργικό συμβούλιο. Η διάρκειά της δεν ρυθμίζεται από το Σύνταγμα.

Ειδική σύνοδος είναι εκείνη κατά την οποία η βουλή μη ευρισκόμενη σε τακτική ή έκτακτη σύνοδο συνέρχεται υποχρεωτικά για την άσκηση συγκεκριμένης αρμοδιότητάς της. Λήγει μόλις περατώσει την αρμοδιότητά της με έκδοση προεδρικού διατάγματος ή πράξης υπουργικού συμβουλίου.

Η τακτική νομοθετική διαδικασία

Η βουλή και η κυβέρνηση δεν έχουν δικαιώματα αλλά αρμοδιότητες. Με τον όρο πρόταση νόμου υποδηλώνεται η προέλευση της νομοθετικής πρωτοβουλίας από τη βουλή και μόνο. Η προέλευσή της από την κυβέρνηση υποδηλώνεται με τον όρο σχέδιο νόμο (νομοσχέδιο). Η διάκριση αυτή γίνεται από το Σύνταγμα και από τον ΚτΒ. Ως βουλή νοείται και μόνο ένας βουλευτής. Ως κυβέρνηση νοείται και ένας μόνο υπουργός εφόσον το νομοσχέδιο εμπίπτει στην σφαίρα της αποκλειστικής αρμοδιότητας του υπουργείου του.

Η νομοθετική πρωτοβουλία περιορίζεται στη βουλή και στην κυβέρνηση. Η νομοθετική πρωτοβουλία του βουλευτή περιορίζεται από τις διατάξεις του άρθρου 73 Σ οι οποίες απαγορεύουν την κατάθεση ορισμένων προτάσεων νόμων όπως (α) απονομή συντάξεων δημοσίων υπαλλήλων  εισάγονται στη βουλή μόνο ως νομοσχέδια από τον Υπουργό Οικονομικών (β) απονέμοντα μισθούς, οφέλη ή συντάξεις εισάγονται στη βουλή ως νομοσχέδια εφόσον συνεπάγονται δαπάνες ή ελάττωση των εσόδων του δημοσίου και (γ) τοπικοί ή ειδικοί φόροι ή βάρη επιβάλλονται μόνο βάσει νόμου με πρωτοβουλία της κυβέρνησης.

Κάθε νομοσχέδιο ή πρόταση νόμου συνοδεύεται υποχρεωτικά από αιτιολογική έκθεση η οποία περιέχει τους λόγους και τους σκοπούς των προτεινόμενων ρυθμίσεων.  Επίσης κάθε νομοσχέδιο ή πρόταση νόμου που συνεπάγεται επιβάρυνση του προϋπολογισμού πρέπει να συνοδεύεται από έκθεση του Γενικού Λογιστηρίου του κράτους που καθορίζει τη δαπάνη και από ειδική έκθεση του Υπουργού Οικονομικών. Τέλος τα νομοσχέδια για συντάξεις πρέπει να συνοδεύονται από γνωμοδότηση του Ελεγκτικού Συνεδρίου. Τα σχέδια και οι προτάσεις νόμων κατατίθενται στη βουλή εγγράφως.

Τέλος, στα σχέδια και στις προτάσεις νόμων επιτρέπεται η υποβολή τροπολογιών με τις οποίες ασκείται επίσης νομοθετική πρωτοβουλία.

Ο Πρόεδρος παραπέμπει τα κατατεθέντα σχέδια και τις κατατεθείσες προτάσεις νόμων στην αρμόδια Διαρκή Κοινοβουλευτική Επιτροπή. Η Διαρκής Κοινοβουλευτική Επιτροπή συζητεί, εξετάζει και επεξεργάζεται το σχέδιο ή την πρόταση του νόμου σε πέντε το πολύ συνεδριάσεις και περατώνει το έργο της, συντάσσοντας έκθεση, την οποία υποβάλλει στη βουλή.

Οι τροποποιήσεις του σχεδίου ή της πρότασης νόμου γίνονται βάσει προτάσεων βουλευτών ή υπουργών είτε κατά συζήτηση είτε και πριν από αυτή με την κατάθεση γραπτών τροπολογιών ή προσθηκών.

Τροπολογία είναι η πρόταση βουλευτή ή υπουργού σε κατατεθέν νομοσχέδιο ή σε κατατεθείσα πρόταση νόμου η οποία έχει διαφορετικό περιεχόμενο από το περιεχόμενο συγκεκριμένης διάταξης του αρχικού νομοσχεδίου ή της αρχικής πρότασης νόμου και προτείνεται αντ΄ αυτής.

Προσθήκη είναι η πρόταση βουλευτή ή υπουργού σε κατατεθέν νομοσχέδιο ή σε κατατεθείσα πρόταση νόμου, με την οποία προστίθενται νέες ρυθμίσεις, επί πλέον των περιλαμβανομένων στο αρχικό σχέδιο ή στην αρχική πρόταση νόμου.

Μετά την υποβολή της έκθεσης της αρμόδιας Διαρκούς Κοινοβουλευτικής Επιτροπής ή την πάροδο άπρακτης ταχθείσης σε αυτήν από τον πρόεδρος της βουλής προθεσμίας τα νομοσχέδια και οι προτάσεις νόμων εγγράφονται στην ημερήσια διάταξη της βουλής. Η συζήτησή τους γίνεται τουλάχιστον μετά 3ήμερο. Η  συζήτηση και η ψήφιση γίνεται μία φορά καταρχήν, μία κατά άρθρο και μία στο σύνολο.

Έκδοση είναι η πιστοποίηση εκ μέρους του ΠτΔ ότι το συγκεκριμένο νομοθετικό κείμενο είναι το γνήσιο κείμενο που ψήφισε η βουλή καθώς και ότι τηρήθηκε από αυτήν η συνταγματικά επιβαλλόμενη διαδικασία για την ψήφισή του.

Δημοσίευση είναι η εντολή του ΠτΔ προς τον υπουργό δικαιοσύνης να καταχωρήσει το κείμενο στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης για να λάβει υπόσταση δηλαδή ισχύ.

Ερωτήσεις, επίκαιρες ερωτήσεις, αιτήσεις κατάθεσης εγγράφων, επερωτήσεις, επίκαιρες επερωτήσεις

·            Οι ερωτήσεις υποβάλλονται από βουλευτές. Είναι γραπτές και αφορούν οποιαδήποτε δημόσια υπόθεση. Απευθύνονται στους αρμόδιους υπουργούς και αποβλέπουν στην ενημέρωση ή πληροφόρηση αν κάποιο περιστατικό αληθεύει ή τι μέτρα προτίθεται να λάβει η κυβέρνηση σε σχέση με κάποιο ζήτημα.

·            Οι επίκαιρες ερωτήσεις υποβάλλονται από βουλευτές. Είναι γραπτές και αφορούν θέματα άμεσης επικαιρότητας. Απευθύνονται στον πρωθυπουργό ή στους αρμόδιους υπουργούς. Δεν απαντώνται γραπτώς αλλά συζητούνται.  Ο πρωθυπουργούς είναι υποχρεωμένος να απαντήσει σε δύο τουλάχιστον επίκαιρες ερωτήσεις.

·            Οι βουλευτές έχουν δικαίωμα να ζητούν από τους αρμόδιους υπουργούς εγγράφως την κατάθεση εγγράφων που σχετίζονται με οποιαδήποτε δημόσια υπόθεση.

·            Οι βουλευτές έχουν δικαίωμα να υποβάλλουν επερωτήσεις στους υπουργούς αν κρίνουν ότι η απάντηση που δόθηκε σε ερώτησή τους ήταν ανεπαρκής.

·            Επίκαιρες επερωτήσεις είναι οι αιτιάσεις βουλευτών για πράξεις ή παραλείψεις της κυβέρνησης εφόσον αφορούν θέματα άμεσης επικαιρότητας.

Λήξη της θητείας της βουλής

Η θητεία λήγει κανονικά με την πάροδο της 4ετίας για την οποία εξελέγη. Τη διάλυση της βουλής προβλέπει το σύνταγμα.  Γίνεται με προεδρικό διάταγμα. Το διάταγμα διάλυσης της βουλής εκδίδεται στις εξής περιπτώσεις :

·            Όταν η βουλή αδυνατεί να εκλέξει ΠτΔ

·            Όταν έχουν παραιτηθεί ή και καταψηφισθεί από τη βουλή δύο κυβερνήσεις και η σύνθεσή της δεν εξασφαλίζει κυβερνητική σταθερότητα

·            Όταν η κυβέρνηση που έχει την εμπιστοσύνη της βουλής προτείνει τη διάλυση της βουλής γι ανανέωση της λαϊκής εντολής προκειμένου να αντιμετωπισθεί εθνικό θέμα εξαιρετικής σημασίας

·            Όταν είναι αδύνατος ο σχηματισμός πολιτικής κυβέρνησης

·            Όταν ο πρωθυπουργός που δεν είναι αρχηγός κόμματος της απόλυτης πλειοψηφίας στη βουλή, παραιτηθεί ή πεθάνει ή αδυνατεί για λόγους υγείας να ασκεί τα καθήκοντά του και στη συνέχεια διαπιστωθεί ότι ο σχηματισμός πολιτικής κυβέρνησης είναι αδύνατος

Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ

Η σύνθεση της κυβέρνησης

Η κυβέρνηση αποτελείται από τον πρωθυπουργό και τους υπουργούς. Όλοι οι υπουργοί κλπ διορίζονται από τον ΠτΔ με πρόταση του πρωθυπουργού.

Οι αντιπρόεδροι της κυβέρνησης, τις αρμοδιότητες των οποίων ορίζει ο πρωθυπουργός είναι συγχρόνως και υπουργοί όχι όμως και αναπληρωτές υπουργοί ούτε υπουργοί χωρίς χαρτοφυλάκιο ή υφυπουργοί.

Οι υπουργοί προΐστανται όλων των υπηρεσιών που υπάγονται στο Υπουργείο τους και εποπτεύουν και συντονίζουν τις ενέργειες των υφυπουργών.

Οι υφυπουργοί ασκούν τις αρμοδιότητες που τους αναθέτουν με κοινή απόφαση ο Πρωθυπουργός και ο οικείος Υπουργός.

Οι αναπληρωτές υπουργοί διορίζεται είτε σε θέση που εντάσσεται σε Υπουργείο είτε παρά τω Πρωθυπουργώ.

Το ίδιο ισχύει και για τους Υπουργούς χωρίς χαρτοφυλάκιο.

Οι μόνιμοι υπηρεσιακοί Υφυπουργοί είναι ανώτατοι δημόσιοι υπάλληλοι που προΐστανται όλων των υπηρεσιών του Υπουργείου, μετά τον υφυπουργό και τον (πολιτικό) υφυπουργό.

Προσόντα των μελών της κυβέρνησης και των υφυπουργών

Τα θετικά προσόντα είναι η ελληνική ιθαγένεια, η συμπλήρωση του 25 έτους της ηλικίας και η νόμιμη ικανότητα του εκλέγειν.

Για την επιτέλεση του έργου τους τα μέλη της κυβέρνησης και οι υφυπουργοί αφού έχουν πλήρες επαγγελματικό ασυμβίβαστο, λαμβάνουν αποζημίωση ίση με τη βουλευτική αποζημίωση και έξοδα παράστασης. Η βουλευτική αποζημίωση ισούται με τις αποδοχές του Προέδρου του Αρείου Πάγου.

Η ανάδειξη του πρωθυπουργού και της κυβέρνησης

Η ανάδειξη της κυβέρνησης ρυθμίζεται από τα άρθρα 37 και 84 Σ. Το άρθρο 37 ρυθμίζει τα του διορισμού της, το δε άρθρο 84 τα της ψήφου εμπιστοσύνης της βουλής με την οποία ολοκληρώνεται η ανάδειξή της.

Ο πρωθυπουργός διορίζεται από τον ΠτΔ.  Ως τυπική νομική πράξη ο διορισμός του πρωθυπουργού περιβάλλεται τον τύπο του διατάγματος και δημοσιεύεται στο ΦΕΚ. Προσυπογραφή του διατάγματος δεν απαιτείται διότι ο μεν απερχόμενος πρωθυπουργός ενδέχεται να αρνηθεί, ο δε διοριζόμενος διότι δε δύναται, αφού η προσυπογραφή προϋποθέτει την ιδιότητα του κρατικού οργάνου, η οποία αποκτάται με τη δημοσίευση του διορισμού στο ΦΕΚ.

Οι υπουργοί διορίζονται από τον ΠτΔ με δεύτερο διάταγμα ύστερα από πρόταση του πρωθυπουργού. Η έκδοση δύο διαταγμάτων είναι υποχρεωτική. Η συγχώνευσή τους σε ένα δεν επιτρέπεται.

Πρωθυπουργός διορίζεται ο αρχηγός του κόμματος που διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών. Αν κανένα κόμμα δεν διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία, ο ΠτΔ παρέχει στον αρχηγό του κόμματος που διαθέτει τη σχετική πλειοψηφία διερευνητική εντολή για να διακριβωθεί η δυνατότητα σχηματισμού κυβέρνησης που να απολαμβάνει την εμπιστοσύνη της βουλής. Αν δεν διαπιστωθεί αυτή η δυνατότητα, ο ΠτΔ παρέχει διερευνητική εντολή στο δεύτερο κόμμα και αν δεν τελεσφορήσει και αυτή, ο ΠτΔ δίνει διερευνητική εντολή στον αρχηγό του τρίτου κόμματος. Κάθε διερευνητική εντολή διαρκεί τρεις ημέρες. Αν οι διερευνητικές εντολές δεν τελεσφορήσουν, ο ΠτΔ καλεί τους αρχηγούς των κομμάτων και αν επιβεβαιωθεί η αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης που να έχει την εμπιστοσύνη της βουλής επιδιώκει τον σχηματισμό κυβέρνησης από όλα τα κόμματα της βουλής για τη διενέργεια εκλογών και σε περίπτωση αποτυχίας αναθέτει στον Πρόεδρο του ΣτΕ ή του Αρείου Πάγου ή του Ελεγκτικού Συνεδρίου το σχηματισμό κυβέρνησης όσον το δυνατό ευρύτερης αποδοχής για να διενεργήσει εκλογές και διαλύει τη βουλή.

Απόλυτη πλειοψηφία υπάρχει όταν ο αριθμός των εδρών του πρώτου σε δύναμη εδρών κόμμα είναι μεγαλύτερος από τον αριθμό όλων των υπολοίπων εδρών που ανήκουν σε άλλα κόμματα ή σε ανεξάρτητους βουλευτές. Η απόλυτη πλειοψηφία είναι 151 βουλευτές.

Σχετική πλειοψηφία υπάρχει όταν το πρώτο σε δύναμη εδρών κόμμα    διαθέτει μεν περισσότερες έδρες από το δεύτερο αλλά οι έδρες του είναι λιγότερες από 151.

Ο πρωθυπουργός που θα διοριστεί μπορεί να είναι βουλευτής είτε εξωκοινοβουλευτικός.

Η αναπλήρωση του πρωθυπουργού

Κατά το άρθρο 81 πα.5 Σ ο θεσμός της αναπλήρωσης του πρωθυπουργού είναι προσωρινός, τον πρωθυπουργό αναπληρώνει ο αντιπρόεδρος σύμφωνα με την τάξη του προβαδίσματος, αν δεν υπάρχει αντιπρόεδρος, ο πρωθυπουργός ορίζει ως αναπληρωτή του έναν από τους υπουργούς αυτόν που προηγείται των υπουργών, αν ο πρωθυπουργός δεν έχει ορίσει τον αναπληρωτή του, τότε αναπληρώνεται από τον υπουργό που  έχει το προβάδισμα με βάση την τάξη των υπουργών.

Η απαλλαγή της κυβέρνησης από τα καθήκοντά της

Η κυβέρνηση οφείλει μόλις λήξει η βουλευτική περίοδος να προκαλέσει το διάταγμα διενέργειας των γενικών βουλευτικών εκλογών. Μετά την ανάδειξη της νέας βουλής και πριν τον διορισμό του νέου πρωθυπουργού η υπηρετούσα κυβέρνηση οφείλει να παραιτηθεί.

Η κυβέρνηση μπορεί να παραιτηθεί και για άλλους λόγους όπως αν καταψηφιστεί από τη βουλή.

Η αντικατάσταση του πρωθυπουργού

Αν ο πρωθυπουργός παραιτηθεί, εκλείψει ή αδυνατεί για λόγους υγείας να ασκήσει τα καθήκοντά του, ο ΠτΔ διορίζει πρωθυπουργό αυτόν που προτείνει η κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος που ανήκει ο απερχόμενος πρωθυπουργός εφόσον διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών. Η πρόταση γίνεται το αργότερο σε 3 ημέρες από την παραίτηση ή την έκλειψη του  πρωθυπουργού ή την διαπίστωση της αδυναμίας του να ασκήσει τα καθήκοντά του.

Μέχρι να διοριστεί πρωθυπουργός τα καθήκοντά του ασκεί ο πρώτος κατά σειρά αντιπρόεδρος και εφόσον δεν έχουν διοριστεί αντιπρόεδροι ο πρώτος κατά σειρά υπουργός.

Στην περίπτωση παραίτησης ή θανάτου του πρωθυπουργού πρέπει να ακολουθηθεί η διαδικασία των διερευνητικών εντολών. Σε περίπτωση αδυναμίας για λόγους υγείας η πρόταση πρέπει να υποβληθεί στη βουλή από τα 2/5 του όλου αριθμού των βουλευτών.

Αρμοδιότητες κυβέρνησης

Κατά το άρθρο 82 παρ.1 Σ η κυβέρνηση ως συλλογικό όργανο καθορίζει και κατευθύνει τη γενική πολιτική της χώρας, σύμφωνα με τους ορισμούς του συντάγματος και των νόμων.

Εκτός από τον καθορισμό της γενικής πολιτικής η κυβέρνηση έχει νομοθετικές (όπως έκδοση πράξεων νομοθετικού περιεχομένου), διοικητικές (όπως να διοικεί τις ένοπλες δυνάμεις), ρυθμιστικές (όπως προσυπογράφει διατάγματα του ΠτΔ), δικαστικές (όπως ασκεί δικαστικές αρμοδιότητες του ΠτΔ όταν τον αναπληρώνει) και αρμοδιότητες διεθνούς παραστάτη.

Εκτός από τις αρμοδιότητες από το σύνταγμα, η κυβέρνηση έχει και όσες αρμοδιότητες της απονέμονται από τυπικούς νόμους. Αυτές μπορεί να είναι νομοθετικές ή διοικητικές.

Ευθύνη της κυβέρνησης και των μελών της

Η ευθύνη είναι τριών ειδών, κοινοβουλευτική, ποινική ή αστική. Πειθαρχική δεν υπέχουν διότι βρίσκονται στην κορυφή της ιεραρχίας της εκτελεστικής εξουσίας. Η κοινοβουλευτική είναι συλλογική ή ατομική. Η ποινική και η αστική είναι ατομική.

Σύμφωνα με το άρθρο 85 Σ τα μέλη του υπουργικού συμβουλίου και υφυπουργών είναι συλλογικώς υπεύθυνοι για τη γενική πολιτική της κυβέρνησης και καθένας από αυτούς για τις πράξεις ή παραλείψεις της αρμοδιότητάς τους, σύμφωνα με τις διατάξεις των νόμων για την ευθύνη των Υπουργών.

Στο άρθρο 86Σ ρυθμίζεται η ποινική ευθύνη των μελών της κυβέρνησης και υφυπουργών όπου σύμφωνα με την διάταξη αυτή μόνο η βουλή έχει την αρμοδιότητα να ασκήσει ποινική δίωξη.

Οι Υπουργοί φέρουν πλήρη αστική ευθύνη για τις ζημιογόνες ενέργειές τους που είναι άσχετες με τα καθήκοντά τους.

Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

Προσόντα εκλογιμότητας

Τα προσόντα εκλογιμότητας είναι η ελληνική ιθαγένεια που πρέπει να έχει αποκτηθεί πέντε χρόνια πριν την εκλογή, η καταγωγή από έλληνα ή ελληνίδα, η συμπλήρωση των 40 ετών της ηλικίας και η νόμιμη ικανότητα του εκλέγειν.

Τα κωλύματα εκλογιμότητας

Το άρθρο 30 παρ.5 Σ ορίζει ότι επανεκλογή του ίδιου προσώπου επιτρέπεται μία φορά μόνο. Η δε ερμηνευτική δήλωση υπό το άρθρο 32 ορίζει ότι ΠτΔ που παραιτείται πριν τη λήξη της θητείας του δεν μπορεί να λάβει μέρος στην εκλογή που επακολουθεί εξαιτίας της παραίτησής του.

Διαδικασία εκλογής

Η εκλογή του ΠτΔ γίνεται από τη βουλή σε ειδική συνεδρίαση, την οποία συγκαλεί ο Πρόεδρος της βουλής. Η βουλή εκλέγει τον ΠτΔ είτε βρίσκεται σε τακτική είτε σε έκτακτη σύνοδο. Αν δεν βρίσκεται σε τακτική ή σε έκτακτη σύνοδο συγκαλείται ειδικής σύνοδος. Αν η βουλή διαλυθεί η εκλογή αναβάλλεται έως ότου αναδειχθεί η νέα βουλή για να προβεί αυτή στην εκλογή εντός των προθεσμιών.

Προτάσεις υποψηφιοτήτων υποβάλλουν μόνο οι κοινοβουλευτικές ομάδες.  Δεν προηγείται συζήτηση. Προστατεύεται έτσι το κύρος των προς εκλογή προσώπων. Η ψηφοφορία είναι φανερή και ονομαστική ύστερα από την αναθεώρηση του 1986.

Η απαιτούμενη πλειοψηφία για την ανάδειξη του ΠτΔ είναι τα 2/3 του όλου αριθμού των βουλευτών (1^η ψηφοφορία). Αν δεν επιτευχθεί, η ψηφοφορία επαναλαμβάνεται μετά από 5 ημέρες, οπότε απαιτείται η ίδια πλειοψηφία 2/3 (2^η πλειοψηφία). Αν πάλι δεν επιτευχθεί, η ψηφοφορία επαναλαμβάνεται σε 5 ημέρες οπότε απαιτείται η πλειοψηφία των 3/5 του όλου αριθμού των βουλευτών (3^η ψηφοφορία). Αν δεν επιτευχθεί, διαλύεται η βουλή στις επόμενες 10 ημέρες και προκηρύσσονται εκλογές για ανάδειξη νέας βουλής. Η νέα βουλή εκλέγει τον ΠτΔ με την πλειοψηφία των 3/5 του όλου αριθμού των βουλευτών (1^η ψηφοφορία 2^ης φάσης). Αν δεν επιτευχθεί, η ψηφοφορία επαναλαμβάνεται μετά 5 ημερών όπου απαιτείται η απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών 151 (2^η ψηφοφορία 2^ης φάσης). Αν και αυτή δεν επιτευχθεί, μετά από 5 μέρες ΠτΔ εκλέγεται ο συγκεντρώσας τη σχετική πλειοψηφία (3^η ψηφοφορία 2^ης φάσης).

Οι υποψήφιοι της 2^ης ψηφοφορίας μπορεί να είναι άλλοι υποψήφιοι.

Η εκλογή του ΠτΔ είναι δικαστικώς ανέλεγκτη ως «κυβερνητική πράξη».

Τα ασυμβίβαστα του ΠτΔ

Κατά το άρθρο 30 παρ.2 Σ το αξίωμα του ΠτΔ είναι ασυμβίβαστο με οποιοδήποτε άλλο αξίωμα, θέση ή έργο. Έργο είναι και η μελέτη και συγγραφή, η καλλιτεχνική δημιουργία κλπ.

Όρκος και θητεία ΠτΔ

Η θητεία του ΠτΔ είναι 5ετης και πάντοτε πλήρης. Αρχίζει από την ορκωμοσία του. Είναι συνεχές όργανο του κράτους και πριν την ανάληψη των καθηκόντων του δίνει ενώπιον της βουλής όρκο τήρησης του Συντάγματος και των νόμων. Ο τύπος του όρκου είναι θρησκευτικός και χριστιανικός αφού δίδεται με επίκληση της Αγίας Τριάδας.

Η θητεία του ΠτΔ παρατείνεται σε περίπτωση πολέμου μέχρι τη λήξη του και στην περίπτωση καθυστέρησης της εκλογής του νέου ΠτΔ μέχρι την ανάδειξή του.

Αν η αδυναμία το ΠτΔ ξεπεράσει τις 30 ημέρες συγκαλείται υποχρεωτικά η βουλή για να αποφασίσει αν τίθεται θέμα εκλογής νέου ΠτΔ.

Αναπλήρωση ΠτΔ

Η αναπλήρωση είναι πάντοτε προσωρινή και αυτοδίκαια. Στη περίπτωση παραίτησης ή θανάτου συγκαλείται η βουλή εντός 10 ημερών για την εκλογή νέου ΠτΔ. Ο αναπληρωτής ΠτΔ δεν μπορεί να διαλύσει τη βουλή εκτός αν δεν επιτευχθεί η ανάδειξη νέου προέδρου, ούτε να παύσει τη κυβέρνηση ούτε να προσφύγει σε δημοψήφισμα.

Σύμφωνα με το άρθρο 34 Σ τον ΠτΔ όταν απουσιάζει στο εξωτερικό περισσότερο από 10 μέρες, αν πεθάνει, παραιτηθεί, κηρυχθεί έκπτωτος ή αν κωλύεται για οποιοδήποτε λόγο να ασκήσει τα καθήκοντά του τον αναπληρώνει προσωρινά ο πρόεδρος της βουλής, αν δεν υπάρχει βουλή, ο πρόεδρος της τελευταίας βουλής, αν αυτός αρνείται ή δεν υπάρχει, η κυβέρνηση συλλογικά.

Νομοθετικές αρμοδιότητες ΠτΔ

·            Αναπομπή νόμων στη βουλή

·            Έκδοση κανονιστικών διαταγμάτων εν γένει

·            Έκδοση του κανονιστικού διατάγματος για τον καθορισμό των βουλευτών των εκλογικών περιφερειών

·            Έκδοση πράξεων νομοθετικού περιεχομένου

·            Προκήρυξη δημοψηφίσματος

·            Κήρυξη της χώρας σε κατάσταση πολιορκίας, σε περίπτωση αδυναμίας έγκαιρης σύγκλησης της βουλής

Διοικητικές αρμοδιότητες ΠτΔ

·            Έκδοση και δημοσίευση των νόμων

·            Δημοσίευση της απόφασης της βουλής για την κήρυξη της χώρας σε κατάσταση πολιορκίας

·            Η αρχηγία των ενόπλων δυνάμεων – η απονομή βαθμών

·            Διορισμός και παύση των δημοσίων υπαλλήλων

·            Απονομή παρασήμων

Ρυθμιστικές αρμοδιότητες ΠτΔ

·            Ο διορισμός της κυβέρνησης και η απαλλαγής της

·            Η σύγκληση της βουλής σε σύνοδο

·            Η κήρυξη της έναρξης και της λήξης των εργασιών της βουλής

·            Η αναστολή των εργασιών της βουλής

·            Η διάλυση της βουλής

·            Η έκδοση διαγγελμάτων. Διάγγελμα είναι επίσημο μήνυμα του ΠτΔ που απευθύνεται στον λαό. Ουσιαστική προϋπόθεση του διαγγέλματος είναι η συνδρομή εντελώς εξαιρετικών περιστάσεων που δικαιολογούν την παρέμβαση του Αρχηγού του Κράτους υπό την ιδιότητά του ως ρυθμιστή του πολιτεύματος. Μπορεί να απευθύνει στον λαό διαγγέλματα ύστερα από σύμφωνη γνώμη του προέδρου της κυβέρνησης. Τα διαγγέλματα προσυπογράφονται από τον πρωθυπουργό και δημοσιεύονται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.

Αρμοδιότητες διεθνούς παραστάτη του ΠτΔ

·            Η διεθνής εκπροσώπηση της χώρας

·            Η κήρυξη πολέμου

·            Η συνομολόγηση διεθνών συνθηκών

Δικαστική αρμοδιότητα ΠτΔ

Είναι η απονομή χάριτος σε ποινές που επιβάλλουν τα δικαστήρια καθώς και να αίρει τις νόμιμες συνέπειες ποινών που έχουν επιβληθεί ή εκτιθεί.

Προσυπογραφή και δημοσίευση των πράξεων του ΠτΔ

Με βάση τη διάταξη του άρθρου 35 παρ.1 Σ ο ΠτΔ υπογράφει, ο δε Υπουργός προσυπογράφει. Ο όρος προσυπογραφή σημαίνει πρόσθετη υπογραφή.  Και οι δύο υπογραφές είναι εξίσου απαραίτητες για την εκδήλωση της κρατικής βούλησης δια των πράξεων του ΠτΔ.  Οι πράξεις που χρήζουν προσυπογραφή είναι γραπτές.

Δεν απαιτείται προσυπογραφή (α) στον διορισμό πρωθυπουργού (β) στην ανάθεση διερευνητικής εντολής (γ) στη διάλυση της βουλής (δ) στην αναπομπή ψηφισμένου νομοσχέδιου ή πρότασης νόμους και (ε) στο διορισμό του προσωπικού των υπηρεσιών της Προεδρίας της Δημοκρατίας.

Ο περιορισμός των αρμοδιοτήτων του Προέδρου

Ο ΠτΔ έχει όσες αρμοδιότητες του απονέμει ρητά το Σύνταγμα. Πρόκειται για το λεγόμενο «τεκμήριο της αρμοδιότητας» εις βάρους του ΠτΔ.

Ο ΠτΔ ως ρυθμιστής του πολιτεύματος

Το πολίτευμα είναι προκαθορισμένο στο Σύνταγμα τόσο στο άρθρο 1 Σ όσο και στις επί μέρους διατάξεις του. Ρυθμίζω σημαίνει αποκαθιστώ, φέρω εις ρυθμό, διευθετώ, διορθώνω. Και ρυθμός σημαίνει τη διαρκώς επαναλαμβανόμενη κίνηση, το μέτρο, τη συμμετρία, τη τάξη. Ρυθμιστής του πολιτεύματος είναι αυτός που αποκαθιστά το πολίτευμα, όταν χάνει τον ρυθμό του, που διευθετεί την ισορροπία, το μέτρο, τον ρυθμό του.

Ο ΠτΔ ύστερα από την αναθεώρηση του 1986 δεν έχει ουσιαστικές τέτοιες αρμοδιότητες.

Η ευθύνη του ΠτΔ

Η ευθύνη του ΠτΔ ποινική και αστική ρυθμίζεται στο άρθρο 49Σ και στον Ν 265/1975.

Για τις πράξεις που ενεργεί κατά την άσκηση των καθηκόντων του ο ΠτΔ είναι ποινικά και αστικά ανεύθυνος, εκτός από εσχάτη προδοσία και εκ προθέσεως παραβίασης του συντάγματος. Για τα δύο αυτά εγκλήματα υπέχει και αστική ευθύνη.

Για τις πράξεις που δεν σχετίζονται με τα καθήκοντά του υπέχει ποινική ευθύνη, είναι όμως ακαταδίωκτος. Η δίωξη αναστέλλεται, έως ότου λήξει η προεδρική θητεία. Για τις πράξεις που δεν σχετίζονται με τα καθήκοντά του υπέχει πλήρη αστική ευθύνη.

Πολιτική ευθύνη δεν υπέχει ο ΠτΔ.

Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ Η ΣΤΕΛΕΧΩΣΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

Οργάνωση της δημόσιας διοίκησης

Το σύνταγμα περιέχει ειδικό κεφάλαιο που επιγράφεται «οργάνωση της διοίκησης» και καταστρώνεται σε τρεις διατάξεις, το άρθρο 101 για την αποκέντρωση , το άρθρο 101^Α για τις ανεξάρτητες αρχές και τη διάταξη 102 για την τοπική αυτοδιοίκηση.

Αποκέντρωση

Τα όργανα ενός νομικού προσώπου μπορεί να έχουν αρμοδιότητα εκτεινόμενη σε όλη την εδαφική περιοχή, στην οποία δραστηριοποιείται ή σε τμήμα της περιοχής, το οποίο καλείται περιφέρεια. Στην πρώτη περίπτωση γίνεται λόγος για κεντρικά όργανα στη δεύτερη για περιφερειακά. Αν το νομικό πρόσωπο έχει μόνο κεντρικά όργανα είναι οργανωμένο κατά το συγκεντρωτικό σύστημα ενώ αν έχει και περιφερειακά με αποφασιστικές αρμοδιότητες, κατά το αποκεντρωτικό σύστημα.

Δημοσιονομική και διοικητική αυτοτέλεια

Για δημοσιονομική αυτοτέλεια γίνεται λόγος, όταν η νομοθεσία προβλέπει ότι ορισμένα έσοδα διατίθενται αποκλειστικά για ένα συγκεκριμένο σκοπό που έχει ανατεθεί σε συγκεκριμένη υπηρεσιακή μονάδα.

Για διοικητική αυτοτέλεια γίνεται λόγος όταν με βάση τη νομοθετική πρόβλεψη η συγκεκριμένη υπηρεσία στελεχώνεται με δικά της όργανα και με δικό της προσωπικό, το οποίο διακρίνεται από το προσωπικό του υπουργείου που υπάγεται.

Αυτοδιοίκηση

Αυτοδιοίκηση έχουν οι διοικητικές μονάδες που έχουν ίδια νομική προσωπικότητα διάφορη από τη νομική προσωπικότητα του κράτους. Οι αυτοδιοικούμενοι οργανισμοί έχουν δημοσιονομική και διοικητική αυτοτέλεια.

Η αυτοδιοίκηση είναι τοπική (ΟΤΑ) ή καθ΄ ύλην (κοινωνική ασφάλιση, υγεία, ανώτατη εκπαίδευση κλπ).

Έλεγχος και εποπτεία

Η βουλή ασκεί κοινοβουλευτικό έλεγχο στην κυβέρνηση και δια αυτής σε ολόκληρη την εκτελεστική εξουσία. Για να είναι εφικτός ο κοινοβουλευτικός έλεγχος πρέπει η κυβέρνηση να λογοδοτεί στη βουλή για τις δικές της ενέργειες και για τις ενέργειες των διοικητικών υπηρεσιών και αρχών που ελέγχει και εποπτεύει. Ο κυβερνητικός έλεγχος είναι είτε ιεραρχικός έλεγχος είτε διοικητική εποπτεία.

Ο ιεραρχικός έλεγχος συνίσταται στην αρμοδιότητα του ιεραρχικά ανώτερου οργάνου  και τελικά του υπουργού ή του προϊσταμένου του αυτοδιοικούμενου οργανισμού να δίδει οδηγίες και εντολές στα ιεραρχικά κατώτερο και να ασκεί έλεγχο στις πράξεις του, τόσο από πλευράς νομιμότητας όσο και σκοπιμότητας. Ο ιεραρχικός έλεγχος είναι προληπτικός ή και κατασταλτικός.

Η διοικητική εποπτεία ασκείται επί των αυτοδιοικούμενων οργανισμών.  Αν ο νόμος δεν έχει ειδικά προβλέψει διοικητική εποπτεία τότε το εποπτεύων όργανο δικαιούται απλώς να ενημερώνεται για τη διοικητική δράση του εποπτευόμενου οργανισμού.

Η αποκέντρωση κατά το άρθρο 101 Σ

Τα κρατικά όργανα που ασκούν διοικητική λειτουργία διακρίνονται σε κεντρικά και περιφερειακά. Κεντρικά όργανα είναι εκείνα, των οποίων οι αποφασιστικές αρμοδιότητες εκτείνονται σε ολόκληρη την επικράτεια, ενώ περιφερειακά όργανα εκείνα των οποίων οι αποφασιστικές αρμοδιότητες εκτείνονται σε τμήμα της επικράτειας. Η διάκριση δεν είναι τυχαία και τεχνητή.

Τα κεντρικά όργανα κατευθύνουν, συντονίζουν και ελέγχουν τη δράση των περιφερειακών οργάνων και εκείνα έχουν την κύρια αποφασιστική αρμοδιότητα για τις υποθέσεις της περιφέρειάς τους.

Βασικό όργανο κάθε περιφέρειας είναι ο Γενικός Γραμματέας της περιφέρειας ου εκπροσωπεί την κυβέρνηση στη διοικητική περιφέρειά του, όντας αρμόδιος για την άσκηση κυβερνητικής πολιτικής.

Η τοπική αυτοδιοίκηση του άρθρου 102 Σ

Οι ΟΤΑ είναι αυτοδιοικούμενα νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου ξεχωριστά από το κράτος.  Οι ΟΤΑ Α βαθμού είναι οι δήμοι και οι κοινότητες και Β βαθμού οι νομαρχίες.

Οι ΟΤΑ Α βαθμού λειτουργούσαν ως κοινωνικοί θεσμοί και πριν από τη σύσταση του ελληνικού κράτους.

Οι αρμοδιότητες των ΟΤΑ δεν ορίζονται στο σύνταγμα, το οποίο αρκείται στην αναφορά ότι οι ΟΤΑ διοικούν τοπικές υποθέσεις.

Όλοι οι ΟΤΑ έχουν δημοσιονομική και διοικητική αυτοτέλεια.

Οι δήμοι διοικούνται από το δημοτικό συμβούλιο, τη δημαρχιακή επιτροπή, τον δήμαρχο και τους αντιδημάρχους. Οι κοινότητες από το κοινοτικό συμβούλιο, τον πρόεδρο και τον αντιπρόεδρο της κοινότητας. Οι νομαρχιακές αυτοδιοικήσεις από το νομαρχιακό συμβούλιο, τη νομαρχιακή επιτροπή, τον νομάρχη και τους βοηθούς νομάρχες.

Το ανώτατο όργανο διοίκησης που έχει το «τεκμήριο της αρμοδιότητας» είναι το δημοτικό, το κοινοτικό και το νομαρχιακό συμβούλιο.

Η καθ΄ύλην αυτοδιοίκηση

Η δημόσια διοίκηση αποτελείται και από άλλα ΝΠΔΔ ή ΝΠΙΔ ή διοικητικές αρχές. Αυτές είναι η λεγόμενη καθ΄ ύλην αυτοδιοίκηση, την ανάθεση δηλαδή σε ξεχωριστά νομικά πρόσωπα της εξυπηρέτησης ορισμένων σκοπών όπως η κοινωνική ασφάλιση, η ύδρευση, ο ηλεκτρισμός, η εκπαίδευση, η νοσοκομειακή περίθαλψη κλπ.

Βάσει της αρχής της νομιμότητας τα δημόσια νομικά πρόσωπα ιδρύονται και καταργούνται από τον κοινό νομοθέτη.

ΝΠΔΔ ιδρύονται και καταργούνται με νόμο ή με κανονιστική διοικητική πράξη, επίσης και από ΟΤΑ. Ασκούν δημόσια εξουσία και λειτουργούν βάσει των κανόνων δημοσίου δικαίου.

ΝΠΙΔ ιδρύονται και καταργούνται με νόμο ή με κανονιστική διοικητική πράξη, λειτουργούν βάσει των κανόνων ιδιωτικού δικαίου.

Δημόσια επιχείρηση ιδρύεται με νόμο ή με κανονιστική πράξη βάσει νόμου, λειτουργεί για το δημόσιο συμφέρον, το κράτος έχει αποφασιστική επιρροή, επιδιώκει οικονομικό αποτέλεσμα. Τέτοιες είναι η ΔΕΗ, η ΕΥΔΑΠ, η ΔΕΠ, η ΑΤΕ κλπ.

Δημόσιες εταιρείες είναι ανώνυμες εταιρίες που ιδρύονται με νόμο ή με κανονιστική διοικητική πράξη βάσει των κοινών διατάξεων περί εταιρειών.  Εταίροι των δημόσιων εταιρειών είναι το κράτος και δημόσια νομικά πρόσωπα είτε από κοινού με ιδιώτες είτε και χωρίς σύμπραξη ιδιωτών.

Οι ανεξάρτητες αρχές του άρθρου 101^Α

Οι ανεξάρτητες αρχές δημιουργήθηκαν στην χώρα μας με πρότυπο τις ανεξάρτητες ρυθμιστικές αρχές που άρχισαν να θεσμοθετούνται στις ΗΠΑ από τα τέλη του 19^ου αιώνα και τις ανεξάρτητες διοικητικές αρχές της Γαλλίας του 1950.

Κύριο χαρακτηριστικό τους είναι η ανεξαρτησία τους από την πολιτική εξουσία δηλαδή την κυβέρνησης.

Στην Ελλάδα η σύσταση ανεξάρτητων αρχών άρχισε το 1989 με την ίδρυση του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης. Ήδη ιδρύθηκαν και λειτουργούν και άλλες ανεξάρτητες αρχές διεπόμενες από ειδικούς νόμους.

Οι ανεξάρτητες αρχές είναι ενταγμένες στο νομικό πρόσωπο του κράτους, δεν έχουν τη δική τους νομική προσωπικότητα, έχουν όμως διοικητική και δημοσιονομική αυτοτέλεια. Η ανεξαρτησία τους συνεπάγεται ότι η κυβέρνηση δεν μπορεί να τις ελέγξει.

Τις ανεξάρτητες αρχές πρόβλεψε σε επίπεδο συντάγματος η αναθεώρηση του 2001.

Το σύνταγμα προβλέπει πέντε ανεξάρτητες αρχές (α) το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης (β) τον συνήγορο του Πολίτη (γ) Το Ανώτατο Συμβούλιο Επιλογής Προσωπικού (δ) την Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων και (ε) την Αρχή Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών.

Άλλα σώματα της διοίκησης με συμβουλευτικές, ελεγκτικές κλπ αρμοδιότητες

Η κεντρική κρατική διοίκηση υποβοηθείται από τρία «μεγάλα σώματα», το Συμβούλιο της Επικρατείας, το Ελεγκτικό Συνέδριο και το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους.

Το Συμβούλιο της Επικρατείας ως διοικητική αρχή επεξεργάζεται τα κανονιστικά διατάγματα πριν από την έκδοσή τους.

Το Ελεγκτικό Συνέδριο ως διοικητική αρχή έχει γνωμοδοτικές και ελεγκτικές αρμοδιότητες.

Το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους είναι ο νομικός σύμβουλος και δικηγόρος του κράτους. Συνεστήθη το πρώτο το 1882.

Οι γνωμοδοτήσεις του ΝΣΚ είναι συμβουλευτικού χαρακτήρα και επομένως δεν θεωρούνται εκτελεστές διοικητικές πράξεις.

Στελέχωση της δημόσιας διοίκησης – Οι δημόσιοι υπάλληλοι

Οι υπάλληλοι του δημοσίου είναι έμμεσα όργανα του κράτους. Είναι φυσικά πρόσωπα που παρέχουν στο δημόσιο τις υπηρεσίες τους έναντι μισθού και συνδέονται με αυτό με ειδική νομική σχέση, συναπτόμενη και συνεπαγόμενη ιεραρχική εξάρτηση και πειθαρχική ευθύνη.

Οι δημόσιοι υπάλληλοι διακρίνονται σε υπηρετούνται με σχέση δημοσίου δικαίου και με σχέση ιδιωτικού δικαίου. Στην πρώτη περίπτωση η σχέση διέπεται αποκλειστικά από κανόνες δημοσίου δικαίου, στη δεύτερη και από κανόνες του ιδιωτικού δικαίου.

Άλλη διάκριση των δημοσίων υπαλλήλων είναι η διάκριση σε πολιτικούς και σε στρατιωτικούς δημοσίους υπαλλήλους. Οι δικαστές δεν θεωρούνται δημόσιοι υπάλληλοι αλλά συγκροτούν ίδια και ξεχωριστή κατηγορία δημοσίων λειτουργών. Οι στρατιωτικοί είναι οι αξιωματικοί και υπαξιωματικοί των Ενόπλων Δυνάμεων, της Ελληνικής Αστυνομίας και του Λιμενικού Σώματος όχι όμως του Πυροσβεστικού Σώματος που είναι πολιτικοί υπάλληλοι. Οι πολιτικοί δημόσιοι υπάλληλοι διακρίνονται σε τακτικούς, μετακλητούς και επί θητεία. Οι τακτικοί έχουν μονιμότητα ενώ οι μετακλητοί και επί θητεία δεν έχουν. Οι μετακλητοί καλούνται για ένα συγκεκριμένο σκοπό και απολύονται μόλις τον επιτελέσουν. Οι επί θητεία απολύονται με τη λήξη της ή ύστερα από ποινική καταδίκη.

Για να διορισθεί δημόσιος υπάλληλος πρέπει να υπάρχει κενή οργανική θέση. Οργανική είναι η θέση που είναι νομοθετημένη που προβλέπεται δηλαδή σε τυπικό νόμο ή σε κανονιστική διοικητική πράξη βάσει νόμου. \

Ο διορισμός και η πρόσληψη των υπαλλήλων του δημοσίου, εκτός των μετακλητών γίνεται με διαγωνισμό είτε με επιλογή με προκαθορισμένα αντικειμενικά κριτήρια.

Οι μεταβολές της υπηρεσιακής κατάστασης των δημοσίων υπαλλήλων είναι η τοποθέτηση, η μετακίνηση, η μετάθεση, η απόσπαση, η προαγωγή, η μετάταξη, η διαθεσιμότητα, η αργία, ο υποβιβασμός, η προσωρινή παύση, η οριστική παύση και η λύση της υπαλληλικής σχέσης.

Η τοποθέτηση γίνεται σε συγκεκριμένη δημόσια υπηρεσία, η μετακίνηση γίνεται εντός της υπηρεσίας, η μετάθεση γίνεται μεταβολή της δημόσιας αρχής, η απόσπαση είναι προσωρινή μετάθεση για αντιμετώπιση σοβαρών και επειγουσών υπηρεσιακών αναγκών, η προαγωγή είναι η εξέλιξη του υπαλλήλου σε ανώτερο βαθμό, η μετάταξη είναι η μεταβολή της κατηγορίας στην οποία ανήκει ο υπάλληλος ή του κλάδου που έχει ενταχθεί, η διαθεσιμότητα είναι η κατάσταση του υπαλλήλου που κατέχει τη θέση του αλλά τίθεται για λόγους εκτός υπηρεσίας, η αργία είναι η απομάκρυνση του υπαλλήλου από την ενεργό υπηρεσία λόγω υπαιτιότητάς του, ο υποβιβασμός και η παύση αποτελούν πειθαρχικές ποινές και η λύση της υπαλληλικής σχέσης επέρχεται με τον θάνατο, την κατάργηση της θέσης, την επέλευση σωματικής ανικανότητας, λόγω καταδίκης, λόγω έκπτωσης, λόγω περάτωσης των 35 χρόνων υπηρεσίας και λόγω παραίτησης.

Η βασικότερη εγγύηση υπέρ των δημοσίων υπαλλήλων είναι ο θεσμός της μονιμότητας που κατοχυρώνεται στο άρθρο 103 παρ. 4 Σ. Η μονιμότητα εισήχθη με την αναθεώρηση του 1911.

Οι δημόσιοι υπάλληλοι είναι εκτελεστές της θέλησης του κράτους και υπηρετούν τον λαό, οφείλουν πίστη στο σύνταγμα και αφοσίωση στην πατρίδα σύμφωνα με το άρθρο 103 παρ.1 Σ.

Οι δημόσιοι υπάλληλοι υπέχουν πειθαρχική, ποινική και αστική ευθύνη. Η πειθαρχική ευθύνη τους συναρτάται κατά βάση κατά την άσκηση των καθηκόντων τους αλλά και ανεξαρτήτως αυτής σε περίπτωση απρεπούς συμπεριφοράς εκτός υπηρεσίας.

Η ποινική και αστική ευθύνη των υπαλλήλων συναρτάται τόσο με την ιδιότητά τους ως υπαλλήλων όσο και ως φυσικών προσώπων. Για τις ενέργειες που δεν σχετίζονται με τα καθήκοντά τους η ποινική και αστική ευθύνη τους είναι πλήρης όπως κάθε φυσικού προσώπου.

Η ποινική ευθύνη είναι ευθύνη για διάπραξη αδικημάτων. Η αστική ευθύνη είναι ευθύνη για αποζημίωση.

ΤΑ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ

Πολιτικά, ποινικά και διοικητικά δικαστήρια

Στα πολιτικά δικαστήρια υπάγονται οι ιδιωτικές διαφορές, καθώς και υποθέσεις εκούσιας δικαιοδοσίας όπως ο νόμος ορίζει. Στα τακτικά ποινικά δικαστήρια ανήκει η τιμωρία των εγκλημάτων και η λήψη όλων των μέτρων που προβλέπουν οι ποινικοί νόμοι. Στο συμβούλιο της επικρατείας και τα τακτικά διοικητικά δικαστήρια υπάγονται οι διοικητικές διαφορές όπως ορίζει ο νόμος, με την επιφύλαξη των αρμοδιοτήτων του Ελεγκτικού Συνεδρίου.

Τα πολιτικά δικαστήρια είναι τα Ειρηνοδικεία, τα Πρωτοδικεία, τα Εφετεία και ο Άρειος Πάγος. Τα ποινικά είναι τα Πταισματοδικεία, τα Πλημμελειοδικεία, τα Εφετεία, τα Μικτά Ορκωτά Δικαστήρια και ο Άρειος Πάγος. Τα διοικητικά δικαστήρια είναι τα Διοικητικά Πρωτοδικεία, τα Διοικητικά Εφετεία, το Συμβούλιο της Επικρατείας και το Ελεγκτικό Συνέδριο.

Οι δικαστές είναι πολιτικοί, ποινικοί και διοικητικοί.

Τακτικά και ειδικά δικαστήρια

Τακτικά δικαστήρια είναι αυτά που εκδικάζουν όλες τις διαφορές και υποθέσεις που εμπίπτουν στη δικαιοδοσία του κλάδου, στον οποίο ανήκουν, εκτός από εκείνες που βάσει ειδικής συνταγματικής διάταξης ή διάταξης νόμου ανήκουν στη δικαιοδοσία άλλου δικαστηρίου.

Ειδικά δικαστήρια είναι όσα δεν είναι τακτικά, όσα εκδικάζουν συγκεκριμένες διαφορές και υποθέσεις ορισμένων κατηγοριών προσώπων. Αυτά είναι το ΑΕΔ, το ΣτΕ, το ΕΣ, το Ειδικό δικαστήριο για ποινικά αδικήματα του ΠτΔ, το Δικαστήριο Αγωγών Κακοδικίας, τα Δικαστήρια Ανηλίκων, τα διαρκή στρατοδικεία, ναυτοδικεία και αεροδικεία και το Δικαστήριο Λειών.

Έκτακτα δικαστήρια, δικαστικές επιτροπές

Το έκτακτο δικαστήριο δεν είναι συνεστημένο αλλά στημένο. Δεν συνίσταται για να δικάσει αλλά για να καταδικάσει.

Έκτακτο δικαστήριο είναι εκείνο που έχει συσταθεί μεν εκ των προτέρων, αποκτά όμως τη συγκεκριμένη αρμοδιότητα του εκ των υστέρων. Τα έκτακτα δικαστήρια είναι συνήθως ποινικά δικαστήρια.

Εξαιρετικά δικαστήρια

Είναι αυτά που προβλέπει ο νόμος για την κατάσταση πολιορκίας βάση του άρθρου 42 παρ. 1 Σ. Τα δικαστήρια είναι τα έκτακτα στρατοδικεία, ναυτοδικεία, αεροδικεία.

Τα προβλεπόμενα από το Σύνταγμα ειδικά δικαστήρια

·            Το ΑΕΔ. Οι αρμοδιότητές του είναι η εκδίκαση των ενστάσεων κατά το άρθρο 58, ο έλεγχος του κύρους και των αποτελεσμάτων δημοψηφίσματος που ενεργείται κατά το άρθρο 44 παρ.2 Σ, η κρίση για τα ασυμβίβαστα ή την έκπτωση βουλευτή κατά το άρθρο 55 παρ.2 και 57, η άρση των συγκρούσεων μεταξύ των δικαστηρίων και των διοικητικών αρχών ή μεταξύ του ΣτΕ και των τακτικών δικαστηρίων ή τέλος του ΕΣ και των λοιπών δικαστηρίων, η άρση της αμφισβήτησης για την ουσιαστική αντισυνταγματικότητα και η άρση της αμφισβήτησης για το χαρακτηρισμό κανόνων του διεθνούς δικαίου ως γενικά παραδεγμένων κατά την παρ. 1 του άρθρου 28.

·            Το ΣτΕ. Στην αρμοδιότητα του ανήκει η μετά από αίτηση ακύρωση των εκτελεστών πράξεων των διοικητικών αρχών για υπέρβαση εξουσίας ή για παράβαση νόμου, η μετά από αίτηση αναίρεση τελεσίδικων αποφάσεων των τακτικών διοικητικών δικαστηρίων και η εκδίκαση των διοικητικών διαφορών ουσίας που υποβάλλονται σε αυτό.

·            Το Ελεγκτικό Συνέδριο. Είναι μέγα σώμα της διοίκησης με διοικητικές αρμοδιότητες. Οι τρεις αρμοδιότητες του ΕΣ εξειδικεύονται στην απονομή σύνταξης στους δημόσιους υπαλλήλους και στους στρατιωτικούς με πράξη του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους, κατά δημοσίων υπολόγων καταλογίζονται χρηματικά ελλείμματα, παραλείψεις είσπραξης οφειλόμενων ποσών και ελλείμματα υλικών και τέλος για ζημιά του κράτους ή ΝΠΔΔ που προκλήθηκε από δόλο ή βαρεία αμέλεια υπαλλήλου, το ζημιωθέν δικαιούται να αποζημιωθεί.

·            Το Ειδικό Δικαστήριο Αγωγών Κακοδικίας. Η έννοια της κακοδικίας δεν ορίζεται στο σύνταγμα αλλά σε εκτελεστικό νόμο του άρθρου 99Σ. Κακοδικία είναι η πρόκληση ζημιάς σε πρόσωπο από δικαστικό λειτουργό σε οποιαδήποτε δίκη, κατά την άσκηση των δικαιοδοτικών καθηκόντων του, εφόσον αυτή προήλθε από δόλο, βαρεία αμέλεια ή αρνησιδικία του δικαστικού λειτουργού.

Οι δικαστές

Είναι λειτουργοί και όχι υπάλληλοι.  Απολαμβάνουν λειτουργική και προσωπική ανεξαρτησία.  Κατά την άσκηση των καθηκόντων τους υπόκεινται στο Σύνταγμα και τους νόμους. Ως νόμοι νοούνται οι ουσιαστικοί νόμοι και τα έθιμα.

Η ανεξαρτησία των δικαστών έχει όριο το Σύνταγμα και τον νόμο.  Είναι ανεξάρτητοι έναντι παντός, εκτός από το Σύνταγμα και τον νόμο. Η ανεξαρτησία τους είναι προϋπόθεση της απονομής της δικαιοσύνης. Μόνον ο ανεξάρτητος είναι όντως αμερόληπτος και ουδέτερος.

Διορίζονται με προεδρικό διάταγμα σύμφωνα με το νόμο που ορίζει τα προσόντα τους. Οι μεταβολές της υπηρεσιακής τους κατάστασης είναι η τοποθέτηση, η προαγωγή, η μετάθεση, η απόσπαση και η μετάταξη.  Οι δικαστές είναι ισόβιοι. Η ισοβιότητα σε αντίθεση με την μονιμότητα σημαίνει ότι ο δικαστικός διατηρεί τη θέση του ακόμα και η θέση του καταργηθεί.  Εξακολουθεί να ασκεί τα καθήκοντά του και να μισθοδοτείται.

Οφείλουν πίστη και αφοσίωση στην πατρίδα και στη δημοκρατία. Κατά τα λοιπά είναι ανεξάρτητοι.

Οι δικαστές υπέχουν πειθαρχική, ποινική και αστική ευθύνη. Η πειθαρχική ευθύνη τους συναρτάται καταρχήν με την άσκηση των καθηκόντων τους, κατ΄ εξαίρεση δε και ανεξάρτητα από αυτά. Η ευπρεπής συμπεριφορά πχ επιβάλλεται όχι μόνον εντός αλλά και εκτός υπηρεσίας.

Τέλος….