ΑΚ 34 - 50 ΦΥΣΙΚΑ ΠΡΟΣΩΠΑ (ΣΟΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ)

Υποκείμενα δικαίου δηλαδή φορείς δικαιωμάτων και υποχρεώσεων είναι ο άνθρωπος (ΑΚ 34) και τα νομικά πρόσωπα (ΑΚ 61). Επομένως, τα ζώα δεν είναι υποκείμενα δικαίου.

ΑΚ 34 – Ικανότητα δικαίου φυσικού προσώπου

Ικανότητα δικαίου έχει κάθε άνθρωπος ανεξάρτητα από φύλο, φυλή, χρώμα, ηλικία και θρησκεία. Η ικανότητα δικαίου ταυτίζεται με την «προσωπικότητα» του ΝΠ (ΑΚ 61). Διακρίνεται σε γενική (ΑΚ 34) όπου αναφέρεται για όλες τις έννομες σχέσεις και σε ειδική όπου κάποιος έχει ικανότητα δικαίου για συγκεκριμένες έννομες σχέσεις πχ υιοθεσία κλπ. Η ειδική μπορεί να περιοριστεί είτε με νόμο (πχ ΑΚ 1356-7 θέτουν περιορισμό στη σύναψη γάμου) είτε με σύμβαση,  εκτός αν αυτή προσκρούει στην καλή πίστη ή στα χρηστά ήθη (ΑΚ 178-179).

                                                                                                            

ΑΚ 35 – Αρχή φυσικού προσώπου σε συνδυασμό με ΑΚ 36 – κυοφορούμενο

Αρχή φυσικού προσώπου: Σύμφωνα με ΑΚ 35 το πρόσωπο αρχίζει να υπάρχει μόλις γεννηθεί ζωντανό [3 προϋποθέσεις: (α) να υπάρχει τοκετός (β) να γεννήθηκε ζωντανό (γ) να έχει ανθρώπινη μορφή].

Η ΑΚ 35 συμπληρώνεται από τον κανόνα της ΑΚ 36 η οποία προβλέπει την προστασία και τα δικαιώματα του κυοφορούμενου εφόσον γεννηθεί ζωντανό [2 προϋποθέσεις: (α) να υπάρχει κυοφορούμενο (β) να γεννηθεί ζωντανό => νομική αίρεση που εφόσον πληρωθεί δηλαδή ο κυοφορούμενος γεννηθεί ζωντανός η κτήση των δικαιωμάτων καθίσταται οριστική και αναδρομικώς από το χρονικό σημείο επαγωγής τους, αν γεννηθεί πεθαμένο έχουμε οριστική ματαίωση της αίρεσης]. Η ΑΚ 36 αναφέρεται σε όλα τα δικαιώματα πχ αποζημίωση για θανάτωση προσώπου (πατέρας) (ΑΚ 928), ικανοποίηση   για ψυχική οδύνη (ΑΚ 932), αποκατάσταση ζημιάς που υπέστη ως έμβρυο (ΑΚ  57 επ, 914 επ), αν και κυρίως αφορά τα κληρονομικά (ΑΚ 1711). Περιορισμένη προστασία παρέχει ο νόμος στο πρόσωπο που δεν έχει ακόμα συλληφθεί (μήπω συνειλημμένος) υπό την αυτονόητη προϋπόθεση ότι θα συλληφθεί και θα γεννηθεί ζωντανό. Η προστασία αυτή υπάρχει για κληρονομικά δικαιώματα του μη συνειλημμένου ο οποίος δεν τα αποκτά αν δεν συλληφθεί και γεννηθεί ζωντανός (ΑΚ 36).

ΑΚ 35 – Τέλος φυσικού προσώπου σε συνδυασμό με  ΑΚ 37 –  Απόδειξη θανάτου, ΑΚ 38 – Συναποβίωση, ΑΚ 39 – Βέβαιος θάνατος & ΑΚ 40 – 50 Αφάνεια

Τέλος φυσικού προσώπου: Σύμφωνα με ΑΚ 35 το πρόσωπο παύει να υπάρχει με το θάνατό του. Ο θάνατος αποτελεί το μοναδικό λόγο τέλους του φυσικού προσώπου (=ανθρώπου). Η ΑΚ 37 ρυθμίζει την απόδειξη όχι μόνο του θανάτου αλλά και άλλων περιστατικών της ζωής ενός ανθρώπου. Τα κύρια αποδεικτικά μέσα σε σχέση με τον θάνατο είναι οι ληξιαρχικές πράξεις θανάτου.

Όμως ειδικά για το θάνατο και το χρονικό σημείο επέλευσης αυτού ο ΑΚ προβλέπει και ορισμένα μαχητά τεκμήρια:

(α) Βέβαιος θάνατος: Σύμφωνα με την ΑΚ 39 ο θάνατος ενός ανθρώπου θεωρείται βέβαιος αν  το πτώμα του δεν βρέθηκε ή αν εξαφανίστηκε υπό συνθήκες που κάνουν τον θάνατό του βέβαιο πχ έκρηξη αεροπλάνου. Αν ο θάνατος θεωρείται πολύ πιθανός, πάμε σε διατάξεις αφάνειας.

(β) Συναποβίωση: Σύμφωνα με την ΑΚ 38 αν περισσότεροι έχουν πεθάνει και δεν μπορεί να αποδειχθεί ότι ο ένας επέζησε από κάποιον άλλο, τεκμαίρεται ότι όλοι πέθαναν ταυτόχρονα [2 προϋποθέσεις: (α) να υπάρχει θάνατος περισσοτέρων προσώπων (β) αδυναμία απόδειξης χρονικής σειράς θανάτου τους].

(γ) Αφάνεια: Σε περίπτωση που ο θάνατος κάποιου δεν είναι βέβαιος, για να εφαρμοστεί η ΑΚ 39 αλλά πολύ πιθανός, μπορεί να ζητηθεί από το δικαστήριο η κήρυξη του προσώπου αυτού σε αφάνεια. Αφάνεια είναι λοιπόν η αστική κατάσταση στην οποία ορισμένο πρόσωπο κηρύσσεται δικαστικώς, έτσι ώστε να θεωρείται νεκρό [2 προϋποθέσεις: (α) ενώ βρισκόταν σε κίνδυνο ζωής πχ ναυάγιο, πόλεμος (β) ενώ απουσιάζει πολύ καιρό (5 χρόνια) χωρίς ειδήσεις (ΑΚ 40)]. Για να ζητηθεί η κήρυξη της αφάνειας θα πρέπει να έχει παρέλθει ένα τουλάχιστον έτος από τη στιγμή του κινδύνου ή πέντε τουλάχιστον έτη από την τελευταία είδηση (ΑΚ 41). Όποιος εξαρτά δικαιώματα από το θάνατο του προσώπου (ΑΚ 40) πχ κληρονόμοι, αιτία θανάτου δωρεοδόχοι, σύζυγος, ΟΧΙ οι δανειστές κλπ δικαιούται να αιτηθεί την κήρυξη σε αφάνεια του προσώπου η οποία εκδικάζεται από το  Ειρηνοδικείο του τόπου κατοικίας του εξαφανισθέντος (ΑΚ 42). Αν η αίτηση είναι νόμω βάσιμη, το δικαστήριο διατάσσει τη δημοσίευση περίληψής της, μαζί με πρόσκληση για παροχή πληροφοριών σχετικά με τη ζωή ή τον θάνατο του εξαφανισθέντος, μέσα σε προθεσμία τουλάχιστον ενός έτους (ΑΚ 43). Μετά την πάροδο της προθεσμίας το δικαστήριο εκδικάζει την αίτηση, διατάσσοντας προηγουμένως, αν το κρίνει σκόπιμο, κάθε απόδειξη (ΑΚ 44 παρ. 1). Αν κρίνει ότι αποδείχθηκαν τα γεγονότα που στηρίζουν την αίτηση, κηρύσσει την αφάνεια και καθορίζει τον χρόνο έναρξή της (ΑΚ 44 παρ. 2). Αν δεν αποδειχθούν τα γεγονότα ή εμφανισθεί ο εξαφανισθείς ή φθάσουν ειδήσεις για αυτόν ή αποδειχθεί ο θάνατός του, η αίτηση απορρίπτεται (ΑΚ 45). Η απόφαση που κηρύσσει την αφάνεια εφόσον δεν υπόκειται σε έφεση ή αναίρεση, δημοσιεύεται σε περίληψη και ισχύει έναντι όλων (ΑΚ 47). Η ΑΚ 48 προβλέπει ότι μετά τη δημοσίευση της αμετάκλητης απόφασης που κηρύσσει την αφάνεια μπορούν να ασκηθούν, εφόσον ο νόμος δεν ορίζει διαφορετικά, όλα τα δικαιώματα που εξαρτώνται από το θάνατο του αφάντου, σαν να είχε αποδειχθεί ο θάνατος. Η κατάσταση της αφάνειας μπορεί να αρθεί στις περιπτώσεις εμφάνισης του αφάντου, απόδειξης ότι ζει ή πέθανε κοκ, αυτό γίνεται με αίτηση όποιου έχει έννομο συμφέρον στο ίδιο δικαστήριο που κήρυξε την αφάνεια (ΑΚ 46). Οι κληρονόμοι ή κληροδόχοι (=>κληρονομούν συγκεκριμένο αντικείμενο) υποχρεούνται να δώσουν ασφάλεια για την ενδεχόμενη απόδοση της περιουσίας σε επικρατέστερους κληρονόμους ή στον ίδιο τον άφαντο, η ασφάλεια αίρεται όταν περάσουν 10 χρόνια από την παράδοση της περιουσίας του αφάντου στους κληρονόμους ή κληροδόχους (ΑΚ 49). Σε περίπτωση εμφάνισης του αφάντου, ο τελευταίος μπορεί να απαιτήσει επιστροφή της περιουσίας του από αυτούς που την κατέχουν (ΑΚ 50) με την αγωγή περί κλήρου (ΑΚ 1883) αλλά και με τις προσήκουσες ειδικές αγωγές (πχ διεκδικητική, αδικαιολόγητου πλουτισμού). Μόνη η εμφάνιση του αφάντου δεν ενεργοποιεί την υποχρέωση των κληρονόμων να αποδώσουν την περιουσία. Απαιτείται και η έκδοση απόφασης που αίρει την κατάσταση της αφάνειας. Ακόμη με την εμφάνιση δεν ανασυστάται αυτοδικαίως ο γάμος, ο οποίος λύθηκε με διαζύγιο λόγω αφάνειας (ΑΚ 1440).

Βιβλιογραφία:
Γεωργιάδης Α "Αστικό Δίκαιο Γενικές Αρχές" σελ. 131-144