ΑΚ 127-137 ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΓΙΑ ΔΙΚΑΙΟΠΡΑΞΙΑ ΣΟΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΓΙΑ ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΚΑΤΑΤΑΚΤΗΡΙΩΝ

ΑΚ 127 – Ικανός για δικαιοπραξία σε συνδυασμό με εξαιρέσεις ΑΚ 128 παρ. 2 – (πλήρη στερητική δικαστική συμπαράσταση), ΑΚ 129 –  (περιορισμένα ικανοί), ΑΚ 131 –  (ανίκανοι για δικαιοπραξία)

Ικανός για δικαιοπραξία (ΑΚ 127) είναι καταρχήν ο ενήλικος δηλαδή αυτός που συμπλήρωσε το 18^ο έτος τη ηλικίας του (ΑΚ 127). Εξαιρούνται όμως τα πρόσωπα που για λόγους υγείας είναι ανίκανα (ΑΚ 128 παρ. 2 & 131) ή περιορισμένως ικανά (ΑΚ 129) για δικαιοπραξία.

Ανίκανο για δικαιοπραξία μπορεί να είναι και το πρόσωπο που δεν μπορεί να καταρτίσει συγκεκριμένη δικαιοπραξία λόγω αναπηρίας μολονότι δεν εμπίπτει στις περιπτώσεις των ΑΚ 128 επόμενα πχ ο κουφός και ο αγράμματος δεν μπορεί να καταρτίσει συμβολαιογραφική πώληση χωρίς διερμηνέα. Ο υπολογισμός της ηλικίας γίνεται με βάση τις ΑΚ 241 παρ. 1  και ΑΚ 243 παρ. 3. Το βάρος της απόδειξης της ικανότητας για δικαιοπραξία φέρει ΟΧΙ αυτός που επικαλείται την έγκυρη δικαιοπραξία αλλά ο αρνούμενος το κύρος της δικαιοπραξίας λόγω έλλειψης σχετικής ικανότητας. Αναλυτικότερα οι εξαιρέσεις:

(α) Απολύτως ανίκανοι για δικαιοπραξία (ΑΚ 128): Σύμφωνα με την ΑΚ 128 απολύτως ανίκανος είναι αυτός που δεν έχει συμπληρώσει το 10^ο έτος της ηλικίας του (νήπιο) και αυτός που βρίσκεται σε πλήρη στερητική δικαστική συμπαράσταση (ΑΚ 1666).  Ειδικές διατάξεις προβλέπουν ιδιαίτερες περιπτώσεις ανικανότητας πχ ΑΚ 1719 που ορίζει τα πρόσωπα που είναι ανίκανα να συντάσσουν διαθήκη και ΑΚ 1351 επ. που ρυθμίζουν τα σχετικά με την ανικανότητα σύναψης γάμου. Οι δηλώσεις βουλήσεως των ατόμων αυτών είναι άκυρες (ΑΚ 130) και θεωρούνται σαν να μην έγιναν (ΑΚ 180). Ο συναλλαχθείς με απολύτως ανίκανο της ΑΚ 128 δεν προστατεύεται έστω και αν είναι καλόπιστος, έχει μόνο αξίωση για αδικαιολόγητο πλουτισμό (ΑΚ 904) μόνο εφόσον αυτή σώζεται (ΑΚ 909). Ενώ, ο γονέας του ανήλικου (ΑΚ 1510) ή ο δικαστικός συμπαραστάτης (ΑΚ 1678) του προσώπου που βρίσκεται σε πλήρη στερητική δικαστική συμπαράσταση, μπορούν να ζητήσουν το τίμημα λόγω ακυρότητας των συμβάσεων (ΑΚ 130 & 904) πχ πώλησης (ΑΚ 513) & μεταβίβασης ρολογιού (ΑΚ 1034) σε απολύτως ανίκανο για δικαιοπραξία.

(β) Ανίκανοι για δικαιοπραξία (ΑΚ 131): Σύμφωνα με την ΑΚ 131 ανίκανος για δικαιοπραξία είναι αυτός που κατά το χρόνο της δήλωσης βούλησης δεν έχει συνείδηση των πράξεών του πχ μέθη, υψηλός πυρετός, ναρκωτικά κλπ ή βρισκόταν σε ψυχική ή διανοητική διαταραχή πχ σχιζοφρένεια, παράνοια, επιληψία, εγκεφαλικό κλπ που περιόριζε αποφασιστικά τη λειτουργία της βούλησής του. Η ανικανότητα αυτή είναι παροδική με την έννοια ότι καταλαμβάνει τη συγκεκριμένη δικαιοπραξία. Η ΑΚ 132 προβλέπει τη δυνατότητα αποζημιώσεως αυτού που συναλλάχθηκε μαζί με τα πρόσωπα της ΑΚ 131 εφόσον αγνοούσε ανυπαίτια την κατάστασή τους και ανεξάρτητα από το εάν σώζεται ή όχι η ωφέλεια του ανίκανου. Στην περίπτωση αυτή το ανίκανο πρόσωπο μπορεί να υποχρεωθεί σε ανόρθωση της ζημιάς που επήλθε από την ακυρότητα εφόσον η ζημιά δεν μπορεί να καλυφθεί από αλλού πχ ασφάλεια.  Αντίστοιχη προστασία παρέχει και η ΑΚ 171 παρ. 2 για τη δήλωση βούλησης η οποία απευθύνεται σε πρόσωπο που δεν έχει συνείδηση των πράξεων του ή βρίσκεται σε ψυχική ή διανοητική διαταραχή που περιορίζει αποφασιστικά τη λειτουργία της βούλησής του, γιατί τέτοια δήλωση βούλησης είναι επίσης άκυρη (ΑΚ 171 παρ. 1) πχ εργοδότης που απολύει υπάλληλο μεθυσμένο. Κατ’ εξαίρεση δικαιοπραξίες επιχειρούμενες από ανίκανα πρόσωπα είναι έγκυρες εφόσον αφορούν συναλλαγές της καθημερινής ζωής ή ανήκουν στις «μαζικές συναλλαγές» πχ αγορά εφημερίδας από περίπτερο.

ΕΞΑΙΡΕΣΗ αποτελεί η ΑΚ 131 παρ. 2 που περιορίζει το δικαίωμα των κληρονόμων να επικαλεσθούν την ακυρότητα επαχθών δικαιοπραξιών του κληρονομουμένου για τους λόγους της ΑΚ 131 παρ. 1.

(γ) Περιορισμένως ανίκανα για δικαιοπραξία (ΑΚ 129): Σύμφωνα με την ΑΚ 129 ο ανήλικος που έχει συμπληρώσει το 10^ο έτος και όποιος βρίσκεται σε μερική στερητική δικαστική συμπαράσταση ή επικουρική δικαστική συμπαράσταση είναι περιορισμένως ικανοί για δικαιοπραξία. Σε μερική δικαστική συμπαράσταση υποβάλλονται τα πρόσωπα που περιοριστικά αναφέρονται σε ΑΚ 1666 επ. Τα πρόσωπα αυτά είναι ικανά για όλες τις δικαιοπραξίες πλην αυτών που προβλέπονται με δικαστική απόφαση που το έθεσε σε δικαστική συμπαράσταση (ΑΚ 1676 παρ.1), αυτές τις διενεργεί ο δικαστικός συμπαραστάτης του ως νόμιμος εκπρόσωπός του. Σε επικουρική δικαστική συμπαράσταση υποβάλλονται τα πρόσωπα που αναφέρονται σε ΑΚ 1666 & 1688. Οι δικαιοπραξίες που καλύπτονται από την επικουρική συμπαράσταση είναι έγκυρες μόνο εάν προηγηθεί συναίνεση του δικαστικού συμπαραστάτη (ΑΚ 1683).

Η ικανότητα για δικαιοπραξία του ανηλίκου αυξάνει σταδιακά με την αύξηση της ηλικίας του οπότε: (α) Ο ανήλικος που συμπλήρωσε το 10^ο έτος: είναι ικανός για δικαιοπραξίες από τις οποίες απλώς και μόνο αποκτά έννομο όφελος (ΑΚ 134 => ισχύει για δικαιοπραξίες περιουσιακού δικαίου) (έννομο όφελος=> του δίνει δικαίωμα ή τον απαλλάσσει από υποχρέωση), συνεπώς ο ανήλικος   δεν πρέπει να αναλαμβάνει υποχρέωση ή να διαθέτει δικαίωμα, έτσι ο ανήλικος της ΑΚ 134 μπορεί να αποδεχτεί δωρεά (ΑΚ 496), να του εκχωρήσουν απαίτηση (ΑΚ 455), δεν μπορεί να συνάψει σύμβαση πώλησης (ΑΚ 513) κλπ. (β) Ο ανήλικος που συμπλήρωσε το 14^ο έτος: σύμφωνα με την ΑΚ 135 είναι επιπλέον ικανός να διαθέτει ελεύθερα κάθε τι που κερδίζει από την προσωπική του εργασία πχ μισθοί, δώρα ή που του δόθηκε για να το χρησιμοποιεί ή να το διαθέτει ελεύθερα πχ χαρτζιλίκι, αντικείμενα. Η κατά την ΑΚ 135 διάθεση δεν περιλαμβάνει μόνο τις υπό στενή έννοια εκποιητικές δικαιοπραξίες πχ μεταβίβαση κυριότητας, σύσταση επικαρπίας, παραχώρηση υποθήκης, εκμίσθωση, δάνειο, όχληση κλπ,  έτσι ο ανήλικος της ΑΚ 135 δεν μπορεί να συνάψει σύμβαση δανείου (ΑΚ 806) με τα χρήματα που κέρδισε από την εργασία του ή να πωλήσει (ΑΚ 513) το πράγμα που του δωρήθηκε, ούτε να πληρώσει κάτι με δόσεις. Κατά την κρατούσα άποψη τις δικαιοπραξίες αυτές μπορούν να τις επιχειρήσουν οι γονείς ή ο επίτροπος του ανήλικου. (γ) Ο ανήλικος που συμπλήρωσε το 15^ο έτος: είναι σύμφωνα με την ΑΚ 136 επιπλέον ικανός να συνάπτει με τη συναίνεση των γονέων του σύμβαση εργασίας ως εργαζόμενος. Η συναίνεση μπορεί να είναι γενική ή ειδική δηλαδή για συγκεκριμένο είδος εργασίας. Αν οι γονείς αρνούνται μπορεί ο ανήλικος να ζητήσει άδεια από το Ειρηνοδικείο του τόπου διαμονής του. (δ) Ο έγγαμος ανήλικος: σύμφωνα με την ΑΚ 137 είναι ικανός για κάθε δικαιοπραξία απαραίτητη για τη συντήρηση ή βελτίωση της περιουσίας του ή για την αντιμετώπιση των αναγκών της προσωπικής του συντήρησης και εκπαίδευσης, καθώς και τις τρέχουσες ανάγκες της οικογένειάς του. Επίσης μπορεί να εκμισθώνει ακίνητα του το πολύ για μια εξαετία, να εισπράττει μόνος εισοδήματα και να διεξάγει δίκη για αυτές τις δικαιοπραξίες.

Οι δικαιοπραξίες για τις οποίες τηρήθηκαν οι προϋποθέσεις των ΑΚ 134-137 είναι έγκυρες (ΑΚ 133) και αν δεν τηρήθηκαν οι προϋποθέσεις είναι άκυρες (ΑΚ 130). Άκυρη επίσης και η δήλωση βουλήσεως που απευθύνεται σε πρόσωπο περιορισμένως ικανό, αν αυτό ΔΕΝ είχε την ικανότητα για τη συγκεκριμένη δικαιοπραξία (ΑΚ 172).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Γεωργιάδης Α, "Αστικό Δίκαιο Γενικές Αρχές", σελ. 152-164