ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΟΜΜΑΤΑ (ΑΡΧΗ ΠΟΛΥΚΟΜΜΑΤΙΣΜΟΥ) (ΑΡΘΡΟ 29) (ΣΟΣ ΘΕΜΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ)

Στο τρίτο μέρος του Συντάγματος που επιγράφεται «Οργάνωση και λειτουργία της Πολιτείας» και ειδικότερα στο τμήμα Α του μέρους αυτού, με τίτλο «Σύνταξη της Πολιτείας», ο συντακτικός νομοθέτης περιέλαβε για πρώτη φορά στην ελληνική συνταγματική ιστορία, ειδική διάταξη για τα πολιτικά κόμματα (άρθρο 29 παρ. 1) «Έλληνες πολίτες που έχουν το εκλογικό δικαίωμα μπορούν ελεύθερα να ιδρύουν και να συμμετέχουν σε πολιτικά κόμματα, που η οργάνωση και η δράση οφείλει να εξυπηρετεί την ελεύθερη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος».

Το ίδιο το Σύνταγμα δεν περιέχει ορισμό του πολιτικού κόμματος. Ωστόσο, από τις συνταγματικές διατάξεις, τις διατάξεις του Κανονισμού της Βουλής, της εκλογικής νομοθεσίας και των άλλων κοινών νόμων που αναφέρονται στα κόμματα μπορεί να συναχθεί ότι πολιτικό κόμμα είναι «η διαρκής ένωση Ελλήνων πολιτών με δικαίωμα ψήφου, η οργάνωση και η δράση της οποίας αποσκοπεί αφενός στη διαμεσολάβηση και έκφραση της θέλησης του λαού και αφετέρου στη συμμετοχή της για την άσκηση της κρατικής εξουσίας».

Το κόμμα ως μορφή πολιτικής οργάνωσης έγινε πολύ γρήγορα αναγκαίο λειτουργικό θεσμικό στοιχείο της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Για τη διασφάλιση ενός ελάχιστου επιπέδου υπαρκτής και σοβαρής πολιτικής διάθεσης ομάδας πολιτών να συστήσουν μια πολιτική ένωση, το Σύνταγμα στο άρθρο 29 παρ. 2 δίνει ορισμένα δικαιώματα, όπως είναι το δικαίωμα χρηματοδότησης από το κράτος. Η αναθεώρηση του 2001 τροποποίησε τις παραγράφους 2 και 3 του άρθρου 29 που ρυθμίζουν ζητήματα οικονομικής διαχείρισης των κομμάτων και ζητήματα σχέσεών τους με κατηγορίες δημοσίων λειτουργών και υπαλλήλων. Η παρ. 2 καθιερώνει πλέον το δικαίωμα των κομμάτων και αντίστοιχη υποχρέωση του κράτους για οικονομική ενίσχυση όχι μόνο για τις εκλογικές τους δαπάνες κατά τις προεκλογικές περιόδους αλλά και για τις λειτουργικές δηλαδή για τα τρέχοντα διαχειριστικά τους έξοδα. Συνεπώς, το κράτος συμμετέχει στην κάλυψη των δαπανών των κομμάτων οι οποίες κατά κύριο λόγο καλύπτονται από εισφορές φίλων και μελών ή από περιουσία κόμματος αν υπάρχει τέτοια. Τα νέα κόμματα χωρίς εκλογική ιστορία εκ των πραγμάτων δεν χρηματοδοτούνται ή χρηματοδοτούνται ελάχιστα από το κράτος, και καθίσταται πρακτικά αδύνατο να ανταγωνιστούν το κομματικό ολιγοπώλιο που είναι στην άσκηση της κρατικής εξουσίας. Ως προς την κατανομή του ποσού της κρατικής ενίσχυσης, ο νόμος προβλέπει ότι η τακτική χρηματοδότηση καταβάλλεται κατά το μεγαλύτερο μέρος (80%) σε αναλογία προς τις ψήφους των κομμάτων στις τελευταίες γενικές βουλευτικές εκλογές και το υπόλοιπο 20% επιμερίζεται ισόποσα σε όσα κόμματα έχουν εκλέξει ευρωβουλευτή ή έλαβαν άνω του 1,5% των ψήφων στις τελευταίες εκλογές, έχοντας καταρτίσει συνδυασμούς τουλάχιστον στο 70% των εκλογικών περιφερειών. Η κρατική χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων αποτελεί συνταγματική αναγκαιότητα που εξασφαλίζει την ελευθερία δράσης τους και απαραίτητη για την ομαλή λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Ο έλεγχος των εκλογικών δαπανών γίνεται από το αρμόδιο ειδικό δικαστήριο που ορίζει ο νόμος (Εκλογοδικείο).

Στο άρθρο 29 παρ. 3 εισάγονται περιορισμοί στην ελευθερία της έκφρασης συγκεκριμένων κατηγοριών δημοσίων λειτουργών, υπαλλήλων κλπ. Απαγορεύεται να εκδηλώνονται υπέρ ή κατά πολιτικού κόμματος στους δικαστικούς λειτουργούς και σε όσους υπηρετούν στις ένοπλες δυνάμεις και στα σώματα ασφαλείας με οποιονδήποτε βαθμό ή ιδιότητα.  Οι περιορισμοί αυτοί δεν ισχύουν για τους δημοσίους υπαλλήλους εκτός της άσκησης των καθηκόντων τους.

Στα πλαίσια της λεγόμενης «κομματικής δημοκρατίας» όπου η κοινοβουλευτική πλειοψηφία και η εκτελεστική εξουσία ανήκουν και οι δύο στο κόμμα που πλειοψήφησε και όπου η θεσμική ισορροπία του πολιτεύματος δεν έχει πια ως ανταγωνιστικούς πόλους την Κυβέρνηση και τη βουλή αλλά την κυβερνητική πλειοψηφία και την αντιπολίτευση έχουν προκύψει κάποια ζητήματα σχετικά με την εκλογική διαδικασία, η διαφανής χρηματοδότησης, η νομιμοποίησή τους κλπ με τα οποία ασχολήθηκε η Ελληνική Νομολογία.

Συμπερασματικά, η πορεία της σύγχρονης αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας είναι άρρηκτα συνυφασμένη με τη δράση των πολιτικών κομμάτων. Ούτε η εκλογική διαδικασία ούτε η λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος μπορούν να νοηθούν χωρίς το θεσμό του πολιτικού κόμματος. Τέλος, τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα έχουν αναγνωριστεί συνταγματικά στο άρθρο 29.