Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 37 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ

Ορισμός κυβέρνησης και αρμοδιότητες

Η κυβέρνηση είναι κεντρικό, συλλογικό, πολιτικό, άμεσο όργανο του κράτους με μεγάλη σπουδαιότητα και σημαντικό ρόλο. Είναι όργανο συνεχές και διαθέτει ιεραρχική δομή σε αντίθεση με άλλα όργανα του κράτους όπως η βουλή. Επιπλέον, είναι όργανο γενικής αρμοδιότητας καθόσον η αρμοδιότητά της δεν περιορίζεται σε συγκεκριμένο θέμα.
Βασική αρμοδιότητα της κυβέρνησης είναι ο καθορισμός της γενικής  πολιτικής της χώρας (άρθρο 82 παρ. 1Σ).
Άλλες αρμοδιότητες που έχει η κυβέρνηση είναι:

Εκτελεστικές αρμοδιότητες:

• διοίκηση ενόπλων δυνάμεων (άρθρο 45Σ)
• αναπλήρωση ΠτΔ & άσκσηση των αρμοδιότήτων του κατά τη διάρκεια της αναπλήρωσης (άρθρο 34 παρ. 1Σ)
• προυπογραφή του Προέδρου περί πολέμου, συνθηκών ειρήνης (άρθρο 36Σ)

Νομοθετικές αρμοδιότητες:

• πρόταση νόμων (άρθρο 73Σ)
• πρόταση πράξεων νομοθετικού περιεχομένου (άρθρο 44 παρ 1Σ)
• πρόταση διεξαγωγής εθνικού δημοψηφίσματος (άρθρο 44 παρ 1Σ)
• πρόταση ενεργοποίησης του νόμου για την κατάσταση πολιορκίας και έκδοσης πράξεων νομοθετικού περιεχομένου κατά τη διάρκεια ισχύος του (άρθρο 48 παρ 1,2,5Σ)

Τέλος, η κυβέρνηση συμπράττει με την εκ του Συντάγματος παρουσία και συμμετοχή της στη διαδικασία κοινοβουλευτικού ελέγχου, που αποτελεί, πέραν του νομοθετικού, βασικό έργο της βουλής, εδώ ανήκει η:

• πρόταση εμπιστοσύνης της κυβέρνησης από τη βουλή (άρθρο 84 παρ 1Σ)

Είδη κυβερνήσεων

• Αναφορικά προς τις εκλογές μια κυβέρνηση μπορεί να διακριθεί σε προεκλογική (διορίζεται πριν τις εκλογές για την διεξαγωγή τους), εκλογική (διορίζεται αμέσως μετά τις εκλογές ως άμεσο αποτέλεσμά τους) και μετεκλογική (δεν είναι άμεσο αποτέλεσμα εκλογών αλλά αποτέλεσμα μετεκλογικών συνασπισμών ή κοινοβουλευτικών ανακατατάξεων).
• Επίσης, ιδιαίτερης σημασίας για τη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος είναι η διάκριση της κυβέρνησης σε μειοψηφίας και πλειοψηφίας. 
•  Μια κυβέρνηση διακρίνεται σε μονοκομματική, συνασπισμού και οικουμενική, ανάλογα με τον αριθμό των κομμάτων που συμμετέχουν στη σύνθεσή της.
• Ακόμα, μια κυβέρνηση μπορεί να διακριθεί σε τακτική και έκτακτη ή ειδική. Η κυβέρνηση είναι συνήθως τακτική, αφού αναδεικνύεται για να ασκήσει το σύνολο των αρμοδιοτήτων της, να καθορίσει τη γενική πολιτική της χώρας. Οι προσωρινές ή έκτακτες κυβερνήσεις αν και από νομική άποψη διατηρούν το σύνοο των αρμοδιοτήτων τους, εντούτοις αναλαμβάνουν τη διεκπεραίωση συγκεκριμένης αποστολής, για παράδειγμα, σε ανώμαλες περιόδους αναλαμβάνει την εξασφάλιση ομαλών συνταγματοπολιτικών συνηθών.  Διαφέρει από την υπηρεσιακή που βασική της αποστολή είναι η διενέργεια εκλογών.
• Η κυβέρνηση διακρίνεται σε κοινοβουλευτικής, εξωκοινοβουλευτικής και μικτής σύνθεσης, ανάλγα με το αν αποτελείται από κοινοβουλευτικά ή εξωκοινοβουλευτικά μέλη ή αν συμπεριλαμβάνει υπουργούς που προέρχονται και από τους δύο χώρους.
• Τέλος, υπάρχει η κυβέρνηση de facto που αποτελεί εξωσυνταγματικό μόρφωμα.

 Η ανάδειξη της κυβέρνησης

 Ο όρος "διορισμός" της κυβέρνησης διαφέρει από την "ανάδειξη" της κυβέρνησης αφού η ανάδειξη είναι το όλο ενώ ο διορισμός μέρος του όλου.

Η γενικότερη διαδικασία της ανάδειξης της κυβέρνησης πραγματοποιείται σε δύο μερικότερα στάδια:

(α) στο στάδιο της ανάδειξης του πρωθυπουργού και 

(β) στο στάδιο της ανάδειξης των υπουργών.

Ο σχηματισμός της κυβέρνησης συντελείται με την υπογραφή δύο προεδρικών διαταγμάτων. Με το πρόωτο διορίζεται ο πρωθυπουργός και με το δεύτερο διορίζονται οι υπουργοί μετα από πρόταση του πρωθυπουργού. Οι δύο αυτές φάσεις προκύπτουν απευθείας από το Σύνταγμα, από το άρθρο 37 παρ. 1, το οποίο αναφέρεται καταρχήν στον διορισμό του πρωθυπουργού και κατά δεύτερο στο μετά από πρόταση του διορισμό και παύση των υπουργών.

Αυτά τα δύο στάδια δεν ήταν διακριτά όταν υπήρχε συνταγματική μοναρχία. Άρχισαν όμως να διακρίνονται όσο απομακρυνόταν από την εξουσία του ανώτατου άρχοντα η ανάδειξη της κυβέρνησης.  Η ανάδειξη του πρωθυπουργού προηγείται χρονικά και ακολουθεί διαφορετικούς κανόνες από τη διαδικασία ανάδειξης των υπουργών.

Πρώτο στάδιο ανάδειξης του πρωθυπουργού:

Το πρώτο στάδιο της διαδικασίας ανάδειξης του πρωθυπουργού είναι η πρόταση. Το Σύνταγμα αναφέρεται ρητά και στην "πρόταση για πρωθυπουργό" (άρθρο 37, 38Σ). Η πρόταση πρωθυπουργού ανήκει στα πολιτικά κόμματα.  Ο αρχηγός του κόμματος της πλειοψηφίας είναι προτεινόμενος πρωθυπουργός (άρθρο 37 παρ 2 εδ α Σ). Εντολοδόχοι πρωθυπουργοί είναι οι αρχηγοί των κομμάτων (άρθρο 37 παρ 2,3 Σ). Αν δεν υπάρχει αρχηγός ή εκπρόσωπος, πρωθυπουργό προτείνει η κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος (άρθρο 37 παρ 4Σ). Αν ο πρωθυπουργός παραιτηθεί ή εκλείψει, πρωθυπουργό προτείνει η κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος (άρθρο 38 παρ 2Σ). Σε όλες τις περιπτώσεις ο ΠτΔ οφείλει να διορίσει τον προτεινόμενο καθώς η πρόταση έχει δεσμευτικό χαρακτήρα. 

Στις περιπτώσεις κατά τις οποίες ανατίθεται εντολή σχηματισμού κυβέρνησης ή διερευνητική εντολή σε αρχηγό κόμματος, αν το κόμμα δεν έχει αρχηγό ή ο εκπρόσωπος του δεν έχει εκλεγεί βουλευτής, ο ΠτΔ δίνει την εντολή σε αυτόν που προτείνει η κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος. Η πρόταση για την ανάθεση εντολής γίνεται μέσα σε τρεις ημέρες από την ημέρα που ο Πρόεδρος της Βουλής ή ο αναπληρωτής του ανακοινώνει στον ΠτΔ τη δύναμη των κομμάτων στη βουλή. Η ανακοίνωση αυτή γίνεται πριν από κάθε ανάθεση εντολής (άρθρο 37 παρ. 4).

Διερευνητικές εντολές όταν δεν υπάρχει κυβέρνηση πλειοψηφίας: 

Όταν δεν υπάρχει πλειοψηφία, ακολουθείται η διερευνητική διαδικασία. Διερευνητική διαδικασία είναι η συνταγματική διαδικασία που μεσολαβεί όταν δεν υπάρχει η απαιτούμενη πλειοψηφία, προκειμένου να σχηματιστεί δεδηλωμένη.

Η όλη διαδικασία διακρίνεται σε δύο στάδια:

(α) το στάδιο των διερευνητικών εντολώ και

(β) το στάδιο της σύγκλησης των αρχηγών.

Συνταγματική προϋπόθεση της μεσολάβησης της διερευνητικής εντολής είναι ότι δεν υπάρχει η απαιτούμενη πλειοψηφία. Αντίθετα αν υπάρχει η απαιτούμενη πλειοψηφία, δεν μεσολαβεί η διερευνητική διαδικασία ή αν έχει αρχίσει, διακόπτεται.

Α στάδιο διερευνητικής διαδικασίας:

Συγκεκριμένα, στο στάδιο των διερευνητικών εντολών, αν κανένα κόμμα δεν διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών, ο ΠτΔ παρέχει δ.ε. στον αρχηγό του κόμματος που διαθέτει τη σχετική πλειοψηφία των εδρών, προκειμένου να διακριβωθεί η δυνατότητα σχηματισμού κυβέρνησης που να έχει την εμπιστοσύνη της βουλής. Αν δεν διαπιστωθεί αυτή η δυνατότητα, ο ΠτΔ παρέχει δ.ε. στον αρχηγό του δεύτερου σε κοινοβουλευτική δύναμη κόμματος και σε περίπτωση που και αυτή δεν τελεσφορήσει, η εντολή δίνεται στον αρχηγό του τρίτου σε κοινοβουλευτική δύναμη κόμματος. Είναι δυνατή η παροχή και τέταρτης δ.ε. αν κόμματα είναι ισοδύναμα σε βουλευτικές έδρες. Στην περίπτωση αυτή, προηγείται το κόμμα που έλαβε περισσότερες ψήφους στις εκλογές. Επίσης, νεοσχηματισμένο κόμμα με κοινοβουλευτική ομάδα, σύμφωνα με τα οριζόμενα του κανονισμού της βουλής, έπεται του παλαιότερου με ίσο αριθμό εδρών σύμφωνα με την ερμηνευτική δήλωση του άρθρου 37 του Συντάγματος. 

Κάθε δ.ε. διαρκεί μέχρι τρεις ημέρες. Στην πράξη μπορεί να διαρκέσει πολύ λιγότερο ή και να μην αναληφθεί καθόλου, αν είανι γνωστό το ανέφικτο σχηματισμού κυβέρνησης που να έχει την εμπιστοσύνη της βουλής. Σκόπιμο είναι, να αναλαμβάνονται δ.ε. από πολιτικά κόμματα που μπορούν να επιτύχουν κοινοβουλευτικά βιώσιμες λύσεις. 

Β στάδιο διερευνητικής διαδικασίας:

Όσον αφορά το στάδιο της σύγκλησης των αρχηγών, αναφέρεται πιο συγκεκριμένα ότι σε περίπτωση που αποτύχουν οι δ.ε., ο ΠτΔ καλεί τους αρχηγούς των κομμάτων για να συζητήσουν μεταξύ τους τη δυνατότητα σχηματισμού κυβέρνησης που να έχει την εμπιστοσύνη της βουλής. Κατά το στάδιο αυτό,  είτε επιβεβαιώνεται η αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης, είτε διακριβώνεται η δυνατότητα σχηματισμού κυβέρνησης που διαθέτει την απαιτούμενη  πλειοψηφία. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο συντακτικός νομοθέτης αναφερόμενος στους "αρχηγούς των κομμάτων" δεν διευκρινίζει αν νοούνται και οι αρχηγοί των κομμάτων που δεν έχουν κληθεί στην ανάθεση των διερευνητικών εντολών.  Ορθότερο είναι να υποθέσουμε ότι θα κληθούν από τον ΠτΔ οι αρχηγοί όλων των κομμάτων στη βουλή και αυτών που δεν σχηματίζουν κοινοβουλευτικές ομάδες, εφόσον στόχος του συντακτικού νομοθέτη είναι ο σχηματισμός κυβέρνησης που να έχει την εμπιστοσύνη της βουλής. Αν αποτύχει και η σύγκληση των αρχηγών, ο ΠτΔ προχωρεί στον σχηματισμό προεκλογικής κυβέρνησης για διεξαγωγή εκλογών (υπηρεσιακής).

Δεύτερο στάδιο ανάδειξης του πρωθυπουργού:

Δηλαδή το ενδιάμεσο στάδιο μεταξύ πρότασης και διορισμού είναι η επιλογή ή εκλογή. Το δεύτερο αυτό στάδιο αναδεικνύεται περισσότερο στο σύστημα της εκλογής όπου σαφώς διακρίνεται από την πρόταση και τον διορισμό. Στο σύστημα όμως της πρότασης ο δεσμευτικός χαρακτήρας εξασφαλίζει την ουσιαστική επιλογή στα πολιτικά κόμματα αν και από τυπική άποψη τα πολιτικα κόμματα απλά "προτείνουν" δεσμευτικά και η τυπική επιλογή ανήκει στον Πρόεδρος της Δημοκρατίας.

Τρίτο στάδιο ανάδειξης του πρωθυπουργού:

Ο διορισμός αποτελεί το τελευταίο, το τυπικό, "τελετουργικό" στάδιο. Κατά το Σύνταγμα, πρωθυπουργός διορίζεται από τον ΠτΔ, ο αρχηγός της πλειοψηφίας σύμφωνα με την αρχή της δεδηλωμένης ή υπηρεσιακός πρωθυπουργός κατά το άρθρο 37Σ. Η συμμετοχή του ΠτΔ στην ανάδειξη του πρωθυπουργού έχει τυπικό χαρακτήρα. Κατά το άρθρο 35 παρ 2 εδ α δεν απαιτείται προσυπογραφή για τον διορισμό του πρωθυπουργού. 

Τέλος, ο πρωθυπουργός διοριζόμενος κατά το άρθρο 37 του συντάγματος, πριν αναλάβει τα καθήκοντά του, δίνει ενώπιον του ΠτΔ τον ακόλουθο όρκο:

"Ορκίζομαι στο όνομα της Αγίας, Ομοούσιας και Αδιαίρετης Τριάδας να τηρώ το Σύνταγμα και τους νόμους και να υπηρετώ το γενικό συμφέρον του Ελληνικού Λαού" (ορκωμοσία: άρθρο 39 πδ 63/2005).

Ανάδειξη των Αντιπροέδρων - Υπουργών - Υφυπουργών:

• Η επιλογή των αντιπροέδρων γίνεται από τον πρωθυπουργό και ακολουθεί ο διορισμός τους από τον ΠτΔ. Διορίζονται και παύονται σύμφωνα με τα άρθρα 37 παρ 1 και 81 παρ 1 του Σ, με προεδρικό διάταγμα, δεν απαιτείται προηγούμενη σύσταση θέσης. Δίνουν όρκο ενώπιον του ΠτΔ.
•  Οι υπουργοί διορίζονται και παύονται κατά τα άρθρα 37 παρ 1 και 81 παρ 1 του Σ με προεδρικό διάταγμα ύστερα από πρόταση του πρωθυπουργού η οποία έχει δεσμευτικό χαρακτήρα για γον ΠτΔ και δίνουν τον οριζόμενο όρκο ενώπιον ΠτΔ. Η διαδικασία ανάδειξης τους διακρίνεται σε τρία στάδια: πρόταση, επιλογή και διορισμός. Το στάδιο της πρότασης (προς τον πρωθυπουργό) δεν ρυθμίζεται ιδιαίτερα και καλύπτεται από την επιλογή των υπουργών από τον πρωθυπουργό.
• Ίδια η διαδικασία και για τους υφυπουργούς που τους διορίζει και παύει ο ΠτΔ ύστερα από πρόταση με δεσμευτικό χαρακτήρα του πρωθυπουργού.

 Άρθρο 37Σ - Διορισμός πρωθυπουργού και κυβέρνησης

	1. O Πρόεδρος της Δημοκρατίας διορίζει τον Πρωθυπουργό και, με πρότασή του, διορίζει και παύει τα λοιπά μέλη της Kυβέρνησης και τους Yφυπουργούς. *2. Πρωθυπουργός διορίζεται ο αρχηγός του κόμματος το οποίο διαθέτει στη Bουλή την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών. Aν κανένα κόμμα δεν διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας παρέχει στον αρχηγό του κόμματος που διαθέτει τη σχετική πλειοψηφία διερευνητική εντολή για να διακριβωθεί η δυνατότητα σχηματισμού Kυβέρνησης που να απολαμβάνει την εμπιστοσύνη της Bουλής. *3. Aν δεν διαπιστωθεί αυτή η δυνατότητα, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας παρέχει διερευνητική εντολή στον αρχηγό του δεύτερου σε κοινοβουλευτική δύναμη κόμματος και εάν δεν τελεσφορήσει και αυτή, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δίνει διερευνητική εντολή στον αρχηγό του τρίτου σε κοινοβουλευτική δύναμη κόμματος. Kάθε διερευνητική εντολή ισχύει για τρεις ημέρες. Aν οι διερευνητικές εντολές δεν τελεσφορήσουν, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας καλεί τους αρχηγούς των κομμάτων και, αν επιβεβαιωθεί η αδυναμία σχηματισμού Kυβέρνησης που να έχει την εμπιστοσύνη της Bουλής, επιδιώκει το σχηματισμό Kυβέρνησης από όλα τα κόμματα της Bουλής για τη διενέργεια εκλογών και σε περίπτωση αποτυχίας αναθέτει στον Πρόεδρο του Συμβουλίου της Eπικρατείας ή του Aρείου Πάγου ή του Eλεγκτικού Συνεδρίου το σχηματισμό Kυβέρνησης, όσο το δυνατόν ευρύτερης αποδοχής, για να διενεργήσει εκλογές, και διαλύει τη Bουλή. *4. Στις περιπτώσεις κατά τις οποίες ανατίθεται, σύμφωνα με τις προηγούμενες παραγράφους, εντολή σχηματισμού Kυβέρνησης ή διερευνητική εντολή σε αρχηγό κόμματος, αν το κόμμα δεν έχει αρχηγό ή εκπρόσωπο, ή αν ο αρχηγός ή ο εκπρόσωπός του δεν έχει εκλεγεί βουλευτής, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δίνει την εντολή σ' αυτόν που προτείνει η κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος. H πρόταση για την ανάθεση εντολής γίνεται μέσα σε τρεις ημέρες από την ημέρα που ο Πρόεδρος της Bουλής ή ο αναπληρωτής του ανακοινώνει στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας τη δύναμη των κομμάτων στη Bουλή? η ανακοίνωση αυτή γίνεται πριν από κάθε ανάθεση εντολής.
	* Ερμηνευτική δήλωση: Στις διερευνητικές εντολές, αν κόμματα είναι ισοδύναμα σε βουλευτικές έδρες, προηγείται εκείνο που έλαβε περισσότερες ψήφους στις εκλογές? νεοσχηματισμένο κόμμα με κοινοβουλευτική ομάδα, σύμφωνα με τα οριζόμενα στον Kανονισμό της Bουλής, έπεται του παλαιότερου με ίσο αριθμό εδρών. Στις δύο αυτές περιπτώσεις δεν παρέχονται διερευνητικές εντολές σε περισσότερα από τέσσερα κόμματα.