ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ ΟΛΟ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ – Φ. ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

ΚΑΤΑΤΑΚΤΗΡΙΕΣ ΝΟΜΙΚΗΣ 2012-2013

ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ

Η δομή του κανόνα δικαίου

Οι κανόνες δικαίου εκφέρονται με δύο προτάσεις, μία δευτερεύουσα υποθετική και μια κύρια. Η δευτερεύουσα υποθετική καλείται πραγματικό, η κύρια πρόταση έννομη συνέπεια ή κύρωση. Αν συμβεί το τάδε (πραγματικό) τότε θα επέλθει το δείνα (έννομη συνέπεια). Ο κανόνας αυτός καλείται τέλειος (lex perfecta).

Υπάρχουν κανόνες που δεν προβλέπουν έννομη συνέπεια. Οι κανόνες αυτοί καλούνται ατελείς (leges imperfectae).

Κύρωση και ευθύνη

Οι έννομες συνέπειες των κανόνων καλούνται και κυρώσεις. Η κύρωση ετυμολογικά από το κύρος σημαίνει αξία. Το ότι η κύρωση είναι η απαξία που αποδίδεται στον παραβάτη του κανόνα για τη συγκεκριμένη συμπεριφορά του δεν μεταβάλλει και αντικειμενικώς το νόημά της από αξία σε απαξία. Οι κυρώσεις αποσκοπούν να «ευθύνουν», να ισιώσουν τη στρέβλωση που υφίσταται το δίκαιο, όταν παραβιάζεται.

Η ευθύνη είναι πολλών ειδών, ποινική, αστική, διοικητική και πολιτική.

Ποινική ευθύνη είναι η ευθύνη για τα ποινικά αδικήματα. Τα ποινικά αδικήματα είναι παράνομες πράξεις, καταλογιστές στον δράστη, για τις οποίες ο νόμος προβλέπει ποινική τιμωρία, ποινή. Οι ποινές επιβάλλονται από τα ποινικά δικαστήρια, είναι η θανατική ποινή, η κάθειρξη, η φυλάκιση, η χρηματική ποινή, το πρόστιμο και διάφορες παρεπόμενες ποινές. Η θανατική ποινή καταργήθηκε καθώς και τα κακουργήματα σε καιρώ πολέμου.

Αστική ευθύνη είναι η ευθύνη για την προκληθείσα ζημιά που οφείλεται κυρίως σε αντισυμβατική συμπεριφορά (δηλαδή αθέτηση μιας συμφωνίας) ή σε αδικοπραξία (δηλαδή παράβαση του νόμου) ή σε αδικαιολόγητο πλουτισμό κάποιου προσώπου σε βάρος της περιουσίας άλλου.

Διοικητική ευθύνη γεννιέται από παραβάσεις κανόνων που αφορούν τη σχέση κράτους ή δημόσιων οργανισμών αφενός και προσώπων αφετέρου που είτε είναι όργανά τους είτε ελέγχονται ή εποπτεύονται από αυτούς. Διοικητικές κυρώσεις  είναι οι πειθαρχικές ποινές που επιβάλλονται σε δημόσιους υπαλλήλους (παύση, υποβιβασμός κλπ), σε επαγγελματίες (δικηγόρους, γιατρούς, κλπ), τα πρόστιμα, οι ανακλήσεις διοικητικών αδειών κλπ.

Η πολιτική ευθύνη συνίσταται στην απώλεια του κατεχόμενου από κάποιο πρόσωπο δημοσίου αξιώματος, συνιστά δε εξαίρεση στο δίκαιο. Πολιτική ευθύνη έχει η κυβέρνηση έναντι της βουλής ή οι υπουργοί έναντι του πρωθυπουργού. Το ότι η πολιτική ευθύνη συνεπάγεται απώλεια του αξιώματος δεν σημαίνει ότι κάθε απώλεια αξιώματος είναι απόρροια πολιτικής ευθύνης.

Έννομες συνέπειες (κυρώσεις) προβλέπει το δίκαιο και για το κράτος όταν παραβιάζει το νόμο. Το κράτος ενεργεί δια των οργάνων του, τα φυσικά πρόσωπα που υπέχουν ποινική, διοικητική και υπό προϋποθέσεις αστική ευθύνη. Η ευθύνη προϋποθέτει υπαιτιότητα δηλαδή δόλο ή αμέλεια.

Κανόνες δικαίου, διάταξη δικαίου

Διάταξη είναι μια γραπτή πρόταση δικαίου. Ενδέχεται να ταυτίζεται με τον κανόνα δικαίου, αν ως τμήμα του λόγου με ακέραιο νόημα, ως περίοδος, περιλαμβάνει το πραγματικό και την έννομη συνέπεια. Ενδέχεται όμως και να μην ταυτίζεται με τον κανόνα δικαίου, να είναι έλασσον αυτού Ο κανόνας δικαίου μπορεί να σχηματίζεται από πλείονες διατάξεις.

Οι κανόνες δικαίου ρυθμίζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά τμηματικώς. Τα άρθρα περιλαμβάνουν παραγράφους, οι παράγραφοι εδάφια, τα εδάφια υπεδάφια ή περιπτώσεις και υποπεριπτώσεις.

Έθιμο

Είναι άγραφος κανόνας δικαίου που αναγνωρίζεται από το κράτος ως ισχύον δίκαιο. Το έθιμο δημιουργείται με μακρά, ομοιόμορφη και αδιάκοπη άσκηση και συμπεριφορά από τα μέλη της κοινωνίας με την πεποίθηση ότι εφαρμόζουν δίκαιο. Τα στοιχεία του εθίμου είναι δύο, η συνήθεια και η εν συνείδησει δικαίου τήρησή της.

ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

Ορισμός συνταγματικού δικαίου

Το συνταγματικό δίκαιο είναι τμήμα του δημοσίου δικαίου. Είναι σύνολο κανόνων και αρχών που ρυθμίζουν ή αφορούν τη συγκρότηση, την οργάνωση και την άσκηση της κρατικής εξουσίας.

Το κράτος

Την έννοια του κράτους συγκροτούν τέσσερα στοιχεία, ο λαός, η χώρα, η εξουσία και η οργάνωση σε νομικό πρόσωπο.

Ο λαός αποτελείται από όσους έχουν την ιθαγένεια του συγκεκριμένου κράτους. Ιθαγένεια είναι ο νομικός δεσμός του ατόμου προς το κράτος με τον οποίο το άτομο καθίσταται μέλος του λαού και αποκτά δικαιώματα και υποχρεώσεις έναντι του κράτους. Με βάση την ιθαγένεια τα άτομα διακρίνονται σε ημεδαπούς και αλλοδαπούς. Βασικά δικαιώματα που απορρέουν από την ιθαγένεια είναι το δικαίωμα διαμονής εντός της χώρας, το εκλογικό δικαίωμα και το δικαίωμα κρατικής  προστασίας έναντι ξένων κρατών (δια της διπλωματική οδού). Αποκτάται είτε με γέννηση (αρχική ιθαγένεια) είτε μεταγενεστέρως (επίκτητη ιθαγένεια).

Ο κώδικας προβλέπει επίσης την απώλεια της ελληνικής ιθαγένειας με αποποίηση αυτής, λόγω κτήσης αλλοδαπής ιθαγένειας, με αίτηση του τέκνου πολιτογραφηθέντος Έλληνος, εξαιτίας έκπτωσης αν ως έλληνας ανέλαβε δημόσια υπηρεσία σε ξένο κράτος.

Ο λαός αποτελείται όχι μόνο από τους ζώντες αλλά και από τις παρελθούσες και από τις μέλλουσες γενεές. Η μονιμότητα της εγκατάστασης ενός πληθυσμού σε μια συγκεκριμένη εδαφική περιοχή είναι απαραίτητο γνώρισμα του λαού ως στοιχείου του κράτους. Έτσι οι νομάδες συγκροτούν κράτος, μόνο αν μετακινούνται στην ίδια εδαφική περιοχή, όχι όμως αν περιπλανώνται από κράτος σε κράτος.

Συγγενής της έννοιας του λαού είναι η έννοια του έθνους. Το έθνος είναι έννοια υπερβατική, η οποία στηρίζεται στη συλλογική συνείδηση των μελών του που αναδύεται μέσα από την κοινή ιστορία, τον κοινό πολιτισμό, τις κοινές επιδιώξεις, την κοινή συναίσθηση της ιδιαιτερότητας. Στοιχεία που αναδεικνύουν την εθνική ταυτότητα μπορεί να είναι η γλώσσα, η θρησκεία, η φυλή.

Χώρα ή επικράτεια είναι η εδαφική έκταση εντός της οποίας ασκείται η εξουσία συγκεκριμένου κράτους επί όλων των ευρισκομένων εντός αυτής προσώπων (αρχής της εδαφικότητας), κατ΄ αποκλεισμό της εξουσίας άλλων κρατών (αρχή της αποκλειστικότητας).

Τόσο η αρχή της εδαφικότητας όσο και η αρχή της αποκλειστικότητας υπόκειται σε περιορισμούς εφόσον το συγκεκριμένο κράτος τους αποδέχεται. Περιορισμός της αρχής της εδαφικότητας είναι η ετεροδικία, η υπαγωγή δηλαδή ορισμένων αλλοδαπών στη δικαιοδοσία των δικαστηρίων της χώρας τους και όχι της χώρας που βρίσκονται. Περιορισμός της αρχής της αποκλειστικότητας συνιστά η δυνατότητα παραμονής ή διέλευσης ξένου στρατού από τη χώρα αν το συγκεκριμένο κράτος το επιτρέπει.

Η χώρα περιλαμβάνει το στερεό έδαφος, το υπέδαφος και τον αέρα πάνω από το έδαφος, τις υδάτινες επιφάνειες εντός του εδάφους (λίμνες, ποτάμια, διώρυγες), την αιγιαλίτιδα ζώνη ή τα χωρικά ύδατα, την υφαλοκρηπίδα καθώς και τα πολεμικά σκάφη και αεροσκάφη του κράτους οπουδήποτε και αν βρίσκονται.

Αιγιαλίτις ζώνη ή χωρικά ύδατα είναι η θαλάσσια ζώνη που εκτείνεται πέραν από την ξηρά και περιλαμβάνει τον βυθό, το υπέδαφος και τον εναέριο χώρο. Κατά το διεθνές δίκαιο δεν μπορεί να εκτείνεται περισσότερο από 12 ναυτικά μίλια. Η χώρα μας, λόγω του νησιωτικού χαρακτήρα της, έχει καθορίσει την αιγιαλίτιδα ζώνη σε 6 ναυτικά μίλια, ειδικώς όμως ως προς τον εναέριο χώρο σε 10 ναυτικά μίλια.

Υφαλοκρηπίδα είναι η συνέχεια του εδάφους και του υπέδαφους υπό τη θάλασσα που αρχίζει από την ακτή και φθάνει εκεί που το επικλινές του βυθού γίνεται απότομα έντονο.

Τα σύνορα του κράτους καθορίζονται συνήθως από διεθνής συμβάσεις. Σύμφωνα με το άρθρο 27 παρ.1Σ καμία μεταβολή δεν μπορεί να επέλθει στα όρια της Επικράτειας χωρίς νόμο που ψηφίζεται από την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών.

Εξουσία είναι η ικανότητα επιβολής μιας θέλησης επί άλλων θελήσεων. Κρατική εξουσία είναι η ικανότητα του κράτους να επιβάλλει τη θέλησή του επί των ατόμων που διαβιούν στην επικράτειά του, είτε πείθοντάς τα είτε εξαναγκάζοντάς τα να συμμορφώνονται στη δική του θέληση. Το μέσο επιβολής της κρατικής θέλησης είναι το δίκαιο. Για τη διατήρησή της σε διάρκεια η εξουσία αυτοπεριορίζεται νομικά. Θεσπίζει δηλαδή δίκαιο, στο οποίο υπόκειται και η ίδια.

Κυριαρχία είναι η εξουσία κάποιου, που δεν υπόκειται σε καμία άλλη θέληση παρά μόνο τη δική του, την οποία μάλιστα μπορεί να μεταβάλλει κατά το δοκούν. Η κρατική εξουσία διαφέρει σήμερα από την κρατική κυριαρχία  κατά το ότι δεν είναι legibus soluta.

Τα πρόσωπα είναι φυσικά (άνθρωποι) και νομικά. Νομικά είναι ενώσεις φυσικών προσώπων ή σύνολα περιουσιών για την εξυπηρέτηση ορισμένου σκοπού. Τα νομικά πρόσωπα είναι ιδιωτικού δικαίου ή δημόσιου. Το κράτος έχει επίσης βάσει νόμου τη δυνατότητα ίδρυσης νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, νομικών δηλαδή προσώπων που ασκούν δημόσια εξουσία ή και νομικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου.

Τα νομικά πρόσωπα ενώ στην πραγματικότητα δεν υφίστανται, θεωρούνται κατά πλάσμα δικαίου ως υπαρκτά. Αναγνωρίζονται ως έχοντα ιδιαίτερη νομική ύπαρξη. Έχουν ίδια δικαιώματα και ίδιες υποχρεώσεις δηλαδή ξεχωριστή ικανότητα δικαίου (προσωπικότητα) που δεν ταυτίζεται με την ικανότητα δικαίου των φυσικών προσώπων, από τα οποία απαρτίζονται ή τα οποία τα διοικούν. Τα νομικά πρόσωπα έχουν δική τους βούληση, η οποία εκφράζεται δια των οργάνων τους που είναι φυσικά πρόσωπα. Και ενώ τα φυσικά πρόσωπα που είναι όργανα του νομικού προσώπου αλλάζουν, το νομικό πρόσωπο παραμένει το αυτό.

Σύμφωνα με την κλασική θεωρία το κράτος είναι νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου και ασκεί δημόσια εξουσία. Απαρτίζεται από τον λαό, έχει τα όργανά του, με τα οποία εκφράζει τη βούλησή του, και είναι φορέας αρμοδιοτήτων και υποχρεώσεων.

Τα νομικά πρόσωπα εν γένει συνιστώνται και λειτουργούν για την εξυπηρέτηση ορισμένου σκοπού. Βασικούς κρατικούς σκοπούς προβλέπει το Σύνταγμα: Μέριμνα για την εθνική και τη δημόσια ασφάλεια, για τη δημόσια τάξη, για την οικονομική ανάπτυξη, για την ελευθερία και την υγεία των πολιτών, για την επιστήμη, για την τέχνη, το περιβάλλον κλπ.

Η συγκρότηση της κρατικής εξουσίας

Συγκρότηση της κρατικής εξουσίας είναι ο σχηματισμός της θέλησης που αναδεικνύεται ως κρατική, έτσι ώστε να μπορεί να επιβάλλεται αποτελεσματικά. Η θέληση αυτή μπορεί να είναι λογικώς θέληση ενός, ολίγων, πολλών ή όλων.

Η οργάνωση της κρατικής εξουσίας

Οργάνωση της κρατικής εξουσίας είναι η δημιουργία  οργάνων, κρατικών οργάνων, που εκφράζουν την κρατική θέληση. Αν η κρατική θέληση σχηματίζεται από ένα και μόνο, τον μονάρχη, οργάνωση της εξουσίας δεν είναι λογικώς απαραίτητη.

Κρατικά όργανα είναι τα φυσικά πρόσωπα, τα οποία εκφράζουν την κρατική βούληση και ασκούν την κρατική εξουσία. Η επιστήμη διακρίνει τα όργανα σε νομοθετικά, εκτελεστικά και δικαστικά.

Άμεσα όργανα του κράτους είναι αυτά που αρύονται την αρμοδιότητά τους απ΄ ευθείας από το Σύνταγμα και δεν εξαρτώνται από κανένα άλλο κρατικό όργανο. Έμμεσα είναι όσα δεν είναι άμεσα, αυτά που προβλέπονται μεν στο Σύνταγμα αλλά εξαρτώντα από άλλα όργανα ή αυτά που προβλέπονται από το νόμο. Κατά το ισχύον Σύνταγμα άμεσα όργανα του κράτους είναι ο Λαός ως εκλογικό σώμα, η Βουλή, ο ΠτΔ και τα Δικαστήρια. Η κυβέρνηση δεν είναι άμεσο όργανο, δοθέντος ότι εξαρτάται στο πλαίσιο του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος από την εμπιστοσύνη της Βουλής.

Αναδεικνύοντα όργανα είναι εκείνα που αναδεικνύουν άλλα κρατικά όργανα. Αναδεικνυόμενα όργανα είναι αυτά που αναδεικνύονται από τα αναδεικνύοντα. Όπως ο Λαός που εκλέγει τη Βουλή, η Βουλή που εκλέγει τον ΠτΔ, ο Πτδ που διορίζει την κυβέρνηση, η κυβέρνηση που επιλέγει τους προέδρους των ανωτάτων δικαστηρίων κοκ.

Με κριτήριο τον αριθμό των φυσικών προσώπων που τα συγκροτούν, τα κρατικά όργανα διακρίνονται σε μονοπρόσωπα και συλλογικά.

Αρμοδιότητα είναι η ικανότητα κάθε κρατικού οργάνου να ενεργεί ορισμένες κρατικές πράξεις  Η αρμοδιότητα καθορίζεται από κανόνες δικαίου και μόνον. Δεν είναι δικαίωμα αλλά λειτούργημα. Το κρατικό όργανο την ασκεί για λογαριασμό του κράτους. Μόνο ο νόμος που ιδρύει την αρμοδιότητα μπορεί να την καταργήσει, να την μεταβιβάσει σε άλλο όργανο.

Διακρίνεται σε :

(α) Η καθ΄ ύλην αρμοδιότητα αφορά το περιεχόμενο των κρατικών πράξεων που ενεργεί το όργανο (νομοθετικές, διοικητικές, δικαστικές ή άλλες πράξεις).

(β) Η κατά τόπον αρμοδιότητα αφορά την εδαφική έκταση, εντός της οποίας ισχύουν οι κρατικές πράξεις.

(γ) Η κατ΄ έκταση αρμοδιότητα αφορά την κατανομή της μεταξύ οργάνων που τελούν σε σχέση επαλληλίας μεταξύ τους , δηλαδή σε ιεραρχική σχέση. Όσο ιεραρχικά ανώτερο είναι το κρατικό όργανο τόσο ευρύτερη αρμοδιότητα έχει.

(δ) Η κατά χρόνον αρμοδιότητα περιορίζει το κρατικό όργανο στην άσκηση της αρμοδιότητάς του, αφού λάβει νόμιμη υπόσταση και για όσο χρονικό διάστημα διατηρεί την ιδιότητά του ως κρατικού οργάνου.

Η αρμοδιότητα μπορεί να είναι δέσμια ή ελεύθερη.  Η βουλή κατά την άσκηση της νομοθετικής της εξουσίας είναι αδέσμευτη όμως για να εκλέξει ΠτΔ.

Στα διοικητικά όργανα η ελεύθερη αρμοδιότητα αποκαλείται διακριτική ευχέρεια ή διακριτική εξουσία. Δέσμια  είναι η αρμοδιότητα των διοικητικών οργάνων όταν η ενέργειά τους επιβάλλεται να ολοκληρωθεί κατά ένα και μόνο συγκεκριμένο τρόπο πχ η επιβολή φόρου. Αντίθετα, η διακριτική ευχέρεια υπάρχει όταν οι κανόνες δικαίου αφήνουν στο διοικητικό όργανο περιθώριο εκτίμησης αόριστων νομικών εννοιών για το πώς και πότε θα ενεργήσει.

Η αρμοδιότητα των διοικητικών οργάνων διακρίνεται περαιτέρω σε αποφασιστική και σε γνωμοδοτική. Αποφασιστική είναι η αρμοδιότητα του διοικητικού οργάνου να ενεργεί είτε μόνο του είτε από κοινού με άλλα διοικητικά όργανα. Γνωμοδοτική ή συμβουλευτική είναι η αρμοδιότητα να διατυπώνει γνώμη προς το όργανο που έχει την αποφασιστική αρμοδιότητα.

Μορφές κρατών

Τα σύγχρονα κράτη απαντούν κατά βάση υπό δύο μορφές, του ενιαίου ή απλού κράτους και του ομοσπονδιακού κράτους. Το ομοσπονδιακό κράτος αποτελείται από πλείονα ομόσπονδα κράτη που έχουν ενωθεί σε αυτό. Έχει τη δική του εξουσία, η οποία είναι διαφορετική από την εξουσία των ομόσπονδων κρατών. Έχει τα δικά του όργανα που είναι επίσης διαφορετικά. Η κατανομή των αρμοδιοτήτων επίσης είναι διαφορετική ανάμεσα στα όργανά του. Η επικράτεια του ομοσπονδιακού κράτους ταυτίζεται με τις επικράτειες των ομόσπονδων κρατών. Το δίκαιο όμως του ομοσπονδιακού κράτους υπερισχύει του δικαίου των ομόσπονδων κρατών. Οι δε πολίτες έχουν δύο ιθαγένειες. Σύγχρονα ομοσπονδιακά κράτη είναι οι ΗΠΑ, η Γερμανία, η Ελβετία, η Αυστρία, το Βέλγιο, η Ρωσία κλπ. Ομοιότητες παρουσιάζει και η Ευρωπαϊκή Ένωση.

Τυπικό και Ουσιαστικό Σύνταγμα

Ουσιαστικό σύνταγμα είναι κάθε κανόνας και αρχή δικαίου που αναφέρεται στην κρατική εξουσία και στην άσκησή της επί των προσώπων, ανεξάρτητα από τη μορφή που περιβάλλεται. Ουσιαστικό σύνταγμα μπορεί να είναι διάταξη τυπικού συντάγματος συντακτικής πράξης, τυπικού νόμου κλπ. Μπορεί να είναι γραπτό και άγραφο.

Τυπικό σύνταγμα είναι ο γραπτός και θεμελιώδης νόμος του κράτους ο οποίος τοποθετείται στην κορυφή της ιεραρχίας των κανόνων του δικαίου. Η τυπική ισχύς του είναι αυξημένη. Μπροστά του υποχωρούν οι κοινοί νόμοι. Κανένας νόμος δεν αντίκειται στο Σύνταγμα. Το τυπικό σύνταγμα είναι συνήθως αυστηρό δηλαδή άκαμπτο. Η κατάργηση, τροποποίηση και αντικατάσταση των διατάξεων του ή η προσθήκη νέων διατάξεων σε αυτό, η λεγόμενη Αναθεώρηση του συντάγματος δεν γίνεται όπως επί των κοινών νόμων με τη συνήθη νομοθετική διαδικασία, αλλά από ειδικό αναθεωρητικό όργανο και με ειδική διαδικασία.

Το αντίθετο του αυστηρού συντάγματος είναι το ήπιο το οποίο αποκαλείται και ελαστικό ή εύκαμπτο. Το σύνταγμα αυτό αναθεωρείται με τη συνήθη νομοθετική διαδικασία, με αποτέλεσμα να κλονίζεται η σταθερότητά του και η αυξημένη τυπική ισχύς του. Η αυστηρότητα του τυπικού συντάγματος είναι σχετική. Θεωρητικώς ενδέχεται ένα σύνταγμα να είναι απολύτως αυστηρό δηλαδή να μην μπορεί να τροποποιηθεί ποτέ αλλά αυτό στη διάρκεια του χρόνου παύει να παρακολουθεί την κοινωνική εξέλιξη και οδηγούμαστε στην κατάλυσή του. Τα σύγχρονα τυπικά συντάγματα είναι σχετικώς αυστηρά. Αναθεωρούνται με ειδική διαδικασία με αυξημένη πλειοψηφία όχι δε κατά πάντα χρόνο αλλά μετά πάροδο συγκεκριμένου χρονικού διαστήματος από την τελευταία αναθεώρησή τους.

Το ουσιαστικό σύνταγμα δεν είναι πάντοτε τυπικό. Το τυπικό είναι κατά βάση και ουσιαστικό σύνταγμα. Το τυπικό σύνταγμα είναι προϊόν των νεότερων χρόνων. Διεθνώς το πρώτο σύνταγμα είναι το σύνταγμα των ΗΠΑ του 1787 και το δεύτερο το σύνταγμα της Γαλλίας του 1791. Η χώρα μας παρέλαβε τη σκυτάλη με την έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα, απέκτησε δε σύνταγμα ήδη από το 1822. Τον όρο σύνταγμα εισήγαγε ως απόδοση του όρου constitution ο Αδαμάντιος Κοραής.

Σήμερα τα τυπικά συντάγματα των δημοκρατικών κρατών είναι γραπτά. Συνήθως είναι καταγεγραμμένα σε ένα ενιαίο κείμενο. Η Αγγλία, αν και κοιτίδα του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος, στερείται τυπικού συντάγματος. Το σύνταγμα της Αγγλίας είναι εθιμικό αλλά και γραπτό. Το γραπτό σύνταγμά της συγκροτείται από διάφορα νομοθετήματα, για το κοινοβούλιο, για τις εκλογές, για τη κυβέρνηση, για τη διαδοχή στο Θρόνο κλπ, τα οποία δεν έχουν αυξημένη τυπική ισχύ αλλά ισχύ κοινού νόμου.

Παράλληλα με αυτό ισχύει το σύνταγμα των δικαιωμάτων το οποίο αποτελείται από διατάξεις που διασφαλίζουν τα θεμελιώδη δικαιώματα δηλαδή τα πολιτικά ή συμμετοχικά δικαιώματα, τα αμυντικά δικαιώματα και τα κοινωνικά δικαιώματα.

Τήρηση του Συντάγματος

Το σύνταγμα θεσπίζεται για να τηρείται. Η τήρηση του δικαίου είναι απόρροια του καθήκοντος υπακοής.   Το άρθρο 120 παρ.4 Σ κάνει λόγο για τήρηση του συντάγματος που επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων, το δε άρθρο 120 παρ.2 Σ για τη θεμελιώδη υποχρέωση του σεβασμού του Συντάγματος και των νόμων που συνάδουν από το Σύνταγμα. Τήρηση του συντάγματος είναι η μη παράβασή του.

Ο σεβασμός στο σύνταγμα είναι μια θετική στάση απέναντί του. Παραπλήσια είναι και η έννοια της πίστης στο Σύνταγμα.  Το καθήκον υπακοής έχει όρια. Τα όρια αυτά διαγράφονται από τα θεμελιώδη δικαιώματα τα οποία αποσκοπούν να το ισοσταθμίσουν. Το αντίθετο της τήρησης του συντάγματος και του δικαίου εν γένει είναι η παράβασή του, η οποία επισύρει τις προβλεπόμενες κυρώσεις. Είναι κατασταλτικές και προληπτικές.  Παράδειγμα κατασταλτικής κύρωσης είναι  ο δικαστικός έλεγχος της αντισυνταγματικότητας των νόμων και προληπτικής κύρωσης είναι η υπουργική προσυπογραφή των πράξεων του ΠτΔ.

Παράβαση του Συντάγματος

Μπορεί να είναι ευθεία παράβαση, καταστρατήγηση αλλά και κατάλυση του Συντάγματος. Ευθεία παράβαση του συντάγματος συνιστά κάθε συμπεριφορά (υλική ενέργεια, νομική πράξη ή παράλειψη) αντίθετη προς τους συνταγματικούς κανόνες. Καταστρατήγηση  του συντάγματος όπως άλλωστε και καταστρατήγηση του νόμου είναι η έμμεση παράβασή του, η οποία γίνεται με τήρηση του γράμματος αλλά εναντίον του σκοπού του. Παράδειγμα καταστρατήγησης του συντάγματος αποτελεί η κήρυξη της χώρας σε κατάσταση πολιορκίας με τεχνητή δημιουργία των ουσιαστικών προϋποθέσεων του άρθρου 48 παρ.1 Σ.

Κατάλυση του Συντάγματος

Η κατάλυση του κανόνα δικαίου αλλά και του συνταγματικού κανόνα είναι ένας τρόπος απώλειας της ισχύος τους, μη προβλεπόμενος από το δίκαιο δηλαδή παράνομος.

Κατάλυση επομένως, είναι η παράνομη πλήρης απώλεια της πραγματικής ισχύος ενός κανόνα δικαίου και η συνακόλουθη απώλεια και της νομικής ισχύος του.

Κατάλυση του συντάγματος βάσει των ως άνω, είναι η de facto απώλεια της αποτελεσματικότητας των συνταγματικών διατάξεων, είτε μεμονωμένως είτε ως σύνολο. Η εν συνόλων κατάλυση του συντάγματος είναι κατάλυση του πολιτεύματος και αντικατάστασή του με διαφορετικό πολίτευμα. Πρόκειται για ρήξη στη συνέχεια του δικαίου και του συντάγματος. Παράδειγμα, το πολίτευμα που είχε εισαχθεί  με το Σύνταγμα του 1952 καταλύθηκε με τη στρατιωτική δικτατορία του 1967. Η δε δικτατορία του 1967 και το Σύνταγμά της καταλύθηκαν τον Ιούλιο του 1974.

ΤΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ

Έννοια του πολιτεύματος

Η έννοια του πολιτεύματος συμπίπτει κατά βάση με την έννοια του ουσιαστικού συντάγματος. Είναι ο τρόπος με τον οποίο σχηματίζεται, οργανώνεται και ασκείται η κρατική εξουσία. Η μορφή του πολιτεύματος είναι η μοναρχία, η ολιγαρχία και η δημοκρατία.

Τα σύγχρονα δημοκρατικά πολιτεύματα βασίζονται στο αντιπροσωπευτικό και πολυκομματικό σύστημα, στη διάκριση των εξουσιών και είναι κατά βάση κοινοβουλευτικά ή προεδρικά. Βασίζονται επίσης στην αρχή του κράτους δικαίου και στην αρχή του κοινωνικού κράτους.

Η μορφή του πολιτεύματος : Δημοκρατία

Δημοκρατικό είναι το πολίτευμα , στο οποίο κρατεί ο δήμος.  Το πρώτο συστατικό στοιχείο της δημοκρατίας είναι η αρχή της πλειοψηφίας, το δεύτερο η ελευθερία και μάλιστα η ελευθερία κατά το ίσον. Μόνο η αρχή της πλειοψηφίας δεν αρκεί.

Σήμερα οι δημοκρατίας είναι έμμεσες, αντιπροσωπευτικές. Ο λαός δεν συμμετέχει αμέσως στη θέσπιση των νόμων αλλά δια των αντιπροσώπων του. Και δεν ταυτίζεται με το κράτος. Είναι υπό μια έννοια στοιχείο της έννοιάς του και υπό άλλη όργανό του.

Οι οργανωτικές βάσεις του πολιτεύματος

Το αντιπροσωπευτικό σύστημα είναι εκείνο στο οποίο η νομοθετική εξουσία  ασκείται από πολυμελές συλλογικό όργανο του κράτους, τη Βουλή, κατ΄ ανάθεση από τον Λαό και με περιοδική εκλογή εκ μέρους του.

Οι απαρχές του αντιπροσωπευτικού συστήματος βρίσκονται στη Magna Carta  του 1215. Η Magna Carta το σημαντικότερο νομικό κείμενο του Μεσαίωνα που έθεσε περιορισμούς στην απόλυτη εξουσία του μονάρχη, περιέλαβε εγγυήσεις για την ελευθερία και την περιουσία των υπηκόων. Ήταν μια συμφωνία μεταξύ των εξεγερθέντων βαρόνων, του κλήρου και των αστών αφενός και του βασιλέα αφετέρου, βάσει της ποίας απαγορεύονταν οι αυθαίρετες συλλήψεις, αίρονταν οι περιορισμοί του εμπορίου, εξασφαλιζόταν η αυτοδιοίκηση της Εκκλησίας, ρυθμιζόταν ο τρόπος είσπραξης οφειλών προς τον Βασιλέα κλπ.

Κυρίως όμως η Magna Carta εγγυάτο την επιβολή φόρων μόνο με τη συγκατάθεση ενός συμβουλίου αποτελούμενου από κληρικούς και ευγενείς αφενός και από εκλεγμένους αντιπροσώπους των πόλεων και των κωμών του βασιλείου αφετέρου.  Η Βουλή των Λόρδων ήταν εξ αρχής αριστοκρατικό σώμα που τα μέλη του ορίζονταν από τον βασιλέα, η βουλή όμως των κοινοτήτων ήταν σώμα αντιπροσωπευτικό του λαού αφού τα μέλη της ήταν αιρετά. Η αύξηση της ισχύος της αστικής τάξης ενίσχυσε και το κύρος της βουλής των κοινοτήτων.

Ιδιαίτερη σημασία κατά τις απαρχές της εξέλιξης του αντιπροσωπευτικού συστήματος, απέκτησαν οι αιτήσεις των αντιπροσώπων της βουλής των κοινοτήτων προς τον βασιλέα να νομοθετεί επί ζητημάτων που ενδιέφεραν τους πολίτες. Η ικανοποίηση των νομοθετικών αιτημάτων της βουλής των κοινοτήτων εκβιαζόταν με την άρνησή της να συγκατατεθεί στην επιβολή των φόρων.

Βασικά στοιχεία αντιπροσωπευτικού συστήματος

-          Η εκλογή  των βουλευτών από τον λαό με καθολική ψηφοφορία

-          Η περιοδικότητα της εκλογής

-          Η δημοσιότητα της λειτουργίας του αντιπροσωπευτικού

Το αντιπροσωπευτικό σύστημα είναι δυνατόν να λειτουργεί είτε με μία είτε με δύο βουλές (βουλή και γερουσία, κάτω και άνω βουλή κλπ).

Η αρχή του πολυκομματισμού

Κοιτίδα των πολιτικών κομμάτων είναι η Αγγλία. Τα πολιτικά κόμματα αναπτύχθηκαν σταδιακά στον αγγλικό κοινοβουλευτισμό και από εκεί εξαπλώθηκαν σε όλα τα αντιπροσωπευτικά συστήματα. Η ιστορική διαδρομή τους έχει ήδη κλείσει πάνω από 320 χρόνια. Κατά  τα πρώτα 150 χρόνια της ιστορίας τους τα πολιτικά κόμματα στην Αγγλία ήταν ενώσεις προσώπων χωρίς ιδιαίτερη συνοχή. Τα πολιτικά κόμματα διεκδικούν τη νίκη στον εκλογικό αγώνα προκειμένου να αναδείξουν την απαραίτητη στο αντιπροσωπευτικό σύστημα πλειοψηφία που τους επιτρέπει να αναλάβουν τη διακυβέρνηση της χώρας. Η αντιμετώπιση των πολιτικών κομμάτων από τα συντάγματα διαφόρων κρατών πέρασε από τη φάση της καταπολέμησης, της αγνόησης, της αναγνώρισης ως κοινωνικών θεσμών και τέλος της κατοχύρωσής τους στο Σύνταγμα. Σήμερα τα πολιτικά κόμματα επιτελούν σημαντικότατη λειτουργία για τη δημοκρατία.  Όσο περισσότερα κόμματα τόσο ευρύτερος ο πολιτικός διάλογος και τόσο βαθύτερος ο πλουραλισμός δηλαδή η δυνατότητα έκφρασης των αντιθέσεων.

Η αρχή της διάκρισης των εξουσιών

Η κρατική εξουσία είναι μία. Εντούτοις λειτουργεί προς διάφορες κατευθύνσεις, νομοθετεί, εκτελεί τους νόμους και δικάζει.  Η σύμπτωση σε ένα κρατικό όργανο νομοθετικών, διοικητικών και δικαστικών αρμοδιοτήτων οδηγεί στην αυθαιρεσία.  Ο όρος εξουσία έχει νομική έννοια, σημαίνει την αρμοδιότητα.

Η αρχή της διάκρισης των εξουσιών η οποία σήμερα βρίσκεται σε κάθε σύνταγμα διατυπώθηκε αρχικά στο Bill of Rights του Συντάγματος της Virginia του 1776, στη συνέχεια υιοθετήθηκε από τα συντάγματα άλλων πολιτειών της Αμερικής, εν τέλει δε στο σύνταγμα του 1787. Συμπεριλήφθηκε και στο γαλλικό σύνταγμα του 1791.

Σε σχέση με τη νομοθετική και την εκτελεστική εξουσία, η διάκριση των εξουσιών είναι σχετική. Η νομοθετική και η εκτελεστική εξουσία διασταυρώνονται.

Η αρχή του κοινοβουλευτισμού

Η σχέση μεταξύ νομοθετικής και εκτελεστικής εξουσίας μπορεί να προσδιορίζει ένα πολίτευμα (α) ως κοινοβουλευτικό (β) ως πολίτευμα ανεξάρτητης εκτελεστικής εξουσίας και (γ) ως πολίτευμα κυβερνώσης Βουλής. Η διάκριση των δύο πολιτικών εξουσιών (νομοθετικής και εκτελεστικής) στο πολίτευμα της ανεξάρτητης εκτελεστικής εξουσίας είναι η πληρέστερη δυνατή. Στο πολίτευμα της κυβερνώσης βουλής δεν υπάρχει διάκριση αλλά αντίθετα σύγχυση των δύο πολιτικών εξουσιών, με πλήρη υποταγή της εκτελεστικής στη νομοθετική. Τέλος, στο κοινοβουλευτικό πολίτευμα υφίσταται διασταύρωση των δύο πολιτικών εξουσιών.

Μετά την ένδοξη επανάσταση του 1688 ο άγγλος Βασιλέας υποχρεώθηκε να υπογράψει το Bill of Rights. Ο ρόλος του περιορίστηκε στη νομοθετική πρωτοβουλία και στο προνόμιο της αρνησικυρίας των νόμων (βέτο). Δεν μπορούσε πλέον να αναστέλλει την εκτέλεση των νόμων ή να εξαιρεί οποιονδήποτε από την υπαγωγή του σε αυτούς.

Ο θεσμός του πρωθυπουργού άρχισε έτσι να διαμορφώνεται όταν τον ρόλο του ενδιάμεσου μεταξύ βασιλέως και υπουργικού συμβουλίου τον ανέλαβε ο εκ των Whigs Walpole που διατήρησε τη θέση του 21 χρόνια από το 1721 έως το 1742. Παράλληλα άρχισε να διαμορφώνεται  και ο θεσμός ότι οι Υπουργοί έπρεπε να απολαύουν της εμπιστοσύνης όχι μόνο του βασιλέα αλλά και του πρωθυπουργού. Η αύξηση της εξουσίας του Walpole, λόγω της μακρόχρονης πολιτικής παρουσίας του, προκάλεσε την αντίδραση ακόμα και των βουλευτών του κόμματός του οι οποίοι συμμάχησαν  με τους Tories για να ξεκινήσουν εναντίον του ποινική δίωξη ενώπιον της βουλής των λόρδων. Ο Walpole για να αποφύγει την ποινική δίωξη παραιτήθηκε.

Τούτο είχε ως συνέπεια αργότερα να μετριασθεί το προνόμιο του βασιλιά να διορίζει υπουργούς ύστερα από συνεννόηση με τον πρωθυπουργό.  Η πολιτική ευθύνη τότε ήταν ατομική και όχι συλλογική οπότε όταν παραιτήθηκε ο Walpole δεν παρέσυρε και τους άλλους υπουργούς. Η βασιλική εξουσία σιγά σιγά μειώθηκε αλλά δεν είχε απωλεσθεί μπορούσε να επηρεάζει δια της βουλής των λόρδων τη βουλή των κοινοτήτων. Με τον εκλογικό νόμο του 1832 το σύστημα εξυγιάνθηκε και ενισχύθηκε η ανεξαρτησία της βουλής των κοινοτήτων.

Στο κοινοβουλευτικό σύστημα σήμερα η κυβέρνηση διορίζεται από τον ΠτΔ και εξαρτάται από την εμπιστοσύνη της βουλής. Επίσης το κοινοβουλευτικό πολίτευμα προϋποθέτει ΠτΔ ή βασιλέα διάφορο κρατικό όργανο της κυβέρνησης, επίσης πρωθυπουργό, καθώς και βουλή, μονήρης ή σε δύο σώματα.

Το σταθερό στοιχείο του κοινοβουλευτισμού είναι η εξάρτηση της κυβέρνησης από την εμπιστοσύνη της βουλής. Το κατά πόσον η εξάρτηση αυτή είναι αποκλειστική ή όχι χαρακτηρίζει το κοινοβουλευτικό πολίτευμα ως γνήσιο ή μη γνήσιο.  Γνήσιο κοινοβουλευτικό πολίτευμα είναι εκείνο στο οποίο η κυβέρνηση εξαρτάται αποκλειστικά από την εμπιστοσύνη της βουλής. Μη γνήσιο είναι εκείνο, στο οποίο η κυβέρνηση εξαρτάται και από την εμπιστοσύνη του αρχηγού του κράτους.

Η εξέλιξη του αντιπροσωπευτικού συστήματος και η ενδυνάμωση της πολιτικής ισχύος της βουλής και κατ΄ επέκταση του Λαού συνοδεύθηκαν από την περαιτέρω μείωση της εξουσίας του Αρχηγού του Κράτους.  Η κυβέρνηση έπαυσε να χρειάζεται την εμπιστοσύνη  του. Χρειάζεται μόνο την εμπιστοσύνη της βουλής. Ο αρχηγός του κράτους περιορίζεται στο πλαίσιο του σύγχρονου κοινοβουλευτικού πολιτεύματος σε συμβολικό κυρίως ρόλο. Αυτό που σήμερα θεωρείται γνήσιο παλιά θεωρούνταν μη γνήσιο.

Το προεδρικό σύστημα διακυβέρνησης : το πολίτευμα των ΗΠΑ

Το πολίτευμα της Αγγλίας ως πολίτευμα  της μητέρας πατρίδας επηρέασε το πολίτευμα των ΗΠΑ. Οι πατέρες του αμερικάνικου συντάγματος, εισήγαγαν, αντί του θεσμού του κληρονομικού βασιλέα τον θεσμό του αιρετού προέδρου, στον οποίο συγκέντρωσαν σύμπασα την εκτελεστική εξουσία.

Στο πολίτευμα των ΗΠΑ ο Πρόεδρος μόνος συγκροτεί την κυβέρνηση. Υπάρχουν βεβαίως οι υπουργοί, οι γραμματείς του κράτους οι οποίοι συγκαλούνται σε συνεδρίαση από τον Πρόεδρο, οι αποφάσεις όμως είναι του προέδρου και όχι του υπουργικού συμβουλίου. Οι υπουργοί επιλέγονται από τον πρόεδρο όχι για άσκηση πολιτικής αλλά για άσκηση αρμοδιοτήτων. Η εξάρτησή τους από τον πρόεδρο είναι πλήρης.

Η νομοθετική εξουσία είναι ανατεθειμένη στο Κογκρέσο που αποτελείται από δύο νομοθετικά σώματα, τη γερουσία στην οποία μετέχουν αντιπρόσωποι των πολιτειών και τη βουλή των αντιπροσώπων τα μέλη της οποίας εκλέγονται άμεσα από τον λαό. Η ύπαρξη δύο βουλών κρίθηκε επιβεβλημένη λόγω του ομοσπονδιακού χαρακτήρα του κράτους. Η ανεξαρτησία των δύο πολιτικών εξουσιών, της νομοθετικής και της εκτελεστικής δεν είναι απόλυτη. Ο πρόεδρος σε επείγουσες περιπτώσεις μπορεί να συγκαλεί το κογκρέσο και να του απευθύνει διαγγέλματα. Και το κογκρέσο μπορεί να ελέγξει τον πρόεδρο με τη διαδικασία του impreachment.  Η ευθύνη του προέδρου ενώπιον του κογκρέσου δεν είναι πολιτική ευθύνη αλλά ποινική.  Ο Πρόεδρος δεν έχει νομοθετική πρωτοβουλία μπορεί όμως να εμποδίσει με βέτο τη θέσπιση νόμων με αποτέλεσμα το κογκρέσο να ξαναψηφίσει τον νόμο με απόλυτη πλειοψηφία. Το κογκρέσο αποφασίζει τον προϋπολογισμό του κράτους που δεσμεύει την ελευθερία του προέδρου.  Τέλος, η επιλογή των ομοσπονδιακών κρατικών αξιωματούχων από τον πρόεδρο υπόκειται σε έγκριση από τη γερουσία.

Το ημιπροεδρικό σύστημα της Γαλλίας

Το ισχύον πολίτευμα της 5^ης γαλλικής δημοκρατίας είναι κατά βάση κοινοβουλευτικό πολίτευμα όπως τα περισσότερα  ευρωπαϊκά πολιτεύματα. Χαρακτηρίζεται όμως ημιπροεδρικό  λόγω των ουσιαστικών και αυξημένων αρμοδιοτήτων του ΠτΔ, ο οποίος εκλέγεται από τον λαό με 7ετή θητεία.  Κατά τα λοιπά το γαλλικό πολίτευμα είναι γνήσιο κοινοβουλευτικό πολίτευμα.

Το σύστημα της κυβερνώσης βουλής

Στο πολίτευμα αυτό η πολιτική εξουσία ανήκει στη βουλή, η οποία νομοθετεί και ασκεί και την κυβερνητική λειτουργία. Αρχηγός του κράτους ως ξεχωριστό κρατικό όργανο δεν υφίστατο διότι θα ήταν αντίθετο με την απόλυτη πρωτοκαθεδρία της βουλής. Η κυβέρνηση δεν είναι τίποτα παρά μια επιτροπή τη βουλής, οριζόμενη, ελεγχόμενη και ανακαλούμενη από τη βουλή. Ασκεί δε μόνο διοικητική λειτουργία όντας υποταγμένη στην πολιτική εξουσίας της βουλής. Διάκριση των εξουσιών δεν υφίσταται. Το σύστημα αυτό εφαρμόζεται ιδίως σε επαναστατικές περιόδους όταν οι εθνικές συνελεύσεις αναλαμβάνουν την ευθύνη της διακυβέρνησης, τουλάχιστον κατά τη μεταβατική περίοδο.

Η αρχή του κράτους δικαίου

Η αρχή του κράτους δικαίου είναι η αρχή της νομιμότητας υπό την ευρύτατη έννοιά της. Είναι η αρχή της τήρησης του νόμου και γενικότερα του δικαίου.

Τα σύγχρονα δημοκρατικά συντάγματα που βασίζονται στην αρχή της πλειοψηφίας και της εν ισότητι ελευθερίας, κατοχυρώνουν την ελευθερία των ατόμων, η οποία περιορίζεται με νόμο, δεν την αναιρούν.

Η αρχή της νομιμότητας προκειμένου περί της δράσεως ελευθέρων ανθρώπων σημαίνει «ότι δεν επιβάλλεται ή δεν απαγορεύεται από το δίκαιο, επιτρέπεται». Αντίθετα η άσκηση της κρατικής εξουσίας είναι νόμιμη μόνο όταν προβλέπεται από το δίκαιο σημαίνει δηλαδή «μόνο ότι προβλέπεται στο δίκαιο, επιτρέπεται». Η διαφορά μεταξύ της αρχής της νομιμότητας που διέπει τη δράση των ιδιωτών και της αρχής της νομιμότητας που διέπει τη δράση της κρατικής εξουσίας αφετέρου είναι τεράστια. Η μεν επιτρέπει συμπεριφορές μη ρυθμιζόμενες από το δίκαιο η δε επιτρέπει μόνο τη ρυθμιζόμενη από το δίκαιο κρατική δράση.

Η αρχή αυτής της νομιμότητας ανταποκρίνεται στην αρχή της υπεροχή του νόμου στην «αρχή του κράτους του νόμου» η οποία υπήρξε ο πρόδρομος της αρχής του κράτους δικαίου. Η αρχή του κράτους του νόμου ανέτρεψε την «αρχή του αστυνομικού κράτους. Η αρχή του αστυνομικού κράτους ήταν αυτονόητη στα απολυταρχικά πολιτεύματα.

Η αρχή του κράτους δικαίου είναι ένα σύμπλεγμα αρχών και αξιών του Συντάγματος που συναρτάται με την ελευθερία του προσώπου, με τις συνταγματικές εγγυήσεις, της, με την αρχή της νομιμότητας που δεσμεύει και τον νομοθέτη. Περαιτέρω, συναρτάται με την ανεξαρτησία των δικαστηρίων, η οποία είναι απόρροια της διάκρισης των εξουσιών, καθώς και με τον δικαστικό έλεγχο της αντισυνταγματικότητας των νόμων και της νομιμότητας των διοικητικών πράξεων.

Η αρχή του κοινωνικού κράτους

Η συνταγματική κατοχύρωση της πολιτικής συμμετοχής για την ανάδειξη του αντιπροσωπευτικού και νομοθετικού οργάνου με τη διασφάλιση του ενεργητικού και του παθητικού εκλογικού δικαιώματος είναι η βάση του δημοκρατικού πολιτεύματος.

Το κράτος σύμφωνα με τον Αριστοτέλη οφείλει να μεριμνά για τους ενδεείς πολύ περισσότερο από ότι για τους έχοντες και κατέχοντες. Την υποχρέωση αυτή του κράτους άρχισαν να αναγνωρίζουν τα συντάγματα από τις αρχές του 20^ου αιώνα. Πρόκειται για τα λεγόμενα κοινωνικά δικαιώματα τα οποία το κράτος οφείλει να προστατεύει με διάφορες παροχές. Η κρατική αυτή μέριμνα ανήχθη σε συνταγματικό καθήκον του κράτους, το  οποίο όμως εκπληρώνεται ανάλογα με τις οικονομικές δυνατότητές του και τις κυβερνητικές πολιτικές επιλογές. Το καθήκον αυτό επιβάλλεται από την αρχή του κοινωνικού κράτους, σύμφωνα με την οποία το εθνικό εισόδημα αναδιανέμεται προς όφελος κυρίως των ασθενέστερων ομάδων που από μόνες τους δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να απολαύσουν ορισμένα αγαθά και υπηρεσίες ζωτικής σημασίας για την αξιοπρεπή διαβίωσή τους.

Η αρχή του κράτους δικαίου και η αρχή του κοινωνικού κράτους τελούν συχνά σε αντινομία. Η μεν εγγυάται την ατομική ελευθερία, η δε επιβάλλει την κοινωνική αλληλεγγύη. Η αρχή του κοινωνικού κράτους συνιστά επομένως περιορισμό της αρχής του κράτους δικαίου και τανάπαλιν.

ΤΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Το άρθρο 1 Σ

Το πολίτευμα της Ελλάδος είναι προεδρευόμενη κοινοβουλευτική δημοκρατία.

Θεμέλιο του πολιτεύματος είναι η λαϊκή κυριαρχία.

Όλες οι εξουσίες πηγάζουν από τον Λαό, υπάρχουν υπέρ αυτού και του Έθνους και ασκούνται όπως ορίζει το Σύνταγμα.

Η δημοκρατική αρχή

Η δημοκρατική αρχή ως αρχή που αναγνωρίζει ότι «το πλείον είναι κύριον» καθιερώνεται στο άρθρο 1Σ. Ως αρχή δε που κατοχυρώνει την εν ισότητι ελευθερία, καθιερώνεται στο άρθρο 4Σ περί της ισότητας και στις διατάξεις για τα ατομικά δικαιώματα 2 παρ.1 και 5 επομ. Σ.

Βασική για την κατανόηση της δημοκρατικής αρχής στο ελληνικό πολίτευμα είναι η διάταξη του άρθρου 50Σ το οποίο ορίζει «Ο ΠτΔ δεν έχει άλλες αρμοδιότητες παρά μόνο όσες του απονέμουν ρητά το Σύνταγμα και οι νόμοι που είναι σύμφωνοι με αυτό».

Η ρύθμιση αυτή καταγράφηκε για πρώτη φορά στο πρώτο δημοκρατικό Σύνταγμα της Ελλάδος, στο σύνταγμα του 1864 (άρθρο 44). Έκτοτε επαναλήφθηκε σε όλα τα μεταγενέστερα ελληνικά συντάγματα. Ο σκοπός της πρόδηλος» Να περιορίσει τη βασιλική εξουσία και να διακηρύξει τη μετάβαση από το πολίτευμα της περιορισμένης μοναρχίας του Συντάγματος του 1844 στο δημοκρατικό πολίτευμα του Συντάγματος του 1864. Το άρθρο 50Σ προκύπτει ότι δεν είναι δυνατόν να συναχθεί σιωπηρώς αρμοδιότητα του ΠτΔ αφού η διάταξη απαιτεί ρητή ανάθεση αρμοδιότητας.

Τεκμήριο αρμοδιότητας υπάρχει μόνο κατά τη στιγμή της σύνταξης της πολιτείας, υπέρ του φορέα της συντακτικής εξουσίας, ο οποίο δεν είναι όργανο του κράτους αλλά κυρίαρχος δηλαδή νομικά αδέσμευτος.

Το αντιπροσωπευτικό σύστημα

Το ισχύον Σύνταγμα, όπως άλλωστε όλα τα σύγχρονα δημοκρατικά πολιτεύματα, καθιερώνει την έμμεση, την αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Ο λαός αναδεικνύει αμέσως το αντιπροσωπευτικό του όργανο, τη βουλή για να νομοθετεί αντ΄ αυτού. Αναδεικνύει επίσης τον ΠτΔ τον έτερο  παράγοντα της νομοθετικής εξουσίας, εμμέσως, με εκλογή από τη βουλή. Τέλος, αναδεικνύει την κυβέρνηση, τυπικώς μεν δια του ΠτΔ, ουσιαστικές δε δια της βουλής.

Το ενεργητικό εκλογικό δικαίωμα (δικαίωμα του εκλέγειν) μαζί με το παθητικό εκλογικό δικαίωμα (δικαίωμα του εκλέγεσθαι) αποτελεί τη βάση του δημοκρατικού πολιτεύματος.

Το αντιπροσωπευτικό σύστημα στη χώρα μας λειτουργεί σε μια βουλή.

Οι βασικές συνταγματικές διατάξεις που συγκροτούν το αντιπροσωπευτικό σύστημα είναι οι εξής:

·         Άρθρο 51 παρ.3 που εγγυάται την καθολικότητα και την αμεσότητα της ψήφου

·         Άρθρο 53 παρ.1 που καθιερώνει την ανάδειξη της βουλής το αργότερο κάθε 4 χρόνια, εκτός αν η βουλή διαλυθεί νωρίτερα

·         Άρθρο 51 παρ.2 σύμφωνα με το οποίο οι βουλευτές αντιπροσωπεύουν το έθνος

·         Άρθρο 60 παρ.1 βάσει του οποίου οι βουλευτές έχουν απεριόριστο το δικαίωμα της γνώμης και ψήφου κατά συνείδηση. Η διάταξη αυτή αποκλείει την επιτακτική εντολή.

·         Άρθρο 66 παρ.1 το οποίο κατοχυρώνει  τη δημοσιότητα της λειτουργίας της βουλής.

Θεσμός άμεσης δημοκρατίας είναι ο θεσμός του δημοψηφίσματος (άρθρο 44 παρ.2 Σ).

Η αρχή του πολυκομματισμού

Το Σύνταγμα κατοχυρώνει το πολυκομματικό σύστημα ως θεμελιώδη αρχή του πολιτεύματος.

Σύμφωνα με το άρθρο 29 παρ.1 Σ προκύπτει ότι τα πολιτικά κόμματα είναι ενώσεις Ελλήνων Πολιτών που σημείο αναφοράς έχουν την ελεύθερη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος.  Τα πολιτικά κόμματα δεν εντάσσονται στο νομικό πρόσωπο του κράτους δεν είναι όργανα του κράτους. Ταύτιση κόμματος και κράτους είναι συνταγματικά ανεπίτρεπτη.

Ούτε το Σύνταγμα ούτε ο νόμος αναφέρονται στη νομική προσωπικότητα των πολιτικών κομμάτων.  Και χωρίς όμως ρητή αναγνώρισή τους ως ΝΠΙΔ ως σωματείων ουδόλως αμφισβητείται ότι τα πολιτικά κόμματα είναι φορείς των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων που τους επιφυλάσσει το Σύνταγμα και ο νόμος, προκειμένου να επιτελούν τη λειτουργία και τους σκοπούς τους.

Η ελεύθερη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος υπηρετείται από κάθε πολιτικό κόμμα ακόμα και  από αυτό που εχθρεύεται την δημοκρατία.

Το Σύνταγμα δεν αρκείται μόνο στην αναγνώριση του θεσμού των πολιτικών κομμάτων, προϋποθέτει τη λειτουργία τους και τη συμμετοχή τους στην εκλογική διαδικασία για την ανάδειξη και τη λειτουργία της βουλής καθώς και για τον σχηματισμό της κυβέρνησης.

Με τον θεσμό των πολιτικών κομμάτων μορφοποιείται το αντιπροσωπευτικό σύστημα και διηθείται και συστηματοποιείται ο πολιτικός λόγος και αντίλογος. Προς τούτο είναι απαραίτητη η παροχή ίσων ευκαιριών στα πολιτικά κόμματα.

Η αρχή της διάκρισης των εξουσιών

Τη διάκριση των εξουσιών κατοχυρώνει το άρθρο 26 Σ:

1.       Η νομοθετική λειτουργία ασκείται από τη βουλή και τον ΠτΔ

2.       Η εκτελεστική λειτουργία ασκείται από τον ΠτΔ και την κυβέρνηση

3.       Η δικαστική λειτουργία ασκείται από τα δικαστήρια, οι αποφάσεις τους εκτελούνται στο όνομα του Ελληνικού Λαού

Απόρροια της ανεξαρτησίας της δικαστικής εξουσίας είναι ότι η αμετάκλητη δικαστική απόφαση είναι απρόσβλητη από πράξεις της νομοθετικής εξουσίας.

Η διάκριση νομοθετικής και εκτελεστικής εξουσίας δεν είναι απόλυτη αλλά σχετική. Οι δύο αυτές εξουσίες διασταυρώνονται στο κοινοβουλευτικό πολίτευμα που καθιερώνει το Σύνταγμα.

Το κοινοβουλευτικό σύστημα διακυβέρνησης

Το κοινοβουλευτικό πολίτευμα στην Ελλάδα είναι γνήσιο. Η κυβέρνηση διορίζεται από τον ΠτΔ (άρθρο 37Σ) και εξαρτάται από την εμπιστοσύνη της βουλής και μόνο της βουλής (άρθρο 84Σ).

Η αρμοδιότητα του ΠτΔ για τον διορισμό της κυβέρνησης είναι δέσμια. Η δέσμια αρμοδιότητα αυτή συνίσταται στο ότι πρέπει να διορίσει ως πρωθυπουργό τον αρχηγό του κόμματος που έλαβε την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών στη βουλή, δοθέντος ότι υφίσταται τεκμήριο ότι η κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματός του θα του παράσχει την εμπιστοσύνη της. Αυθαίρετη επιλογή πρωθυπουργού και κυβέρνησης αποκλείεται πλήρως από το  Σύνταγμα.

Από την άλλη μεριά η βουλή είναι ελεύθερη να παρέχει ή μη την εμπιστοσύνη της στη κυβέρνηση καθώς επίσης και να την αποσύρει. Η μη παροχή εμπιστοσύνη ή η απόσυρσή της υποχρεώνει την κυβέρνηση σε παραίτηση.

Ο μεν ΠτΔ δρα λοιπόν δεσμευμένος η δε βουλή ελευθέρως. Η υποχρέωση της κυβέρνησης να έχει την εμπιστοσύνη της βουλής καταγράφηκε για πρώτη φορά στη χώρα μας στο Σύνταγμα του 1927 και έκτοτε επαναλαμβάνεται στα μετέπειτα συντάγματα. Η υποχρέωση του Αρχηγού του Κράτους να διορίζει πρωθυπουργό καταγράφηκε για πρώτη φορά σο Σύνταγμα του 1975.

Το κοινοβουλευτικό σύστημα εισήχθη στην χώρα μας το 1875 υπό το κράτος του συντάγματος του 1864 με το περίφημο «λόγο του Θρόνου» τον συνταχθέντα από τον Πρωθυπουργό Χ. Τρικούπη και εκφωνηθέντα ενώπιον βουλής και Βασιλέα Γεώργιο Α.

Η διακήρυξη της «αρχής της δεδηλωμένης» ήταν αντίδραση στην έως τότε ανάδειξη κυβερνήσεων από τον βασιλιά που δεν απολάμβαναν την εμπιστοσύνη της βουλής. Μέχρι τη ρητή καταγραφή της στο Σύνταγμα, ίσχυσε στη χώρα μας ως συνθήκη του πολιτεύματος. Γιατί άραγε ως συνθήκη του πολιτεύματος και όχι ως έθιμο; Η απάντηση είναι ότι η αρχή της δεδηλωμένης παραβιάσθηκε κατ΄ επανάληψη. Η παράβαση συνθήκης του πολιτεύματος δεν επισύρει κυρώσεις κατ΄ αντίθεση προς την παράβαση του εθίμου. Ήταν λοιπόν βολικό να χαρακτηρισθεί ως συνθήκη του πολιτεύματος χωρίς κυρώσεις παρά ως έθιμο με κυρώσεις, που λόγω των πολιτικών συνθηκών που επικρατούσαν δεν μπορούσαν να επιβληθούν.

Στοιχείο του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος δεν είναι μόνον η ανάδειξη της κυβέρνησης από τον Αρχηγό του Κράτους αλλά και η παύση της. Ο ΠτΔ απαλλάσσει την κυβέρνηση από τα καθήκοντά της, μόνο αν αποδοκιμασθεί από τη βουλή ή αν παραιτηθεί. Τούτο ισχύει από το 1986 από την πρώτη αναθεώρηση του συντάγματος του 1975.

Η κατάργηση το 1986 της αρμοδιότητας του ΠτΔ να παύει την κυβέρνηση σηματοδότησε την πλήρη αποκατάσταση του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος στη χώρα μας ως γνησίου.

Έτσι ο σύγχρονος κοινοβουλευτισμός στη χώρα μας χαρακτηρίζεται από την εξάρτηση της κυβέρνησης αποκλειστικώς από την εμπιστοσύνη της βουλής καθώς επίσης και από την πολιτική ισχύ της κυβέρνησης, από τη συλλογική λειτουργία της και από τον ιδιαίτερο πολιτικό ρόλο του Πρωθυπουργού.

Η αρχή της προεδρευόμενης δημοκρατίας

Προεδρευόμενη είναι η δημοκρατία όπου ο αρχηγός του κράτους είναι αιρετός και όχι κληρονομικός.

Το ισχύον σύνταγμα του 1975 μετά την κατάργηση της βασιλείας, εισήγαγε το πολίτευμα της προεδρευόμενης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας με αιρετό Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Η εκλογή του Προέδρου γίνεται από τη βουλή.

Η αναθεώρηση του 1986 περιόρισε πλήρως τον πολιτικό ρόλο του ΠτΔ, καθιστώντας τον κατά το μάλλον ή ήττον συμβολικό και τυπικό. Έτσι η σχετική πολιτική και επιστημονική συζήτηση κόπασε. Πάντως η ιστορική σημασία της παραμένει.

Η αρχή του κράτους δικαίου στην Ελλάδα

Μετά την αναθεώρηση του συντάγματος του 2001, γραπτή αρχή του ισχύοντος συντάγματος. Προβλέπεται  στο άρθρο 25 παρ. 1 ως αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου. Πριν την αναθεώρηση του 2001 η αρχή του κράτους δικαίου ήταν άγραφη αρχή, συνταγματικού κύρους, η οποία συναγόταν ερμηνευτικά από τις αξίες και αρχές του Συντάγματος που εξακολουθούν να τη συναποτελούν.

Η αρχή του κοινωνικού κράτους στην Ελλάδα

Το Σύνταγμα του 1975 περιέλαβε αρχικώς πλείονες διατάξεις για τα κοινωνικά δικαιώματα  (άρθρα 21 επ.). Διακήρυξε ως κρατικές υποχρεώσεις την προστασία της οικογένειας, του γάμου, της μητρότητας, της παιδικής ηλικίας, των πολυτέκνων,, των αναπήρων, των πασχόντων, των απόρων, των αστέγων. Επέβαλε την κρατική μέριμνα για την υγεία, για τη δημιουργία συνθηκών απασχόλησης, για την κοινωνική ασφάλιση.

Ήδη η αναθεώρηση του 2001 την κατέγραψε με το άρθρο 25  παρ.1 Σ, με αποτέλεσμα η αρχή του κοινωνικού κράτους να μην περιορίζεται μόνο στα ρητώς κατοχυρούμενα από το Σύνταγμα κοινωνικά δικαιώματα αλλά και σε άλλα κοινωνικά δικαιώματα που δεν είναι ρυθμισμένα σε αυτό.

ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑ

Τα τοπικά συντάγματα (πολιτεύματα)

Ήδη από το 1821 το έτος έναρξης του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, συνελεύσεις τοπικών προκρίτων κατήρτισαν τον «Οργανισμό της Γερουσίας της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος», τη «Νομική Διάταξη της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος» και «τον Οργανισμό της Πελοποννησιακής Γερουσίας». Τα τρία αυτά συντάγματα ήταν απόπειρες σύνταξης κράτους.

Τοπικά πολιτεύματα καταρτίστηκαν και στη Σάμο το 1821 και στην Κρήτη το 1822.

Το «Προσωρινό Πολίτευμα της Επιδαύρου» του 1822

Η Β Εθνική Συνέλευση συνήλθε τον Δεκέμβριο του 1821 στην Πιάδα, κοντά στην Επίδαυρο και ψήφισε το «Προσωρινό Πολίτευμα της Επιδαύρου» το 1822. Προσωρινό για να μην προκαλέσει την αντίδραση των ευρωπαϊκών μοναρχιών της εποχής και την Ιερά Συμμαχία, η οποία είχε αποδοκιμάσει την ελληνική επανάσταση.

Το Σύνταγμα κατοχύρωσε ορισμένα δικαιώματα (ιδιοκτησία, ασφάλεια, θρησκευτική ελευθερία, απαγόρευση βασανιστηρίων και δήμευσης) και οργάνωσε το κράτος βάσει του αντιπροσωπευτικού συστήματος και της αρχής της διάκρισης των εξουσιών. Το βουλευτικό αναδεικνυόταν με εκλογή και ήταν αρμόδιο για την ψήφιση των νόμων. Το Εκτελεστικό ήταν 5μελές αιρετό όργανο. Το δικαστικό αποτελείται από 11 μέλη που εκλέγονταν από το βουλευτικό και το εκτελεστικό.

Το Σύνταγμα του Άστρους (Ο νόμος της Επιδαύρου) του 1823

Το Προσωρινό Πολίτευμα της Επιδαύρου του 1822 τροποποιήθηκε το 1823 από τη Β Εθνική Συνέλευση. Η Συνέλευση, που συνήλθε στο Άστρο Κυνουρίας, ψήφισε τον «Νόμο της Επιδαύρου» του 1823.  Τον ονόμασε έτσι και όχι σύνταγμα για να τονίσει το μεν προσωρινό χαρακτήρα και στη συνέχεια το πολίτευμα της Επιδαύρου.

Ο Νόμος της Επιδαύρου ενίσχυσε τη θέση του Βουλευτικού. Προσέθεσε διατάξεις για ατομικά δικαιώματα για την απαγόρευση της δουλείας, την ελευθερία του τύπου, το δικαίωμα του αναφέρεσθαι και του νόμιμου δικαστή.

Ψηφίστηκε και νέος εκλογικός νόμος να ψηφίζουν οι άνδρες από 25 και πάνω αντί του 30 που ήταν πριν.

Το «Πολιτικό» Σύνταγμα της Τροιζήνας του 1827

Το 1823 εκδηλώθηκε διαμάχη μεταξύ Βουλευτικού και Εκτελεστικού με αποτέλεσμα τη μη εφαρμογή του Συντάγματος. Η διαμάχη επεκτάθηκε στον λαό και αποφασίστηκε η σύγκληση το 1825 της Γ Εθνικής Συνέλευσης στην Πιάδα για τη θέσπιση νέου Συντάγματος. Η διαμάχη όμως αναζωπυρώθηκε. Οι εργασίες της Γ Εθνικής Συνέλευσης διακόπηκαν, μετά δε από συμφιλίωση και συμβιβασμό συνεχίσθηκαν στην Τροιζήνα το 1827.

Το Σύνταγμα της Τροιζήνας το 1827 ακολούθησε ο παράδειγμα του Συντάγματος των ΗΠΑ του 1787 και όρισε ότι η εκτελεστική εξουσία ανήκει στον κυβερνήτη (μονοπρόσωπο όργανο). Το νέο Σύνταγμα περιέλαβε ρητή αναφορά στην αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, καθιέρωσε την  αρχή της ισότητας και την αναλογική κατανομή των φορολογικών βαρών, απαγόρευσε πλήρως την αναδρομικότητα των νόμων, προέβλεψε την αναγκαστική απαλλοτρίωση για δημόσιο όφελος με καταβολή αποζημίωσης.

Η καποδιστριακή περίοδος (1828-1831)

Με ψήφισμα της η Γ Εθνική Συνέλευση εξέλεξε Κυβερνήτη με 7ετή θητεία τον Ιωάννη Καποδίστρια. Έφθασε στην Ελλάδα τον Γενάρη του 1828 και ανέλαβε τα καθήκοντά του. Ίδρυσε το «Πανελλήνιο» ένα 27μελές συμβουλευτικό σώμα, που αργότερα μετονομάσθηκε σε Γερουσία. Η αναστολή της εφαρμογής του Συντάγματος και η αυτοκατάργηση της Βουλής ήταν ενέργειες αντισυνταγματικές. Επρόκειτο για κατάλυση του Συντάγματος.

Ο Καποδίστριας συγκάλεσε την Δ Εθνική Συνέλευση η οποία νομιμοποίησε  τν κατάλυση του συντάγματος και δέχθηκε ότι υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες η Ελλάδα δεν ήταν δυνατόν να κυβερνηθεί με Σύνταγμα.

Τον Σεπτέμβρη του 1831 ο Καποδίστριας, κυβερνώντας αυταρχικά δολοφονήθηκε από τους Μαυρομιχαλαίους.

Το «ηγεμονικό» Σύνταγμα του 1832

Μετά τη δολοφονία του κυβερνήτη η Γερουσία (το Πανελλήνιο) ανέθεσε την εξουσία σε τριμελή Διοικητική Επιτροπή και συγκάλεσε το 1831 την Ε Εθνική Συνέλευση στο Άργος. Η συνέλευση ανέθεσε την εκτελεστική εξουσία στον εκ των μελών της αδελφό του Καποδίστρια, Αυγουστίνο αποκλείοντας από την εξουσίας τους αντικαποδιστριακούς. Ψήφισε δε Σύνταγμα, το Σύνταγμα του 1832 που ονομάσθηκε «Ηγεμονικό» ή «Βασιλικό».

Το Σύνταγμα αυτό δεν τέθηκε ποτέ σε εφαρμογή, δεν ήταν δημοκρατικό αλλά μοναρχικό. Προέβλεπε κληρονομικό ανώτατο άρχοντα, τον Ηγεμόνα, παράγοντα της νομοθετικής λειτουργίας, ανεύθυνο και απαραβίαστο, με δικαίωμα διάλυσης της βουλής. Προέβλεπε και δεύτερο νομοθετικό σώμα, τη Γερουσία, τα μέλη της οποίας ορίζονταν ισοβίως από τον Ηγεμόνα. Η βουλή αναδεικνυόταν με έμμεση εκλογή και με τμηματική ψήφο.

Η περίοδος της απόλυτης μοναρχίας (1833-1843)

Ο αποκλεισμός από την Ε Εθνική Συνέλευση των αντικαποδιστριακών είχε ως αποτέλεσμα την αποχώρησή τους και τη σύγκληση στη Κόρινθο της Δ εν συνεχεία  Εθνικής Συνέλευσης.  Η Δ κατά συνέχεια Εθνική Συνέλευση επικύρωσε ομόφωνα την εκλογή από τι προστάτιδες δυνάμεις (Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία) του Όθωνος ως Βασιλέως της Ελλάδος. Η πρόθεσή της να θεσπίσει νέο Σύνταγμα δεν ευοδώθηκε.

Ήδη το 1830 με τη Συνθήκη του Λονδίνου οι τρεις προστάτιδες δυνάμεις είχα αναγνωρίσει την ανεξαρτησία της Ελλάδος. Το πολίτευμα αποφασίστηκε μοναρχικό. Το 1832 με νέα συνθήκη του Λονδίνου οι προστάτιδες προσέφεραν τον Θρόνο της Ελλάδος στον Όθωνα, πρίγκιπα της Βαυαρίας του οίκου Wittelsbach, και εξουσιοδότησαν τον φιλέλληνα πατέρα του να διορίσει τριμελή Αντιβασιλεία έως την ενηλικίωση του Όθωνα.

Η Αντιβασιλεία έως το 1835 και στη συνέχεια ο Όθων κυβέρνησαν αυταρχικά. Έθεσαν μεν τις βάσεις του κράτους με τη θέσπιση σημαντικών νομοθετημάτων για τη διοικητική οργάνωση, τη δικαιοσύνη, το ποινικό, το αστικό και το εμπορικό δίκαιο πλην όμως κυβέρνησαν χωρίς Σύνταγμα δηλαδή χωρίς περιορισμό της εξουσίας τους, χωρίς βουλή, με συρρικνωμένη την ελευθερία, την ελευθεροτυπία και με έκτακτα στρατοδικεία. Η αντίδραση κατά της Βαυαροκρατίας ήταν μεγάλη. Το 1841 ο Όθων για κατευνασμό των αντιδράσεων, αποφάσισε να αναθέσει για πρώτη φορά την πρωθυπουργία σε Έλληνα, στον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, ο οποίος όμως την αποποιήθηκε διότι οι όροι του για εκδημοκρατισμό του πολιτεύματος δεν έγιναν δεκτοί.

Το Σύνταγμα του 1843 και η περίοδος της συνταγματικής μοναρχίας (1843-1862)

Την 3^η Σεπτεμβρίου 1843 η αντίδραση κατά του Όθωνα κορυφώθηκε. Η στρατιωτική φρουρά των Αθηνών υπό τον συνταγματάρχη Καλλέργη στασίασε, περικύκλωσε τα ανάκτορα και απαίτησε Σύνταγμα. Ο Όθων υπέγραψε αμέσως διάταγμα για τη σύγκληση Εθνικής Συνέλευσης με σκοπό την από κοινού θέσπισης Συντάγματος, διόρισε την πρώτη ελληνική κυβέρνηση υπό την πρωθυπουργία του Ανδρέα Μεταξά που προκήρυξε εκλογές τον Οκτώβρη του 1843. Η εκλεγείσα βουλή κατήρτισε Σύνταγμα σε βραχύτατο χρόνο. Ο Όθων υπέβαλε παρατηρήσεις, κύρωσε το Σύνταγμα και το έθεσε σε ισχύ.

Το Σύνταγμα του 1844 ήταν ένα Σύνταγμα – συνάλλαγμα, συνθήκη ή συμφωνία μεταξύ βουλής και βασιλέα.

Καθιέρωσε τη μοναρχική αρχή, αναγνωρίζοντας σημαντικότατες αρμοδιότητες στον βασιλέα όχι μόνο ως αρχηγό της εκτελεστικής εξουσίας αλλά και ως βασικό παράγοντα της νομοθετικής.

Το Σύνταγμα του 1844 δεν ήταν δημοκρατικό αλλά Σύνταγμα περιορισμένης μοναρχίας. Η εξουσία του μονάρχη δεν ήταν πια απεριόριστη, έπρεπε να ασκείται σύμφωνα με το Σύνταγμα. Το Σύνταγμα περιέλαβε τον παλιό κατάλογο των ατομικών δικαιωμάτων των συνταγμάτων της επαναστατικής περιόδου. Η Συνέλευση εκτός από Σύνταγμα ψήφισε τον αξιοσημείωτο για την εποχή του εκλογικό νόμο του 1844, με τον οποίο λέγεται ότι εισήχθη εν τη ουσία στη χώρα μας η καθολική και η άμεση ψηφοφορία. Το δικαίωμα της ψήφου αναγνωρίστηκε στους Έλληνες (άνδρες) που είχαν συμπληρώσει τα 25 έτη και είχαν ιδιοκτησία ή ασκούσαν επάγγελμα.

Εξαιρούνταν οι υπηρέτες και οι μαθητευόμενοι τεχνίτες. Περί συμμετοχής των γυναικών ούτε λόγος. Το Σύνταγμα όμως του 1844 δεν εφαρμόστηκε ορθώς στην πράξη. Ο Όθων αν και αγαπητός στον λαό λόγω του μεγαλοϊδεατισμού του, προκάλεσε έντονο αντιδυναστικό ρεύμα εξ αιτίας των πολιτικών παρεμβάσεων με αποτέλεσμα την κατάλυση της δυναστείας ύστερα από εξέγερση της φρουράς των Αθηνών και του Λαού, την 10^η Οκτωβρίου 1862. Η εξουσία ανατέθηκε προσωρινά, μέχρι τη σύγκληση της Β Εθνικής Συνέλευσης σε τριμελή κυβέρνηση, με πρόεδρο τον Δημήτριο Βούλγαρη.

Η κυβέρνηση προκήρυξε δημοψήφισμα για το πρόσωπο του νέου Βασιλέα, το οποίο διενεργήθηκε τον Νοέμβριο του 1862. Με συντριπτική πλειοψηφία ο λαός απεφάνθη υπέρ του πρίγκιπα Αλφρέδου, ο οποίος όμως δεν ανέλαβε τον θρόνο, διότι το Πρωτόκολλο του Λονδίνου του 1830 απαγόρευε την ανάδειξη στον ελληνικό θρόνο μέλους των βασιλικών οικογενειών των τριών μεγάλων δυνάμεων. Την ανάδειξη του νέου βασιλέα ανέλαβε η Εθνική Συνέλευση. Ανέδειξε ομόφωνα, τον Μάρτιο του 1863, τονπροταθέντα Δανό πρίγκιπα Γεώργιο του οίκου Holstein- Sonderburg-Glucksburg ως «Βασιλέα των Ελλήνων» και όχι ως «Βασιλέα της Ελλάδος» όπως ήταν ο Όθων και μάλιστα «ελέω Θεού». Η διαφορά των δύο όρων συμβόλιζε ότι πηγή της βασιλικής εξουσίας  ήταν πλέον ο λαός, και όχι κάποια θεία και μεταφυσική οντότητα.

Το Σύνταγμα του 1864

Η Β Εθνική Συνέλευση ψήφισε το Σύνταγμα του 1864, το πρώτο δημοκρατικό Σύνταγμα της ελεύθερης Ελλάδος. Ήταν προϊόν Εθνικής Συνέλευσης και όχι συμφωνία με τον Βασιλέα. Το νέο Σύνταγμα κατοχύρωσε ρητώς την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας και της καθολικής ψηφοφορίας, την αρχή της αναθεώρησής του αποκλειστικά από τη (μονήρη) Βουλή χωρίς σύμπραξη του Βασιλέα και εισήγαγε το «τεκμήριο της αρμοδιότητας» εις βάρος του βασιλέα. Στο πεδίο των ατομικών δικαιωμάτων κατοχύρωσε το δικαίωμα του συνέρχεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι, κατήργησε την ποινή του πολιτικού θανάτου, δηλαδή την εν ζωή στέρηση της ικανότητας δικαίου και εισήγαγε ευμενέστερη ποινική μεταχείριση των πολιτικών εγκλημάτων.

Η κατοχύρωση στο Σύνταγμα της δημοκρατίας και της ελευθερίας δεν σημαίνει ότι αυτά έγιναν αυτόματα και στην πράξη, Και το πολίτευμα αυτό λειτούργησε με αναταράξεις που προκλήθηκαν από παρεμβάσεις του στέμματος, ιδίως κατά την ανάδειξη των κυβερνήσεων, αποτέλεσμα υπήρξε η εισαγωγή του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος και της αρχής της δεδηλωμένης το 1875.

Η αναθεώρηση του συντάγματος του 1911

Το 1909 εκδηλώθηκε στο Γουδί κίνημα από αξιωματικούς και οπλίτες της φρουράς των Αθηνών. Το κίνημα  υιοθέτησε το πρόγραμμα του «Στρατιωτικού Συνδέσμου» μια μυστικής οργάνωσης  αξιωματικών υπό τον συνταγματάρχη Ν. Ζορμπά. Το πρόγραμμα περιείχε αιτήματα για την αναδιοργάνωση των ενόπλων δυνάμεων, για την εξυγίανση της διοίκησης και την κατάργηση της ευνοιοκρατίας. Ο Βασιλέας Γεώργιος και η κυβέρνηση δέχθηκαν το αόριστο αυτό πρόγραμμα. Ο ΣΣ κάλεσε τον Ελευθέριο Βενιζέλο από την Κρήτη, ο οποίος πρότεινε την αναθεώρηση του συντάγματος του 1864. Η πρότασή του έγινε δεκτή από όλους.

Μετά τη διάλυση της βουλής, η νέα βουλή, η Διπλή Αναθεωρητική, όπως ονομάστηκε διότι σύμφωνα με την περί αναθεωρήσεως διάταξη του συντάγματος του 1864, η Αναθεωρητική Βουλή έπρεπε να αποτελείται από διπλάσιο αριθμό βουλευτών. Η βουλή αυτή διαλύθηκε σχεδόν αμέσως, ύστερα από εισήγηση του Βενιζέλου, διότι διαπιστώθηκε πόσο ανομοιογενής ήτανε για να αποφέρει αποτελέσματα. Η Β Διπλή Αναθεωρητική Βουλή αναδείχθηκε τον Νοέμβρη του 1910 με γρήγορους ρυθμούς πραγματοποίησε την Αναθεώρηση του Συντάγματος του 1864, το 1911.

Η Αναθεώρηση του 1911 επέφερε σημαντικές καινοτομίες όπως εισήχθηκαν νέα κωλύματα εκλογιμότητας, ο έλεγχος του κύρους των εκλογών, καθιερώθηκε ο θεσμός των δημοσίων υπαλλήλων, ενισχύθηκαν οι εγγυήσεις της δικαστικής ανεξαρτησίας, απλουστεύθηκε η νομοθετική και αναθεωρητική διαδικασία, ενισχύθηκαν οι εγγυήσεις ατομικών δικαιωμάτων πχ του ασύλου της κατοικίας, της προσωπικής ασφάλειας, εισήχθη δε το κοινωνικό δικαίωμα της παιδείας.

Ο εθνικός διχασμός

Το 1913 δολοφονήθηκε ο βασιλεύς Γεώργιος Α και τον διαδέχθηκε ο γιος του Κωνσταντίνος Σ. Η διαφωνία του με την κυβέρνηση Βενιζέλου ως προς την είσοδο της χώρας στον Α Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό των συμμάχων, όπως επιθυμούσε η κυβέρνηση (ο Βασιλεύς είχε ταχθεί υπέρ της ουδετερότητας) ανέδειξε το ζήτημα κατά πόσο το στέμμα μπορούσε να είχε ουσιαστικό λόγο σε εθνικά ζητήματα, σε ζητήματα εξωτερικής πολιτικής, πολέμου κλπ.

Η διαφωνία κατέληξε στην παραίτηση της κυβέρνησης Βενιζέλου τον Φεβρουάριο του 1915.  Ο Βασιλεύς διέλυσε τη βουλή και προκήρυξε εκλογές. Νικητής αναδείχθηκε ο Βενιζέλος. Ο Κωνσταντίνος ξανά διέλυσε τη βουλή στις οποίες το κόμμα του Βενιζέλου δεν πήρε μέρος διαμαρτυρόμενο για τις παρεμβάσεις  του στο Σύνταγμα.

Το 1916 ο Βενιζέλος κατά παράβαση του Συντάγματος εγκαθίδρυσε προσωρινή επαναστατική κυβέρνηση στη Θεσσαλονίκη, δημιουργώντας το λεγόμενο «Κράτος της Θεσσαλονίκης» και κήρυξε την είσοδο της χώρας στον πόλεμο στο πλευρό των συμμαχικών δυνάμεων.  Το 1917 κατά επέμβαση της Αγγλίας και Γαλλίας, ο Κωνσταντίνος παραιτείται  υπέρ του δεύτερου γιου του Αλέξανδρου και ο Βενιζέλος γίνεται πρωθυπουργός.

Η αντισυνταγματικώς διαλυθείσα βουλή του 1915 συνεκλήθη εκ νέου (Βουλή των Λαζάρων).  Στις εκλογές κέρδισε η φιλοβασιλική «Ηνωμένη Αντιπολίτευση». Η Γ Εθνική Συνέλευση του 1920 δεν περάτωσε το αναθεωρητικό της έργο και διαλύθηκε μετά τη Μικρασιατική καταστροφή ύστερα από το στρατιωτικό κίνημα του Νικόλαου Πλαστήρα.

Τα συντάγματα του 1925, 1926 και 1927

Ο Βασιλεύς Αλέξανδρος πέθανε το 1920. Στον θρόνο ανέβηκε πάλι ο Κωνσταντίνος Α, βάσει δημοψηφίσματος. Ο Πλαστήρας ζήτησε την διάλυση της Γ Εθνικής Συνέλευσης, την παραίτηση του Κωνσταντίνου και την προκήρυξη εκλογών.

Ο Κωνσταντίνος παραιτήθηκε υπέρ του γιου του Γεώργιου Β ο οποίος αποδέχθηκε να φύγει στο εξωτερικό ώστε η συζήτηση του πολιτειακού να διεξαχθεί χωρίς αυτόν. Αντιβασιλέας ανέλαβε βάσει Συντάγματος 1911 ο ναύαρχος Κουντουριώτης. Η δυναστεία κυρήχθηκε έκπτωτη το 1924 με δημοψήφισμα 70% υπέρ της δημοκρατίας.

Η Δ Εθνική Συνέλευση εργάστηκε για ψήφιση νέου Συντάγματος μέχρι τον Μάη του 1925 ο Θεόδωρος Πάγκαλος εγκαθίδρυσε με πραξικόπημα δικτατορία και συνεργάστηκε μαζί του για την ολοκλήρωση του συντακτικού έργου. Η δικτατορική κυβέρνηση δημοσίευσε το Σύνταγμα, επιφέροντας αυθαίρετα ορισμένες τροποποιήσεις και διέλυσε την Εθνική Συνέλευση χωρίς να προκηρύξει εκλογές. Το Σύνταγμα του 1925 βασίστηκε στο Σύνταγμα 1864/1911 αφού όμως διαφοροποιήθηκε σε σοβαρά σημεία όπως εγκαθίδρυσε το πολίτευμα της προεδρευόμενης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας με αιρετό Αρχηγό Κράτους 5ετής θητείας, θεσμοθέτησε δύο βουλές, απλούστευσε την αναθεωρητική διαδικασία, ίδρυσε το ΣτΕ, καθιέρωσε την υποχρέωση των δικαστηρίων να προβαίνουν σε έλεγχο αντισυνταγματικότητας των νόμων και κατοχύρωσε ορισμένα ατομικά δικαιώματα (παιδεία, επιστήμη και τέχνη, εργασία, προστασία γάμου και οικογένειας).

Ο Πάγκαλος κυβέρνησε αυταρχικά χωρίς βουλές αφού ουδέποτε προκήρυξε εκλογές. Η δικτατορία του ανετράπη από νέο πραξικόπημα του στρατηγού Γ. Κονδύλη, τον Αύγουστο του 1926. Ο Κονδύλης έθεσε σε ισχύ το σχέδιο της επιτροπής Παπαναστασίου ως Σύνταγμα του 1926 και προκήρυξε εκλογές. Η βουλή που προέκυψε στήριξε την Οικουμενική κυβέρνηση βενιζελικών και αντιβενιζελικών με τον Ζαίμη και ψήφισε το Σύνταγμα του 1927 το οποίο ίσχυσε μέχρι το 1935. Το Σύνταγμα του 1925 είχε δύο αξιοσημείωτες και πρωτότυπες διατάξεις, καθιέρωνε το αναλογικό εκλογικό σύστημα και περιόριζε τη θητεία του πρωθυπουργού σε ένα έτος.

Η εφαρμογή του συντάγματος του 1927, η επαναφορά του συντάγματος του 1911, η δικτατορία του Ι. Μεταξά, η κατοχή

Το σύνταγμα του 1927 ίσχυσε μόλις 8 χρόνια. Η εφαρμογή του παρακωλύθηκε από τον πολυτάραχο πολιτικό βίο της εποχής. Η Οικουμενική κυβέρνηση του Ζαίμη δεν μπόρεσε να στεριώσει και πολύ. Ο Βενιζέλος επανήλθε και κέρδισε τις εκλογές του 1928 με άνετη πλειοψηφία και κυβέρνησε ως το 1932.

Οι εκλογές του 1932 και 1933 ανέδειξαν νικητή το Λαϊκό Κόμμα και Πρωθυπουργό τον Παναγή Τσαλδάρη. Ο στρατηγός Πλαστήρας επιχείρησε πραξικόπημα το οποίο απέτυχε και επακολούθησε η απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου.

Νέο κίνημα βενιζελικών αξιωματικών κατά της κυβέρνησης Τσαλδάρη το 1935 απέτυχε. Η χώρα κυρήχθηκε σε κατάσταση πολιορκίας και η κυβέρνηση ιδιοποιήθηκε συντακτική εξουσία και με συντακτικές πράξεις κατήργησε τη Γερουσία, στην οποία είχαν πλειοψηφία οι βενιζελικοί, ήρε την ισοβιότητα των δικαστικών υπαλλήλων και τη μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων για να προβεί σε εκκαθάριση της δικαιοσύνης, διοίκησης και στρατού, διέλυσε συνδικαλιστικές οργανώσεις και προκήρυξε εκλογές όπου δεν συμμετείχαν οι βενιζελικοί.

Η Ε Εθνική Συνέλευση διέκοψε τις εργασίες της μετά την ανάδειξή της. Ο Κονδύλης υποχρέωση την εθνοσυνέλευση να εγκρίνει ψήφισμα σύμφωνα με το οποίο καταργείτο το σύνταγμα του 1927 και επανέρχεται το σύνταγμα 1864/1911.  Καταργείτο και το πολίτευμα της αβασίλευτης δημοκρατίας καθώς με δημοψήφισμα ο λαός με 98% ήταν υπέρ της βασιλείας (!!!). Βάσει του νόθου αυτού δημοψηφίσματος ο Γεώργιος Β επέστρεψε στην Ελλάδα. Διόρισε νέα κυβέρνηση με Κ. Δεμερτζή, χορήγησε αμνηστία, διέλυσε την Ε Εθνική Συνέλευση και προκήρυξε εκλογές για την ανάδειξη της Γ Αναθεωρητικής Βουλής.

Μετά τον θάνατο του Δεμερτζή ανέλαβε ο Ι. Μεταξάς μετά τις εκλογές του 1936. Η βουλή διέκοψε τις εργασίες της και εξουσιοδότησε την κυβέρνηση Μεταξά να νομοθετεί εξ αυτής, στη διάρκεια αυτής της διακοπής στις 4 Αυγούστου του 1936 ο Βασιλιάς εξέδωσε δύο διατάγματα με πρόταση της κυβέρνησης Μεταξά. Με το πρώτο ανέστειλε την ισχύ ορισμένων συνταγματικών διατάξεων για ατομικές ελευθερίες και με το δεύτερο διέλυε την Γ Αναθεωρητική βουλή χωρίς προκήρυξη εκλογών.

 Ο δικτάτωρ Μεταξάς αντέταξε πάντως το ηρωικό ΟΧΙ του ελληνικού λαού στις δυνάμεις του Άξονα.

Κατά τη διάρκεια  της γερμανικής κατοχής η χώρα κυβερνήθηκε από κατοχικές κυβερνήσεις, σχηματίστηκαν ελεύθερες κυβερνήσεις του εξωτερικού (του Εμμ. Τσουδερού, του Σοφοκλή Βενιζέλου και του Γ. Παπανδρέου) που αναγνωρίστηκαν από τα ξένα κράτη.

Τον Οκτώβρη του 1944 μετά την απελευθέρωση ο Γ. Παπανδρέου σχημάτισε οικουμενική κυβέρνηση με εκπροσώπους όλων των πολιτικών τάσεων. Ο Βασιλεύς Γεώργιος Β παρέμεινε στο εξωτερικό, αντιβασιλέας δε ανέλαβε ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός.

Το σύνταγμα του 1952

Μετά τις εκλογές του Μαρτίου του 1946, πρωθυπουργός ανέλαβε ο Π. Τσαλδάρης. Ευθύς διεξήχθη δημοψήφισμα όπου ήταν υπέρ της επανόδου του βασιλέα Γεώργιου Β. Η εκλεγείσα βουλή η Δ Αναθεωρητική (συνέχεια της Γ Αναθεωρητικής του 1920) ψήφισε σύνταγμα το 1952. Το σύνταγμα υιοθέτησε διατάξεις του 1911 και 1927 ενώ οπισθοδρομική ήταν η ρύθμιση για την κατάσταση πολιορκίας αλλά και οι διατάξεις για την προστασία των ατομικών δικαιωμάτων αφού πχ το δικαίωμα της απεργίας απαγορεύτηκε πλήρως για τους δημοσίους υπαλλήλους κ.α.

Το 1963 επί κυβερνήσεως Κ. Καραμανλή και με πρωτεργάτη τον ίδιο τον πρωθυπουργό κατατέθηκε πρόταση Αναθεώρησης του Συντάγματος του 1952. Το σχέδιο αυτό ονομάστηκε «Βαθιά Τομή» υπεβλήθη στην αρμόδια επιτροπή της βουλής η οποία δεν περάτωσε τις εργασίες της λόγω παραίτησης του Καραμανλή το 1963.

Η κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου που ανεδείχθη νικήτρια στις εκλογές του 1964 υπήρξε βραχύβια. Τον Ιούλιο του 1965 ξέσπασε νέα πολιτική κρίση λόγω της διαφωνίας των Ανακτόρων με τον πρωθυπουργό που οδήγησε την κυβέρνηση σε παραίτηση. Στον θρόνο είχε ανέλθει το 1964 μετά τον θάνατο του πατέρα του, του Βασιλέα Παύλου, ο Κωνσταντίνος Β. Αίτιο κρίσης των «Ιουλιανών» υπήρξε η άρνηση του Κωνσταντίνου να δεχθεί την πρόταση του Παπανδρέου να αντικατασταθεί ο Υπουργός Εθνικής Αμύνης. Η ενέργεια του Κωνσταντίνου ήταν αντικοινοβουλευτική.

Μετά η επέμβαση του Κωνσταντίνου στον διορισμό πρωθυπουργών όπως  Γ. Αθανασιάδης- Νόβας, ο Ηλίας Τσιριμώκος, ο Π. Κανελλόπουλος, ο Στέφανος Στεφανόπουλος, οι οποίοι αν και προέρχονταν από το κόμμα του Παπανδρέου είχαν αποστατήσει, κατακρίθηκε ως αντισυνταγματική και αντικοινοβουλευτική.

Ο Π. Κανελλόπουλος απέσυρε την εμπιστοσύνη του από την κυβέρνηση Στεφανόπουλο και σχημάτισε νέα κυβέρνηση τον Απρίλη του 1967, η βουλή διαλύθηκε και προκηρύχθηκαν εκλογές που δεν διενεργήθηκαν λόγω της κατάλυσης της δημοκρατίας με το στρατιωτικό πραξικόπημα της 21^ης Απριλίου του 1967.

Η στρατιωτική δικτατορία 1967-1974

Το στρατιωτικό καθεστώς υπό τον συνταγματάρχη Γ. Παπαδόπουλο, επεβλήθη και διατηρήθηκε στην εξουσία με βία. Ανέστειλε τις διατάξεις για τα θεμελιώδη δικαιώματα, καθώς και της διατάξεις για βουλευτικές εκλογές και λειτουργία βουλής. Καταπάτησε κάθε έννοια ελευθερίας και προέβη σε διώξεις και εκτοπίσεις, βασανισμούς κλπ.

Ο Κωνσταντίνος αποπειράθηκε με το λεγόμενο βασιλικό κίνημα του Δεκεμβρίου του 1967 να εκδιώξει τους δικτάτορες αλλά απέτυχε και αναχώρησε για το εξωτερικό. Η βασιλεία δεν καταργήθηκε αμέσως. Στη θέση του βασιλέα ορίστηκε αντιβασιλέας ένας από τους αρχηγούς του πραξικοπήματος.

Σχέδιο Συντάγματος που κατήρτισε η δικτατορική κυβέρνηση υπεβλήθη στην ετυμηγορία του λαού με νόθο δημοψήφισμα υπέρ του σχεδίου με περίπου 92!!!.

Τον Ιούνιο του 1973 η δικτατορία κατήργησε τη βασιλεία με συντακτική πράξη.  Στη θέση του Βασιλέα το «νέο Σύνταγμα του 1973» που επακολούθησε και που επικυρώθηκε  και αυτό με νόθο δημοψήφισμα θεσμοθέτησε τον ΠτΔ με 7ετή θητεία και προέβλεψε τη διενέργεια βουλευτικών εκλογών το 1974. Η εξέγερση των φοιτητών στο Πολυτεχνείο, τον Νοέμβρη του 1973 που βρήκε συμπαράσταση από μεγάλη μερίδα του λαού των Αθηνών, καταπνίγηκε.

Ευθύς αμέσως άρχισε η δεύτερη φάση της δικτατορίας με κεντρική φυσιογνωμία τον δικτάτορα Δημήτριο Ιωαννίδη, η οποία υπήρξε ακόμη περισσότερο στυγνή.  Η δικτατορία υποκίνησε τον Ιούλιο του 1974 πραξικόπημα στην Κύπρο για την ανατροπή της κυβέρνησης του Αρχιεπίσκοπου Μακαρίου, το οποίο κατέληξε στην τουρκική εισβολή στην Κύπρο και στη διχοτόμησή της. Η δικτατορία κατέρρευσε υπό το βάρος της κυπριακής και εθνικής τραγωδίας.

Το τέλος της δικτατορίας επήλθε τυπικώς την 24 Ιουλίου 1974 οπότε ο Κ. Καραμανλής εκλήθη από το Παρίσι και ανέλαβε την πρωθυπουργία και σχημάτισε Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας.

Το σύνταγμα του 1975/1986/2001

Οι πρώτες πράξης της κυβέρνησης ήταν η κατάργηση των δικτατορικών συνταγμάτων του 1968 και του 1673 και η επαναφορά σε ισχύ του συντάγματος 1952 εκτός από τις διατάξεις για βασιλευόμενη δημοκρατία.  Προκηρύχθηκε δημοψήφισμα με αποτέλεσμα 69% υπέρ της προεδρευόμενης δημοκρατίας. Το δημοψήφισμα αυτό έθεσε τέλος της βασιλείας στην Ελλάδα.

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας χορήγησε αμνηστία για πολιτικά εγκλήματα, επέτρεψε την λειτουργία όλων των πολιτικών κομμάτων, νομιμοποίησε το ΚΚΕ και κύρωσε εκ νέου την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Τον Νοέμβρη του 1974 διενεργήθηκαν εκλογές για την ανάδειξη της Ε Αναθεωρητικής Βουλής η οποία ψήφισε το Σύνταγμα του 1975 που εισήγαγε το πολίτευμα της προεδρευόμενης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, κατοχύρωσε πληρέστερα τα ατομικά δικαιώματα, περιέλαβε σειρά κοινωνικών δικαιωμάτων, αναγνώρισε ρητώς το διεθνές δίκαιο ως υπέρτερης τυπικής ισχύος από τους κοινούς νόμους και προετοίμασε την Ελλάδα για την είσοδό της στην ΕΕ. Ο ΠτΔ είχε εξοπλιστεί με υπερεξουσίες οι οποίες δεν ασκήθηκαν ποτέ ούτε από τον Κων. Τσάτσο ούτε από τον Κων. Καραμανλή. Τρίτος ΠτΔ ο Χρ. Σαρτζετάκης.

Εντούτοις το 1985 το ΠΑΣΟΚ υπό την ηγεσία του Ανδ. Παπανδρέου ξεκίνησε την αναθεώρηση του συντάγματος του 1975 που πραγματοποίησε η ΣΤ Αναθεωρητική Βουλή και η οποία περιορίστηκε στην κατάργηση των υπερεξουσιών του ΠτΔ και εισήγαγε γνήσιο κοινοβουλευτικό πολίτευμα με την κατάργηση της δυνατότητας παύσης της κυβέρνησης από τον ΠτΔ, τώρα η κυβέρνηση εξαρτάται πλέον από το 1986 από την εμπιστοσύνη της βουλής.

Οι διατάξεις της Αναθεώρησης του 1986 διατυπώθηκαν στην καθαρεύουσα και με ψήφισμα της ΣΤ Αναθεωρητικής βουλής μεταγλωττίστηκαν στη δημοτική. Η ίδια βουλή μεταγλώττισε και το Σύνταγμα του 1975 χωρίς να έχει τέτοια αρμοδιότητα από την προηγούμενη βουλή.

Το 1993 η ΝΔ υπό τον Κων. Μητσοτάκη έθεσε ζήτημα νέας αναθεώρησης του συντάγματος. Η διαδικασία υπήρξε μακρά. Την ανάγκη της αναθεώρησης αποδέχθηκαν και οι μετέπειτα κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ υπό του Α. Παπανδρέου και υπό του Κων. Σημίτη. Η κυοφορία της Αναθεώρησης κράτησε περί τα 8 συνολικά  χρόνια, τέθηκε δε σε ισχύ το 2001 από τη Ζ Αναθεωρητική Βουλή.

Η Αναθεώρηση του 2001 διεύρυνε τον κατάλογο των ατομικών δικαιωμάτων, κατοχύρωσε ρητώς την αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου, τροποποίησε τις διατάξεις για τα κωλύματα και τα ασυμβίβαστα των βουλευτών, απαγόρευσε την αιφνιδιαστική τροποποίηση του εκλογικού νόμου, απλοποίησε την νομοθετική διαδικασία, κατοχύρωσε τις ανεξάρτητες διοικητικές αρχές και τις υπέβαλε σε κοινοβουλευτικό έλεγχο και κατοχύρωσε τον Β βαθμό ΟΤΑ.

Υπό το Σύνταγμα 1975/1986/2001 η Ελλάς διανύει την περίοδο του πλέον ομαλού δημοκρατικού και κοινοβουλευτικού βίου της συνταγματικής ιστορίας της. Αιτούμενο παραμένει η διαρκής πραγμάτωση και βελτίωση του κράτους δικαίου και του κοινωνικού κράτους.

ΠΗΓΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

Πηγές του ελληνικού συνταγματικού δικαίου

·            Το τυπικό σύνταγμα

·            Οι συντακτικές πράξεις και τα ψηφίσματα

·            Το συνταγματικό έθιμο

·            Οι τυπικοί νόμοι

·            Ο Κανονισμός της Βουλής

·            Οι κανονιστικές πράξεις της εκτελεστικής εξουσίας

·            Οι πράξεις νομοθετικού περιεχομένου

·            Οι πράξεις νομοθετικού περιεχομένου του δικαίου της ανάγκης

·            Ορισμένες αποφάσεις του ΑΕΔ και του ΣτΕ

·            Το διεθνές δίκαιο

·            Το δίκαιο της ΕΕ

Το τυπικό σύνταγμα

Αναφέρεται στην θέσπιση του συντάγματος, την αναθεώρησή του, την αλλοίωση ή την κατάλυσή του.

Η αναθεώρηση του συντάγματος

Με τον όρο αναθεώρηση του συντάγματος νοείται η τροποποίηση (η αντικατάσταση, η κατάργηση, η προσθήκη νέων διατάξεων) και η αυθεντική ερμηνεία διατάξεων του Συντάγματος.

Η αναθεώρηση ενεργείται στο πλαίσιο του ισχύοντος Συντάγματος και με τον τρόπο, τον οποίο προβλέπει. Δεν είναι κυρίαρχη. Το ισχύον σύνταγμα στο άρθρο 110 προβλέπει ότι οι διατάξεις του συντάγματος υπόκειται σε αναθεώρηση εκτός από τις διατάξεις που καθορίζουν τη βάση και τη μορφή του πολιτεύματος και των άρθρων 2 παρ.1, 4 και 7, 5 παρ.1 και 3, 13 παρ.1 και 26. Η ανάγκη της αναθεώρησης διαπιστώνεται με απόφαση της βουλής που λαμβάνεται ύστερα από πρόταση 50 τουλάχιστον βουλευτών με πλειοψηφία των 3/5 του όλου αριθμού των μελών της σε δύο ψηφοφορίες που απέχουν τουλάχιστον 1 μήνα. Αφού αποφασιστεί η αναθεώρηση η επόμενη βουλή κατά την πρώτη σύνοδό της, αποφασίζει με απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των μελών της σχετικά με τις αναθεωρητές διατάξεις. Η Αναθεωρητική Βουλή συζητεί και ψηφίζει καταρχήν κατ΄ άρθρο και στο σύνολο τις αναθεωρητέες διατάξεις Κάθε ψηφιζόμενη αναθεώρηση του συντάγματος δημοσιεύεται στο ΦΕΚ μέσα σε 10 μέρες και τίθεται σε ισχύ με ειδικό ψήφισμά της βουλής.

Νέα αναθεώρηση δεν επιτρέπεται πριν περάσει πενταετία από την περάτωση της προηγούμενης. Πρόκειται για τον μοναδικό χρονικό περιορισμό της αναθεώρησης.

Οι συντακτικές πράξεις και τα ψηφίσματα

Με συντακτικές πράξεις και ψηφίσματα θεσπίζονται κατ΄ ενάσκηση συντακτικής εξουσίας κανόνες δικαίου ίσου τυπικού κύρους με το Σύνταγμα, με αποτέλεσμα να τον καταργούν ή να το τροποποιούν. Οι συντακτικές πράξεις θεσπίζονται από την εκτελεστική εξουσία δηλαδή από την κυβέρνηση, τα δε ψηφίσματα από τη βουλή.

Θέσπιση συντακτικών πράξεων και ψηφισμάτων δεν προβλέπεται από το σύνταγμα. Οι συντακτικές πράξεις και τα ψηφίσματα είναι επομένως υπό καθεστώς συνταγματικής ομαλότητας προδήλως αντισυνταγματικές, αφού συντακτική εξουσία ασκείται νομίμως άπαξ μόνον.

Συντακτικές πράξεις στην πρόσφατη συνταγματική ιστορία της Ελλάδας εκδόθηκαν  τόσο από το δικτατορικό καθεστώς της 21^ης Απριλίου 1967, προκειμένου να θεσπιστούν συνταγματικοί κανόνες μετά την κατάλυση του συντάγματος του 1952 όσο και από την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας του 1974 για να επανέλθει το καταλυθέν σύνταγμα του 1952.

Ψηφίσματα εκδόθηκαν επίσης από τη βουλή του 1974 έως τη θέση του ισχύ του συντάγματος του 1975.

Ψηφίσματα και συντακτικές πράξεις ανευρίσκονται συχνά στην ελληνική έννομη τάξη κατά τις ανώμαλες περιόδους των δικτατοριών.

Οι κανόνες των συντακτικών πράξεων και των ψηφισμάτων ισχύουν και εφαρμόζονται βάσει του δικαίου της ανάγκης.

Το συνταγματικό έθιμο και οι συνθήκες του πολιτεύματος

Το έθιμο εν γένει δεν είναι ισόκυρος με τον νόμο κανόνας. Δεν καταργεί νόμο. Ούτε το συνταγματικό έθιμο είναι ισόκυρος κανόνας ούτε καταργεί νόμο αφού η ύπαρξη ενός νόμου που αναφέρεται στο ουσιαστικό σύνταγμα παρεμποδίζει τη δημιουργία αντίθετου συνταγματικού εθίμου.

Το συνταγματικό έθιμο είναι μόνο συμπληρωματικό των διατάξεων και των αρχών του τυπικού και του ουσιαστικού συντάγματος εφόσον το σύνταγμα ή ο κοινός νόμος αφήνουν περιθώρια δημιουργίας του. Στην περίπτωση αυτή είναι πηγή συνταγματικού δικαίου.

Υπό το ισχύον σύνταγμα δεν φαίνεται να έχουν αναπτυχθεί συνταγματικά έθιμα, τα δε αναφερθέντα έχουν καταργηθεί σιωπηρά, αφού αποτελούν αντικείμενο ειδικών συνταγματικών ρυθμίσεων.

Συγγενής έννοια προς το συνταγματικό έθιμο είναι οι συνθήκες του πολιτεύματος, οι οποίες αναπτύχθηκαν κυρίως στο αγγλικό πολίτευμα που στερείται τυπικού συντάγματος. Σε αντίθεση με τα έθιμα δεν αποτελούν κανόνες δικαίου και ως εκ τούτου δεν  θεωρούνται πηγές του συνταγματικού δικαίου.

Σήμερα ως συνθήκες του πολιτεύματος μπορούν να θεωρηθούν οι ενημερώσεις του ΠτΔ και των αρχηγών των πολιτικών κομμάτων επί σημαντικών ζητημάτων της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής.

Οι τυπικοί νόμοι

Τυπικός νόμος είναι ο νόμος που ψηφίζεται από τη βουλή, εκδίδεται από τον ΠτΔ και δημοσιεύεται στο ΦΕΚ. Η βουλή μπορεί να ψηφίζει νόμους οποιουδήποτε περιεχομένου υπό τον μοναδικό περιορισμό ότι δεν αντίκειται στο Σύνταγμα. Η διαδικασία παραγωγής των τυπικών νόμων περιλαμβάνει το στάδιο της νομοθετικής διαδικασίας, το στάδιο της επεξεργασίας, συζήτησης και ψήφισης και το στάδιο της έκδοσης και δημοσίευσης. Τα δύο πρώτα στάδια ολοκληρώνονται στη βουλή, το τρίτο από τον ΠτΔ.

Η τυπική και η ουσιαστική ισχύς του νόμου – Η αναδρομικότητα του νόμου

Ο τυπικός νόμος αποκτά ισχύ με τη δημοσίευσή του στο ΦΕΚ. Η ισχύς αυτή καλείται τυπική ισχύς. Η τυπική ισχύς δεν συνεπάγεται αυτομάτως και την ουσιαστική ισχύ του δηλαδή την δυνατότητα εφαρμογής του. Η ουσιαστική ισχύς του νόμου αρχίζει μετά από μία περίοδο χάριτος, αδράνειας του νόμου προκειμένου να γίνει γνωστός.

Αναδρομική ισχύ του νόμου σημαίνει ότι η ουσιαστική ισχύς του αρχίζει σε χρονικό σημείο προγενέστερο από την έναρξη της τυπικής ισχύος του. Δηλαδή ο αναδρομικός νόμος καταλαμβάνει και καταστάσεις που είχαν δημιουργηθεί πριν από τη δημοσίευσή του. Η αναδρομική ισχύς του νόμου απαγορεύεται από το άρθρο 2 ΑΚ.

Το σύνταγμα δεν περιέχει γενικό κανόνα για την αναδρομικότητα του νόμου. Την απαγορεύει μερικώς ή ολικώς σε 4 συγκεκριμένες περιπτώσεις, στην περίπτωση των ποινικών νόμων, στην περίπτωση των ψευδοερμηνευτικών νόμων, στην περίπτωση των φορολογικών νόμων και στην περίπτωση του εκλογικού νόμου.

Το άρθρο 7 παρ.1 Σ ορίζει «έγκλημα δεν υπάρχει ούτε ποινή επιβάλλεται χωρίς νόμο που ισχύει πριν από την τέλεση της πράξης.. ποτέ δεν επιβάλλεται ποινή βαρύτερη από εκείνη που προβλεπόταν κατά την τέλεση της πράξης».

Το άρθρο 77 Σ ορίζει «η αυθεντική ερμηνεία των νόμων ανήκει στην νομοθετική λειτουργία. Νόμος που δεν είναι πράγματι ερμηνευτικός ισχύει από τη δημοσίευσή του». Αυθεντική ερμηνεία του νόμου είναι η ερμηνεία από το όργανο που τον θέσπισε.

Το άρθρο 78 παρ.2 Σ ορίζει «φόρος ή άλλο οποιοδήποτε οικονομικό βάρος δεν μπορεί να επιβληθεί με νόμο αναδρομικής ισχύος που εκτείνεται πέρα από το οικονομικό έτος το προηγούμενο εκείνου, κατά το οποίο επιβλήθηκε». Το οικονομικό έτος αρχίζει την 1^η Ιανουαρίου και λήγει την 31^η Δεκεμβρίου. Έτσι αν δια νόμου του έτους 2006 εισαχθεί φόρος, ο νόμος μπορεί να επιβάλει φορολογία πχ για εισόδημα που αποκτήθηκε από 01/01/2005 έως 31/12/2005, όχι όμως για εισόδημα που αποκτήθηκε πριν από 01/01/2005.

Το άρθρο 54 παρ.1 Σ ορίζει «το εκλογικό σύστημα και οι εκλογικές περιφέρειες ορίζονται με νόμο που ισχύει από τις μεθεπόμενες εκλογές, εκτός αν προβλέπεται η ισχύς του άμεσα από τις επόμενες εκλογές με ρητή διάταξη που ψηφίζεται με την πλειοψηφία των 2/3 του όλου αριθμού των βουλευτών».

Οι τέσσερις αυτές περιπτώσεις είναι ρητές απαγορεύσεις της αναδρομικότητας του νόμου.

Ειδικές μορφές τυπικών νόμων

·            Ατομικός νόμος είναι αυτός που αφορά ένα πρόσωπο ή και περισσότερα εκ των προτέρων γνωστά και ρυθμίζει αποκλειστικώς τις καταστάσεις αυτού ή αυτών.

·            Οι νόμοι μέτρα είναι τυπικοί νόμοι που θεσπίζονται για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων οικονομικών και κοινωνικών καταστάσεων πχ με νόμο επιβάλλεται ειδική εισφορά υπέρ σεισμοπλήκτων έως ότου αποκατασταθούν οι κατοικίες τους.

·            Το άρθρο 43 παρ.4 Σ προβλέπει μια ειδική κατηγορία νόμων, τους νόμους πλαίσια. Με αυτούς εξουσιοδοτείται η εκτελεστική εξουσία να θεσπίζει κανόνες δικαίου βάσει των γενικών αρχών και κατευθύνσεων που περιλαμβάνονται σε αυτούς.

·            Ειδική περίπτωση αποτελούν οι νόμοι που προβλέπονται στο άρθρο 107 Σ οι οποίοι είναι αυξημένης ισχύος και εξομοιώνεται η ισχύς τους με το Σύνταγμα.

Ο κανονισμός της βουλής

Σύμφωνα με το άρθρο 65 παρ.1 και 6 του Σ ορίζει ότι η βουλή ορίζει τον τρόπο της ελεύθερης και δημοκρατικής λειτουργίας της με κανονισμό που ψηφίζεται από την ολομέλεια κατά το άρθρο 76 και δημοσιεύεται με παραγγελία του Προέδρου της στο ΦΕΚ.

Ο ισχύος κανονισμός της βουλής περιλαμβάνει δύο μέρη, το πρώτο φέρει τον τίτλο «Κοινοβουλευτικό Μέρος» και το δεύτερο «Προσωπικό της Βουλής». Ο κανονισμός περιέχει κανόνες δικαίου και υποστηρίζεται ότι είναι ισόκυρος του τυπικού νόμου αλλά αφετέρου είναι υποδεέστερος αυτού.

Οι κανονιστικές διοικητικές πράξεις του άρθρου 43 παρ.2 Σ

Το Σύνταγμα προβλέπει δυνατότητα θέσπισης κανόνων δικαίου από την εκτελεστική εξουσία προς ρύθμιση ζητημάτων λόγω της ανάγκης ευχερέστερης προσαρμογής των κανόνων στα διαρκώς μεταβαλλόμενα δεδομένα της κοινωνικής και οικονομικής ζωής, λόγω του φόρτου εργασίας της βουλής και της ανάγκης ταχείας νομοθέτησης.

Οι κανονιστικές πράξεις της διοίκησης είναι τα κανονιστικά προεδρικά διατάγματα, οι κανονιστικές πράξεις του υπουργικού συμβουλίου, των υπουργών και άλλων οργάνων της διοίκησης.

Αρμόδιο για την έκδοση κανονιστικών πράξεων είναι κατά κανόνα ένα σύνθετο όργανο που αποτελείται από τον ΠτΔ , τον αρμόδιο υπουργό και το ΣτΕ.  Οι κανονιστικές αυτές πράξεις ονομάζονται κανονιστικά διατάγματα.

Ο ΠτΔ είναι υποχρεωμένος να το εκδώσει το κανονιστικό διάταγμα αφού προτείνεται από τον υπουργό ύστερα από επεξεργασία του ΣτΕ. Οι κανονιστικές πράξεις άλλων οργάνων της διοίκησης δεν υπόκειται σε επεξεργασία από το ΣτΕ.

Οι πράξεις νομοθετικού περιεχομένου του άρθρου 44 παρ.1Σ

Σε έκτακτες περιπτώσεις εξαιρετικά επείγουσας και απρόβλεπτης ανάγκης ο ΠτΔ μπορεί, ύστερα από πρόταση του υπουργικού συμβουλίου, να εκδίδει πράξεις νομοθετικού περιεχομένου. Οι πράξεις αυτές υποβάλλονται σε κύρωση, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 72 παρ.1 μέσα σε 40 ημέρες από την έκδοσή τους ή μέσα σε 40 ημέρες από την σύγκληση της βουλής σε σύνοδο. Αν δεν υποβληθούν στις προαναφερόμενες ημερομηνίες παύουν να ισχύουν.

Ο ΠτΔ έχει τη δυνατότητα να ελέγχει κατά πόσο συντρέχουν πράγματι οι ουσιαστικές προϋποθέσεις για την έκδοσή τους δηλαδή οι έκτακτες περιπτώσεις εξαιρετικά επείγουσας και απρόβλεπτης ανάγκης. Ο όρος «εξαιρετικά επείγουσα ανάγκη» πρέπει να ερμηνευτεί αυστηρά.

Η διαδικασία έκδοσής τους είναι απλή, ύστερα από πρόταση του υπουργικού συμβουλίου υποβάλλονται στον ΠτΔ ο οποίος προβαίνει στην έκδοσή τους με την υπογραφή του, ύστερα η βουλή είναι υποχρεωμένη να τις κυρώσει, με την κύρωση αποτελούν διοικητικές πράξεις.

Οι πράξεις νομοθετικού περιεχομένου του δικαίου της ανάγκης άρθρο 48 παρ.5 Σ

Σε περίπτωση πολέμου, επιστράτευσης εξαιτίας εξωτερικών κινδύνων ή άμεσης απειλής της εθνικής ασφάλειας καθώς και αν εκδηλωθεί ένοπλο κίνημα για την ανατροπή του δημοκρατικού πολιτεύματος, τίθεται σε εφαρμογή ο νόμος για την κατάσταση πολιορκίας, συνιστώνται εξαιρετικά δικαστήρια, τα λεγόμενα «έκτακτα» στρατοδικεία και αναστέλλεται η ισχύς συνταγματικών διατάξεων που κατοχυρώνουν ατομικά δικαιώματα.

Οι πράξεις αυτές πρέπει να αποσκοπούν στην αντιμετώπιση επειγουσών αναγκών ή στην ταχύτερη αποκατάσταση της συνταγματικής ομαλότητας.

Η νομολογία

Η νομολογία δηλαδή οι αποφάσεις των δικαστηρίων σύμφωνα με την κρατούσα γνώμη δεν είναι τυπικώς πηγή δικαίου. Με τη νομολογία γίνεται εφαρμογή του δικαίου, η οποία προϋποθέτει την ερμηνεία του, την κατανόησή του. Με την ερμηνεία γίνεται και διάπλαση του δικαίου.

Η κρατούσα άποψη ότι η νομολογία δεν αποτελεί πηγή συνταγματικού δικαίου έχει δύο εξαιρέσεις:

·            Το ΑΕΔ είναι αρμόδιο για την άρση της αμφισβήτησης για την ουσιαστική αντισυνταγματικότητα ή την έννοια διατάξεων τυπικού νόμου, αν εκδόθηκαν για αυτές αντίθετες αποφάσεις του ΣτΕ, του Αρείου Πάγου ή του Ελεγκτικού Συνεδρίου. Διάταξη νόμου που κηρύσσεται αντισυνταγματική είναι ανίσχυρη από την δημοσίευσή της σχετικής απόφασης ή από το χρόνο που ορίζεται με την απόφαση.

·            Το ΣτΕ σε συνδυασμό με την ισχύουσα κοινή νομοθεσία μπορεί να ακυρώσει διοικητικές διαφορές. Η κατάργηση κανόνα δικαίου συνιστά αρνητική θέσπιση δικαίου. Επομένως και στη περίπτωση αυτή η απόφαση του ΣτΕ αποτελεί πηγή δικαίου.

Το διεθνές δίκαιο

Το εσωτερικό δίκαιο θεσπίζεται ή αναγνωρίζεται από κάθε κράτος μόνο του. Το διεθνές δίκαιο θεσπίζεται ή αναγνωρίζεται από δύο ή περισσότερα κράτη ή από όλα τα κράτη.

Βασική είναι η διάκριση του διεθνούς δικαίου σε γενικό και ειδικό. Γενικό διεθνές δίκαιο είναι αυτό που αναγνωρίζεται από όλα τα κράτη ή σχεδόν όλα ενώ ειδικό διεθνές δίκαιο αυτό που αναγνωρίζεται από ορισμένα κράτη. Κατά κανόνα το γενικό είναι άγραφο ενώ το ειδικό γραπτό. Το άγραφο δίκαιο  είναι τα διεθνή έθιμα και οι γενικές αρχές του διεθνούς δικαίου. Το γραπτό είναι το συμβατικό δίκαιο, οι διεθνείς συμβάσεις, διμερείς ή πολυμερείς.

Η τυπική υπεροχή των κανόνων του συντάγματος έναντι των κανόνων του διεθνούς δικαίου είναι φαινομενική.

Το ευρωπαϊκό δίκαιο

Το 1951 έξι κράτη της Ευρώπης (Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο) υπέγραψαν στο Παρίσι διεθνή συνθήκη με την οποία ιδρύθηκε η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ). Η συνεργασία υπήρξε επιτυχής και οδήγησε στην υπογραφή δύο νέων συνθηκών, με τη μία ιδρύθηκε η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) και με τη δεύτερη η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας (ΕΚΑΕ).

Το 1972 μπήκαν η Αγγλία, Ιρλανδία και Δανία. Το 1979 η Ελλάς (Ευρώπη των 10). Το 1986 η Ισπανία και η Πορτογαλία (Ευρώπη των 12). Το 1994 η Αυστρία, η Σουηδία και η Φινλανδία (Ευρώπη των 15) και τέλος το 2003 μπήκαν η Κύπρος, η Μάλτα, η Πολωνία, η Ουγγαρία, η Τσεχία, η Σλοβενία, η Σλοβακία, η Λιθουανία, η Εσθονία και η Λετονία (Ευρώπη των 25).

Τα κύρια όργανα της ΕΕ είναι το κοινοβούλιο, το συμβούλιο, η ευρωπαϊκή επιτροπή, τα δικαστήρια των ευρωπαϊκών κοινοτήτων.

Το ευρωπαϊκό δίκαιο είναι πρωτογενές ή πρωτότυπο, αυτό που εισάγουν οι ιδρυτικές συνθήκες και το δευτερογενές ή παράγωγο, αυτό που θεσπίζεται από τα κοινοτικά νομοθετικά όργανα, σύμφωνα με τους ορισμούς του πρωτογενούς δικαίου.

Οι κανονισμοί αποτελούν την κύρια μορφή των νόμων της κοινότητας. Θεσπίζονται από το συμβούλιο και από την επιτροπή. Έχουν γενική ισχύ για όλη την κοινότητα και είναι άμεσης εφαρμογής στα κράτη μέλη από τη δημοσίευσή τους.

Οι οδηγίες αποσκοπούν στην επίτευξη ορισμένων αποτελεσμάτων και συνιστούν εντολή προς τα κράτη μέλη να λάβουν κάθε απαιτούμενο νομοθετικό μέτρο για την επίτευξή τους. Περιέχουν κανόνες δικαίου που πρέπει να περιληφθούν  στο εσωτερικό δίκαιο.

Οι αποφάσεις λαμβάνονται από το συμβούλιο και από την επιτροπή. Έχουν άλλοτε ατομικό και άλλοτε κανονιστικό χαρακτήρα. Έχουν άμεση εφαρμογή και θεωρούνται ως εκ τούτο κανονισμοί.

Με τη συνθήκη του Άμστερνταμ προβλέφθηκε ένα νέο είδος κοινοτικών πράξεων, οι αποφάσεις πλαίσια. Εκδίδονται από το Συμβούλιο για ζητήματα αστυνομικής και δικαστικής συνεργασίας σε ποινικές υποθέσεις και έχουν άμεση εφαρμογή στα κράτη.

Οι συστάσεις και οι γνώμες είναι κοινοτικές πράξεις και εκδίδονται από το συμβούλιο και από την επιτροπή. Διατυπώνουν υποδείξεις χωρίς δεσμευτικό χαρακτήρα προς τα κράτη – μέλη, προκειμένω να λάβουν συγκεκριμένα μέτρα. Σε περίπτωση μη συμμόρφωσης ενδέχεται να εκδοθεί οδηγία με δεσμευτικό χαρακτήρα.

Σε κάθε κράτος μέλος υπάρχουν δύο έννομες τάξεις, η κοινοτική και η εθνική.  Η υπεροχή του κοινοτικού δικαίου έναντι των συνταγμάτων των κρατών μελών είναι πάγια θέση.

ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ

Η έννοια της ερμηνείας

Η λέξη «ερμηνεία» ανάγεται στον Ερμή. Ερμηνεία είναι η μέριμνα για τον «λόγο». Λόγος είναι η λέξη, η αιτία, η λογική, ο σκοπός. Με την ερμηνεία επιτυγχάνεται ο καθορισμός του νοήματος των κανόνων και των αρχών του. Η ερμηνεία μπορεί να είναι συγκεκριμένη ή αφηρημένη. Με την αφηρημένη ερμηνεία αναζητείται η έννοια του ερμηνευτέου κανόνα ενώ με τη συγκεκριμένη η ορθή λύση ενός πραγματικού προβλήματος. Η συγκεκριμένη ερμηνεία γίνεται με την υπαγωγή των πραγματικών περιστατικών στο «πραγματικό» του κανόνα δικαίου. Καλείται «εφαρμογή του δικαίου».

Οι φορείς της ερμηνείας

Σε ερμηνεία προβαίνει ο νομικός, ο ιδιώτης, ο νομοθέτης, η εκτελεστική εξουσία, ο δικαστής.

Οι τρόποι ερμηνείας

Η ανεύρεση του νοήματος των κανόνων και των αρχών του δικαίου γίνεται με πλείονες τρόπους. Με τη γραμματική, την ιστορική, τη συστηματική- λογική και τέλος την τελολογική ερμηνεία.

·            Η γραμματική ερμηνεία αναζητεί το νόημα του κανόνα μέσα από τις λέξεις και τις γλωσσικές εκφράσεις που συγκροτούν το κείμενό του, το «γράμμα» του.

·            Η ιστορική ερμηνεία διερευνά τη «βούληση» δηλαδή το σκοπό του νομοθέτη. Η βούληση του νομοθέτη δεν προκύπτει από το ίδιο το κείμενο του κανόνα δικαίου αλλά από εξωτερικά δεδομένα δηλαδή από την ιστορική συγκυρία, από το προγενέστερο νομοθετικό καθεστώς κλπ.

·            Η συστηματική ερμηνεία είναι ερμηνεία των κανόνων στον αναμεταξύ τους συσχετισμό και αλληλεπίδρασή τους. Πρόκειται για ερμηνεία των κανόνων σε σχέση πάντοτε με άλλους κανόνες, είτε ενταγμένους στο ίδιο νομοθέτημα είτε στον ίδιο κλάδο δικαίου είτε στο συνολικό δικαιϊκό σύστημα.

·            Συγγενής με τη συστηματική ερμηνεία είναι η λογική ερμηνεία που αποβλέπει στην ανεύρεση του νοήματος του νόμου βάσει των κανόνων της τυπικής λογικής.

·            Η τελολογική ερμηνεία αναζητά τον σκοπό του νόμου, τη ratio legis. Η τελολογική ερμηνεία δεν αναζητεί, όπως η ιστορική ερμηνεία, τον σκοπό του νομοθέτη. Αναζητεί τον σκοπό του νομοθέτη, ο οποίος μάλιστα εξελίσσεται στον χρόνο, είναι δυναμικός. Η τελολογική ερμηνεία αποβλέπει στην ανεύρεση του αντικειμενικού σκοπού του νόμου.

Τα είδη ερμηνείας

Πρόκειται για είδη ερμηνείας που αντιστοιχούν στα είδη ελαττωμάτων των κανόνων.

·            Ερμηνεία εντός του κανόνα δικαίου. Ασάφεια υπάρχει όταν μεταξύ του γράμματος και του νοήματος του κανόνα υπάρχουν χάσματα, κυρίως όταν ο νομοθέτης αθέλητα εκφράστηκε στενότερα ή ευρύτερα του δέοντος. Αν ο νομοθέτης εκφράστηκε στενότερα του δέοντος, η αποκατάσταση του νοήματος του νόμου γίνεται με διασταλτική ερμηνεία έτσι ώστε να συμπεριληφθεί στο κανονιστικό πεδίο του νόμου και η περίπτωση που ο νομοθέτης παρέλειψε. Αν αντίθετα ο νομοθέτης εκφράσθηκε ευρύτερα του δέοντος, η αποκατάσταση του νοήματος του νόμου γίνεται με συσταλτική ερμηνεία έτσι ώστε μια ειδική κατηγορία περιπτώσεων από το σύνολο των ρυθμισμένων, και ειδικότερα αυτή, για την οποία ο νομοθέτης εκφράσθηκε εσφαλμένα, να εκβληθεί από το κανονιστικό πεδίο του νόμου. Σύμφωνα με το επιχείρημα εκ του μείζονος περί ελάσσονος όταν ο νόμος επιβάλλει ή επιτρέπει το μείζον, επιβάλλει ή επιτρέπει και το έλασσον. Σύμφωνα με το επιχείρημα εκ του ελάσσονος περί μείζονος όταν ο νόμος απαγορεύει το έλασσον απαγορεύει και το μείζον. Το επιχείρημα της αναλογίας χρησιμεύει λόγω της στενότερης του δέοντος έκφρασης του νομοθέτη, όταν ο κανόνας επιτρέπει, επιβάλλει ή απαγορεύει μια συμπεριφορά, παραλείποντας να ρυθμίσει μια αποχρώντως όμοια συμπεριφορά, η οποία θα έπρεπε να συμπεριληφθεί στο πραγματικό του τότε και η μη ρυθμισμένη συμπεριφορά επιτρέπεται, επιβάλλεται ή απαγορεύεται.

·            Η ερμηνεία εκτός του κανόνα αλλά εντός του δικαίου. Αποσκοπεί στην άρση των αντινομιών μεταξύ των κανόνων. Αντινομία υφίσταται όταν ένας κανόνας επιτάσσει ή επιτρέπει μια συμπεριφορά την οποία άλλος κανόνας απαγορεύει. Η ύπαρξη αντινομιών στο δίκαιο δεν σημαίνει ότι αυτές είναι ανεκτές από τη έννομη τάξη. Η άρση των αντινομιών των κανόνων επιτυγχάνεται με βάση ορισμένες αρχές που αποκαλούνται και αξιώματα. Αυτές είναι (α) ο ανώτερος νόμος κατισχύει του κατώτερου (β) ο ειδικότερος νόμος κατισχύει του γενικότερου (γ) ο μεταγενέστερος νόμος κατισχύει του προγενέστερου. Οι αρχές αυτές εφαρμόζονται με την ως άνω σειρά προτεραιότητας.

·            Η ερμηνεία πέρα του κανόνα δικαίου. Η ερμηνεία πέρα από τον κανόνα δικαίου αποσκοπεί στην πλήρωση των κενών. Κενό υπάρχει στο δίκαιο όταν μια περίπτωση δεν ρυθμίζεται από τους κανόνες δικαίου, η έννομη τάξη αξιώνει όμως τη ρύθμισή της. Τα κενά πληρούνται με αναλογία. Αναλογία σημαίνει ότι η έννομη συνέπια ενός κανόνα επέρχεται και στην περίπτωση που, χωρίς να εμπεριέχεται στο πραγματικό του, παρουσιάζει αποχρώσα ομοιότητα προς τη ρυθμισμένη περίπτωση.

Η αυθεντική ερμηνεία

Η αρμοδιότητα του δικαστή να ερμηνεύει και επομένως να διαπλάθει το δίκαιο είναι σήμερα αυτονόητη. Η δικαστική ερμηνεία  ανήκει στα έργα και τα καθήκοντα της δικαστικής ερμηνείας και απορρέει από την αρχή της διάκρισης των εξουσιών. Τόσο ο νομοθέτης τόσο και ο δικαστής είναι αρμόδιοι να ερμηνεύουν το δίκαιο, ο μεν αυθεντικώς ο δε κατά την άσκηση της δικαιοδοτικής λειτουργίας του για την εφαρμογή του δικαίου.

Ο δικαστικός έλεγχος της αντισυνταγματικότητας του νόμου

Το άρθρο 96 παρ.4 Σ ορίζει ότι τα δικαστήρια υποχρεούνται να μην εφαρμόζουν νόμο που το περιεχόμενό του είναι αντίθετο προς το Σύνταγμα. Η υποχρέωση της μη εφαρμογής ενός αντισυνταγματικού νόμου είναι όλως διάφορη από την κατάργηση του νόμου. Η κατάργηση του νόμου είναι η εκβολή του από την έννομη τάξη, η παύση της ισχύος του, η οποία συνεπάγεται αδυναμία εφαρμογής του σε κάθε μελλοντική περίπτωση. Η υποχρέωση της μη εφαρμογής  του αντισυνταγματικού νόμου, σύμφωνα με το άρθρο 93 παρ.4 Σ περιορίζεται στη συγκεκριμένη περίπτωση που έχει αχθεί ενώπιον του κρίνοντος δικαστηρίου. Ο αντισυνταγματικός νόμος δεν εφαρμόζεται στη συγκεκριμένη περίπτωση, διατηρεί όμως τη νομική του ισχύ και επομένως μπορεί να εφαρμόζεται σε άλλες περιπτώσεις.

Ο δικαστικός έλεγχος της αντισυνταγματικότητας των νόμων είναι απόρροια του χαρακτήρα του συντάγματος ως θεμελιώδους νόμου σε συνδυασμό με την αρχή της διάκρισης των εξουσιών και την αρχή της ανεξαρτησίας των δικαστηρίων.  Ο δικαστικός έλεγχος της αντισυνταγματικότητας  των νόμων εγκαθιδρύθηκε στη χώρα μας υπό την ισχύ του Συντάγματος του 1864 το οποίο δεν το περιελάμβανε ρητά όπως και όλα τα άλλα ελληνικά συντάγματα εκτός του 1927 όπου υπήρχε ερμηνευτική δήλωση και το προέβλεπε ρητώς.

Ο έλεγχος της αντισυνταγματικότητας του νόμου από άλλα (μη δικαστικά) κρατικά όργανα

Ο έλεγχος της συνταγματικότητας του νόμου διενεργείται εκτός από τα δικαστήρια και από άλλα κρατικά όργανα, τη βουλή, τον ΠτΔ και τη διοίκηση.

Η βουλή σύμφωνα με το άρθρο 100 του κανονισμού της αποφασίζει ως προς τη συνταγματικότητα σχεδίου ή πρότασης νόμου ύστερα από πρόταση του προέδρου της βουλής, κάθε βουλευτή ή μέλους της κυβέρνησης. Η πρόταση υποβάλλεται στο στάδιο της καταρχήν συζήτησης και περιέχει συγκεκριμένες αντιρρήσεις.

Ο ΠτΔ προβαίνει στον έλεγχο της συνταγματικότητας των νόμων ασκώντας την αρμοδιότητα της έκδοσης και της αναπομπής του νομοσχεδίου ή της πρότασης νόμου κατά το άρθρο 42Σ.

Η διοίκηση ασκεί και αυτή έλεγχο της συνταγματικότητας των νόμων. Άλλη διοικητική αρχή είναι και το Ελεγκτικό Συνέδριο όπου μπορεί να κάνει έλεγχο της ουσιαστικής συνταγματικότητας του συνταξιοδοτικού νομοσχεδίου.

Έλεγχο συνταγματικότητας των νόμων διενεργεί και το ΣτΕ ως διοικητική αρχή ασκώντας την αρμοδιότητα της επεξεργασίας των κανονιστικών διαταγμάτων.

ΤΟ ΕΚΛΟΓΙΚΟ ΣΩΜΑ

Επισκόπηση αρμοδιοτήτων

Ο λαός εκλέγει τη βουλή, τους αντιπροσώπους της Ελλάδος στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, τις αρχές της τοπικής αυτοδιοίκησης, αποφασίζει επί δημοψηφίσματος.

Η σύνθεση του εκλογικού σώματος

Είναι συλλογικό όργανο του κράτους και απαρτίζεται από τους πολίτες που έχουν το εκλογικό δικαίωμα. Ο νόμος δεν μπορεί να περιορίσει το εκλογικό δικαίωμα παρά μόνο αν δεν έχει συμπληρωθεί κατώτατο όριο ηλικίας ή για ανικανότητα δικαιοπραξίας ή ως συνέπεια αμετάκλητης ποινικής καταδίκης για ορισμένα εγκλήματα. Βάσει τούτων τα προσόντα του εκλογέα είναι το  μεν θετικά, να είναι έλληνας πολίτης και να έχει την εκλογική ηλικία τα δε αρνητικά, να μην είναι ανίκανος για δικαιοπραξία και να μην έχει καταδικασθεί για ορισμένα εγκλήματα.

Είναι αδιάφορο αν έχει αποκτήσει την ελληνική ιθαγένεια με γέννηση ή με πολιτογράφηση κλπ. Ο κοινός νομοθέτης έχει καθορίσει ως κατώτατο όριο πολιτικής ενηλικότητας το 18^ο έτος της ηλικίας το οποίο συμπληρώνεται την 1/1 του έτους των 18 γενεθλίων.

Η συνθήκη του Μάαστριχτ απέμεινε στους πολίτες των κρατών μελών της ευρωπαϊκής ένωσης όχι μόνο το δικαίωμα του εκλέγειν αλλά και το δικαίωμα του εκλέγεσθαι.

Η νομική φύση του εκλογικού δικαιώματος

Κατά μία αντίληψη η άσκηση ή μη του εκλογικού δικαιώματος εναπόκειται στη διάθεση του δικαιούχου. Κατά άλλη αντίληψη το εκλογικό δικαίωμα είναι αρμοδιότητα. Η αρμοδιότητα είναι δημόσια λειτουργία, που δεν επαφίεται στον δικαιούχο να την ασκεί ή να μην την ασκεί, ανάλογα με τη βούλησή του. Οι δύο αυτές αντιλήψεις έλκουν την καταγωγή τους από τη γαλλική επανάσταση. Το ελληνικό σύνταγμα συνδυάζει και τις δύο αυτές αντιλήψεις.

Ο πολίτης είναι ελεύθερος να εκφράσει την προτίμησή του υπέρ ενός συγκεκριμένου πολιτικού κλίματος, υπέρ ενός συγκεκριμένου υποψηφίου ή να μην εκφράσει καμία προτίμηση, ρίχνοντας λευκή ψήφο.

Οι αρμοδιότητες του εκλογικού σώματος

·            Η ανάδειξη της βουλής.

·            Η ανάδειξη των αντιπροσώπων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

·            Η ανάδειξη των αρχών των ΟΤΑ

·            Το δημοψήφισμα

Η ανάδειξη της βουλής

Οι συνταγματικές αρχές που διέπουν την ψήφο και την ψηφοφορία σύμφωνα με το άρθρο 51 και 52 Σ είναι:

·            Η αρχή της καθολικότητας. Καθολική είναι η ψήφος όταν ανήκει σε όλους τους ενήλικους έλληνες πολίτες χωρίς να απαιτούνται άλλα προσόντα ή ιδιότητες.

·            Η αρχή της ισότητας. Η αρχή της καθολικότητας της ψήφου απορρέει από την ισότητα των πολιτών, η οποία νοείται ως μαθηματική ισότητα, ως ισότητα κατ΄ αριθμόν.  Η  παράβαση της αρχής της ισότητας της ψήφου με νόθευση του εκλογικού αποτελέσματος (πολλαπλή ψήφος και ψηφοφορία) επισύρει ποινή φυλάκισης.

·            Η αρχή της αμεσότητας. Άμεση είναι η ψηφοφορία όταν ο εκλογέας εκλέγει τον βουλευτή απ΄ ευθείας και όχι όταν εκλέγει άλλους εκλογείς για να εκλέξουν αυτοί τον βουλευτή. Η άμεση ψηφοφορία ολοκληρώνεται σε μία φάση.  Η έμμεση σε δύο φάσεις, πρώτα εκλέγονται οι εκλέκτορες οι οποίοι στη συνέχεια εκλέγουν τους βουλευτές.

·            Η αρχή της μυστικότητας. Μυστική είναι η ψήφος όταν το περιεχόμενό της δεν δικαιούται να γνωρίζει κανείς άλλος εκτός από τον εκλογέα. Η μυστικότητα εξυπηρετεί τη γνησιότητα της εκλογής, αφού διασφαλίζει το ανεπηρέαστο του εκλογέα. Αντίθετα της μυστικής είναι η φανερή ψηφοφορία, η οποία τονώνει μεν το αίσθημα ευθύνης των εκλογέων, πλην όμως μειονεκτεί κατά το ότι διευκολύνει την άσκηση αθέμιτων επιρροών επ΄ αυτών και καταλήγει ενδεχομένως στη νόθευση του εκλογικού αποτελέσματος.

·            Η αρχή της προσωπικής ψηφοφορίας. Προσωπική είναι η ψήφος όταν δίδεται αυτοπροσώπως από τον ψηφοφόρο και όχι δι΄ αντιπροσώπου ή επιστολικώς.

·            Η αρχή της επιστολικής ψήφου. Εισήχθη με τη συνταγματική αναθεώρηση του 2001 για τους εκτός επικρατείας εκλογείς. Το άρθρο 51 παρ.4Σ ορίζει ότι νόμος που ψηφίζεται με την πλειοψηφία των 2/3 του όλου αριθμού των βουλευτών μπορεί να ορίζει τα σχετικά με την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος από τους εκλογείς που βρίσκονται έξω από την επικράτεια με επιστολική ψήφο ή με άλλο πρόσφορο μέσο. Ο νόμος αυτός δεν έχει θεσπιστεί ακόμη.

·            Η αρχή της ολικής ανανέωσης της βουλής. Με τις βουλευτικές εκλογές η βουλή αναδεικνύεται ολικώς και όχι τμηματικών. Βουλευτική έδρα που κενώνεται δεν συμπληρώνεται με αναπληρωματική εκλογή εφόσον οι κενές θέσεις δεν είναι περισσότερες από το 1/5 του όλου αριθμού των βουλευτών.

·            Η αρχή της ταυτόχρονης διενέργειας των εκλογών. Αποσκοπεί στην διασφάλιση της γνησιότητας της εκλογής, περιλαμβάνεται στο άρθρο 51 παρ.4Σ. Η αρχή αυτή κάμπτεται στην περίπτωση των εκτός επικρατείας εκλογέων που ασκούν το εκλογικό τους δικαίωμα με επιστολική ψήφο. Επίσης αν σε κάποιο εκλογικό τμήμα δεν διενεργήθηκαν οι εκλογές λόγω πχ ακραίων καιρικών φαινομένων τότε διενεργούνται την επόμενη Κυριακή.

·            Η αρχή της υποχρεωτικότητας της ψήφου.  Δεν εναπόκειται επομένως στη βούληση του ψηφοφόρου αν θα ασκήσει ή όχι το εκλογικό του δικαίωμα. Η κύρωση για φυλάκιση δεν ισχύει για άτομα πάνω από 70 ετών ή για εκλογείς που βρίσκονται σε απόσταση μεγαλύτερη των 200  χιλιομέτρων από το εκλογικό τους τμήμα. Οι κυρώσεις αυτές εφαρμόστηκαν σπανιότατα.

·            Η αρχή της γνησιότητας της ψηφοφορίας.  Η διάταξη δεν προστατεύει μόνο την ελεύθερη και ανόθευτη εκδήλωση της λαϊκής θέλησης αλλά και τον ελεύθερο και ανόθευτο σχηματισμό της, κυρίως δε αυτόν.

Η σύνθεση της βουλής

Η βουλή απαρτίζεται από 300 βουλευτές. Οι βουλευτές εκλέγονται σε εκλογικές περιφέρειες που καθορίζονται με νόμο. Οι εκλογικές περιφέρειες είναι γεωγραφικές ενότητες στις οποίες διαιρείται η χώρα. Ο νόμος ταυτίζει τις εκλογικές περιφέρειες με τους νομούς της χώρας.

Εκτός από τους βουλευτές των εκλογικών περιφερειών το Σύνταγμα προβλέπει και την κατηγορία των βουλευτών επικρατείας.

Ο θεσμός των βουλευτών επικρατείας εισήχθη για να διευκολύνει την ανάδειξη ως βουλευτών προσώπων διακεκριμένων στην κοινωνία, χωρίς σταυρό προτίμησης αλλά σε συνάρτηση με την εκλογική δύναμη του κόμματός τους.

Οι βουλευτές των εκλογικών περιφερειών αναδεικνύονται με βάση την προτίμηση των εκλογέων ενώ οι βουλευτές επικρατείας με βάση τη σειρά της αναγραφής του ονοματεπώνυμου τους στο ψηφοδέλτιο επικρατείας.

Σε κάθε εκλογική περιφέρεια εκλέγεται ένας συγκεκριμένος αριθμός βουλευτών, συνολικώς δε σε όλες τις εκλογικές περιφέρειες εκλέγονται 288 βουλευτές.

Ο πληθυσμός κάθε εκλογικής περιφέρειας διακρίνεται σε νόμιμο, πραγματικό και εκλογικό. Νόμιμος πληθυσμός είναι ο αριθμός των εγγεγραμμένων στ δημοτολόγια των δήμων και κοινοτήτων που περιλαμβάνονται στην εκλογική περιφέρεια. Πραγματικός πληθυσμός είναι ο αριθμός των κατοίκων κάθε εκλογικής περιφέρειας, ο οποίος λογικώς μεν μπορεί να ταυτίζεται με τον νόμιμο πληθυσμό, στην πραγματικότητα όμως είναι μικρότερος ή μεγαλύτερος από τον νόμιμο. Εκλογικός πληθυσμός είναι ο αριθμός των εγγεγραμμένων δημοτών στους εκλογικούς καταλόγους.

Η εκλογική διαδικασία

·            Η προκήρυξη των εκλογών

·            Η υποβολή υποψηφιοτήτων

·            Η ανακήρυξη των υποψηφίων

·            Η ανακήρυξη των συνδυασμών

·            Η γνωστοποίηση των υποψηφίων και των συνδυασμών

·            Η γνωστοποίηση του χρόνου και του τόπου της ψηφοφορίας

·            Η διεξαγωγή της ψηφοφορίας

·            Η διαλογή και η καταμέτρηση των ψήφων

·            Η παραχώρηση των εδρών

Η διενέργεια γενικών βουλευτικών εκλογών προκηρύσσεται με προεδρικό διάταγμα το οποίο προσυπογράφεται από το υπουργικό συμβούλιο. Η προεκλογική περίοδος αρχίζει την 12^η ημέρα πριν από τη λήξη της βουλευτικής περιόδου ή την ημέρα δημοσίευσης του διατάγματος της διάλυσης της βουλής. Οι προτάσεις υποψηφιοτήτων υποβάλλονται στον Πρόεδρο του κατά τόπο αρμόδιου Πρωτοδικείου, το αργότερο 9 ημέρες από την έναρξη της προεκλογικής περιόδου. Οι προτάσεις είναι έγγραφες και γίνεται με δικαστικό επιμελητή. Η ανακήρυξη των υποψηφίων γίνεται 10 ημέρες μετά την έναρξη της προεκλογικής περιόδου. Το Πρωτοδικείο εξετάζει τη νομιμότητα των προτάσεων υποψηφιοτήτων καθώς επίσης τα θετικά και αρνητικά προσόντα εκλογιμότητας. Οι ανακηρυχθέντες υποψήφιοι συμμετέχουν στις εκλογές είτε ως μεμονωμένοι είτε εν συνδυασμό. Οι συνδυασμοί είναι κατάλογοι στους οποίους αναγράφονται με αλφαβητική σειρά τα ονόματα των υποψηφίων των κομμάτων, των συνασπισμών κομμάτων και πλειόνων ανεξάρτητων σε κάθε εκλογική περιφέρεια. Οι συνδυασμοί αποτυπώνονται σε ψηφοδέλτια όπως και οι υποψηφιότητες των μεμονωμένων υποψηφίων. Η ψηφοφορία διεξάγεται ημέρα Κυριακή από 7 το πρωί έως 7 το βράδυ και σε καθένα από τα τμήματα ψηφίζουν περίπου οκτακόσιοι εκλογείς. Η ψηφοφορία διεξάγεται στα εκλογικά καταστήματα ενώπιων εφορευτικής επιτροπής. Η εφορευτική επιτροπή κάθε εκλογικού τμήματος αποτελείται από αντιπροσώπους της δικαστικής αρχής ως πρόεδρο, από 4 μέλη, εκλογείς της εκλογικής περιφέρειας και από τον γραμματέα που τηρεί τα πρακτικά. Τα μέλη κληρώνονται από το κατά τόπο Πρωτοδικείο. Για τη διεξαγωγή της ψηφοφορίας είναι απαραίτητο το εκλογικό υλικό, κυρίως η κάλπη, τα ψηφοδέλτια και οι φάκελοι, το βιβλίο πρακτικών, το πρωτόκολλο ψηφοφορίας και το βιβλίο διαλογής ψήφων. Κάθε εκλογέας προσερχόμενος υπόκειται σε αναγνώριση της ταυτότητάς του.  Μετά την κήρυξη του πέρατος της ψηφοφορίας η εφορευτική επιτροπή προβαίνει στη διαλογή και καταμέτρηση των ψήφων. Αν οι φάκελοι είναι περισσότεροι αφαιρούνται στην τύχη. Τα Πρωτοδικεία συντάσσουν τον πίνακα αποτελεσμάτων για κάθε εκλογική περιφέρεια, ο οποίος περιλαμβάνει τον αριθμό των εγγεγραμμένων εκλογέων, τον αριθμό των ψηφισάντων, τον αριθμό των εγκύρων ψηφοδελτίων, τον αριθμό των λευκών και τον αριθμό των άκυρων ψηφοδελτίων και τέλος την εκλογική δύναμη του κάθε συνδυασμού και του κάθε μεμονωμένου υποψηφίου. Η κατανομή των 300 βουλευτικών εδρών σε ολόκληρη την επικράτεια στα κόμματα.

Η Ε.Ν. ορίζει οι παραχωρούμενες έδρες στα κόμματα κλπ ανέρχονται σε 260. Οι υπόλοιπες 40 έδρες παραχωρούνται στο πρώτο σε εκλογική δύναμη κόμμα. Η εύνοια προς το πρώτο κόμμα αποσκοπεί στη δημιουργία σταθερής και βιώσιμης Κυβέρνησης.  Το εκλογικό σύστημα στη χώρα μας είναι αναλογική με ενίσχυση του πρώτου κόμματος (σύστημα ενισχυμένης αναλογικής).

Το ζήτημα της λευκής ψήφου

Η παραχώρηση των εδρών γίνεται βάσει των εγκύρων ψήφων. Οι άκυρες δεν συνυπολογίζονται. Άκυρες είναι οι ψήφοι που οφείλονται κατά βάση σε παραβίαση της μυστικότητας της ψήφου, είτε ηθελημένα είτε αθέλητα. Εκτός από τα έγκυρα και τα άκυρα ψηφοδέλτια η ΕΝ προβλέπει και λευκά. Η λευκή ψήφος είναι όμως έκφραση πολιτικής βούλησης, με την οποία αποδοκιμάζονται οι συγκεκριμένοι συνδυασμοί και οι υποψήφιοι βουλευτές. Δεν είναι αποχή από την ψηφοφορία αλλά συμμετοχή σε αυτή με αρνητικό περιεχόμενο. Η αποχή υποδηλώνει κατά βάση αδιαφορία, ενώ η λευκή ψήφος αποδοκιμασία. Είναι συνταγματικά επιτρεπτή αφού συνάγεται από την αρχή της ελεύθερης ψήφου οπότε η διανομή λευκού ψηφοδελτίου στους εκλογείς είναι συνταγματικά επιβεβλημένη. Ο κοινός νομοθέτης μετά την ΑΕΔ 12/2005 όρισε ότι τα λευκά ψηφοδέλτια δεν συμπεριλαμβάνονται στα έγκυρα.  Η ρύθμιση αυτή είναι αντισυνταγματική αφού ο συνυπολογισμός των λευκών στα έγκυρα απορρέει από τη συνταγματική αρχή της ισότητας της ψήφου.

Η ανάδειξη των αντιπροσώπων στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο

Οι αρχές που διέπουν την ψήφο και την ψηφοφορία είναι η αρχή της καθολικότητας, η αρχή της αμεσότητας, η αρχή της μυστικότητας, η αρχή της υποχρεωτικότητας της άσκησης του εκλογικού δικαιώματος και η αρχή της ταυτόχρονης διενέργειας της ψηφοφορίας. Εκτός από αυτές τις αρχές ισχύουν και η αρχή της ισότητας, η αρχή της προσωπικής ψήφου και η αρχή της γνησιότητας της ψηφοφορίας.

Η διαδικασία εδώ είναι παρεμφερείς με την ανάδειξη των βουλευτών της βουλής. Βασικές διαφορές είναι ότι εδώ η Ελλάς είναι μια εκλογική περιφέρεια, προτάσεις υποψηφιοτήτων εκτίθενται μόνο από κόμματα ή συνασπισμούς κομμάτων, οι συνδυασμοί είναι πάντα δεσμευμένοι, ο αριθμός των ευρωβουλευτών είναι 24 βάσει της Συνθήκης της Νίκαιας.

Η ανάδειξη των αρχών των ΟΤΑ

Οι ΟΤΑ είναι Α και Β βαθμού. Α βαθμού είναι οι δήμοι και οι κοινότητες και Β βαθμού είναι οι νομαρχιακές αυτοδιοικήσεις.

Το άρθρο 102 παρ.2 εδαφ.β Σ ορίζει ότι οι αρχές των ΟΤΑ εκλέγονται με καθολική και μυστική ψηφοφορία όπως νόμος ορίζει. Οι αρχές αυτές είναι τα δημοτικά, κοινοτικά και νομαρχιακά συμβούλια και οι δήμαρχοι, οι πρόεδροι των κοινοτήτων και οι νομάρχες.

Η διαδικασία ανάδειξης και εδώ είναι παρεμφερής με τη διαδικασία της ανάδειξης των βουλευτών της βουλής.

Το δημοψήφισμα

Με το δημοψήφισμα, το οποίο είναι θεσμός άμεσης δημοκρατίας, ο λαός νομοθετεί ή λαμβάνει πολιτικές αποφάσεις αντί της βουλής ή της κυβέρνησης.

Γνήσιο δημοψήφισμα είναι αυτό που το όργανο το οποίο το προκηρύσσει, αποσκοπεί στην ελεύθερη έκφραση του Λαού επί ενός συγκεκριμένου ερωτήματος.

Προσωπικό δημοψήφισμα είναι αυτό που το όργανο, το οποίο προκηρύσσει, αποσκοπεί στην επικύρωση εκ μέρους του Λαού μιας δικής του προειλημμένης απόφασης.

Αποφασιστικό είναι το δημοψήφισμα όταν η ετυμηγορία του Λαού είναι δεσμευτική ενώ συμβουλευτικό όταν δια αυτού εκφέρεται απλώς γνώμη.

Το δημοψήφισμα που προβλέπει το ισχύον σύνταγμα είναι γνήσιο και αποφασιστικό και προκηρύσσεται προαιρετικώς.

Ο ΠτΔ προκηρύσσει με διάταγμα δημοψήφισμα για κρίσιμα εθνικά θέματα ύστερα από απόφαση της απόλυτης πλειοψηφίας του όλου αριθμού των βουλευτών σύμφωνα με το άρθρο 44 παρ.2 Σ. Η διάταξη προβλέπει δύο περιπτώσεις, η πρώτη αφορά κρίσιμα εθνικά θέματα και η δεύτερη σοβαρά κοινωνικά ζητήματα. Και οι δύο έννοιες είναι αόριστες. Κρίσιμα εθνικά θέματα δεν είναι μόνο θέματα εξωτερικής αλλά και εσωτερικής πολιτικής και σοβαρά κοινωνικά ζητήματα μπορεί να είναι και κρίσιμα εθνικά θέματα. Στη πρώτη περίπτωση την πρωτοβουλία έχει το υπουργικό συμβούλιο ενώ στη δεύτερη η προκήρυξη δημοψηφίσματος συναρτάται με ψηφισθέν νομοσχέδιο.

Η ΒΟΥΛΗ

Νομοθετικές αρμοδιότητες

·            Αναθεωρεί το σύνταγμα

·            Ψηφίζει τον κανονισμό της

·            Ψηφίζει τους τυπικούς νόμους

·            Κυρώνει διεθνείς συνθήκες

·            Αποφασίζει τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος

·            Αποφασίζει τη θέση σε ισχύ του νόμου για την κατάσταση πολιορκίας και την αναστολή διατάξεων του συντάγματος

·            Παρέχει αμνηστία για πολιτικά εγκλήματα

Αρμοδιότητες κοινοβουλευτικού ελέγχου

Η βουλή ασκεί κοινοβουλευτικό έλεγχο στην κυβέρνηση με :

·            Ακροάσεις υπουργών, υφυπουργών, άλλων οργάνων

·            Ανακοινώσεις και δηλώσεις της κυβέρνησης προς τη βουλή

·            Συζητήσεις προ ημερησίας διατάξεως

·            Συζητήσεις με πρωτοβουλία βουλευτών

·            Αναφορές

·            Ερωτήσεις

·            Επίκαιρες ερωτήσεις

·            Αιτήσεις κατάθεσης εγγράφων

·            Επερωτήσεις

·            Επίκαιρες επερωτήσεις

·            Σύσταση εξεταστικών επιτροπών

·            Παροχή εμπιστοσύνης και έκφραση δυσπιστίας προς την κυβέρνηση

Η βουλή ασκεί επίσης κοινοβουλευτικό έλεγχο επί των ανεξάρτητων αρχών.

Διοικητικές αρμοδιότητες

·            Ψηφίζει τον προϋπολογισμό, τον απολογισμό και τον γενικό ισολογισμό του κράτους

·            Εγκρίνει τα προγράμματα οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης

·            Ψηφίζει τον προϋπολογισμό και τον απολογισμό της

·            Εκλέγει το Προεδρείο της

·            Εκλέγει τον ΠτΔ

·            Διαπιστώνει την αδυναμία του ΠτΔ να ασκήσει τα καθήκοντά του

·            Παρέχει τη συγκατάθεσή της στον ΠτΔ για την άπαξ ή δις αναστολή των εργασιών της περισσότερο από 30 ημέρες

·            Διαπιστώνει την αδυναμία του πρωθυπουργού να ασκήσει τα καθήκοντά του

Δικαστικές αρμοδιότητες

·            Ασκεί ποινική δίωξη κατά του ΠτΔ

·            Ασκεί ποινική δίωξη κατά των μελών της κυβέρνησης και υφυπουργών

·            Παρέχει άδεια για ποινική δίωξη βουλευτή για πράξεις που δεν σχετίζονται με τα βουλευτικά του καθήκοντα

·            Παρέχει άδεια για ποινική δίωξη βουλευτή για συκοφαντική δυσφήμιση, διαπραχθείσα κατά την άσκηση των καθηκόντων του

·            Παρέχει την συγκατάθεση της για απονομή χάρης από τον ΠτΔ σε καταδικασθέν μέλος της κυβέρνησης ή σε καταδικασθέντα υφυπουργό

Το δικαίωμα του εκλέγεσθαι – Τα θετικά και τα αρνητικά προσόντα εκλογιμότητας

·            Τα θετικά προσόντα εκλογιμότητας. Για να εκλεγεί κανείς βουλευτής πρέπει να έχει την ελληνική ιθαγένεια, τη νόμιμη ικανότητα του εκλέγειν δηλαδή το ενεργητικό εκλογικό δικαίωμα και τη συμπλήρωση του 25 έτους της ηλικίας του.

·            Τα αρνητικά προσόντα εκλογιμότητας. Το δικαίωμα του εκλέγεσθαι δεν τελεί μόνο υπό τα προαναφερθέντα θετικά προσόντα εκλογιμότητας αλλά και υπό ορισμένα αρνητικά.  Τα κωλύματα εκλογιμότητας είναι τυπικά. Από το κώλυμα εκλογιμότητας καταλαμβάνονται έμμισθοι δημόσιοι υπάλληλοι, άλλοι υπάλληλοι του δημοσίου, υπάλληλοι ΟΤΑ, έμμισθοι δημόσιοι λειτουργοί, υπηρετούντες στις ένοπλες δυνάμεις και στα σώματα ασφαλείας, αιρετά μονοπρόσωπα όργανα των ΟΤΑ, διοικητές, υποδιοικητές ή πρόεδροι ΔΣ ή διευθύνοντες σύμβουλοι ή εντεταλμένοι σύμβουλοι. Τα κωλύματα εκλογιμότητας αίρονται με παραίτηση. Εξαίρεση εισάγεται ως προς τους νομάρχες ακόμα και αν παραιτηθούν. Η άλλη εξαίρεση είναι οι στρατιωτικοί και οι πολιτικοί υπάλληλοι που έχουν αναλάβει  υποχρέωση παραμονής στην υπηρεσία για ορισμένο χρόνο.

Ο έλεγχος του κύρους των εκλογών είναι δικαστικός. Με απόφαση του ΑΕΔ ακυρώνεται η εκλογή βουλευτή που δεν είχε κάποιο από τα θετικά προσόντα ή ενέπιπτε σε κώλυμα.

Η οριστικοποίηση της εκλογής ταυτίζεται χρονικώς με την ανάληψη των βουλευτικών καθηκόντων.

Τα ασυμβίβαστα των βουλευτών

Με τον όρο ασυμβίβαστα νοούνται ιδιότητες, επαγγέλματα και έργα που απαγορεύονται στον βουλευτή. Ενώ τα κωλύματα εκλογιμότητας αποσκοπούν να αποτρέψουν την κτήση της βουλευτικής ιδιότητας από τα πρόσωπα που αναφέρονται στο άρθρο 56Σ, τα ασυμβίβαστα που εισάγει το άρθρο 57Σ αποσκοπούν να αποτρέψουν τον ήδη εκλεγέντα βουλευτή από την άσκηση επαγγέλματος ή έργου ή από τη διατήρηση ή την απόκτηση κάποιας ασυμβίβαστης ιδιότητας. Εξασφαλίζουν έτσι την ανεξαρτησία του βουλευτή, την αμερόληπτη άσκηση των βουλευτικών καθηκόντων του και τη διαφάνεια στον πολιτικό βίο.

Το άρθρο 57 Σ ορίζει ότι τα καθήκοντα του βουλευτή είναι ασυμβίβαστα με τα έργα ή την ιδιότητα του ιδιοκτήτη ή εταίρου ή μετόχου ή διοικητή ή διαχειριστή ή μέλους ΔΣ ή γενικού διευθυντή ή αναπληρωτών επιχείρησης η οποία αναλαμβάνει έργα ή μελέτες ή προμήθειες ή παρέχει υπηρεσίες στο Δημόσιο ή συνάπτει συμβάσεις ή απολαμβάνει ειδικών προνομίων ή κατέχει ή διαχειρίζεται ραδιοφωνικό ή τηλεοπτικό σταθμό ή εκδίδει εφημερίδα πανελλήνιας κυκλοφορίας ή ασκεί κατά παραχώρηση δημόσια υπηρεσία ή ΔΕΚΟ ή μισθώνει για εμπορικούς λόγους ακίνητα του δημοσίου.

Τα καθήκοντα του βουλευτή είναι επίσης ασυμβίβαστα με την άσκηση οποιουδήποτε επαγγέλματος.

Τα ασυμβίβαστα έχουν ως συνέπεια την έκπτωση του βουλευτή από το βουλευτικό αξίωμα. Αυτή αποφασίζεται από το ΑΕΔ.

Απώλεια βουλευτικού αξιώματος

·            Με τη λήξη της βουλευτικής περιόδου

·            Λόγω θανάτου

·            Παραίτησης

·            Ακύρωσης της εκλογής

·            Έκπτωσης

Η λήξη της βουλευτικής περιόδου μπορεί να είναι κανονική στην 4ετία ή πρόωρη. Η αναβίωση της βουλής γίνεται σε περίπτωση πολέμου, προκειμένου να διαπιστωθεί αδυναμία του ΠτΔ, προκειμένου να εγκριθεί διάταγμα για κατάσταση πολιορκίας.

Η παραίτηση του βουλευτή είναι δικαίωμά του. Η ακύρωση και η έκπτωση γίνεται μετά από απόφαση του ΑΕΔ.

Η νομική θέση των βουλευτών

·            Οι βουλευτές ως αντιπρόσωποι του έθνους. Δεν είναι όργανα του κράτους. Δεν έχουν αρμοδιότητες αλλά δικαιώματα και καθήκοντα. Αντιπροσωπεύουν το έθνος. Έχουν απεριόριστο το δικαίωμα της  γνώμης και της ψήφου κατά συνείδηση.

·            Οι βουλευτικές ασυλίες. Το σύνταγμα προβλέπει τρεις ασυλίες, το ανεύθυνο, το ακαταδίωκτο και το δικαίωμα άρνησης μαρτυρίας. Όντως δικαίωμα είναι το τρίτο, τα δύο πρώτα συγκροτούν αντικειμενικό δίκαιο. Το ανεύθυνο προβλέπεται στο άρθρο 61 παρ.1 και 2 Σ και λειτουργεί προς πάσα κατεύθυνση, είναι ποινικό, πειθαρχικό και πολιτικό. Έστω και αν η γνώμη ή η ψήφος είναι παράνομη πχ υβριστική ο βουλευτής δεν ευθύνεται και επομένως δεν καταδικάζεται σε ποινή (ποινικό ανεύθυνο), σε αποζημίωση (αστικό ανεύθυνο) ή σε πειθαρχική ποινή (πειθαρχικό ανεύθυνο) ούτε ανακαλείται ή υποχρεώνεται σε παραίτηση (πολιτικό ανεύθυνο).  Το ανεύθυνο δεν αίρει τον παράνομο χαρακτήρα της γνώμης ή της ψήφου. Απαλλάσσει τον βουλευτή από κάθε ευθύνη. Εξαίρεση από το ανεύθυνο η κατά την άσκηση των καθηκόντων του διάπραξη του εγκλήματος της συκοφαντικής δυσφήμισης διώκεται με έγκληση, ύστερα από άδεια της βουλής. Η χορήγηση της άδειας εκ μέρους της βουλής αίρει το ανεύθυνο ποινικά, αστικά και πειθαρχικά όχι όμως και πολιτικά δοθέντος ότι ο βουλευτής ουδέποτε ανακαλείται ή εξαναγκάζεται σε παραίτηση. Το ακαταδίωκτο του βουλευτή προβλέπεται στο άρθρο 62 Σ. Το ακαταδίωκτο προστατεύει τον βουλευτή από ποινικές διώξεις για οποιαδήποτε εγκλήματα, είτε σχετίζονται με την άσκηση των βουλευτικών του καθηκόντων είτε όχι. Η παραγραφή του εγκλήματος αναστέλλεται για όσο χρονικό διάστημα διαρκεί η προστασία του ακαταδίωκτου. Το ακαταδίωκτο αίρεται με άδεια της βουλής. Σύμφωνα με το άρθρο 61 παρ.3 Σ ο βουλευτής δεν έχει υποχρέωση μαρτυρίας για πληροφορίες που περιήλθαν σε αυτόν κατά την άσκηση των καθηκόντων του ούτε για τα πρόσωπα που του εμπιστεύθηκαν τις πληροφορίες ή στα οποία αυτός τις έδωσε. Είναι δικαίωμα του βουλευτή η άρνησης μαρτυρίας.

Η Ολομέλεια, το Τμήμα Διακοπής και οι Επιτροπές της Βουλής

Η Ολομέλεια συγκροτείται από το σύνολο των βουλευτών και λειτουργεί κατά τη διάρκεια των συνόδων της για την εκπλήρωση των ετησίων έργων της. Τα ετήσια έργα της δηλαδή οι αρμοδιότητές της είναι νομοθετικές, διοικητικές, δικαστικές και κοινοβουλευτικού ελέγχου. Οι διοικητικές και δικαστικές αρμοδιότητες της βουλής ασκούνται εν Ολομέλεια.

Το τμήμα διακοπής λειτουργεί υποχρεωτικά κατά το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί μεταξύ δύο τακτικών συνόδων της βουλής, από τη λήξη δηλαδή της πρώτης και την έναρξη της επόμενης. Η συνταγματική πρόβλεψή του έγινε για την προώθηση των νομοθετικών και ελεγκτικών αρμοδιοτήτων της βουλής όταν δεν βρίσκεται σε Ολομέλεια. Λειτουργεί κατά το διάστημα του θέρους, τον Ιούλιο, τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο.

Οι επιτροπές της βουλής που απαρτίζονται από 15 έως 50 βουλευτές λειτουργούν κατά τη διάρκεια της συνόδου της Ολομέλειας και της λειτουργίας του Τμήματος Διακοπής. Συνιστώνται για την αρτιότερη επιτέλεση του έργου της και για την εξειδίκευση των βουλευτών στα θέματα της αρμοδιότητάς τους.

Η βουλή στις αρχές κάθε τακτικής συνόδου συνιστά από τα μέλη της διαρκείς κοινοβουλευτικές επιτροπές για να εξετάζουν και να επεξεργάζονται τα σχέδια και τις προτάσεις νόμων που υποβάλλονται όπως ο ορίζει ο Κανονισμός της Βουλής.  Ο ΚτΒ προβλέπει έξι κοινοβουλευτικές επιτροπές (α) μορφωτικών υποθέσεων (β) εθνικής άμυνας και εξωτερικών υποθέσεων (γ) οικονομικών υποθέσεων (δ) κοινωνικών υποθέσεων (ε)δημόσιας διοίκησης, δημόσιας τάξης και δικαιοσύνης (στ) παραγωγής και εμπορίου. Οι διαρκείς κοινοβουλευτικές επιτροπές επεξεργάζονται σχέδια και προτάσεις νόμων που εμπίπτουν στην αρμοδιότητα διαφόρων υπουργείων. Η επεξεργασία αποσκοπεί στην αρτιότερη νομοθέτηση από τη βουλή.

Αν οι ανάγκες του νομοθετικού έργου της βουλής το επιβάλλουν ή αν αυτό κρίνεται αναγκαίο για την επεξεργασία  και εξέταση συγκεκριμένων νομοσχεδίων ή προτάσεων νόμων και το ζητήσει η κυβέρνηση, ο πρόεδρος της βουλής συνιστά ειδικές κοινοβουλευτικές επιτροπές για την επεξεργασία των σχεδίων και προτάσεων νόμων.

Η βουλευτική περίοδος και οι βουλευτικές σύνοδοι

Η θητεία της βουλής είναι 4ετής. Το 4ετές χρονικό διάστημα καλείται βουλευτική περίοδος.  Η βουλευτική περίοδος λήγει κανονικά με την παρέλευση του 4 έτους είτε πρόωρα με τη διάλυση της βουλής. Κατά τη κανονική λήξη διατάσσεται με προεδρικό διάταγμα που προσυπογράφεται από το υπουργικό συμβούλιο η διενέργεια βουλευτικών εκλογών μέσα σε 30 ημέρες και η σύγκλησης της νέας βουλής μέσα σε άλλες 30 ημέρες από αυτές. Η πρόωρη λήξη της βουλευτικής περιόδου επέρχεται με το διάταγμα διάλυσης της βουλής, το οποίο προσυπογράφεται από τον πρωθυπουργό και πρέπει να περιλαμβάνει  συγχρόνως την προκήρυξη εκλογών μέσα σε 30 ημέρες και την σύγκλιση της νέας βουλής μέσα σε άλλες 30 ημέρες από τις εκλογές.

Η βουλευτική περίοδος παρατείνεται σε περίοδο πολέμου, καθ΄ όλη τη διάρκειά του. Αν η βουλή έχει διαλυθεί, η διενέργεια εκλογών αναστέλλεται, η δε διαλυθείσα βουλή αναβιώνει και λειτουργεί ώσπου τελειώσει ο πόλεμος.

Η βουλή δε λειτουργεί καθ΄ όλο το χρονικό διάστημα της βουλευτικής περιόδου. Λειτουργεί κατά συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα, τα οποία καλούνται σύνοδοι. Οι σύνοδοι είναι τακτικές, έκτακτες και ειδικές. Αν η βουλή δεν βρίσκεται σε τακτική ή έκτακτη σύνοδο χαρακτηρίζεται απούσα οπότε μπορεί να συγκληθεί σε ειδική σύνοδο. Εν απουσία της βουλής λειτουργεί το τμήμα διακοπής.

Η πρώτη τακτική σύνοδος δεν συνέρχεται αυτοδικαίως ενώ οι άλλες συνέρχονται αυτοδικαίως εκτός αν ο ΠτΔ τη συγκαλέσει νωρίτερα. Η διάρκεια κάθε τακτικής συνόδου είναι τουλάχιστο πέντε μηνών. Ο ΠτΔ μπορεί να αναστείλει τις εργασίες της τακτικής συνόδου και αποσκοπεί στην πρόσκαιρη ανακούφιση της κυβέρνησης από μία οχληρή βουλή. Η αναστολή των εργασιών της βουλής με προεδρικό διάταγμα χρειάζεται την προσυπογραφή του υπουργικού συμβουλίου.  Το χρονικό διάστημα της αναστολής δεν συνυπολογίζεται στο ελάχιστο διάστημα διαρκείας της τακτικής συνόδου.  Κατά τη διάρκεια που η βουλή δεν βρίσκεται σε σύνοδο είτε λόγω λήξης της συνόδου είτε αναστολής λειτουργεί το τμήμα διακοπής της βουλής.

Έκτακτη σύνοδος είναι η συγκαλούμενη από τον ΠτΔ με διάταγμα για να επιληφθεί των θεμάτων που περιλαμβάνονται σε αυτό.  Κατά τη διάρκειά της δεν μπορεί να εγκρίνει τον προϋπολογισμό του επόμενου έτους ή να ψηφίσει τον ειδικό νόμο για τη διοίκηση των εσόδων και εξόδων του κράτους. Η λήξη της γίνεται από τον ΠτΔ με διάταγμα που προσυπογράφεται από το υπουργικό συμβούλιο. Η διάρκειά της δεν ρυθμίζεται από το Σύνταγμα.

Ειδική σύνοδος είναι εκείνη κατά την οποία η βουλή μη ευρισκόμενη σε τακτική ή έκτακτη σύνοδο συνέρχεται υποχρεωτικά για την άσκηση συγκεκριμένης αρμοδιότητάς της. Λήγει μόλις περατώσει την αρμοδιότητά της με έκδοση προεδρικού διατάγματος ή πράξης υπουργικού συμβουλίου.

Η τακτική νομοθετική διαδικασία

Η βουλή και η κυβέρνηση δεν έχουν δικαιώματα αλλά αρμοδιότητες. Με τον όρο πρόταση νόμου υποδηλώνεται η προέλευση της νομοθετικής πρωτοβουλίας από τη βουλή και μόνο. Η προέλευσή της από την κυβέρνηση υποδηλώνεται με τον όρο σχέδιο νόμο (νομοσχέδιο). Η διάκριση αυτή γίνεται από το Σύνταγμα και από τον ΚτΒ. Ως βουλή νοείται και μόνο ένας βουλευτής. Ως κυβέρνηση νοείται και ένας μόνο υπουργός εφόσον το νομοσχέδιο εμπίπτει στην σφαίρα της αποκλειστικής αρμοδιότητας του υπουργείου του.

Η νομοθετική πρωτοβουλία περιορίζεται στη βουλή και στην κυβέρνηση. Η νομοθετική πρωτοβουλία του βουλευτή περιορίζεται από τις διατάξεις του άρθρου 73 Σ οι οποίες απαγορεύουν την κατάθεση ορισμένων προτάσεων νόμων όπως (α) απονομή συντάξεων δημοσίων υπαλλήλων  εισάγονται στη βουλή μόνο ως νομοσχέδια από τον Υπουργό Οικονομικών (β) απονέμοντα μισθούς, οφέλη ή συντάξεις εισάγονται στη βουλή ως νομοσχέδια εφόσον συνεπάγονται δαπάνες ή ελάττωση των εσόδων του δημοσίου και (γ) τοπικοί ή ειδικοί φόροι ή βάρη επιβάλλονται μόνο βάσει νόμου με πρωτοβουλία της κυβέρνησης.

Κάθε νομοσχέδιο ή πρόταση νόμου συνοδεύεται υποχρεωτικά από αιτιολογική έκθεση η οποία περιέχει τους λόγους και τους σκοπούς των προτεινόμενων ρυθμίσεων.  Επίσης κάθε νομοσχέδιο ή πρόταση νόμου που συνεπάγεται επιβάρυνση του προϋπολογισμού πρέπει να συνοδεύεται από έκθεση του Γενικού Λογιστηρίου του κράτους που καθορίζει τη δαπάνη και από ειδική έκθεση του Υπουργού Οικονομικών. Τέλος τα νομοσχέδια για συντάξεις πρέπει να συνοδεύονται από γνωμοδότηση του Ελεγκτικού Συνεδρίου. Τα σχέδια και οι προτάσεις νόμων κατατίθενται στη βουλή εγγράφως.

Τέλος, στα σχέδια και στις προτάσεις νόμων επιτρέπεται η υποβολή τροπολογιών με τις οποίες ασκείται επίσης νομοθετική πρωτοβουλία.

Ο Πρόεδρος παραπέμπει τα κατατεθέντα σχέδια και τις κατατεθείσες προτάσεις νόμων στην αρμόδια Διαρκή Κοινοβουλευτική Επιτροπή. Η Διαρκής Κοινοβουλευτική Επιτροπή συζητεί, εξετάζει και επεξεργάζεται το σχέδιο ή την πρόταση του νόμου σε πέντε το πολύ συνεδριάσεις και περατώνει το έργο της, συντάσσοντας έκθεση, την οποία υποβάλλει στη βουλή.

Οι τροποποιήσεις του σχεδίου ή της πρότασης νόμου γίνονται βάσει προτάσεων βουλευτών ή υπουργών είτε κατά συζήτηση είτε και πριν από αυτή με την κατάθεση γραπτών τροπολογιών ή προσθηκών.

Τροπολογία είναι η πρόταση βουλευτή ή υπουργού σε κατατεθέν νομοσχέδιο ή σε κατατεθείσα πρόταση νόμου η οποία έχει διαφορετικό περιεχόμενο από το περιεχόμενο συγκεκριμένης διάταξης του αρχικού νομοσχεδίου ή της αρχικής πρότασης νόμου και προτείνεται αντ΄ αυτής.

Προσθήκη είναι η πρόταση βουλευτή ή υπουργού σε κατατεθέν νομοσχέδιο ή σε κατατεθείσα πρόταση νόμου, με την οποία προστίθενται νέες ρυθμίσεις, επί πλέον των περιλαμβανομένων στο αρχικό σχέδιο ή στην αρχική πρόταση νόμου.

Μετά την υποβολή της έκθεσης της αρμόδιας Διαρκούς Κοινοβουλευτικής Επιτροπής ή την πάροδο άπρακτης ταχθείσης σε αυτήν από τον πρόεδρος της βουλής προθεσμίας τα νομοσχέδια και οι προτάσεις νόμων εγγράφονται στην ημερήσια διάταξη της βουλής. Η συζήτησή τους γίνεται τουλάχιστον μετά 3ήμερο. Η  συζήτηση και η ψήφιση γίνεται μία φορά καταρχήν, μία κατά άρθρο και μία στο σύνολο.

Έκδοση είναι η πιστοποίηση εκ μέρους του ΠτΔ ότι το συγκεκριμένο νομοθετικό κείμενο είναι το γνήσιο κείμενο που ψήφισε η βουλή καθώς και ότι τηρήθηκε από αυτήν η συνταγματικά επιβαλλόμενη διαδικασία για την ψήφισή του.

Δημοσίευση είναι η εντολή του ΠτΔ προς τον υπουργό δικαιοσύνης να καταχωρήσει το κείμενο στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης για να λάβει υπόσταση δηλαδή ισχύ.

Ερωτήσεις, επίκαιρες ερωτήσεις, αιτήσεις κατάθεσης εγγράφων, επερωτήσεις, επίκαιρες επερωτήσεις

·            Οι ερωτήσεις υποβάλλονται από βουλευτές. Είναι γραπτές και αφορούν οποιαδήποτε δημόσια υπόθεση. Απευθύνονται στους αρμόδιους υπουργούς και αποβλέπουν στην ενημέρωση ή πληροφόρηση αν κάποιο περιστατικό αληθεύει ή τι μέτρα προτίθεται να λάβει η κυβέρνηση σε σχέση με κάποιο ζήτημα.

·            Οι επίκαιρες ερωτήσεις υποβάλλονται από βουλευτές. Είναι γραπτές και αφορούν θέματα άμεσης επικαιρότητας. Απευθύνονται στον πρωθυπουργό ή στους αρμόδιους υπουργούς. Δεν απαντώνται γραπτώς αλλά συζητούνται.  Ο πρωθυπουργούς είναι υποχρεωμένος να απαντήσει σε δύο τουλάχιστον επίκαιρες ερωτήσεις.

·            Οι βουλευτές έχουν δικαίωμα να ζητούν από τους αρμόδιους υπουργούς εγγράφως την κατάθεση εγγράφων που σχετίζονται με οποιαδήποτε δημόσια υπόθεση.

·            Οι βουλευτές έχουν δικαίωμα να υποβάλλουν επερωτήσεις στους υπουργούς αν κρίνουν ότι η απάντηση που δόθηκε σε ερώτησή τους ήταν ανεπαρκής.

·            Επίκαιρες επερωτήσεις είναι οι αιτιάσεις βουλευτών για πράξεις ή παραλείψεις της κυβέρνησης εφόσον αφορούν θέματα άμεσης επικαιρότητας.

Λήξη της θητείας της βουλής

Η θητεία λήγει κανονικά με την πάροδο της 4ετίας για την οποία εξελέγη. Τη διάλυση της βουλής προβλέπει το σύνταγμα.  Γίνεται με προεδρικό διάταγμα. Το διάταγμα διάλυσης της βουλής εκδίδεται στις εξής περιπτώσεις :

·            Όταν η βουλή αδυνατεί να εκλέξει ΠτΔ

·            Όταν έχουν παραιτηθεί ή και καταψηφισθεί από τη βουλή δύο κυβερνήσεις και η σύνθεσή της δεν εξασφαλίζει κυβερνητική σταθερότητα

·            Όταν η κυβέρνηση που έχει την εμπιστοσύνη της βουλής προτείνει τη διάλυση της βουλής γι ανανέωση της λαϊκής εντολής προκειμένου να αντιμετωπισθεί εθνικό θέμα εξαιρετικής σημασίας

·            Όταν είναι αδύνατος ο σχηματισμός πολιτικής κυβέρνησης

·            Όταν ο πρωθυπουργός που δεν είναι αρχηγός κόμματος της απόλυτης πλειοψηφίας στη βουλή, παραιτηθεί ή πεθάνει ή αδυνατεί για λόγους υγείας να ασκεί τα καθήκοντά του και στη συνέχεια διαπιστωθεί ότι ο σχηματισμός πολιτικής κυβέρνησης είναι αδύνατος

Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ

Η σύνθεση της κυβέρνησης

Η κυβέρνηση αποτελείται από τον πρωθυπουργό και τους υπουργούς. Όλοι οι υπουργοί κλπ διορίζονται από τον ΠτΔ με πρόταση του πρωθυπουργού.

Οι αντιπρόεδροι της κυβέρνησης, τις αρμοδιότητες των οποίων ορίζει ο πρωθυπουργός είναι συγχρόνως και υπουργοί όχι όμως και αναπληρωτές υπουργοί ούτε υπουργοί χωρίς χαρτοφυλάκιο ή υφυπουργοί.

Οι υπουργοί προΐστανται όλων των υπηρεσιών που υπάγονται στο Υπουργείο τους και εποπτεύουν και συντονίζουν τις ενέργειες των υφυπουργών.

Οι υφυπουργοί ασκούν τις αρμοδιότητες που τους αναθέτουν με κοινή απόφαση ο Πρωθυπουργός και ο οικείος Υπουργός.

Οι αναπληρωτές υπουργοί διορίζεται είτε σε θέση που εντάσσεται σε Υπουργείο είτε παρά τω Πρωθυπουργώ.

Το ίδιο ισχύει και για τους Υπουργούς χωρίς χαρτοφυλάκιο.

Οι μόνιμοι υπηρεσιακοί Υφυπουργοί είναι ανώτατοι δημόσιοι υπάλληλοι που προΐστανται όλων των υπηρεσιών του Υπουργείου, μετά τον υφυπουργό και τον (πολιτικό) υφυπουργό.

Προσόντα των μελών της κυβέρνησης και των υφυπουργών

Τα θετικά προσόντα είναι η ελληνική ιθαγένεια, η συμπλήρωση του 25 έτους της ηλικίας και η νόμιμη ικανότητα του εκλέγειν.

Για την επιτέλεση του έργου τους τα μέλη της κυβέρνησης και οι υφυπουργοί αφού έχουν πλήρες επαγγελματικό ασυμβίβαστο, λαμβάνουν αποζημίωση ίση με τη βουλευτική αποζημίωση και έξοδα παράστασης. Η βουλευτική αποζημίωση ισούται με τις αποδοχές του Προέδρου του Αρείου Πάγου.

Η ανάδειξη του πρωθυπουργού και της κυβέρνησης

Η ανάδειξη της κυβέρνησης ρυθμίζεται από τα άρθρα 37 και 84 Σ. Το άρθρο 37 ρυθμίζει τα του διορισμού της, το δε άρθρο 84 τα της ψήφου εμπιστοσύνης της βουλής με την οποία ολοκληρώνεται η ανάδειξή της.

Ο πρωθυπουργός διορίζεται από τον ΠτΔ.  Ως τυπική νομική πράξη ο διορισμός του πρωθυπουργού περιβάλλεται τον τύπο του διατάγματος και δημοσιεύεται στο ΦΕΚ. Προσυπογραφή του διατάγματος δεν απαιτείται διότι ο μεν απερχόμενος πρωθυπουργός ενδέχεται να αρνηθεί, ο δε διοριζόμενος διότι δε δύναται, αφού η προσυπογραφή προϋποθέτει την ιδιότητα του κρατικού οργάνου, η οποία αποκτάται με τη δημοσίευση του διορισμού στο ΦΕΚ.

Οι υπουργοί διορίζονται από τον ΠτΔ με δεύτερο διάταγμα ύστερα από πρόταση του πρωθυπουργού. Η έκδοση δύο διαταγμάτων είναι υποχρεωτική. Η συγχώνευσή τους σε ένα δεν επιτρέπεται.

Πρωθυπουργός διορίζεται ο αρχηγός του κόμματος που διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών. Αν κανένα κόμμα δεν διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία, ο ΠτΔ παρέχει στον αρχηγό του κόμματος που διαθέτει τη σχετική πλειοψηφία διερευνητική εντολή για να διακριβωθεί η δυνατότητα σχηματισμού κυβέρνησης που να απολαμβάνει την εμπιστοσύνη της βουλής. Αν δεν διαπιστωθεί αυτή η δυνατότητα, ο ΠτΔ παρέχει διερευνητική εντολή στο δεύτερο κόμμα και αν δεν τελεσφορήσει και αυτή, ο ΠτΔ δίνει διερευνητική εντολή στον αρχηγό του τρίτου κόμματος. Κάθε διερευνητική εντολή διαρκεί τρεις ημέρες. Αν οι διερευνητικές εντολές δεν τελεσφορήσουν, ο ΠτΔ καλεί τους αρχηγούς των κομμάτων και αν επιβεβαιωθεί η αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης που να έχει την εμπιστοσύνη της βουλής επιδιώκει τον σχηματισμό κυβέρνησης από όλα τα κόμματα της βουλής για τη διενέργεια εκλογών και σε περίπτωση αποτυχίας αναθέτει στον Πρόεδρο του ΣτΕ ή του Αρείου Πάγου ή του Ελεγκτικού Συνεδρίου το σχηματισμό κυβέρνησης όσον το δυνατό ευρύτερης αποδοχής για να διενεργήσει εκλογές και διαλύει τη βουλή.

Απόλυτη πλειοψηφία υπάρχει όταν ο αριθμός των εδρών του πρώτου σε δύναμη εδρών κόμμα είναι μεγαλύτερος από τον αριθμό όλων των υπολοίπων εδρών που ανήκουν σε άλλα κόμματα ή σε ανεξάρτητους βουλευτές. Η απόλυτη πλειοψηφία είναι 151 βουλευτές.

Σχετική πλειοψηφία υπάρχει όταν το πρώτο σε δύναμη εδρών κόμμα    διαθέτει μεν περισσότερες έδρες από το δεύτερο αλλά οι έδρες του είναι λιγότερες από 151.

Ο πρωθυπουργός που θα διοριστεί μπορεί να είναι βουλευτής είτε εξωκοινοβουλευτικός.

Η αναπλήρωση του πρωθυπουργού

Κατά το άρθρο 81 πα.5 Σ ο θεσμός της αναπλήρωσης του πρωθυπουργού είναι προσωρινός, τον πρωθυπουργό αναπληρώνει ο αντιπρόεδρος σύμφωνα με την τάξη του προβαδίσματος, αν δεν υπάρχει αντιπρόεδρος, ο πρωθυπουργός ορίζει ως αναπληρωτή του έναν από τους υπουργούς αυτόν που προηγείται των υπουργών, αν ο πρωθυπουργός δεν έχει ορίσει τον αναπληρωτή του, τότε αναπληρώνεται από τον υπουργό που  έχει το προβάδισμα με βάση την τάξη των υπουργών.

Η απαλλαγή της κυβέρνησης από τα καθήκοντά της

Η κυβέρνηση οφείλει μόλις λήξει η βουλευτική περίοδος να προκαλέσει το διάταγμα διενέργειας των γενικών βουλευτικών εκλογών. Μετά την ανάδειξη της νέας βουλής και πριν τον διορισμό του νέου πρωθυπουργού η υπηρετούσα κυβέρνηση οφείλει να παραιτηθεί.

Η κυβέρνηση μπορεί να παραιτηθεί και για άλλους λόγους όπως αν καταψηφιστεί από τη βουλή.

Η αντικατάσταση του πρωθυπουργού

Αν ο πρωθυπουργός παραιτηθεί, εκλείψει ή αδυνατεί για λόγους υγείας να ασκήσει τα καθήκοντά του, ο ΠτΔ διορίζει πρωθυπουργό αυτόν που προτείνει η κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος που ανήκει ο απερχόμενος πρωθυπουργός εφόσον διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών. Η πρόταση γίνεται το αργότερο σε 3 ημέρες από την παραίτηση ή την έκλειψη του  πρωθυπουργού ή την διαπίστωση της αδυναμίας του να ασκήσει τα καθήκοντά του.

Μέχρι να διοριστεί πρωθυπουργός τα καθήκοντά του ασκεί ο πρώτος κατά σειρά αντιπρόεδρος και εφόσον δεν έχουν διοριστεί αντιπρόεδροι ο πρώτος κατά σειρά υπουργός.

Στην περίπτωση παραίτησης ή θανάτου του πρωθυπουργού πρέπει να ακολουθηθεί η διαδικασία των διερευνητικών εντολών. Σε περίπτωση αδυναμίας για λόγους υγείας η πρόταση πρέπει να υποβληθεί στη βουλή από τα 2/5 του όλου αριθμού των βουλευτών.

Αρμοδιότητες κυβέρνησης

Κατά το άρθρο 82 παρ.1 Σ η κυβέρνηση ως συλλογικό όργανο καθορίζει και κατευθύνει τη γενική πολιτική της χώρας, σύμφωνα με τους ορισμούς του συντάγματος και των νόμων.

Εκτός από τον καθορισμό της γενικής πολιτικής η κυβέρνηση έχει νομοθετικές (όπως έκδοση πράξεων νομοθετικού περιεχομένου), διοικητικές (όπως να διοικεί τις ένοπλες δυνάμεις), ρυθμιστικές (όπως προσυπογράφει διατάγματα του ΠτΔ), δικαστικές (όπως ασκεί δικαστικές αρμοδιότητες του ΠτΔ όταν τον αναπληρώνει) και αρμοδιότητες διεθνούς παραστάτη.

Εκτός από τις αρμοδιότητες από το σύνταγμα, η κυβέρνηση έχει και όσες αρμοδιότητες της απονέμονται από τυπικούς νόμους. Αυτές μπορεί να είναι νομοθετικές ή διοικητικές.

Ευθύνη της κυβέρνησης και των μελών της

Η ευθύνη είναι τριών ειδών, κοινοβουλευτική, ποινική ή αστική. Πειθαρχική δεν υπέχουν διότι βρίσκονται στην κορυφή της ιεραρχίας της εκτελεστικής εξουσίας. Η κοινοβουλευτική είναι συλλογική ή ατομική. Η ποινική και η αστική είναι ατομική.

Σύμφωνα με το άρθρο 85 Σ τα μέλη του υπουργικού συμβουλίου και υφυπουργών είναι συλλογικώς υπεύθυνοι για τη γενική πολιτική της κυβέρνησης και καθένας από αυτούς για τις πράξεις ή παραλείψεις της αρμοδιότητάς τους, σύμφωνα με τις διατάξεις των νόμων για την ευθύνη των Υπουργών.

Στο άρθρο 86Σ ρυθμίζεται η ποινική ευθύνη των μελών της κυβέρνησης και υφυπουργών όπου σύμφωνα με την διάταξη αυτή μόνο η βουλή έχει την αρμοδιότητα να ασκήσει ποινική δίωξη.

Οι Υπουργοί φέρουν πλήρη αστική ευθύνη για τις ζημιογόνες ενέργειές τους που είναι άσχετες με τα καθήκοντά τους.

Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

Προσόντα εκλογιμότητας

Τα προσόντα εκλογιμότητας είναι η ελληνική ιθαγένεια που πρέπει να έχει αποκτηθεί πέντε χρόνια πριν την εκλογή, η καταγωγή από έλληνα ή ελληνίδα, η συμπλήρωση των 40 ετών της ηλικίας και η νόμιμη ικανότητα του εκλέγειν.

Τα κωλύματα εκλογιμότητας

Το άρθρο 30 παρ.5 Σ ορίζει ότι επανεκλογή του ίδιου προσώπου επιτρέπεται μία φορά μόνο. Η δε ερμηνευτική δήλωση υπό το άρθρο 32 ορίζει ότι ΠτΔ που παραιτείται πριν τη λήξη της θητείας του δεν μπορεί να λάβει μέρος στην εκλογή που επακολουθεί εξαιτίας της παραίτησής του.

Διαδικασία εκλογής

Η εκλογή του ΠτΔ γίνεται από τη βουλή σε ειδική συνεδρίαση, την οποία συγκαλεί ο Πρόεδρος της βουλής. Η βουλή εκλέγει τον ΠτΔ είτε βρίσκεται σε τακτική είτε σε έκτακτη σύνοδο. Αν δεν βρίσκεται σε τακτική ή σε έκτακτη σύνοδο συγκαλείται ειδικής σύνοδος. Αν η βουλή διαλυθεί η εκλογή αναβάλλεται έως ότου αναδειχθεί η νέα βουλή για να προβεί αυτή στην εκλογή εντός των προθεσμιών.

Προτάσεις υποψηφιοτήτων υποβάλλουν μόνο οι κοινοβουλευτικές ομάδες.  Δεν προηγείται συζήτηση. Προστατεύεται έτσι το κύρος των προς εκλογή προσώπων. Η ψηφοφορία είναι φανερή και ονομαστική ύστερα από την αναθεώρηση του 1986.

Η απαιτούμενη πλειοψηφία για την ανάδειξη του ΠτΔ είναι τα 2/3 του όλου αριθμού των βουλευτών (1^η ψηφοφορία). Αν δεν επιτευχθεί, η ψηφοφορία επαναλαμβάνεται μετά από 5 ημέρες, οπότε απαιτείται η ίδια πλειοψηφία 2/3 (2^η πλειοψηφία). Αν πάλι δεν επιτευχθεί, η ψηφοφορία επαναλαμβάνεται σε 5 ημέρες οπότε απαιτείται η πλειοψηφία των 3/5 του όλου αριθμού των βουλευτών (3^η ψηφοφορία). Αν δεν επιτευχθεί, διαλύεται η βουλή στις επόμενες 10 ημέρες και προκηρύσσονται εκλογές για ανάδειξη νέας βουλής. Η νέα βουλή εκλέγει τον ΠτΔ με την πλειοψηφία των 3/5 του όλου αριθμού των βουλευτών (1^η ψηφοφορία 2^ης φάσης). Αν δεν επιτευχθεί, η ψηφοφορία επαναλαμβάνεται μετά 5 ημερών όπου απαιτείται η απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών 151 (2^η ψηφοφορία 2^ης φάσης). Αν και αυτή δεν επιτευχθεί, μετά από 5 μέρες ΠτΔ εκλέγεται ο συγκεντρώσας τη σχετική πλειοψηφία (3^η ψηφοφορία 2^ης φάσης).

Οι υποψήφιοι της 2^ης ψηφοφορίας μπορεί να είναι άλλοι υποψήφιοι.

Η εκλογή του ΠτΔ είναι δικαστικώς ανέλεγκτη ως «κυβερνητική πράξη».

Τα ασυμβίβαστα του ΠτΔ

Κατά το άρθρο 30 παρ.2 Σ το αξίωμα του ΠτΔ είναι ασυμβίβαστο με οποιοδήποτε άλλο αξίωμα, θέση ή έργο. Έργο είναι και η μελέτη και συγγραφή, η καλλιτεχνική δημιουργία κλπ.

Όρκος και θητεία ΠτΔ

Η θητεία του ΠτΔ είναι 5ετης και πάντοτε πλήρης. Αρχίζει από την ορκωμοσία του. Είναι συνεχές όργανο του κράτους και πριν την ανάληψη των καθηκόντων του δίνει ενώπιον της βουλής όρκο τήρησης του Συντάγματος και των νόμων. Ο τύπος του όρκου είναι θρησκευτικός και χριστιανικός αφού δίδεται με επίκληση της Αγίας Τριάδας.

Η θητεία του ΠτΔ παρατείνεται σε περίπτωση πολέμου μέχρι τη λήξη του και στην περίπτωση καθυστέρησης της εκλογής του νέου ΠτΔ μέχρι την ανάδειξή του.

Αν η αδυναμία το ΠτΔ ξεπεράσει τις 30 ημέρες συγκαλείται υποχρεωτικά η βουλή για να αποφασίσει αν τίθεται θέμα εκλογής νέου ΠτΔ.

Αναπλήρωση ΠτΔ

Η αναπλήρωση είναι πάντοτε προσωρινή και αυτοδίκαια. Στη περίπτωση παραίτησης ή θανάτου συγκαλείται η βουλή εντός 10 ημερών για την εκλογή νέου ΠτΔ. Ο αναπληρωτής ΠτΔ δεν μπορεί να διαλύσει τη βουλή εκτός αν δεν επιτευχθεί η ανάδειξη νέου προέδρου, ούτε να παύσει τη κυβέρνηση ούτε να προσφύγει σε δημοψήφισμα.

Σύμφωνα με το άρθρο 34 Σ τον ΠτΔ όταν απουσιάζει στο εξωτερικό περισσότερο από 10 μέρες, αν πεθάνει, παραιτηθεί, κηρυχθεί έκπτωτος ή αν κωλύεται για οποιοδήποτε λόγο να ασκήσει τα καθήκοντά του τον αναπληρώνει προσωρινά ο πρόεδρος της βουλής, αν δεν υπάρχει βουλή, ο πρόεδρος της τελευταίας βουλής, αν αυτός αρνείται ή δεν υπάρχει, η κυβέρνηση συλλογικά.

Νομοθετικές αρμοδιότητες ΠτΔ

·            Αναπομπή νόμων στη βουλή

·            Έκδοση κανονιστικών διαταγμάτων εν γένει

·            Έκδοση του κανονιστικού διατάγματος για τον καθορισμό των βουλευτών των εκλογικών περιφερειών

·            Έκδοση πράξεων νομοθετικού περιεχομένου

·            Προκήρυξη δημοψηφίσματος

·            Κήρυξη της χώρας σε κατάσταση πολιορκίας, σε περίπτωση αδυναμίας έγκαιρης σύγκλησης της βουλής

Διοικητικές αρμοδιότητες ΠτΔ

·            Έκδοση και δημοσίευση των νόμων

·            Δημοσίευση της απόφασης της βουλής για την κήρυξη της χώρας σε κατάσταση πολιορκίας

·            Η αρχηγία των ενόπλων δυνάμεων – η απονομή βαθμών

·            Διορισμός και παύση των δημοσίων υπαλλήλων

·            Απονομή παρασήμων

Ρυθμιστικές αρμοδιότητες ΠτΔ

·            Ο διορισμός της κυβέρνησης και η απαλλαγής της

·            Η σύγκληση της βουλής σε σύνοδο

·            Η κήρυξη της έναρξης και της λήξης των εργασιών της βουλής

·            Η αναστολή των εργασιών της βουλής

·            Η διάλυση της βουλής

·            Η έκδοση διαγγελμάτων. Διάγγελμα είναι επίσημο μήνυμα του ΠτΔ που απευθύνεται στον λαό. Ουσιαστική προϋπόθεση του διαγγέλματος είναι η συνδρομή εντελώς εξαιρετικών περιστάσεων που δικαιολογούν την παρέμβαση του Αρχηγού του Κράτους υπό την ιδιότητά του ως ρυθμιστή του πολιτεύματος. Μπορεί να απευθύνει στον λαό διαγγέλματα ύστερα από σύμφωνη γνώμη του προέδρου της κυβέρνησης. Τα διαγγέλματα προσυπογράφονται από τον πρωθυπουργό και δημοσιεύονται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.

Αρμοδιότητες διεθνούς παραστάτη του ΠτΔ

·            Η διεθνής εκπροσώπηση της χώρας

·            Η κήρυξη πολέμου

·            Η συνομολόγηση διεθνών συνθηκών

Δικαστική αρμοδιότητα ΠτΔ

Είναι η απονομή χάριτος σε ποινές που επιβάλλουν τα δικαστήρια καθώς και να αίρει τις νόμιμες συνέπειες ποινών που έχουν επιβληθεί ή εκτιθεί.

Προσυπογραφή και δημοσίευση των πράξεων του ΠτΔ

Με βάση τη διάταξη του άρθρου 35 παρ.1 Σ ο ΠτΔ υπογράφει, ο δε Υπουργός προσυπογράφει. Ο όρος προσυπογραφή σημαίνει πρόσθετη υπογραφή.  Και οι δύο υπογραφές είναι εξίσου απαραίτητες για την εκδήλωση της κρατικής βούλησης δια των πράξεων του ΠτΔ.  Οι πράξεις που χρήζουν προσυπογραφή είναι γραπτές.

Δεν απαιτείται προσυπογραφή (α) στον διορισμό πρωθυπουργού (β) στην ανάθεση διερευνητικής εντολής (γ) στη διάλυση της βουλής (δ) στην αναπομπή ψηφισμένου νομοσχέδιου ή πρότασης νόμους και (ε) στο διορισμό του προσωπικού των υπηρεσιών της Προεδρίας της Δημοκρατίας.

Ο περιορισμός των αρμοδιοτήτων του Προέδρου

Ο ΠτΔ έχει όσες αρμοδιότητες του απονέμει ρητά το Σύνταγμα. Πρόκειται για το λεγόμενο «τεκμήριο της αρμοδιότητας» εις βάρους του ΠτΔ.

Ο ΠτΔ ως ρυθμιστής του πολιτεύματος

Το πολίτευμα είναι προκαθορισμένο στο Σύνταγμα τόσο στο άρθρο 1 Σ όσο και στις επί μέρους διατάξεις του. Ρυθμίζω σημαίνει αποκαθιστώ, φέρω εις ρυθμό, διευθετώ, διορθώνω. Και ρυθμός σημαίνει τη διαρκώς επαναλαμβανόμενη κίνηση, το μέτρο, τη συμμετρία, τη τάξη. Ρυθμιστής του πολιτεύματος είναι αυτός που αποκαθιστά το πολίτευμα, όταν χάνει τον ρυθμό του, που διευθετεί την ισορροπία, το μέτρο, τον ρυθμό του.

Ο ΠτΔ ύστερα από την αναθεώρηση του 1986 δεν έχει ουσιαστικές τέτοιες αρμοδιότητες.

Η ευθύνη του ΠτΔ

Η ευθύνη του ΠτΔ ποινική και αστική ρυθμίζεται στο άρθρο 49Σ και στον Ν 265/1975.

Για τις πράξεις που ενεργεί κατά την άσκηση των καθηκόντων του ο ΠτΔ είναι ποινικά και αστικά ανεύθυνος, εκτός από εσχάτη προδοσία και εκ προθέσεως παραβίασης του συντάγματος. Για τα δύο αυτά εγκλήματα υπέχει και αστική ευθύνη.

Για τις πράξεις που δεν σχετίζονται με τα καθήκοντά του υπέχει ποινική ευθύνη, είναι όμως ακαταδίωκτος. Η δίωξη αναστέλλεται, έως ότου λήξει η προεδρική θητεία. Για τις πράξεις που δεν σχετίζονται με τα καθήκοντά του υπέχει πλήρη αστική ευθύνη.

Πολιτική ευθύνη δεν υπέχει ο ΠτΔ.

Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ Η ΣΤΕΛΕΧΩΣΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

Οργάνωση της δημόσιας διοίκησης

Το σύνταγμα περιέχει ειδικό κεφάλαιο που επιγράφεται «οργάνωση της διοίκησης» και καταστρώνεται σε τρεις διατάξεις, το άρθρο 101 για την αποκέντρωση , το άρθρο 101^Α για τις ανεξάρτητες αρχές και τη διάταξη 102 για την τοπική αυτοδιοίκηση.

Αποκέντρωση

Τα όργανα ενός νομικού προσώπου μπορεί να έχουν αρμοδιότητα εκτεινόμενη σε όλη την εδαφική περιοχή, στην οποία δραστηριοποιείται ή σε τμήμα της περιοχής, το οποίο καλείται περιφέρεια. Στην πρώτη περίπτωση γίνεται λόγος για κεντρικά όργανα στη δεύτερη για περιφερειακά. Αν το νομικό πρόσωπο έχει μόνο κεντρικά όργανα είναι οργανωμένο κατά το συγκεντρωτικό σύστημα ενώ αν έχει και περιφερειακά με αποφασιστικές αρμοδιότητες, κατά το αποκεντρωτικό σύστημα.

Δημοσιονομική και διοικητική αυτοτέλεια

Για δημοσιονομική αυτοτέλεια γίνεται λόγος, όταν η νομοθεσία προβλέπει ότι ορισμένα έσοδα διατίθενται αποκλειστικά για ένα συγκεκριμένο σκοπό που έχει ανατεθεί σε συγκεκριμένη υπηρεσιακή μονάδα.

Για διοικητική αυτοτέλεια γίνεται λόγος όταν με βάση τη νομοθετική πρόβλεψη η συγκεκριμένη υπηρεσία στελεχώνεται με δικά της όργανα και με δικό της προσωπικό, το οποίο διακρίνεται από το προσωπικό του υπουργείου που υπάγεται.

Αυτοδιοίκηση

Αυτοδιοίκηση έχουν οι διοικητικές μονάδες που έχουν ίδια νομική προσωπικότητα διάφορη από τη νομική προσωπικότητα του κράτους. Οι αυτοδιοικούμενοι οργανισμοί έχουν δημοσιονομική και διοικητική αυτοτέλεια.

Η αυτοδιοίκηση είναι τοπική (ΟΤΑ) ή καθ΄ ύλην (κοινωνική ασφάλιση, υγεία, ανώτατη εκπαίδευση κλπ).

Έλεγχος και εποπτεία

Η βουλή ασκεί κοινοβουλευτικό έλεγχο στην κυβέρνηση και δια αυτής σε ολόκληρη την εκτελεστική εξουσία. Για να είναι εφικτός ο κοινοβουλευτικός έλεγχος πρέπει η κυβέρνηση να λογοδοτεί στη βουλή για τις δικές της ενέργειες και για τις ενέργειες των διοικητικών υπηρεσιών και αρχών που ελέγχει και εποπτεύει. Ο κυβερνητικός έλεγχος είναι είτε ιεραρχικός έλεγχος είτε διοικητική εποπτεία.

Ο ιεραρχικός έλεγχος συνίσταται στην αρμοδιότητα του ιεραρχικά ανώτερου οργάνου  και τελικά του υπουργού ή του προϊσταμένου του αυτοδιοικούμενου οργανισμού να δίδει οδηγίες και εντολές στα ιεραρχικά κατώτερο και να ασκεί έλεγχο στις πράξεις του, τόσο από πλευράς νομιμότητας όσο και σκοπιμότητας. Ο ιεραρχικός έλεγχος είναι προληπτικός ή και κατασταλτικός.

Η διοικητική εποπτεία ασκείται επί των αυτοδιοικούμενων οργανισμών.  Αν ο νόμος δεν έχει ειδικά προβλέψει διοικητική εποπτεία τότε το εποπτεύων όργανο δικαιούται απλώς να ενημερώνεται για τη διοικητική δράση του εποπτευόμενου οργανισμού.

Η αποκέντρωση κατά το άρθρο 101 Σ

Τα κρατικά όργανα που ασκούν διοικητική λειτουργία διακρίνονται σε κεντρικά και περιφερειακά. Κεντρικά όργανα είναι εκείνα, των οποίων οι αποφασιστικές αρμοδιότητες εκτείνονται σε ολόκληρη την επικράτεια, ενώ περιφερειακά όργανα εκείνα των οποίων οι αποφασιστικές αρμοδιότητες εκτείνονται σε τμήμα της επικράτειας. Η διάκριση δεν είναι τυχαία και τεχνητή.

Τα κεντρικά όργανα κατευθύνουν, συντονίζουν και ελέγχουν τη δράση των περιφερειακών οργάνων και εκείνα έχουν την κύρια αποφασιστική αρμοδιότητα για τις υποθέσεις της περιφέρειάς τους.

Βασικό όργανο κάθε περιφέρειας είναι ο Γενικός Γραμματέας της περιφέρειας ου εκπροσωπεί την κυβέρνηση στη διοικητική περιφέρειά του, όντας αρμόδιος για την άσκηση κυβερνητικής πολιτικής.

Η τοπική αυτοδιοίκηση του άρθρου 102 Σ

Οι ΟΤΑ είναι αυτοδιοικούμενα νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου ξεχωριστά από το κράτος.  Οι ΟΤΑ Α βαθμού είναι οι δήμοι και οι κοινότητες και Β βαθμού οι νομαρχίες.

Οι ΟΤΑ Α βαθμού λειτουργούσαν ως κοινωνικοί θεσμοί και πριν από τη σύσταση του ελληνικού κράτους.

Οι αρμοδιότητες των ΟΤΑ δεν ορίζονται στο σύνταγμα, το οποίο αρκείται στην αναφορά ότι οι ΟΤΑ διοικούν τοπικές υποθέσεις.

Όλοι οι ΟΤΑ έχουν δημοσιονομική και διοικητική αυτοτέλεια.

Οι δήμοι διοικούνται από το δημοτικό συμβούλιο, τη δημαρχιακή επιτροπή, τον δήμαρχο και τους αντιδημάρχους. Οι κοινότητες από το κοινοτικό συμβούλιο, τον πρόεδρο και τον αντιπρόεδρο της κοινότητας. Οι νομαρχιακές αυτοδιοικήσεις από το νομαρχιακό συμβούλιο, τη νομαρχιακή επιτροπή, τον νομάρχη και τους βοηθούς νομάρχες.

Το ανώτατο όργανο διοίκησης που έχει το «τεκμήριο της αρμοδιότητας» είναι το δημοτικό, το κοινοτικό και το νομαρχιακό συμβούλιο.

Η καθ΄ύλην αυτοδιοίκηση

Η δημόσια διοίκηση αποτελείται και από άλλα ΝΠΔΔ ή ΝΠΙΔ ή διοικητικές αρχές. Αυτές είναι η λεγόμενη καθ΄ ύλην αυτοδιοίκηση, την ανάθεση δηλαδή σε ξεχωριστά νομικά πρόσωπα της εξυπηρέτησης ορισμένων σκοπών όπως η κοινωνική ασφάλιση, η ύδρευση, ο ηλεκτρισμός, η εκπαίδευση, η νοσοκομειακή περίθαλψη κλπ.

Βάσει της αρχής της νομιμότητας τα δημόσια νομικά πρόσωπα ιδρύονται και καταργούνται από τον κοινό νομοθέτη.

ΝΠΔΔ ιδρύονται και καταργούνται με νόμο ή με κανονιστική διοικητική πράξη, επίσης και από ΟΤΑ. Ασκούν δημόσια εξουσία και λειτουργούν βάσει των κανόνων δημοσίου δικαίου.

ΝΠΙΔ ιδρύονται και καταργούνται με νόμο ή με κανονιστική διοικητική πράξη, λειτουργούν βάσει των κανόνων ιδιωτικού δικαίου.

Δημόσια επιχείρηση ιδρύεται με νόμο ή με κανονιστική πράξη βάσει νόμου, λειτουργεί για το δημόσιο συμφέρον, το κράτος έχει αποφασιστική επιρροή, επιδιώκει οικονομικό αποτέλεσμα. Τέτοιες είναι η ΔΕΗ, η ΕΥΔΑΠ, η ΔΕΠ, η ΑΤΕ κλπ.

Δημόσιες εταιρείες είναι ανώνυμες εταιρίες που ιδρύονται με νόμο ή με κανονιστική διοικητική πράξη βάσει των κοινών διατάξεων περί εταιρειών.  Εταίροι των δημόσιων εταιρειών είναι το κράτος και δημόσια νομικά πρόσωπα είτε από κοινού με ιδιώτες είτε και χωρίς σύμπραξη ιδιωτών.

Οι ανεξάρτητες αρχές του άρθρου 101^Α

Οι ανεξάρτητες αρχές δημιουργήθηκαν στην χώρα μας με πρότυπο τις ανεξάρτητες ρυθμιστικές αρχές που άρχισαν να θεσμοθετούνται στις ΗΠΑ από τα τέλη του 19^ου αιώνα και τις ανεξάρτητες διοικητικές αρχές της Γαλλίας του 1950.

Κύριο χαρακτηριστικό τους είναι η ανεξαρτησία τους από την πολιτική εξουσία δηλαδή την κυβέρνησης.

Στην Ελλάδα η σύσταση ανεξάρτητων αρχών άρχισε το 1989 με την ίδρυση του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης. Ήδη ιδρύθηκαν και λειτουργούν και άλλες ανεξάρτητες αρχές διεπόμενες από ειδικούς νόμους.

Οι ανεξάρτητες αρχές είναι ενταγμένες στο νομικό πρόσωπο του κράτους, δεν έχουν τη δική τους νομική προσωπικότητα, έχουν όμως διοικητική και δημοσιονομική αυτοτέλεια. Η ανεξαρτησία τους συνεπάγεται ότι η κυβέρνηση δεν μπορεί να τις ελέγξει.

Τις ανεξάρτητες αρχές πρόβλεψε σε επίπεδο συντάγματος η αναθεώρηση του 2001.

Το σύνταγμα προβλέπει πέντε ανεξάρτητες αρχές (α) το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης (β) τον συνήγορο του Πολίτη (γ) Το Ανώτατο Συμβούλιο Επιλογής Προσωπικού (δ) την Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων και (ε) την Αρχή Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών.

Άλλα σώματα της διοίκησης με συμβουλευτικές, ελεγκτικές κλπ αρμοδιότητες

Η κεντρική κρατική διοίκηση υποβοηθείται από τρία «μεγάλα σώματα», το Συμβούλιο της Επικρατείας, το Ελεγκτικό Συνέδριο και το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους.

Το Συμβούλιο της Επικρατείας ως διοικητική αρχή επεξεργάζεται τα κανονιστικά διατάγματα πριν από την έκδοσή τους.

Το Ελεγκτικό Συνέδριο ως διοικητική αρχή έχει γνωμοδοτικές και ελεγκτικές αρμοδιότητες.

Το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους είναι ο νομικός σύμβουλος και δικηγόρος του κράτους. Συνεστήθη το πρώτο το 1882.

Οι γνωμοδοτήσεις του ΝΣΚ είναι συμβουλευτικού χαρακτήρα και επομένως δεν θεωρούνται εκτελεστές διοικητικές πράξεις.

Στελέχωση της δημόσιας διοίκησης – Οι δημόσιοι υπάλληλοι

Οι υπάλληλοι του δημοσίου είναι έμμεσα όργανα του κράτους. Είναι φυσικά πρόσωπα που παρέχουν στο δημόσιο τις υπηρεσίες τους έναντι μισθού και συνδέονται με αυτό με ειδική νομική σχέση, συναπτόμενη και συνεπαγόμενη ιεραρχική εξάρτηση και πειθαρχική ευθύνη.

Οι δημόσιοι υπάλληλοι διακρίνονται σε υπηρετούνται με σχέση δημοσίου δικαίου και με σχέση ιδιωτικού δικαίου. Στην πρώτη περίπτωση η σχέση διέπεται αποκλειστικά από κανόνες δημοσίου δικαίου, στη δεύτερη και από κανόνες του ιδιωτικού δικαίου.

Άλλη διάκριση των δημοσίων υπαλλήλων είναι η διάκριση σε πολιτικούς και σε στρατιωτικούς δημοσίους υπαλλήλους. Οι δικαστές δεν θεωρούνται δημόσιοι υπάλληλοι αλλά συγκροτούν ίδια και ξεχωριστή κατηγορία δημοσίων λειτουργών. Οι στρατιωτικοί είναι οι αξιωματικοί και υπαξιωματικοί των Ενόπλων Δυνάμεων, της Ελληνικής Αστυνομίας και του Λιμενικού Σώματος όχι όμως του Πυροσβεστικού Σώματος που είναι πολιτικοί υπάλληλοι. Οι πολιτικοί δημόσιοι υπάλληλοι διακρίνονται σε τακτικούς, μετακλητούς και επί θητεία. Οι τακτικοί έχουν μονιμότητα ενώ οι μετακλητοί και επί θητεία δεν έχουν. Οι μετακλητοί καλούνται για ένα συγκεκριμένο σκοπό και απολύονται μόλις τον επιτελέσουν. Οι επί θητεία απολύονται με τη λήξη της ή ύστερα από ποινική καταδίκη.

Για να διορισθεί δημόσιος υπάλληλος πρέπει να υπάρχει κενή οργανική θέση. Οργανική είναι η θέση που είναι νομοθετημένη που προβλέπεται δηλαδή σε τυπικό νόμο ή σε κανονιστική διοικητική πράξη βάσει νόμου. \

Ο διορισμός και η πρόσληψη των υπαλλήλων του δημοσίου, εκτός των μετακλητών γίνεται με διαγωνισμό είτε με επιλογή με προκαθορισμένα αντικειμενικά κριτήρια.

Οι μεταβολές της υπηρεσιακής κατάστασης των δημοσίων υπαλλήλων είναι η τοποθέτηση, η μετακίνηση, η μετάθεση, η απόσπαση, η προαγωγή, η μετάταξη, η διαθεσιμότητα, η αργία, ο υποβιβασμός, η προσωρινή παύση, η οριστική παύση και η λύση της υπαλληλικής σχέσης.

Η τοποθέτηση γίνεται σε συγκεκριμένη δημόσια υπηρεσία, η μετακίνηση γίνεται εντός της υπηρεσίας, η μετάθεση γίνεται μεταβολή της δημόσιας αρχής, η απόσπαση είναι προσωρινή μετάθεση για αντιμετώπιση σοβαρών και επειγουσών υπηρεσιακών αναγκών, η προαγωγή είναι η εξέλιξη του υπαλλήλου σε ανώτερο βαθμό, η μετάταξη είναι η μεταβολή της κατηγορίας στην οποία ανήκει ο υπάλληλος ή του κλάδου που έχει ενταχθεί, η διαθεσιμότητα είναι η κατάσταση του υπαλλήλου που κατέχει τη θέση του αλλά τίθεται για λόγους εκτός υπηρεσίας, η αργία είναι η απομάκρυνση του υπαλλήλου από την ενεργό υπηρεσία λόγω υπαιτιότητάς του, ο υποβιβασμός και η παύση αποτελούν πειθαρχικές ποινές και η λύση της υπαλληλικής σχέσης επέρχεται με τον θάνατο, την κατάργηση της θέσης, την επέλευση σωματικής ανικανότητας, λόγω καταδίκης, λόγω έκπτωσης, λόγω περάτωσης των 35 χρόνων υπηρεσίας και λόγω παραίτησης.

Η βασικότερη εγγύηση υπέρ των δημοσίων υπαλλήλων είναι ο θεσμός της μονιμότητας που κατοχυρώνεται στο άρθρο 103 παρ. 4 Σ. Η μονιμότητα εισήχθη με την αναθεώρηση του 1911.

Οι δημόσιοι υπάλληλοι είναι εκτελεστές της θέλησης του κράτους και υπηρετούν τον λαό, οφείλουν πίστη στο σύνταγμα και αφοσίωση στην πατρίδα σύμφωνα με το άρθρο 103 παρ.1 Σ.

Οι δημόσιοι υπάλληλοι υπέχουν πειθαρχική, ποινική και αστική ευθύνη. Η πειθαρχική ευθύνη τους συναρτάται κατά βάση κατά την άσκηση των καθηκόντων τους αλλά και ανεξαρτήτως αυτής σε περίπτωση απρεπούς συμπεριφοράς εκτός υπηρεσίας.

Η ποινική και αστική ευθύνη των υπαλλήλων συναρτάται τόσο με την ιδιότητά τους ως υπαλλήλων όσο και ως φυσικών προσώπων. Για τις ενέργειες που δεν σχετίζονται με τα καθήκοντά τους η ποινική και αστική ευθύνη τους είναι πλήρης όπως κάθε φυσικού προσώπου.

Η ποινική ευθύνη είναι ευθύνη για διάπραξη αδικημάτων. Η αστική ευθύνη είναι ευθύνη για αποζημίωση.

ΤΑ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ

Πολιτικά, ποινικά και διοικητικά δικαστήρια

Στα πολιτικά δικαστήρια υπάγονται οι ιδιωτικές διαφορές, καθώς και υποθέσεις εκούσιας δικαιοδοσίας όπως ο νόμος ορίζει. Στα τακτικά ποινικά δικαστήρια ανήκει η τιμωρία των εγκλημάτων και η λήψη όλων των μέτρων που προβλέπουν οι ποινικοί νόμοι. Στο συμβούλιο της επικρατείας και τα τακτικά διοικητικά δικαστήρια υπάγονται οι διοικητικές διαφορές όπως ορίζει ο νόμος, με την επιφύλαξη των αρμοδιοτήτων του Ελεγκτικού Συνεδρίου.

Τα πολιτικά δικαστήρια είναι τα Ειρηνοδικεία, τα Πρωτοδικεία, τα Εφετεία και ο Άρειος Πάγος. Τα ποινικά είναι τα Πταισματοδικεία, τα Πλημμελειοδικεία, τα Εφετεία, τα Μικτά Ορκωτά Δικαστήρια και ο Άρειος Πάγος. Τα διοικητικά δικαστήρια είναι τα Διοικητικά Πρωτοδικεία, τα Διοικητικά Εφετεία, το Συμβούλιο της Επικρατείας και το Ελεγκτικό Συνέδριο.

Οι δικαστές είναι πολιτικοί, ποινικοί και διοικητικοί.

Τακτικά και ειδικά δικαστήρια

Τακτικά δικαστήρια είναι αυτά που εκδικάζουν όλες τις διαφορές και υποθέσεις που εμπίπτουν στη δικαιοδοσία του κλάδου, στον οποίο ανήκουν, εκτός από εκείνες που βάσει ειδικής συνταγματικής διάταξης ή διάταξης νόμου ανήκουν στη δικαιοδοσία άλλου δικαστηρίου.

Ειδικά δικαστήρια είναι όσα δεν είναι τακτικά, όσα εκδικάζουν συγκεκριμένες διαφορές και υποθέσεις ορισμένων κατηγοριών προσώπων. Αυτά είναι το ΑΕΔ, το ΣτΕ, το ΕΣ, το Ειδικό δικαστήριο για ποινικά αδικήματα του ΠτΔ, το Δικαστήριο Αγωγών Κακοδικίας, τα Δικαστήρια Ανηλίκων, τα διαρκή στρατοδικεία, ναυτοδικεία και αεροδικεία και το Δικαστήριο Λειών.

Έκτακτα δικαστήρια, δικαστικές επιτροπές

Το έκτακτο δικαστήριο δεν είναι συνεστημένο αλλά στημένο. Δεν συνίσταται για να δικάσει αλλά για να καταδικάσει.

Έκτακτο δικαστήριο είναι εκείνο που έχει συσταθεί μεν εκ των προτέρων, αποκτά όμως τη συγκεκριμένη αρμοδιότητα του εκ των υστέρων. Τα έκτακτα δικαστήρια είναι συνήθως ποινικά δικαστήρια.

Εξαιρετικά δικαστήρια

Είναι αυτά που προβλέπει ο νόμος για την κατάσταση πολιορκίας βάση του άρθρου 42 παρ. 1 Σ. Τα δικαστήρια είναι τα έκτακτα στρατοδικεία, ναυτοδικεία, αεροδικεία.

Τα προβλεπόμενα από το Σύνταγμα ειδικά δικαστήρια

·            Το ΑΕΔ. Οι αρμοδιότητές του είναι η εκδίκαση των ενστάσεων κατά το άρθρο 58, ο έλεγχος του κύρους και των αποτελεσμάτων δημοψηφίσματος που ενεργείται κατά το άρθρο 44 παρ.2 Σ, η κρίση για τα ασυμβίβαστα ή την έκπτωση βουλευτή κατά το άρθρο 55 παρ.2 και 57, η άρση των συγκρούσεων μεταξύ των δικαστηρίων και των διοικητικών αρχών ή μεταξύ του ΣτΕ και των τακτικών δικαστηρίων ή τέλος του ΕΣ και των λοιπών δικαστηρίων, η άρση της αμφισβήτησης για την ουσιαστική αντισυνταγματικότητα και η άρση της αμφισβήτησης για το χαρακτηρισμό κανόνων του διεθνούς δικαίου ως γενικά παραδεγμένων κατά την παρ. 1 του άρθρου 28.

·            Το ΣτΕ. Στην αρμοδιότητα του ανήκει η μετά από αίτηση ακύρωση των εκτελεστών πράξεων των διοικητικών αρχών για υπέρβαση εξουσίας ή για παράβαση νόμου, η μετά από αίτηση αναίρεση τελεσίδικων αποφάσεων των τακτικών διοικητικών δικαστηρίων και η εκδίκαση των διοικητικών διαφορών ουσίας που υποβάλλονται σε αυτό.

·            Το Ελεγκτικό Συνέδριο. Είναι μέγα σώμα της διοίκησης με διοικητικές αρμοδιότητες. Οι τρεις αρμοδιότητες του ΕΣ εξειδικεύονται στην απονομή σύνταξης στους δημόσιους υπαλλήλους και στους στρατιωτικούς με πράξη του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους, κατά δημοσίων υπολόγων καταλογίζονται χρηματικά ελλείμματα, παραλείψεις είσπραξης οφειλόμενων ποσών και ελλείμματα υλικών και τέλος για ζημιά του κράτους ή ΝΠΔΔ που προκλήθηκε από δόλο ή βαρεία αμέλεια υπαλλήλου, το ζημιωθέν δικαιούται να αποζημιωθεί.

·            Το Ειδικό Δικαστήριο Αγωγών Κακοδικίας. Η έννοια της κακοδικίας δεν ορίζεται στο σύνταγμα αλλά σε εκτελεστικό νόμο του άρθρου 99Σ. Κακοδικία είναι η πρόκληση ζημιάς σε πρόσωπο από δικαστικό λειτουργό σε οποιαδήποτε δίκη, κατά την άσκηση των δικαιοδοτικών καθηκόντων του, εφόσον αυτή προήλθε από δόλο, βαρεία αμέλεια ή αρνησιδικία του δικαστικού λειτουργού.

Οι δικαστές

Είναι λειτουργοί και όχι υπάλληλοι.  Απολαμβάνουν λειτουργική και προσωπική ανεξαρτησία.  Κατά την άσκηση των καθηκόντων τους υπόκεινται στο Σύνταγμα και τους νόμους. Ως νόμοι νοούνται οι ουσιαστικοί νόμοι και τα έθιμα.

Η ανεξαρτησία των δικαστών έχει όριο το Σύνταγμα και τον νόμο.  Είναι ανεξάρτητοι έναντι παντός, εκτός από το Σύνταγμα και τον νόμο. Η ανεξαρτησία τους είναι προϋπόθεση της απονομής της δικαιοσύνης. Μόνον ο ανεξάρτητος είναι όντως αμερόληπτος και ουδέτερος.

Διορίζονται με προεδρικό διάταγμα σύμφωνα με το νόμο που ορίζει τα προσόντα τους. Οι μεταβολές της υπηρεσιακής τους κατάστασης είναι η τοποθέτηση, η προαγωγή, η μετάθεση, η απόσπαση και η μετάταξη.  Οι δικαστές είναι ισόβιοι. Η ισοβιότητα σε αντίθεση με την μονιμότητα σημαίνει ότι ο δικαστικός διατηρεί τη θέση του ακόμα και η θέση του καταργηθεί.  Εξακολουθεί να ασκεί τα καθήκοντά του και να μισθοδοτείται.

Οφείλουν πίστη και αφοσίωση στην πατρίδα και στη δημοκρατία. Κατά τα λοιπά είναι ανεξάρτητοι.

Οι δικαστές υπέχουν πειθαρχική, ποινική και αστική ευθύνη. Η πειθαρχική ευθύνη τους συναρτάται καταρχήν με την άσκηση των καθηκόντων τους, κατ΄ εξαίρεση δε και ανεξάρτητα από αυτά. Η ευπρεπής συμπεριφορά πχ επιβάλλεται όχι μόνον εντός αλλά και εκτός υπηρεσίας.

Τέλος….