Σημειώσεις στο Συνταγματικό Δίκαιο
ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ
Κράτος : η θεσμοποιημένη και νομικά δεσμευτική εξουσία η οποία έχει τη δύναμη της επιβολής.
[ο όρος πολιτεία περιλαμβάνει και την έννοια της οργανωμένης κοινωνικής συμβίωσης των ανθρώπων]
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
α. Το έδαφος(α.27 παρ.1): η γεωγραφική έκταση το πλαίσιο της οποίας ασκείται κατ’ αποκλειστικότητα η εξουσία, στα πρόσωπα που διαμένουν μόνιμα σ’ αυτή.
* ιθαγένεια: η ειδική νομική σχέση ενός φυσικού προσώπου με την εξουσία ενός κράτους
* έθνος : (εθνική ταυτότητα) γλώσσα, φυλή, (θρησκεία) κοινή καταγωγή [όχι όμως απαραίτητα και την ίδια ιθαγένεια]
β.Ο λαός: το σύνολο των προσώπων με κοινή ιθαγένεια που διαβιούν σε μία χώρα.
γ.Η εξουσία: πρωτογενής και αυτοδύναμη (ι)ανεξάρτητη από άλλες μορφές εξουσίας ιι)οι άλλες μορφές εξουσίας υπάρχουν γιατί αυτή τις θεσπίζει) / κυρίαρχη (εσωτερικά & εξωτερικά) /θεσμοποιημένη (ανάγεται σε κανόνες δικαίου) / ενιαία και αδιαίρετη (το ίδιο ισχύει και για την εσωτερική κυριαρχία).
[δ.Η νομική προσωπικότητα]
ΜΟΡΦΕΣ ΚΡΑΤΟΥΣ :
- ενιαίο κράτος
- σύνθετο κράτος (ομοσπονδιακό κράτος ή ομοσπονδία κρατών)
- συνομοσπονδία κρατών
Συστήματα οργάνωσης της Διοίκησης στο ενιαίο Κράτος
α. αποκεντρωτικό : μέρος της πολιτικής εξουσίας καθιδρύεται υπέρ οργάνων άλλων τοπικών (διορισμένων ή αιρετών), διαφορετικών από τους φορείς της κεντρικής εξουσίας (καλύτερη εντόπια γνώση των ζητημάτων).
β. συγκεντρωτικό : όταν οι πράξεις των οργάνων της διοίκησης, αφορούν το σύνολο της επικράτειας και έχουν αποφασιστικό χαρακτήρα.
γ. αποσυγκεντρωτικό : παρουσία εκπροσώπων της κεντρικής διοίκησης στην περιφέρεια (άμεση γνώση των προβλημάτων).
ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΑΡΧΕΣ του σύγχρονου κράτους
- Κράτος Δικαίου (αρχή της νομιμότητας) : αναγνωρίζει δικαιώματα και εγγυήσεις υπέρ των διοικούμενων και υποτάσσει τη διοικητική δράση σε κανόνες που έχουν τεθεί εκ των προτέρων (απουσία αυθαίρετης εξουσίας, ισότητα ενώπιον του νόμου, υπαγωγή όλων στα τακτικά δικαστήρια ...)
- Κοινωνικό κράτος : -κατοχύρωση κοινωνικών δικαιωμάτων (με σκοπό να αμβλύνει τις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες, διασφαλίζοντας «αποδεκτό» βιοτικό επίπεδο του πληθυσμού)
κοινωνικό κράτος δικαίου (σύγχρονη θεωρία).
ΤΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ
* Πολίτευμα είναι ο συστηματικός τρόπος με τον οποίο συγκροτείται και ασκείται η κρατική εξουσία.
Προεδρευόμενη κοινοβουλευτική Δημοκρατία (Σ1 παρ. 1).
* Η μορφή του πολιτεύματος καθορίζεται από :
α) τον αιρετό χαρακτήρα ανάδειξης του αρχηγού του κράτους
β) τον ενιαίο χαρακτήρα της πολιτείας (ενιαίο κράτος)
γ) αποκλεισμό της προεδρικής και ημιπροεδρικής δημοκρατίας
δ) το κοινοβουλευτικό χαρακτήρα.
* Βάση του πολιτεύματος
ι) θεμέλιο του πολιτεύματος η λαϊκή κυριαρχία (Σ1 παρ.2)
ιι) όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το λαό (Σ1 παρ.3)
* Διάκριση των εξουσιών (λειτουργιών) στα σύγχρονα αντιπροσωπευτικά πολιτεύματα(Σ.26)
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ - ΑΣΚΟΥΝΤΑΙ
νομοθετική -> Βουλή και Π.Δ.
εκτελεστική -> Κυβέρνησης και Π.Δ.
δικαστική -> δικαστήρια
ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ
* ΟΡΙΣΜΟΣ Συνταγματικού Δικαίου :
το σύστημα κανόνων δικαίου που ρυθμίζουν τη συγκρότηση και, κατά βάση οργάνωση και άσκηση της κρατικής εξουσίας, διέποντας γενικότερα και την όλη κρατικά οργανωμένη κοινωνική συμβίωση (συγκεκριμένα ρυθμίζουν : τη μορφή του κράτους και τις οργανωτικές βάσεις του / τη σύνθεση, τις αρμοδιότητες και τη λειτουργία των κυρίων οργάνων του / καθώς και τις σχέσεις του με την κοινωνία – δικαιώματα – υποχρεώσεις πολιτών) [Πιο σύγχρονος ορισμός : Συνταγματικό δίκαιο είναι το σύστημα κανόνων που οργανώνει την πολιτική εξουσία κατά τρόπο ώστε, αφενός, οι φορείς της να αναδεικνύονται με τακτές περιοδικές εκλογές υπό καθεστώς πολυκομματισμού, αφετέρου η άσκησή της να διασφαλίζει τις ελευθερίες αυτών που διαβιούν στα εδαφικά όρια συγκεκριμένου κράτους] = περιέχεται η διαμάχη εξουσίας και ελευθερίας.
- Το σύνταγμα έχει : συμβολική, σταθεροποιητική, ενοποιητική και οργανωτική λειτουργία.
* Διακρίσεις του Συντάγματος
- μορφή :
Γραπτό : θεσπίζεται από την πολιτεία / γραπτό κείμενο – ενιαίος κώδικας
Άγραφο : διαμορφώνεται με τη διαδικασία του συνταγματικού εθίμου (σπάνιο)
- περιεχόμενο :
Τυπικό : ο ενιαίος κώδικας με γραπτή μορφή και βρίσκεται στην ψηλότερη ιεραρχικά θέση
Ουσιαστικό : ανεξαρτήτως βαθμίδος, ρυθμίζει θέματα που ανάγονται στη θεματολογία του συντάγματος.
- ιεραρχική θέση :
Αυστηρό : Θεσπίζεται, καταργείται ή μεταβάλλεται κάτω από προϋποθέσεις διαφορετικές και ειδικότερες από εκείνες που ισχύουν για το κοινό δίκαιο. Οι προϋποθέσεις αυτές ορίζονται από το ίδιο το Σ σε ειδικές διατάξεις που καθορίζουν τα πλαίσια που πρέπει να κινείται κάθε αναθεωρητικό διάβημα (αυξημένη πλειοψηφία, άλλα όργανα, παρέλευση χρονικού διαστήματος, μη αναθεωρήσιμες διατάξεις).
Ήπιο : Τροποποιείται με τη συνήθη νομοθετική διαδικασία. Η ισχύς των κανόνων του ήπιου Σ. είναι ίση με την ισχύ των λοιπών κανόνων δικαίου.
* Πηγές του Ελληνικού Συνταγματικού Δικαίου
α. Το τυπικό σύνταγμα ή σύνταγμα υπό τυπική έννοια
Έχει αυξημένη τυπική ισχύ, η οποία αναδεικνύεται από τις διατάξεις:
α. 110 παρ. 1 μη αναθεωρήσιμες διατάξεις «σκληρός πυρήνας»
α. 111 παρ. 1 κατάργηση νόμων και διοικητικών πράξεων αντίθετων προς αυτό
α. 87 παρ. 2 μη συμμόρφωση σε διατάξεις που τίθενται για να το καταλύσουν
α. 93 παρ. 4 έλεγχος συνταγματικότητας των νόμων
α. 100 παρ. 1 εδ. ε’ Α.Ε.Δ. άρση αμφισβήτησης
β. Άλλα κείμενα αυξημένης τυπικής ισχύος
ι) συντακτικές πράξεις : Πράξεις οργάνου (de Facto Κυβέρνησης) της εκτελεστικής εξουσίας με περιεχόμενο συντακτικό ή αναθεωρητικό (σε περιόδους πολιτικής ανωμαλίας).
ιι) ψηφίσματα : πράξεις συντακτικών ή αναθεωρητικών συνελεύσεων σε περιόδους κατά τις οποίες είτε δεν υφίσταται σύνταγμα (γιατί έχει καταργηθεί) είτε ισχύει εν μέρει.
γ. Οι εκτελεστικοί του Συντάγματος τυπικοί νόμοι
νόμοι των οποίων η ψήφιση από τη Βουλή προβλέπεται είτε ρητά («ως νόμος ορίζει») από τις διατάξεις του Σ. είτε κατά σιωπηρή εξουσιοδότησή τους. (Κάθε διάταξη με συνταγματικά ενδιαφέρον περιεχόμενο).
[Είναι νόμοι : τυπικοί : γιατί προέρχονται από τη Βουλή
εκτελεστικοί: γιατί εξειδικεύουν συνταγματικές ρυθμίσεις που αφορούν ατομικά δικαιώματα
۰ουσιαστικοί: εφόσον διαθέτουν ρυθμιστικό περιεχόμενο]
δ. Οι κανονιστικού περιεχομένου και συνταγματικού ενδιαφέροντος πράξεις της εκτελεστικής εξουσίας και της διοίκησης
Προεδρικά Διατάγματα, πράξεις Υπουργικού Συμβουλίου, Υπουργικές αποφάσεις, που εκδίδονται και εξειδικεύουν ζητήματα που αποτελούν αντικείμενο των εκτελεστικών του Συντάγματος νόμων.
ε. Το συνταγματικό έθιμο
Παράγεται από την πρακτική της ίδιας της κρατικής εξουσίας (μία πρακτική που επαναλαμβάνεται επί τόσο χρονικό διάστημα, ώστε να δημιουργείται η εντύπωση της υποχρεωτικής εφαρμογής της – opinion juris).
ΙΕΡΑΡΧΙΑ ΚΑΝΟΝΩΝ ΔΙΚΑΙΟΥ
Σύνταγμα - Συντακτικές πράξεις - Ψηφίσματα - Συνταγματικό έθιμο - Νομοθεσία α. 107 Σ. - Ευρωπαϊκό Δίκαιο (πρωτογενές-παράγωγο)
Διεθνές Δίκαιο
(εθιμικό και ο αυξημένης ισχύος κυρωτικός διεθνούς συνθήκης τυπικός νόμος)
Τυπικός Νόμος+ έθιμο - πράξεις νομοθετικού περιεχομένου Σ 44 παρ. 1 - (μη αυτοτελή κανονιστικά διατάγματα 43 παρ. 2,4)
κανονιστικού περιεχομένου πράξεις της εκτελεστικής εξουσίας - λοιπές κανονιστικού περιεχομένου πράξεις της διοίκησης
Η διαδικασία της αναθεώρησης του Συντ. 1975/1986/2001. Το συντ. 75/86/01. Αυστηρό, η αναθεωρητική διαδικασία ρυθμίζεται λεπτομερώς. Αρ. 110 Συντ.
Προϋποθέσεις αναθεωρητικού διαβήματος.
Α. Ουσιαστικές Προϋποθέσεις: (αρ. 110 παρ.1). Μη αναθεωρήσιμος σκληρός πυρήνας του Σ, προσδιορίζονται τα ουσιαστικά όρια της αναθεώρησης.
-γενικό και αφηρημένο κριτήριο (διατάξεις που καθορίζουν μορφή και τη βάση του πολιτεύματος).
-συγκεκριμένο κριτήριο (αρ.2 παρ1/ αρ.4 παρ. 1, 4, 7/ αρ. 5 παρ.1, 3/ αρ. 13 παρ.1/ αρ.26).
Β. Διαδικαστικές Προϋποθέσεις: (αρ. 110 παρ. 2-6).
Τρεις φάσεις (Βουλή – λαϊκή ετυμηγορία – αναθεωρητική Βουλή).
Διαδικαστικές εγγυήσεις για το αναθεωρητικό διάβημα.
1.Την ειδική πλειοψηφία.
2.Τις περισσότερες από μια, χρονικά υφιστάμενες, ψηφοφορίες της Βουλής που αποδέχεται την πρόταση αναθεώρησης με απαιτούμενη απόλυτη σύμπτωση του προτεινόμενου κειμένου κατά τις δύο ψηφοφορίες.
3.Τη λήψη απόφασης για την αναθεώρηση του Σ., κατά τη πρώτη σύνοδο της αναθ. Βουλής.
4.Την απαγόρευση της αναθεώρησης πριν από την πάροδο ορισμένου χρόνου.
Προκύπτουν τα εξής χαρακτηριστικά:
(α) Σ. αυστηρότερο από το (Σ. 1952), λόγω του χρονικού διαστήματος, πενταετίας.
(β) Δεν επιβάλλει τη διάλυση της Βουλής που αποφάσισε να προτείνει την αναθεώρηση (όπως σε παλαιότερα Σ). [ η διάλυση είναι δυνατή μόνο μετά από πρόταση της Κυβέρνησης και διενέργεια πρόωρων εκλογών.
(γ) «εναλλαγή των πλειοψηφιών»: Αδιάφορα από το στάδιο στο οποίο επιτυγχάνονται αρκεί να επιτευχθούν τόσο η απόλυτη πλειοψηφία, όσο και η πλειοψηφία των 3/5 του συνόλου των Βουλευτών για να αναθεωρηθεί το Σ.
Είναι δυνατή η αναθεώρηση του αρ. 110 του Σ; ΟΧΙ.
Έλεγχος της Συνταγματικότητας των νόμων.
Διατάξεις θεμελιακές του ελέγχου: βασική α.93 παρ.4 (μη εφαρμογή νόμου με περιεχόμενο αντίθετο προς το Σύνταγμα) επικουρική α.87 παρ.2 (καθήκον των δικαστών:.. «κατά κατάλυση του Σ»).
(α) προληπτικός (ή πολιτικός): έλεγχος του νόμου από τους παράγοντες της νομοθετικής εξουσίας (ΠΔ Βουλευτές), πριν από τη θέση του σε ισχύ (με σκοπό τη συμφωνία του νόμου προς το σύνταγμα) κατά το στάδιο της ψήφισης. Πάντοτε αφηρημένος.
(β) κατασταλτικός: έλεγχος του νόμου από τους παράγοντες της δικαστικής εξουσίας (δικαστήρια), μετά την ψήφιση κατά το στάδιο της εφαρμογής του προκαλείται και διενεργείται κατά δύο τρόπους ή συστήματα:
(i) ως διάχυτος και παρεμπίπτων (συγκεκριμένος) : είτε προβάλλεται κατ’ ένσταση είτε όχι, είναι υποχρεωτικός (αυτεπάγγελτος έλεγχος) για τον δικαστή οποιασδήποτε βαθμίδος (διάχυτος έλεγχος), ο οποίος αποφαίνεται για τη συνταγματικότητα του νόμου εν όψει και στο πλαίσιο συγκεκριμένης υπόθεσης (παρεμπίπτων έλεγχος). Σε έλεγχο υπόκειται κάθε διάταξη νόμου που διαθέτει κανονιστικό περιεχόμενο, και υποχρεούται να μην την εφαρμόσει αν την κρίνει αντισυνταγματική. Η διάταξη, όμως, παραμένει ισχυρή και η έννομη τάξη δεν υφίσταται καμία μεταβολή.
(ii) ως συγκεντρωτικός (αφηρημένος) : (Στην Ελλάδα περιορισμένος, μόνο από ΑΕΔ). Διενεργείται από το ΑΕΔ, που έχει αρμοδιότητα να άρει την αμφισβήτηση για την ουσιαστική αντισυνταγματικότητα ή την έννοια των διατάξεων τυπικού νόμου, αν έχουν εκδοθεί ήδη (ή πιθανολογείται ότι θα εκδοθούν) αντίθετες αποφάσεις του ΣΤΕ, του ΑΠ ή του Ελεγκτικού Συνεδρίου. Στόχος η διασφάλιση της ενότητας της νομολογίας ως μέσου για την επίτευξη της ασφάλειας δικαίου. Μέχρι να εκδοθεί η απόφαση του ΑΕΔ αναβάλλεται αυτεπαγγέλτως από κάθε δικαστήριο κάθε σχετική υπόθεση. Η απόφαση του ΑΕΔ ισχύει έναντι πάντων από τη δημοσίευσή της σε δημόσια συνεδρίαση. Επομένως αν το ΑΕΔ κηρύξει μια διάταξη αντισυνταγματική τότε αυτή καθίσταται ανίσχυρη (ακόμη και αναδρομικά). Η παραπομπή μιας υπόθεσης στο ΑΕΔ προκαλείται κατά το νόμο 345/76, με αίτηση του Υπουργού Δικαιοσύνης, του Εισαγγελέα του ΑΠ, του Γενικού επιτρόπου της Επικρατείας στο Ελεγκ. Συνεδ. ή του Γενικού Επιτρόπου της διοικητικής Δικαιοσύνης.
Και στα δύο συστήματα ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων:
-ο έλεγχος αναφέρεται στα ουσιαστικά και μόνον σημεία του νόμου (σπν. Έλεγχος του εξωτερικής τυπικής συνταγματικότητας, αν το κείμενο του νόμου δε φέρει όλα τα εξωτερικά γνωρίσματα).
-ο δικαστής προσδιορίζει με ακρίβεια ποια είναι η εφαρμοστέα διάταξη.
Έλεγχος από τις Ολομέλειες των ανώτατων δικαστηρίων. Αρ. 100 παρ.5 η ρύθμιση εντάσσεται στο σύστημα του διάχυτου ελέγχου.
ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΑΡΧΕΣ Ή ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΕΣ ΒΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ
1.Δημοκρατική Αρχή
2.Αντιπροσωπευτική Αρχή
3.Κοινοβουλευτική Αρχή
4.Αρχή του πολυκομματισμού
5.Αρχή της προεδρευόμενης δημοκρατίας
6.Αρχή της διάκρισης των εξουσιών
7.Αρχή του κράτους δικαίου (ή δικαιοκρατική αρχή)
8.Αρχή του κοινωνικού κράτους (*κοινωνικό κράτος δικαίου)
Κράτος : η θεσμοποιημένη και νομικά δεσμευτική εξουσία η οποία έχει τη δύναμη της επιβολής.
[ο όρος πολιτεία περιλαμβάνει και την έννοια της οργανωμένης κοινωνικής συμβίωσης των ανθρώπων]
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
α. Το έδαφος(α.27 παρ.1): η γεωγραφική έκταση το πλαίσιο της οποίας ασκείται κατ’ αποκλειστικότητα η εξουσία, στα πρόσωπα που διαμένουν μόνιμα σ’ αυτή.
* ιθαγένεια: η ειδική νομική σχέση ενός φυσικού προσώπου με την εξουσία ενός κράτους
* έθνος : (εθνική ταυτότητα) γλώσσα, φυλή, (θρησκεία) κοινή καταγωγή [όχι όμως απαραίτητα και την ίδια ιθαγένεια]
β.Ο λαός: το σύνολο των προσώπων με κοινή ιθαγένεια που διαβιούν σε μία χώρα.
γ.Η εξουσία: πρωτογενής και αυτοδύναμη (ι)ανεξάρτητη από άλλες μορφές εξουσίας ιι)οι άλλες μορφές εξουσίας υπάρχουν γιατί αυτή τις θεσπίζει) / κυρίαρχη (εσωτερικά & εξωτερικά) /θεσμοποιημένη (ανάγεται σε κανόνες δικαίου) / ενιαία και αδιαίρετη (το ίδιο ισχύει και για την εσωτερική κυριαρχία).
[δ.Η νομική προσωπικότητα]
ΜΟΡΦΕΣ ΚΡΑΤΟΥΣ :
- ενιαίο κράτος
- σύνθετο κράτος (ομοσπονδιακό κράτος ή ομοσπονδία κρατών)
- συνομοσπονδία κρατών
Συστήματα οργάνωσης της Διοίκησης στο ενιαίο Κράτος
α. αποκεντρωτικό : μέρος της πολιτικής εξουσίας καθιδρύεται υπέρ οργάνων άλλων τοπικών (διορισμένων ή αιρετών), διαφορετικών από τους φορείς της κεντρικής εξουσίας (καλύτερη εντόπια γνώση των ζητημάτων).
β. συγκεντρωτικό : όταν οι πράξεις των οργάνων της διοίκησης, αφορούν το σύνολο της επικράτειας και έχουν αποφασιστικό χαρακτήρα.
γ. αποσυγκεντρωτικό : παρουσία εκπροσώπων της κεντρικής διοίκησης στην περιφέρεια (άμεση γνώση των προβλημάτων).
ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΑΡΧΕΣ του σύγχρονου κράτους
- Κράτος Δικαίου (αρχή της νομιμότητας) : αναγνωρίζει δικαιώματα και εγγυήσεις υπέρ των διοικούμενων και υποτάσσει τη διοικητική δράση σε κανόνες που έχουν τεθεί εκ των προτέρων (απουσία αυθαίρετης εξουσίας, ισότητα ενώπιον του νόμου, υπαγωγή όλων στα τακτικά δικαστήρια ...)
- Κοινωνικό κράτος : -κατοχύρωση κοινωνικών δικαιωμάτων (με σκοπό να αμβλύνει τις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες, διασφαλίζοντας «αποδεκτό» βιοτικό επίπεδο του πληθυσμού)
κοινωνικό κράτος δικαίου (σύγχρονη θεωρία).
ΤΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ
* Πολίτευμα είναι ο συστηματικός τρόπος με τον οποίο συγκροτείται και ασκείται η κρατική εξουσία.
Προεδρευόμενη κοινοβουλευτική Δημοκρατία (Σ1 παρ. 1).
* Η μορφή του πολιτεύματος καθορίζεται από :
α) τον αιρετό χαρακτήρα ανάδειξης του αρχηγού του κράτους
β) τον ενιαίο χαρακτήρα της πολιτείας (ενιαίο κράτος)
γ) αποκλεισμό της προεδρικής και ημιπροεδρικής δημοκρατίας
δ) το κοινοβουλευτικό χαρακτήρα.
* Βάση του πολιτεύματος
ι) θεμέλιο του πολιτεύματος η λαϊκή κυριαρχία (Σ1 παρ.2)
ιι) όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το λαό (Σ1 παρ.3)
* Διάκριση των εξουσιών (λειτουργιών) στα σύγχρονα αντιπροσωπευτικά πολιτεύματα(Σ.26)
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ - ΑΣΚΟΥΝΤΑΙ
νομοθετική -> Βουλή και Π.Δ.
εκτελεστική -> Κυβέρνησης και Π.Δ.
δικαστική -> δικαστήρια
ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ
* ΟΡΙΣΜΟΣ Συνταγματικού Δικαίου :
το σύστημα κανόνων δικαίου που ρυθμίζουν τη συγκρότηση και, κατά βάση οργάνωση και άσκηση της κρατικής εξουσίας, διέποντας γενικότερα και την όλη κρατικά οργανωμένη κοινωνική συμβίωση (συγκεκριμένα ρυθμίζουν : τη μορφή του κράτους και τις οργανωτικές βάσεις του / τη σύνθεση, τις αρμοδιότητες και τη λειτουργία των κυρίων οργάνων του / καθώς και τις σχέσεις του με την κοινωνία – δικαιώματα – υποχρεώσεις πολιτών) [Πιο σύγχρονος ορισμός : Συνταγματικό δίκαιο είναι το σύστημα κανόνων που οργανώνει την πολιτική εξουσία κατά τρόπο ώστε, αφενός, οι φορείς της να αναδεικνύονται με τακτές περιοδικές εκλογές υπό καθεστώς πολυκομματισμού, αφετέρου η άσκησή της να διασφαλίζει τις ελευθερίες αυτών που διαβιούν στα εδαφικά όρια συγκεκριμένου κράτους] = περιέχεται η διαμάχη εξουσίας και ελευθερίας.
- Το σύνταγμα έχει : συμβολική, σταθεροποιητική, ενοποιητική και οργανωτική λειτουργία.
* Διακρίσεις του Συντάγματος
- μορφή :
Γραπτό : θεσπίζεται από την πολιτεία / γραπτό κείμενο – ενιαίος κώδικας
Άγραφο : διαμορφώνεται με τη διαδικασία του συνταγματικού εθίμου (σπάνιο)
- περιεχόμενο :
Τυπικό : ο ενιαίος κώδικας με γραπτή μορφή και βρίσκεται στην ψηλότερη ιεραρχικά θέση
Ουσιαστικό : ανεξαρτήτως βαθμίδος, ρυθμίζει θέματα που ανάγονται στη θεματολογία του συντάγματος.
- ιεραρχική θέση :
Αυστηρό : Θεσπίζεται, καταργείται ή μεταβάλλεται κάτω από προϋποθέσεις διαφορετικές και ειδικότερες από εκείνες που ισχύουν για το κοινό δίκαιο. Οι προϋποθέσεις αυτές ορίζονται από το ίδιο το Σ σε ειδικές διατάξεις που καθορίζουν τα πλαίσια που πρέπει να κινείται κάθε αναθεωρητικό διάβημα (αυξημένη πλειοψηφία, άλλα όργανα, παρέλευση χρονικού διαστήματος, μη αναθεωρήσιμες διατάξεις).
Ήπιο : Τροποποιείται με τη συνήθη νομοθετική διαδικασία. Η ισχύς των κανόνων του ήπιου Σ. είναι ίση με την ισχύ των λοιπών κανόνων δικαίου.
* Πηγές του Ελληνικού Συνταγματικού Δικαίου
α. Το τυπικό σύνταγμα ή σύνταγμα υπό τυπική έννοια
Έχει αυξημένη τυπική ισχύ, η οποία αναδεικνύεται από τις διατάξεις:
α. 110 παρ. 1 μη αναθεωρήσιμες διατάξεις «σκληρός πυρήνας»
α. 111 παρ. 1 κατάργηση νόμων και διοικητικών πράξεων αντίθετων προς αυτό
α. 87 παρ. 2 μη συμμόρφωση σε διατάξεις που τίθενται για να το καταλύσουν
α. 93 παρ. 4 έλεγχος συνταγματικότητας των νόμων
α. 100 παρ. 1 εδ. ε’ Α.Ε.Δ. άρση αμφισβήτησης
β. Άλλα κείμενα αυξημένης τυπικής ισχύος
ι) συντακτικές πράξεις : Πράξεις οργάνου (de Facto Κυβέρνησης) της εκτελεστικής εξουσίας με περιεχόμενο συντακτικό ή αναθεωρητικό (σε περιόδους πολιτικής ανωμαλίας).
ιι) ψηφίσματα : πράξεις συντακτικών ή αναθεωρητικών συνελεύσεων σε περιόδους κατά τις οποίες είτε δεν υφίσταται σύνταγμα (γιατί έχει καταργηθεί) είτε ισχύει εν μέρει.
γ. Οι εκτελεστικοί του Συντάγματος τυπικοί νόμοι
νόμοι των οποίων η ψήφιση από τη Βουλή προβλέπεται είτε ρητά («ως νόμος ορίζει») από τις διατάξεις του Σ. είτε κατά σιωπηρή εξουσιοδότησή τους. (Κάθε διάταξη με συνταγματικά ενδιαφέρον περιεχόμενο).
[Είναι νόμοι : τυπικοί : γιατί προέρχονται από τη Βουλή
εκτελεστικοί: γιατί εξειδικεύουν συνταγματικές ρυθμίσεις που αφορούν ατομικά δικαιώματα
۰ουσιαστικοί: εφόσον διαθέτουν ρυθμιστικό περιεχόμενο]
δ. Οι κανονιστικού περιεχομένου και συνταγματικού ενδιαφέροντος πράξεις της εκτελεστικής εξουσίας και της διοίκησης
Προεδρικά Διατάγματα, πράξεις Υπουργικού Συμβουλίου, Υπουργικές αποφάσεις, που εκδίδονται και εξειδικεύουν ζητήματα που αποτελούν αντικείμενο των εκτελεστικών του Συντάγματος νόμων.
ε. Το συνταγματικό έθιμο
Παράγεται από την πρακτική της ίδιας της κρατικής εξουσίας (μία πρακτική που επαναλαμβάνεται επί τόσο χρονικό διάστημα, ώστε να δημιουργείται η εντύπωση της υποχρεωτικής εφαρμογής της – opinion juris).
ΙΕΡΑΡΧΙΑ ΚΑΝΟΝΩΝ ΔΙΚΑΙΟΥ
Σύνταγμα - Συντακτικές πράξεις - Ψηφίσματα - Συνταγματικό έθιμο - Νομοθεσία α. 107 Σ. - Ευρωπαϊκό Δίκαιο (πρωτογενές-παράγωγο)
Διεθνές Δίκαιο
(εθιμικό και ο αυξημένης ισχύος κυρωτικός διεθνούς συνθήκης τυπικός νόμος)
Τυπικός Νόμος+ έθιμο - πράξεις νομοθετικού περιεχομένου Σ 44 παρ. 1 - (μη αυτοτελή κανονιστικά διατάγματα 43 παρ. 2,4)
κανονιστικού περιεχομένου πράξεις της εκτελεστικής εξουσίας - λοιπές κανονιστικού περιεχομένου πράξεις της διοίκησης
Η διαδικασία της αναθεώρησης του Συντ. 1975/1986/2001. Το συντ. 75/86/01. Αυστηρό, η αναθεωρητική διαδικασία ρυθμίζεται λεπτομερώς. Αρ. 110 Συντ.
Προϋποθέσεις αναθεωρητικού διαβήματος.
Α. Ουσιαστικές Προϋποθέσεις: (αρ. 110 παρ.1). Μη αναθεωρήσιμος σκληρός πυρήνας του Σ, προσδιορίζονται τα ουσιαστικά όρια της αναθεώρησης.
-γενικό και αφηρημένο κριτήριο (διατάξεις που καθορίζουν μορφή και τη βάση του πολιτεύματος).
-συγκεκριμένο κριτήριο (αρ.2 παρ1/ αρ.4 παρ. 1, 4, 7/ αρ. 5 παρ.1, 3/ αρ. 13 παρ.1/ αρ.26).
Β. Διαδικαστικές Προϋποθέσεις: (αρ. 110 παρ. 2-6).
Τρεις φάσεις (Βουλή – λαϊκή ετυμηγορία – αναθεωρητική Βουλή).
Διαδικαστικές εγγυήσεις για το αναθεωρητικό διάβημα.
1.Την ειδική πλειοψηφία.
2.Τις περισσότερες από μια, χρονικά υφιστάμενες, ψηφοφορίες της Βουλής που αποδέχεται την πρόταση αναθεώρησης με απαιτούμενη απόλυτη σύμπτωση του προτεινόμενου κειμένου κατά τις δύο ψηφοφορίες.
3.Τη λήψη απόφασης για την αναθεώρηση του Σ., κατά τη πρώτη σύνοδο της αναθ. Βουλής.
4.Την απαγόρευση της αναθεώρησης πριν από την πάροδο ορισμένου χρόνου.
Προκύπτουν τα εξής χαρακτηριστικά:
(α) Σ. αυστηρότερο από το (Σ. 1952), λόγω του χρονικού διαστήματος, πενταετίας.
(β) Δεν επιβάλλει τη διάλυση της Βουλής που αποφάσισε να προτείνει την αναθεώρηση (όπως σε παλαιότερα Σ). [ η διάλυση είναι δυνατή μόνο μετά από πρόταση της Κυβέρνησης και διενέργεια πρόωρων εκλογών.
(γ) «εναλλαγή των πλειοψηφιών»: Αδιάφορα από το στάδιο στο οποίο επιτυγχάνονται αρκεί να επιτευχθούν τόσο η απόλυτη πλειοψηφία, όσο και η πλειοψηφία των 3/5 του συνόλου των Βουλευτών για να αναθεωρηθεί το Σ.
Είναι δυνατή η αναθεώρηση του αρ. 110 του Σ; ΟΧΙ.
Έλεγχος της Συνταγματικότητας των νόμων.
Διατάξεις θεμελιακές του ελέγχου: βασική α.93 παρ.4 (μη εφαρμογή νόμου με περιεχόμενο αντίθετο προς το Σύνταγμα) επικουρική α.87 παρ.2 (καθήκον των δικαστών:.. «κατά κατάλυση του Σ»).
(α) προληπτικός (ή πολιτικός): έλεγχος του νόμου από τους παράγοντες της νομοθετικής εξουσίας (ΠΔ Βουλευτές), πριν από τη θέση του σε ισχύ (με σκοπό τη συμφωνία του νόμου προς το σύνταγμα) κατά το στάδιο της ψήφισης. Πάντοτε αφηρημένος.
(β) κατασταλτικός: έλεγχος του νόμου από τους παράγοντες της δικαστικής εξουσίας (δικαστήρια), μετά την ψήφιση κατά το στάδιο της εφαρμογής του προκαλείται και διενεργείται κατά δύο τρόπους ή συστήματα:
(i) ως διάχυτος και παρεμπίπτων (συγκεκριμένος) : είτε προβάλλεται κατ’ ένσταση είτε όχι, είναι υποχρεωτικός (αυτεπάγγελτος έλεγχος) για τον δικαστή οποιασδήποτε βαθμίδος (διάχυτος έλεγχος), ο οποίος αποφαίνεται για τη συνταγματικότητα του νόμου εν όψει και στο πλαίσιο συγκεκριμένης υπόθεσης (παρεμπίπτων έλεγχος). Σε έλεγχο υπόκειται κάθε διάταξη νόμου που διαθέτει κανονιστικό περιεχόμενο, και υποχρεούται να μην την εφαρμόσει αν την κρίνει αντισυνταγματική. Η διάταξη, όμως, παραμένει ισχυρή και η έννομη τάξη δεν υφίσταται καμία μεταβολή.
(ii) ως συγκεντρωτικός (αφηρημένος) : (Στην Ελλάδα περιορισμένος, μόνο από ΑΕΔ). Διενεργείται από το ΑΕΔ, που έχει αρμοδιότητα να άρει την αμφισβήτηση για την ουσιαστική αντισυνταγματικότητα ή την έννοια των διατάξεων τυπικού νόμου, αν έχουν εκδοθεί ήδη (ή πιθανολογείται ότι θα εκδοθούν) αντίθετες αποφάσεις του ΣΤΕ, του ΑΠ ή του Ελεγκτικού Συνεδρίου. Στόχος η διασφάλιση της ενότητας της νομολογίας ως μέσου για την επίτευξη της ασφάλειας δικαίου. Μέχρι να εκδοθεί η απόφαση του ΑΕΔ αναβάλλεται αυτεπαγγέλτως από κάθε δικαστήριο κάθε σχετική υπόθεση. Η απόφαση του ΑΕΔ ισχύει έναντι πάντων από τη δημοσίευσή της σε δημόσια συνεδρίαση. Επομένως αν το ΑΕΔ κηρύξει μια διάταξη αντισυνταγματική τότε αυτή καθίσταται ανίσχυρη (ακόμη και αναδρομικά). Η παραπομπή μιας υπόθεσης στο ΑΕΔ προκαλείται κατά το νόμο 345/76, με αίτηση του Υπουργού Δικαιοσύνης, του Εισαγγελέα του ΑΠ, του Γενικού επιτρόπου της Επικρατείας στο Ελεγκ. Συνεδ. ή του Γενικού Επιτρόπου της διοικητικής Δικαιοσύνης.
Και στα δύο συστήματα ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων:
-ο έλεγχος αναφέρεται στα ουσιαστικά και μόνον σημεία του νόμου (σπν. Έλεγχος του εξωτερικής τυπικής συνταγματικότητας, αν το κείμενο του νόμου δε φέρει όλα τα εξωτερικά γνωρίσματα).
-ο δικαστής προσδιορίζει με ακρίβεια ποια είναι η εφαρμοστέα διάταξη.
Έλεγχος από τις Ολομέλειες των ανώτατων δικαστηρίων. Αρ. 100 παρ.5 η ρύθμιση εντάσσεται στο σύστημα του διάχυτου ελέγχου.
ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΑΡΧΕΣ Ή ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΕΣ ΒΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ
1.Δημοκρατική Αρχή
2.Αντιπροσωπευτική Αρχή
3.Κοινοβουλευτική Αρχή
4.Αρχή του πολυκομματισμού
5.Αρχή της προεδρευόμενης δημοκρατίας
6.Αρχή της διάκρισης των εξουσιών
7.Αρχή του κράτους δικαίου (ή δικαιοκρατική αρχή)
8.Αρχή του κοινωνικού κράτους (*κοινωνικό κράτος δικαίου)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου