ΕΛΕΓΧΟΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ (ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΒΙΒΛΙΟ ΠΑΝΤΕΛΗ)

Δικαστικός έλεγχος συνταγματικότητας των νόμων * Σ.Ο.Σ.*

Σύμφωνα με το άρθρο 93 παρ. 4 Σ τα δικαστήρια υποχρεούνται να μην εφαρμόζουν νόμο που το περιεχόμενο του είναι αντίθετο προς το Σύνταγμα.

Με βάση τη διάταξη αυτή όλα τα δικαστήρια (διάχυτος έλεγχος και όχι συγκεντρωτικός) εξετάζουν και αυτεπαγγέλτως τη συνταγματικότητα των νομοθετικών πράξεων που πρέπει να εφαρμόζουν στη συγκεκριμένη περίπτωση (συγκεκριμένος έλεγχος και όχι αφηρημένος) και δεν εφαρμόζουν όσες θεωρούν αντισυνταγματικές χωρίς όμως να τις καταργούν (παρεμπίπτων έλεγχος και όχι ad hoc).

Η έρευνα αφορά αφενός το αν οι νομοθετικές πράξεις  τις έχουν εκδώσει τα αρμόδια όργανα όπως ορίζει το Σύνταγμα (εξωτερικά τυπικά στοιχεία του νόμου) και αφετέρου το αν οι κανόνες των νομοθετικών πράξεων δεν είναι με τους αντίστοιχους συνταγματικούς (ουσιαστική συνταγματικότητα).  Η έρευνα δεν επεκτείνεται στα interna corporis (δηλαδή στην τήρηση των συνταγματικών κανόνων που ορίζουν για τη διαδικασία για την κατάρτιση των νομοθετικών πράξεων =εσωτερικά τυπικά στοιχεία του νόμου, διότι τα δικαστήρια δεν εφαρμόζουν νόμο που το περιεχόμενό του και μόνο αντίκειται στις διατάξεις του Συντάγματος).

Τα δικαστήρια όλα ανεξαιρέτως ελέγχουν τη συνταγματικότητα όταν δικάζουν κάποια υπόθεση και ανακύπτει ζήτημα συνταγματικότητας των διατάξεων που πρέπει να εφαρμόσουν. Ο έλεγχος ασκείται είτε με ένσταση των διαδίκων είτε και αυτεπαγγέλτως από το δικαστήριο.  Διάταξη νόμου δεν μπορεί να προσβληθεί απευθείας ως αντισυνταγματική. Ένα δικαστήριο μπορεί την ίδια διάταξη να τη θεωρήσει συνταγματική και ένα άλλο αντισυνταγματική, όταν τα ζητήματα είναι σοβαρά αυτά φθάνουν στα ανώτατα δικαστήρια.

Αν για  την ουσιαστική συνταγματικότητα διατάξεων τυπικού νόμου  (και όχι διατάγματος κ.λπ.) εκδόθηκαν αντίθετες αποφάσεις του ΣτΕ, του Αρείου Πάγου ή του Ελεγκτικού Συνεδρίου, αρμόδιο να άρει την αμφισβήτηση είναι το ΑΕΔ. Υπό αυτές τις προϋποθέσεις ορισμένοι χαρακτηρισμοί ελέγχουν τον έλεγχο του ΑΕΔ συγκεντρωτικό, ad hoc και αφηρημένο.

Από τα interna corporis υπάρχει κάτι που διαφέρει: αν ένας δημοσιευμένος νόμος περιέχει διάταξη που δεν ψηφίστηκε, η διάταξη αυτή είναι άκυρη για τα δικαστήρια και υποχρεούνται να μην την εφαρμόσου. Αν ο νόμος δεν περιέχει διάταξη που ψηφίστηκε τότε ολόκληρος ο νόμος είναι άκυρος διότι το κείμενο ψηφίστηκε στο σύνολό του και όχι σε τμήμα του.

Τέλος, η αναθεώρηση του συντάγματος ελέγχεται δικαστικά αν και καμία συνταγματική διάταξη που αναθεωρήθηκε δεν έχει κριθεί ότι πάσχει. Τον έλεγχο αυτό πρέπει να ασκούν όλα τα δικαστήρια ακριβώς όπως ασκούν τον έλεγχο της συνταγματικότητας των νόμων. Τα δικαστήρια πρέπει να ελέγχουν την τήρηση και των ουσιαστικών και των διαδικαστικών περιορισμών για την αναθεώρηση του συντάγματος και να αρνούνται να εφαρμόσουν κάθε διάταξη που θεσπίζεται κατά παράβαση των όρων του άρθρου 100 Σ.

Έλεγχος συνταγματικότητας των νόμων από τις άλλες δύο εξουσίες * Σ.Ο.Σ.*

Η αρχή της νομιμότητας (άρθρο 50) διέπει όλη τη δράση της εκτελεστικής εξουσίας και στην ευρεία της έννοια περιλαμβάνει και τη συνταγματικότητα.

Από τα άρθρα 103 & 120 Σ συνάγεται υποχρέωση και των διοικητικών οργάνων να ελέγχουν τη συνταγματικότητα των νόμων που καλούνται να εφαρμόσουν. Αν λοιπόν υπάλληλος λάβει διαταγή προδήλως παράνομη και αντισυνταγματική οφείλει να μην την εκτελέσει και να το αναφέρει χωρίς αναβολή με δική του όμως ευθύνη. Για τις αντισυνταγματικές εντολές δεν ισχύει αυτό που ισχύει για τις παράνομες ότι δηλαδή ύστερα από τη δεύτερη διαταγή και υπό προϋποθέσεις ο υπάλληλος οφείλει να εκτελέσει τη διαταγή. Ο προϊστάμενος υπουργός και η κυβέρνηση επιβάλλουν τη θέλησή τους σε όλη τη διοίκηση.

Συμβουλευτική αρμοδιότητα έχει το ΣτΕ κατά την επεξεργασία των κανονιστικών διαταγμάτων και  το Ελεγκτικό Συνέδριο κατά τη γνωμοδότηση για τα νομοσχέδια που αφορούν συντάξεις. Και ο ΠτΔ περιορίζεται στην έκδοση των νόμων αφού χρειάζεται προσυπογραφή.

Η βουλή επίσης μπορεί να ασκήσει προληπτικό έλεγχο αλλά με συμβολική μόνο αξία. 

ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΔΙΑΧΥΤΟΥ (ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΥ) ΚΑΙ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΟΥ (ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ Ή ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ) ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ
1	Ο έλεγχος αποτελεί υποχρέωση όλων των δικαστηρίων (άρθρο 93 παρ. 4) από τον τελευταίο ειρηνοδίκη μέχρι και τον Άρειο Πάγο.	1	Ο έλεγχος αποτελεί αποκλειστική αρμοδιότητα του συνταγματικού δικαστηρίου, τα άλλα δικαστήρια δεν ελέγχουν τους νόμους.
2	Ο έλεγχος είναι παρεμπίπτων, δεν προσβάλλεται ευθέως ο ίδιος ο νόμος αλλά οι πράξεις που εκδίδονται για την εφαρμογή του.	2	Προσβάλλεται ευθέως ο ίδιος ο νόμος πριν την εφαρμογή του για αυτό τον λέμε και προληπτικό.
3	Ο έλεγχος αυτός είναι μόνο ουσιαστικής συνταγματικότητας, ελέγχεται δηλαδή μόνο το περιεχόμενο του νόμου.	3	Ο έλεγχος είναι τόσο ουσιαστικής όσο και τυπικής συνταγματικότητας, ελέγχεται και η διαδικασία ψήφισης από τη βουλή.
4	Είναι ειδικός αυτός είναι μόνο ουσιαστικής συνταγματικότητας, ελέγχεται δηλαδή μόνο το περιεχόμενο του νόμου.	4	Ελέγχεται ολόκληρος ο νόμος, ο έλεγχος είναι γενικός.
5	Στο διάχυτο σύστημα τα δικαστήρια δεν καταργούν τον νόμο απλώς δεν τον εφαρμόζουν στη συγκεκριμένη επίδικη περίπτωση.	5	Το Συνταγματικό Δικαστήριο αν κρίνει αντισυνταγματικό νόμο τον καταργεί, τον κηρύσσει ανίσχυρο και βέβαια η απόφαση του δεσμεύει τους πάντες, τα άλλα δικαστήρια, την εκτελεστική και τη νομοθετική εξουσία.

 

ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ - ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΕΛΕΓΧΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ
ΔΙΑΧΥΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ		ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
Το διάχυτο σύστημα που επικρατεί σε εμάς έχει τα αντίστοιχα μειονεκτήματα δηλαδή:		Το συγκεντρωτικό σύστημα (γερμανικό) έχει το πλεονέκτημα της ασφάλειας δικαίου και της συνοχής της νομολογίας.
1	Κινδυνεύει ο πολίτης, πρώτα να υποστεί τις επαχθείς (δυσμενείς) συνέπειες ενός αντισυνταγματικού νόμου και εκ των υστέρων να του χορηγηθεί δικαστική προστασία (παλιά πολλοί πολίτες πήγαν φυλακή για το αδίκημα της μοιχείας).	1	Το πρώτο (ασφάλεια δικαίου) σημαίνει ότι ο πολίτης μπορεί να προσβάλλει απευθείας και άμεσα το νόμο στο Συνταγματικό Δικαστήριο πριν υποστεί τις συνέπειές του, άρα πρόκειται για προληπτικό έλεγχο που οδηγεί σε αποφυγή των δυσμενών συνεπειών ενός αντισυνταγματικού νόμου.
2	Σχετικά με τον ίδιο νόμο μπορούν να υπάρχουν δεκάδες ή και εκατοντάδες αντιφατικές αποφάσεις και αν δημιουργείται και εύλογη καχυποψία των πολιτών απέναντι στα δικαστήρια.	2	Το δεύτερο (η συνοχή της νομολογίας) σημαίνει ότι τα υπόλοιπα δικαστήρια (εκτός του συνταγματικού) δεν ελέγχουν τη συνταγματικότητα των νόμων άρα δεν υφίσταται ο κίνδυνος να υπάρχουν πολλές αντιφατικές αποφάσεις.
Όμως παρόλα αυτά το διάχυτο σύστημα έχει δύο μεγάλα πλεονεκτήματα:
1	Είναι ένα σύστημα περισσότερο δημοκρατικό αφού και ο πλέον άπορος πολίτης μπορεί να παρουσιαστεί στο πιο κοντινό του κατώτατο δικαστήριο (στο πιο απομακρυσμένο μέρος) και να ισχυριστεί ότι ο νόμος είναι αντισυνταγματικός και να ζητήσει να μην εφαρμοστεί στην περίπτωσή του.
2	Είναι σύστημα που ενισχύει τη προσωπική και λειτουργική εξουσία του κάθε δικαστή άρα ενισχύει την αρχή του κράτους δικαίου που είναι θεμελιώδης αρχή των δημοκρατικών πολιτευμάτων.
Εξάλλου στη Χώρα μας τα μειονεκτήματα του διάχυτου συστήματος έχουν περιορισθεί πολύ μετά την ίδρυση του ΑΕΔ (Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο) του άρθρου 100 του συντάγματος.