ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ (=ΑΠΟΦΑΣΗ ΛΑΟΥ) ΚΑΙ "ΕΛΕΥΘΕΡΗ" ΕΛΛΑΔΑ

Γενικές Σημειώσεις

Το δημοψήφισμα, με την ουσιαστική έννοια του όρου, κατάγεται από την Αρχαία Ελλάδα και συνδέεται άμεσα με τη Δημοκρατία της εποχής εκείνης. Έτσι λοιπόν, ως θεσμός έχει ελληνική καταγωγή. Στις αρχαίες ελληνικές δημοκρατίες ο λαός αποφάσιζε για συγκεκριμένα ουσιαστικά ζητήματα στις λαϊκές συνελεύσεις χωρίς ωστόσο η διαδικασία να πραγματοποιείται με ψηφοδέλτια και σε μυστικές ψηφοφορίες όπως συμβαίνει σήμερα.

Το δημοψήφισμα είναι θεσμός άρρηκτα συνδεδεμένος με την Άμεση Δημοκρατία. Άμεση Δημοκρατία είναι το πολίτευμα στο οποίο ο λαός παίρνει ο ίδιος τις βασικές πολιτικές αποφάσεις. 

Ο ελληνικός όρος "δημο - ψήφισμα" είναι σύνθετος και αποτελείται από τις λέξεις "δήμος" (λαός) και "ψήφισμα" (απόφαση). Κατά την έννοια αυτή δημοψήφισμα είναι απόφαση λαού. 

Στην ελεύθερη Ελλάδα έχουν διεξαχθεί συνολικά 8 πολιτειακά (=είχαν σχέση με το πολίτευμα) δημοψηφίσματα, πολλά από τα οποία είχαν προσωπικό χαρακτήρα (=είχαν σχέση με το πρόσωπο του Βασιλιά που δεν ήταν ποτέ ελληνικής καταγωγής). 

Το Δημοψήφισμα στην Ελλάδα

(α) Η διαδικασία εκλογής μονάρχη τον Νοέμβρη του 1862:

Τη νύχτα της 10ης Οκτωβρίου του 1862, ύστερα από εξέγερση της φρουράς και του λαού των Αθηνών, καταλύθηκε η δυναστεία του Όθωνα. Με ψήφισμα που εκδόθηκε και του οποίου ο συντάκτης παραμένει άγνωστος, αφού τονιζόταν ότι τα "δεινά της Πατρίδος έπαυσαν" (=δεν σας θυμίζει τίποτα από το σήμερα αυτό;), διακηρύσσονταν εν ονόματι "του Ελληνικού Έθνους ολόκληρου" η κατάργηση της βασιλείας του Όθωνα και της αντιβασιλείας της Αμαλίας, ο διορισμός τριμελούς προσωρινής κυβέρνησης που αποτελούνταν οι Δ. Βούλγαρης, Κ. Κανάρης και Β. Ρούφος και την άμεση σύγκληση συντακτικής Εθνοσυνέλευσης. Η προσωρινή κυβέρνηση εξέδωσε ψήφισμα με το οποίο καλούσε, κατά παρέκκλιση της διαδικασίας που πρόβλεπε το ψήφισμα του έθνους, το λαό να αποφανθεί με δημοψήφισμα για το πρόσωπο του νέου βασιλιά. Νικητής αναδείχθηκε ο πρίγκηπας Αλφρέδος, δευτερότοκος υιός της Βασίλισσας της Μεγάλης Βρετανίας που συγκέντρωσε 230.016 σε σύνολο 240.701 ψήφων (επί πληθυσμού 1.100.000 κατοίκων). Σε όλη την Ελλάδα, 93 εκλογείς ψήφισαν υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας, ενώ 10.229 ψήφοι συνολικά δόθηκαν υπέρ Ρώσων υποψηφίων. Ο Αλφρέδος δεν αποδέχτηκε τελικά το στέμμα διότι το πρωτόκολλο του Φεβρουαρίου 1832, απέκλειε από τον ελληνικό θρόνο μέλη των "βασιλεουσών" οικογενειών και έτσι η Εθνοσυνέλευση ύστερα από παρέμβαση της αγγλικής κυβέρνησης (=ποτέ δεν είμασταν κυρίαρχο κράτος) ο θρόνος προσφέρθηκε στον 17χρονο Δανό πρίγκηπα Γεώργιο (του οίκου Γλύξμπουργκ). Το δημοψήφισμα λοιπόν αυτό είχε προσωπικό χαρακτήρα και όχι ουσιαστικό. Αναφέρεται σε εκλογή κληρονομικού μονάρχη και όχι αιρετού αρχηγού του κράτους. Και τέλος, το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος δεν εφαρμόστηκε διότι αυτός που εκλέχτηκε δεν ανέλαβε και το στέμμα (=εγώ δεν κατάλαβα γιατί βρισκόταν το όνομα του Αλφρέδου στο δημοψήφισμα αφού δεν γινόταν να δεχτεί το στέμμα).

(β) Το δημοψήφισμα της 22ας Νοεμβρίου του 1920:

Στις 12/10/1920 ο βασιλιάς Αλέξανδρος πεθαίνει ξαφνικά από σηψαιμία που προκάλεσε δάγκωμα πιθήκου και για την προσωρινή άσκηση των καθηκόντων του ανώτατου άρχοντα η βουλή έχει εκλέξει ως αντιβασιλέα το ναύαρχο Π. Κουντουριώτη, σύμφωνα με το άρθρο 50 του Συντάγματος. Στις εκλογές που ακολούθησαν, σε σύνολο 369 εδρών οι αντιβενιζελικοί κέρδισαν 251 και ο Βενιζέλος παραιτήθηκε και αναχώρησε στο εξωτερικό (=εκεί πάνε όλοι οι πολιτικοί μας, μόνο εμείς μένουμε εδώ). Σχηματίστηκε κυβέρνηση αντιβενιζελικών κομμάτων υπό τον Δ. Ράλλη η οποία καλούσε το λαό σε δημοψήφισμα για την επάνοδο του Κωνσταντίνου, όμως η διεξαγωγή του δημοψηφίσματος δεν επιβαλλόταν διότι ο Κωνσταντίνος δεν είχε υποβάλλει παραίτηση, απλά διεξαγόταν για να προσδοθεί στην επιστροφή του η ευρύτερη δυνατή λαϊκή συναίνεση (=κάτι σαν το ΟΧΙ του δημοψηφίσματος της 5/7/2015). Το δεύτερο δημοψήφισμα στην συνταγματική μας ιστορία έγινε στις 22/11/1920 και εξελίχθηκε σε εκλογική παρωδία αφού τα επίσημα αποτελέσματα φέρεται να υποστήριξαν την επάνοδο του Κωνσταντίνου με 99%!! (=δηλαδή και οι βενιζελικοί και οι αντιβενιζελικοί είχαν την ίδια άποψη; τότε προς τι όλα τα παραπάνω;;). Το δημοψήφισμα ήταν προσωπικού χαρακτήρα με έναν υποψήφιο!

(γ) Το δημοψήφισμα της 13ης Απριλίου του 1924:

Πρόκειται στην ουσία για την πρώτη περίπτωση εφαρμογής στην κυριολεξία του όρου δημοψηφίσματος στην Ελλάδα. Πρόκειται για γνήσιο δημοψήφισμα τόσο στον τύπο όσο και τη διαδικασία αφού με αυτό πραγματοποιείται η μεταβολή του πολιτεύματος από βασιλευόμενη σε αβασίλευτη δημοκρατία. Ορθότερα θα έπρεπε να αναφέρεται ως το πρώτο δημοψήφισμα και όχι το τρίτο της ελληνικής συνταγματικής ιστορίας.

Τι είχε συμβεί εδώ; Στις εκλογές της 16ης Δεκεμβρίου 1923 είχαν αρνηθεί να συμμετέχουν οι φιλοβασιλικοί με αποτέλεσμα η μονόπλευρη σύνθεση της Εθνοσυνέλευσης. Το κύριο ζήτημά της ήταν η μεθόδευση της εγκαθίδρυσης της Δημοκρατίας. Ο Αλ. Παπαναστασίου από τη μία ζητούσε να ανακηρύξει με ψήφισμά της η Εθνοσυνέλευση την Δημοκρατία και μετά να κληθεί ο λαός να επικυρώσει την πολιτειακή αλλαγή ενώ ο Ελ. Βενιζέλος ζητούσε να πάμε σε ψήφισμα χωρίς να έχει προηγηθεί απόφαση της Εθνοσυνέλευσης. Τελικά επικράτησε ο Παπαναστασίου, ο Βενιζέλος αναχώρησε στο εξωτερικό. Έτσι, η κυβέρνηση Παπαναστασίου αργότερα υπέβαλε στο σώμα σχέδιο ψηφίσματος το οποίο ενέκρινε η πλειοψηφία και με το οποίο κηρυσσόταν οριστικά έκπτωτη η δυναστεία των Γλυξβούργων και αποφάσιζε την σύνταξη της Ελλάδας σε Δημοκρατία κοινοβουλευτικής μορφής υπό τον όρο έγκρισης της από τον λαό μέσω δημοψηφίσματος (=εδώ θα μπορούσαμε να πούμε ότι είχαμε δημοψήφισμα για ψηφισμένο νομοσχέδιο με τα σημερινά δεδομένα αλλά δεν ήταν ακόμα συνταγματικά καθιερωμένο το δημοψήφισμα).

(δ) Το δημοψήφισμα του 1926 και η επιβολή της δικτατορίας του Θ. Πάγκαλου:

Ο Πάγκαλος ανέλαβε αρχικά την εξουσία με τις ευλογίες της Συνέλευσης. Στις 25/6/1925 απαίτησε με τελεσίγραφο την απομάκρυνση της κυβέρνησης του Α. Μιχαλακόπουλου και διορίστηκε ο ίδιος πρωθυπουργός. Στις 30/6/1925 εμφανίστηκε στην Εθνοσυνέλευσε και με 185 ψήφους υπέρ σε σύνολο 208 παρόντων πληρεξουσίων υιοθετήθηκε ψήφισμά του που του παρείχε την εξουσιοδότηση αν νομοθετεί εν λευκώ. Με αυτήν την ουσιαστικά ψήφο εμπιστοσύνης προς το πρόσωπό του επικυρώθηκε το πραξικόπημα της 25ης Ιουνίου. Διέλυσε μετά την Εθνοσυνέλευση χωρίς να προκηρύξει εκλογές και προχώρησε στην επιβολή δικτατορίας στις 4 Ιανουαρίου 1926. Στις 18 Μαρτίου 1926 ο Ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης παραιτήθηκε από την προεδρία της Δημοκρατίας, ελπίζοντας ότι με την ενέργειά του αυτή θα παρέσυρε σε παρίτηση την κυβέρνηση (=αυτό το κατάλοιπο υπερεξουσίας του ΠτΔ δεν υπάρχει σήμερα). Ο Πάγκαλος απάντησε την ίδια μέρα με την έκδοση συντακτικής πράξης προκήρυξης εκλογών για την ανάδειξη ΠτΔ άμεσα από το λαό, με την ίδια πράξη περιοριζόταν η ηλικία των υποψηφίων προέδρων μεταξύ 45 και 65 ετών ώστε να αποκλεισθούν οι Ζαίμης και Κουντουριώτες που υποστήριζε ο πολιτικός κόσμος. Αργότερα προσδιορίστηκε ανώτατο όριο ηλικίας το 60ο έτος και αποκλείσθηκε και η υποψηφιότητα του Ελ. Βενιζέλου. Ε, αυτή η διαδικαστική παρωδία εκλογής του δικτάτορα Θ. Πάγκαλου ως ΠτΔ συμπεριλαμβάνεται συνήθως στον κατάλογο των "δημοψηφισμάτων" (=καμία σχέση).

(ε) Το δημοψήφισμα στο Σύνταγμα του 1927:

Το Σύνταγμα του 1927, Σύνταγμα της Β' Ελληνικής Δημοκρατίας, όπως ονομάστηκε, περιελάμβανε 127 άρθρα και βάση του αποτέλεσε το θνησιγενές Σύνταγμα του 1925/26, πολλές από τις διατάξεις του οποίου επαναλάμβανε αυτολεξεί. Πρόκειται για το πρώτο Ελληνικό Σύνταγμα το οποίο καθιερώνει το θεσμό δημοψηφίσματος με το άρθρο 125 παρ. 5 όπου καθιερώνεται το προαιρετικό και όχι το υποχρεωτικό δημοψήφισμα, επίσης ήταν και εγκριτικό. Αυτό σήμαινε ότι δεν υποχρεωτική η διεξαγωγή δημοψήφισματος σε κάθε αναθεώρηση του Συντάγματος. Επίσης, το δημοψήφισμα δεν προηγείται του αναθεωρητικού έργου αλλά έπεται αυτού ως έγκριση.

(στ) Το δημοψήφισμα της 3ης Νοεμβρίου του 1935: (=συνέχεια Νοέμβρη γινόντουσαν τα δημοψηφίσματα, γιατί άραγε;)

Την 1η Μαρτίου 1935 βενιζελικοί αξιωματικοί οργάνωσαν κίνημα που είχε στόχο την προστασία του δημοκρατικού πολιτεύματος που κατά την εκτίμησή τους απειλούνταν ύστερα από τη διετή διακυβέρνηση της χώρας από το Λαϊκό Κόμμα του Π. Τσαλδάρη. Το κίνημα απέτυχε ανοίγοντας κατά αυτόν τον τρόπο τον δρόμο για την παλινόρθωση της μοναρχίας (=σκεφτείτε τι έχει να γίνει τώρα όταν ανοίγονται τέτοιοι "δρόμοι" στην Ελλάδα). Έτσι, η κυβέρνηση Τσαλδάρη κήρυξε τη χώρα σε κατάσταση πολιορκίας χωρίς προηγούμενη άδεια της βουλής, ιδιοποιήθηκε την νομοθετική εξουσία εκδίδοντας σωρεία αναγκαστικών νόμων για τη δίωξη των φιλοβενιζελικών στοιχείων ενώ την 1η Απριλίου 1935 ιδιοποιήθηκε και την συντακτική εξουσία εκδίδοντας συντακτικές πράξεις και προχωρώντας έτσι σε ευρύτατη εκκαθάριση της διοίκησης και των ενόπλων δυνάμεων από τα βιλοβενιζελικά στοιχεία. Στις εκλογές της 9ης Ιουνίου 1935 τα βενιζελογενή κόμματα απείχαν, και έτσι βρέθηκαν αντιμέτωποι οι μετριοπαθείς υπό τον Π. Τσαλδάρη και από την άλλη οι ακραίοι υπό τον Ι. Μεταξά. Η συνέλευση που εκλέχθηκε ήταν μονομερής αφού αποσίαζαν τα βενιζελικά κόμματα και όταν συνήλθε καταπιάστηκε με το πολιτειακό.  Οι μετριοπαθείς βασιλικοί υποστήριξαν τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος ενώ οι ακραίοι τάχθηκαν υπέρ της άμεσης παλιννόστησης της βασιλείας και του επικυρωτικού δημοψηφίσματος.  Τελικά επικράτησαν οι μετριοπαθείς και με ψήφισμα που υιοθέτησε η Εθνοσυνέλευση στις 10/7/1935 αποφασίστηκε η διενέργεια δημοψηφίσματος "περί διατηρήσεως του υφισταμένου δημοκρατικού κοινοβουλευτικού πολιτεύματος ή περί καθιερώσεως της βασιλευόμενης δημοκρατίας" και μετά διέκοψε τις εργασίες της ως 15/11/1935. Όμως στις 10/10/1935 επανήλθε διότι αναγκάστηκε να επικυρώσει το πραξικόπημα που είχε οργανώσει εκείνο το πρωί ο άλλοτε φανατικός βενιζελικός και ήδη ισχυρός ανήρ της κυβέρνησης Τσαλδάρη στρατηγός Γ. Κονδύλης ο οποίος εν ονόματι είχε ανατρέψει τον πρωθυπουργό του με βοήθεια στρατού, ναυτικού και αεροπορίας. Η ακραία φιλοβασιλική μειοψηφία ενέκρινε ψήφισμα όπου καταργούσε το πολίτευμα της αβασίλευτης δημοκρατίας και επανέλαβε την απόφαση να γίνει δημοψήφισμα για το πολιτειακό στις 3/11/1935 με τον Κονδύλη να ασκεί εξουσία προσωρινά. Οι αρχηγοί των δημοκρατικών κομμάτων εκτός από Ελ. Βενιζέλο αντέδρασαν έντονα και εκτοπίστηκαν στην Μύκονο (=τι ήταν τότε η νήσος Μύκονος; εξορία;). Η κυβέρνηση της "Κοσμογονίας" όπως ονομάστηκε η δικτατορία του Κονδύλη, προχώρησε στην διεξαγωγή του νόθου δημοψηφίσματος το οποίο εξελίχθηκε σε παρωδία αφού συγκέντρωσε η βασιλεία το 97,88%!!! (=ο λαός εδώ επικύρωσε τις ήδη ληφθείσες αποφάσεις και μεταβολές του πολιτεύματος).

(ζ) Το δημοψήφισμα της 1ης Σεπτεμβρίου του 1946:

Στις 19/1/1946 προκηρύσσονται εκλογές για την ανάδειξη αναθεωρητικής βουλής. Στις αναθεωρητέες διατάξεις μπορούσε να περιληφθεί οποιαδήποτε διάταξη εκτός από εκείνες που καθόριζαν τη μορφή του πολιτεύματος. Αυτή θα καθοριζόταν μετά τις εκλογές με δημοψήφισμα. Οι εκλογές έγιναν, κέρδισε η παράταξη των εθνικοφρόνων που δεν αμφισβήτησαν το πολίτευμα της βασιλευόμενης δημοκρατίας. Όμως ο μονάρχης έλειπε συνέχεια στο εξωτερικό και το ζήτημα έπρεπε να λυθεί με δημοψήφισμα. Στις 25/6/1946 ψηφίστηκε το ψήφισμα από την Δ Αναθεωρητική βουλή για προκήρυξη δημοψηφίσματος. Το ερώτημα στο συγκεκριμένο δημοψήφισμα αφορούσε την επιστροφή του βασιλέως Γεωργίου Β και όχι την μορφή του πολιτέυματος δηλ η επιλογή ήταν μεταξύ βασιλευόμενης και αβασίλευτης γιατί η δημοκρατία δεν ετίθετο σε αμφισβήτηση. Ενόσω λοιπόν αυτό το δημοψήφισμα επρόκειτο για προσωπικό, τελικά ήταν ουσιαστικό καθώς το ερώτημα που υπέκρυπτε ήταν πολιτειακό και από το αποτέλεσμα κρινόταν το μελλον του πολιτεύματος στην Ελλάδα. Υπέρ της επανόδου τάχθηκε το 68,4% και κατά το 31,6%. Με αυτά τα αποτελέσματα ο Γεώργιος επέστρεψε στον θρόνο και το δημοψήφισμα δημιούργησε αρκετά ερωτήματα όσον αφορά το αδιάβλητο του αποτελέσματος.

(η) Το δημοψήφισμα της 29ης Σεπτεμβρίου του 1968:

Την 21η Απριλίου 1967 πραγματοποιήθηκε στην Ελλάδα στρατιωτικό πραξικόπημα με το οποίο κατελύθη η κοινοβουλευτική δημοκρατία και εγκαθιδρύθηκε δικτατορικό καθεστώς. Στις πρώτες εξαγγελίες της δικτατορίας ανήκε και η σύνταξη νέου Συντάγματος, γεγονός που καλλιεργούσε την εντύπωση ότι μετά την ψήφιση και εφαρμογή του θα αποκαθίστατο η πολιτική ομαλότητα. Η δικτατορική κυβέρνησης της 21ης Απριλίου πρωτοτύπησε και προκειμένου να αποφύγει τις εκλογές, ανέλαβε η ίδια το συντακτικό έργο χωρίς την παρεμβολή αντιπροσωπευτικού σώματος. Το σχέδιο αποτελείτο από 125 άρθρα, κατά την παραλαβή τους ο Γ.  Παπαδόπουλος δήλωσε ότι για την έγκριση τους θα γινόταν δημοψήφισμα το επόμενο έτος. Το τρίτο σχέδιο του συντάγματος τελικά τέθηκε στην κρίση του λαού. Υπέρ 91,87% και κατά 7,76% (=δημοψηφισματική παρωδία! και πάλι). 

(θ) Το δημοψήφισμα της 29/7/1973:

Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας στην Ελλάδα πραγματοποιήθηκε και δεύτερη δημοψηφισματική διαδικασία. Ο πλοίαρχος Ν. Παπάς και τα 31 μέλη του πληρώματος κατήγγειλαν τη δικτατορία και ζήτησαν πολιτικό άσυλο. Μετά από αυτό, το καθεστώς εξέδωσε την 1/7/1973 συντακτική πράξη με την οποία το πολίτευμα μετατρέποταν από "βασιλευόμενη δημοκρατία" σε "προεδρική κοινοβουλευτική δημοκρατία" αυτή την αλλαγή όμως έπρεπε να την εγκρίνει ο λαός με δημοψήφισμα σύμφωνα με την συντακτική πράξη. Το δημοψήφισμα ορίστηκε για 29/7/1973. Στις 15/6/73 όμως εκδόθηκε πράξη του υπουργικού συμβουλίου που περιείχε σχέδιο ψηφίσματος για την τροποποίηση του Συντάγματος του 1968 σύμφωνα με το οποίο ο Γ. Παπαδόπουλος και Οδ. Αγγελής διορίζονταν προσωρινά πρόεδρος και αντιπρόεδρος αντίστοιχα της Δημοκρατίας ως την 1/7/1981.

Το δημοψήφισμα του 1973 πρόκειται στην ουσία για ουσιαστική και προσωική δημοψήφισμα και αποτελεί δυσφήμιση του θεσμού στην ελληνική συνταγματική ιστορία αφού ο χαρακτήρας του δεν περιοριζόταν μόνο στην επιλογή και μορφή του πολιτεύματος αλλά είχε και προσωπικό χαρακτήρα της εκλογής.

(ι) Το δημοψήφισμα της 8/12/1974:

Μετά την απομάκρυνση του δικτατορικού καθεστώτος πραγματοποιείται και πάλι δημοψήφισμα για τον οριστικό καθορισμό της μορφής του πολιτεύματος και την αποκατάσταση και πάλι της συνταγματικής ηρεμίας και τάξης. Σχηματίζεται κυβέρνηση από τα 2 μεγαλύτερη κόμματα πριν την δικταορία και ονομάζεται ως "Κυβέρνηση  Εθνικής Ενότητας" του Κ. Καραμανλή. Με συντακτική πράξη καθοριζόταν η επαναφορά του Συντάγματος του 1952 χωρίς τις διατάξεις για τη μορφή του πολιτεύματος. Με την συντακτική πράξη γινόταν σαφής διαχωρισμός ανάμεσα στον καθορισμό της μορφής του πολιτεύματος που θα πραγματοποιηθεί με δημοψήφισμα και στη σύνταξη του Συντάγματος που θα πραγματοποιηθεί υπό εθνική αντιπροσωπεία. Στις εκλογές κέρδισε η "Νέα Δημοκρατία" και στις 22/11/1974 (=πάλι Νοέμβρης!!!!!) εκδόθηκε Π.Δ. 804  για την προκήρυξη δημοψηφίσματος που διενεργήθηκε στις 8/12/1974.  Η μεσολάβηση της δημοψηφισματικής διαδικασίας ήταν υποχρεωτική και το δημοψήφισμα αυτό είχε αναμφισβήτητα συντακτικό χαρακτήρα. Ο ελληνικός λαός κλήθηκε να αποφασίσει "επί της αρχής" την οποία θα εξειδίκευε η αναθεωρητική βουλή. Πραγματοποιήθηκε κατά τρόπο αδιάβλητο και το αποτέλεσμα ανέδειξε την βούληση του ελληνικού λαού για την μορφή του πολιτεύματος ήτοι 69,18% υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας. Έτσι εγκαθιδρύεται στην Ελλάδα η Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία. Είναι το μοναδικό δημοψήφισμα στην νεοελληνική συνταγματική ιστορία του οποίου το αποτέλεσμα δεν αμφισβητήθηκε σοβαρά. 

(κ) Το δημοψήφισμα κατά το άρθρο 44 παρ. 2 του Συντάγματος του 1975:

Το Σύνταγμα του 1975 είναι μετά το Σύνταγμα του 1927 το 2ο Σύνταγμα που αναφέρεται στο θεσμό του δημοψηφίσματος αλλά το πρώτο που περιέχει συστηματική ρύθμιση του θεσμού και το πρώτο με το οποίο καθιερώνεται το νομοθετικό δημοψήφισμα. Οι αναφερόμενες στο δημοψήφισμα διατάξεις του Σ 1975 αναθεωρήθηκαν ριζικά με την αναθεώρηση του 1986. Έτσι το δημοψήφισμα μεταβλήθηκε από προεδρικό σε κοινωνικό (=ψηφισμένο νομοσχέδιο για σοβαρό κοινωνικό θέμα) και σε εθνικό (=κρίσιμο εθνικό θέμα) δημοψήφισμα. 

Ο ένας τύπος δημοψηφίσματος έχει ως αντικείμενο τα κρίσιμα εθνικά θέματα ενώ ο άλλος τα ψηφισμένα νομοσχέδια που ρυθμίζουν σοβαρό κοινωνικό ζήτημα. Το αντικείμενο του εθνικού δημοψηφίσματος δεν μεταβλήθηκε με την αναθεώρηση αλλά μεταβλήθηκε η αρμοδιότητα για τη λήψη της απόφασης για τη διεξαγωγή του, έτσι από απόλυτη και αποκλειστική αρμοδιότητα του ΠτΔ την οποία ασκούσε χωρίς υπουργική προσυπογραφή, μετατράπηκε σε δέσμια. Ο ΠτΔ είναι υποχρεωμένος να εκδόσει το σχετικό ΠΔ εφόσον έχει ληφθεί απόφαση της βουλής με απόλυτη πλειοψηφία μετά από πρόταση του υπουργικού συμβουλίου. Σύμφωνα με μία άποψη το εθνικό δημοψήφισμα έχει χαρακτήρα συμβουλευτικό και κατά άλλη ορθότερη άποψη έχει αποφασιστικό δεσμευτικό χαρακτήρα. Η νομική φύση εξαρτάται από τις έννομες συνέπειες που προκαλεί το αποτέλεσμά του. Προβληματισμό προκαλεί η διατύπωση "κρίσιμο εθνικό θέμα" καθώς πρόκειται για έννοια αόριστη και αξιολογική που δεν εξειδικεύεται από συνταγματικές διατάξεις  (=οπότε οποιοδήποτε θέμα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως κρίσιμο εθνικό θέμα είτε εσωτερικό είτε εξωτερικό). Ο ΠτΔ θα μπορούσε να αρνηθεί την έκδοση του ΠΔ μόνο για λόγους νομιμότητας αλλιώς είναι υποχρεωμένος στην έκδοση αυτού αφού συντρέχουν οι συνταγματικές προϋποθέσεις (=δεν μπορεί να κάνει τίποτα ο Παυλόπουλος). Τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για κρίσιμα εθνικά θέματα ρύθμισε ο νόμος 350/1976 που εκδόθηκε για την εκτέλεση της διάταξης του άρθ. 44 παρ. 2 του Συντάγματος του 1975. Από την άλλη το κοινωνικό δημοψήφισμα δεν έχει αυτοτελή χαρακτήρα όπως το εθνικό αλλά εντάσσεται στη νομοθετική διαδικασία. Πρόκειται για αποφασιστικό δημοψήφισμα με δεσμευτικό χαρακτήρα. Δεν είναι νοητή η χρησιμοποίηση του κοινωνικού δημοψηφίσματος, προκειμένου να αναθεωρηθούν συνταγματικές διατάξεις. Αντικείμενο αυτού μπορεί σύμφωνα με τη συνταγματική διάταξη οποιοδήποτε "ψηφισμένο νομοσχέδιο" που ρυθμίζει σοβαρό κοινωνικό ζήτημα εκτός από δημοσιονομικό. Νομοσχέδια είναι οι κυβερνητικές νομοθετικές πράξεις.

Με τα Συντάγματα του 2001 και του 2008 δεν αναθεωρήθηκε η ρύθμιση του δημοψηφίσματος. 

N. 350/1976

N. 4023/2011 που κατέργησε τον Ν. 350/1976

Συμπεράσματα εκ των παραπάνω (=απηχούν προσωπικές απόψεις)

1. Όλα τα δημοψηφίσματα προκαθόριζαν το αποτέλεσμα.

2. Όλα τα δημοψηφίσματα διεξήχθησαν σε ανώμαλες πολιτικά περιόδους ή οδηγούσαν σε ανώμαλες πολιτικά περιόδους.

3. Όλα τα δημοψηφίσματα γινόντουσαν για την μορφή του πολιτεύματος.

4. Κανένα από τα παραπάνω δεν είναι δημοψήφισμα με την έννοια των 2 τύπων που ισχύουν σήμερα.

5. Το δημοψήφισμα το χρησιμοποιούσαν οι πολιτικοί για προσωπικούς συμφεροντολογικούς δικούς τους λόγους και μόνο!

6. Όλα τα δημοψηφίσματα ήταν διαβλητά εκτός από το τελευταίο του 1974 (έτσι λένε!).

7. Όλα τα δημοψηφίσματα αμφισβητήθηκαν είτε σε μεγάλο είτε σε μικρό βαθμό. Γιατί άραγε;

Πηγή: http://www.greeklaws.com