Η ΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΤΗΣΗ ΕΝΟΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ

1.   Έλεγχος αν η πράξη ή η παράλειψη του δράστη είναι ποινικώς ενδιαφέρουσα, αν ΟΧΙ ο έλεγχος σταματά εδώ, αν ΝΑΙ συνεχίζουμε την ποινική διερεύνηση

·         Η πράξη ως ανθρώπινη συμπεριφορά: (α) Ανθρώπινη συμπεριφορά: όχι ζώα, όχι νομικά πρόσωπα, τιμωρούνται τα φυσικά πρόσωπα που τα χειρίζονται (β) Κοινωνικώς ενταγμένη εξωτερική συμπεριφορά: όχι σκέψεις (γ) Συμπεριφορά εξωτερικευμένη: όχι αυτοματοποιημένες κινήσεις, όχι αντανακλαστικές κινήσεις, όχι ακαταμάχητη βία

·         Η παράλειψη ως ανθρώπινη συμπεριφορά: έχουμε όταν ο νόμος επιβάλλει μια συμπεριφορά την οποία ο δράστης δεν την πράττει και επομένως παραλείπει. Προϋποθέσεις: (α) ο δράστης να ήταν σε θέση να ενεργήσει (β) να είχε αντιληφθεί την κατάσταση που απαιτούσε την ενέργειά του και (γ) να ήταν κοινωνικώς – νομικώς επιβεβλημένο να ενεργήσει.

2.   Έλεγχος αν η πράξη πληροί την αντικειμενική υπόσταση κάποιου εγκλήματος, αν ΟΧΙ ο έλεγχος σταματά εδώ, αν ΝΑΙ η πράξη είναι ΚΑΤΑΡΧΗΝ ΑΔΙΚΗ

·         Στοιχεία αντικειμενικής υπόστασης που πρέπει να πληρούνται: (α) το υποκείμενο του εγκλήματος (β) το αντικείμενο του εγκλήματος (γ) η εγκληματική συμπεριφορά (δ) οι περιστάσεις υπό τις οποίες τελέστηκε το έγκλημα και (ε) το αποτέλεσμα του εγκλήματος όπως αυτό περιγράφεται στο νόμο.  Αναγκαία στοιχεία για ένα έγκλημα είναι το υποκείμενο και η εγκληματική συμπεριφορά. Οι εξωτερικοί όροι δεν εξετάζονται εδώ αλλά στο αξιόποινο.

·         Υποκειμενικά στοιχεία του αδίκου (εκτός υπαιτιότητας): όπως είναι ο σκοπός παράνομης ιδιοποίησης στην κλοπή ΠΚ 372, ο οίκτος στην ανθρωποκτονία με συναίνεση ΠΚ 300, η απόφαση τέλεσης στην απόπειρα ΠΚ 42 κλπ. Τα εγκλήματα τα εγκλήματα που περιέχουν υποκειμενικά στοιχεία του αδίκου λέγονται εγκλήματα υπερχειλούς υποκειμενικής υπόστασης. Πρόκειται για στοιχεία του καταλογισμού.

·         Διάκριση εγκλημάτων με βάση το υποκείμενο: (α) κοινά και ιδιαίτερα. Τα ιδιαίτερα περαιτέρω διακρίνονται: (α) γνήσια ιδιαίτερα (ΠΚ 49 παρ. 1) (β) μη γνήσια ιδιαίτερα (ΠΚ 49 παρ. 2)

·         Διάκριση εγκλημάτων με βάση την εγκληματική συμπεριφορά: (α) εγκλήματα βλάβης και διακινδύνευσης, (β) εγκλήματα στιγμιαία και διαρκή, (γ) εγκλήματα ενέργειας και παραλείψεως, (δ) εγκλήματα απλά και σύνθετα, (ε) απλότροπα και πολύτροπα, (στ) Εγκλήματα συμπεριφοράς και αποτελέσματος.

·         Διάκριση εγκλημάτων με κριτήριο τις περιστάσεις: (α) βασικά (β) με παραλλαγές και (γ) ιδιώνυμα.

·         Διάκριση εγκλημάτων ανάλογα τη βαρύτητά τους (=η τριχοτόμηση των εγκλημάτων ΠΚ 18): (α) τα εγκλήματα που τιμωρούνται με ποινή κάθειρξης είναι κακουργήματα (β) τα εγκλήματα που τιμωρούνται με ποινή φυλάκισης ή χρηματική ποινή ή με περιορισμό είναι πλημμελήματα και (γ) τα εγκλήματα που τιμωρούνται με κράτηση ή πρόστιμο είναι πταίσματα.

·         Τόπος (ΠΚ 16) και χρόνος (ΠΚ 17) τέλεσης του εγκλήματος: (α) τόπος τέλεσης είναι ο τόπος που ο δράστης τέλεσε την αξιόποινη πράξη ή παράλειψη και (β) χρόνος τέλεσης είναι ο χρόνος που ο δράστης ενέργησε ή όφειλε να ενεργήσει.

·         Αντικειμενικός αιτιώδης σύνδεσμος: Η πλήρωση της αντικειμενικής υπόστασης του εγκλήματος καθιστά την πράξη καταρχήν άδικη, αρκεί βέβαια να προκάλεσε αυτή το αποτέλεσμα. Για τον έλεγχο του αιτιώδους συνδέσμου δηλ αν η πράξη του δράστη προκάλεσε το αποτέλεσμα έχουν διατυπωθεί οι εξής θεωρίες: (α) η θεωρία του ισοδυνάμου των όρων (β) η θεωρία της προσφόρου αιτιότητας (γ) η νομικώς διαφέρουσα αιτιότητα.

3.   Έλεγχος αν υπάρχει η απαιτούμενη από το νόμο υπαιτιότητα, αν ΟΧΙ ο έλεγχος σταματά εδώ, αν ΝΑΙ η πράξη είναι ΚΑΤΑΡΧΗΝ ΚΑΤΑΛΟΓΙΣΤΗ

·         Απαιτούμενος βαθμός υπαιτιότητας: Σύμφωνα με ΠΚ 26 τα κακουργήματα τιμωρούνται μόνο εκ δόλου. Τα πλημμελήματα εκ δόλου αλλά αν ο νόμος το προβλέπει ρητά και εξ αμελείας. Τα πταίσματα τιμωρούνται εξ αμελείας. Σύμφωνα με ΠΚ 27 όταν ο νόμος ορίζει με πρόθεση απαιτείται και αρκεί οποιοσδήποτε βαθμός δόλου, όταν ορίζει απόφαση  απαιτείται και αρκεί οποιοσδήποτε βαθμός δόλου, όταν ορίζει εν γνώσει απαιτείται άμεσος δόλος α ή β βαθμού και δεν αρκεί ο ενδεχόμενος, όταν ορίζει με σκοπό απαιτείται άμεσος δόλος α βαθμού.

·         Μορφές υπαιτιότητας: (α) δόλος => έχει 2 βαθμίδες τον άμεσο και τον ενδεχόμενο. Ο άμεσος διακρίνεται σε α και β βαθμού. (β) αμέλεια => έχει 2 βαθμίδες την ενσυνείδητη και την άνευ συνειδήσεως.

·         Ειδικά θέματα υπαιτιότητας: (α) διαζευκτικός δόλος (β) αστόχημα βολής (γ) γενικός δόλος (δ) αρχή της επικάλυψης & εξαιρέσεις από αυτήν (εξωτερικοί όροι του αξιοποίνου και τα υποκειμενικά στοιχεία του αδίκου).

·         Πλάνη στην αντικειμενική υπόσταση του εγκλήματος: Εδώ εμπίπτει η πραγματική πλάνη του ΠΚ 30. Η πλάνη εμφανίζεται σε 5 σημεία στο έγκλημα: Στην αντικειμενική υπόσταση: (α) ο δράστης πληροί την α.υ. χωρίς να το ξέρει (β) ο δράστης νομίζει ότι πληροί την α.υ. αλλά δεν την πληροί (γ) ο δράστης πληροί την α.υ. ενός διακεκριμένου εγκλήματος ενώ νόμιζε κοινού (δ) ο δράστης πληροί την α.υ. ενός κοινού εγκλήματος ενώ νόμιζε διακεκριμένου (ε) ο δράστης δεν γνώριζε ότι τέλεσε προνομιούχο έγκλημα, στο άδικο, στους λόγους άρσης του αδίκου, στους λόγους άρσης του καταλογισμού και στο αξιόποινο.

4.   Έλεγχος αν συντρέχει κάποιος ΛΟΓΟΣ ΑΡΣΗΣ ΤΟΥ ΑΔΙΚΟΥ, αν ΝΑΙ η πράξη  δεν είναι τελειωτικά άδικη και η ποινική διερεύνηση σταματά εδώ, αν ΟΧΙ  η πράξη είναι ΤΕΛΕΙΩΤΙΚΑ ΑΔΙΚΗ

·         ΠΚ 20 – ενάσκηση δικαιώματος ή εκπλήρωση καθήκοντος.

·         ΠΚ 21 – προσταγή, μόνο για δημοσίους υπαλλήλους.

·         ΠΚ 22 – άμυνα. Προϋποθέσεις: (α) επίθεση (β) άδικη (γ) παρούσα (δ) στρεφομένη κατά του αμυνόμενου ή άλλου. Εδώ έχουμε την υπέρβαση της άμυνας ΠΚ 23 και την υπαίτια άμυνα του ΠΚ 24.

·         ΠΚ 25 – Κατάσταση ανάγκης. Προϋποθέσεις: (α) κίνδυνος (β) παρών (γ) αναπότρεπτος με άλλα μέσα (δ) δεν οφείλεται σε υπαιτιότητα του δράστη (ε) η βλάβη που προκαλείται να είναι σημαντικά κατώτερη από τη βλάβη που αποτρέπεται ως προς το είδος και τη σπουδαιότητα.

·         Η συναίνεση του παθόντος ως λόγος που αίρει το άδικο ΠΚ 308 παρ. 2

·         Ειδικοί λόγοι άρσης του αδίκου

·         Πλάνη στους λόγους άρσης του αδίκου: (α) Νομιζόμενος λόγος άρσης του αδίκου (β) αγνοούμενος λόγος άρσης του αδίκου (γ) μορφές πλάνης που είναι αδιάφορες για το ποινικό δίκαιο (δ) η πλάνη περί την υπαγωγή.

5.   Έλεγχος αν υπάρχει κάποιος ΛΟΓΟΣ ΑΡΣΗΣ ΤΟΥ ΚΑΤΑΛΟΓΙΣΜΟΥ, αν ΝΑΙ δεν υπάρχει τελειωτικά καταλογιστή πράξη και ο έλεγχος σταματά εδώ, αν ΟΧΙ η τελειωτικά άδικη πράξη είναι και ΤΕΛΕΙΩΤΙΚΑ ΚΑΤΑΛΟΓΙΣΤΗ και η διερεύνηση συνεχίζεται

·         Η ικανότητα προς καταλογισμό (βιολογικό στοιχείο) (α) ολική διατάραξη της συνείδησης ΠΚ 33 παρ. 1, 34 (β) μερική διατάραξη της συνείδησης ΠΚ 33 παρ. 2, 36  (γ) υπαίτια διατάραξη της συνείδησης ΠΚ 35.

·         Η υπαιτιότητα (ψυχολογικό στοιχείο).

·         Το άλλως δύνασθαι πράττειν (δεοντολογικό στοιχείο: δηλαδή αν θα μπορούσε να πράξει ο δράστης διαφορετικά. Προϋποθέτει: (α) τη δυνατότητα συνείδησης του αδίκου, εδώ εμπίπτει η νομική πλάνη του ΠΚ 31 και (β) την ελεύθερη μη συμμόρφωση του προσώπου με το δίκαιο, δηλαδή η μη συμμόρφωση του δράστη δεν ήταν αποτέλεσμα ελεύθερης επιλογής του αλλά μιας επιλογής καταπιεσμένης, εδώ εμπίπτει η κατάσταση ανάγκης που αίρει τον καταλογισμό ΠΚ 32 και η υπέρβαση της άμυνας του ΠΚ 23 εδ β λόγω φόβου ή ταραχής από την επίθεση αίρεται το δεοντολογικό στοιχείο του καταλογισμού.

·         Πλάνη στους λόγους άρσης του καταλογισμού: βλέπε το αρχέγονο δίλημμα της σανίδας του Καρνεάδη και τη διχογνωμία Ανδρουλάκη και Μυλωνόπουλου.

6.   Έλεγχος αν ο νόμος απαιτεί κάποιο ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΟΡΟ ΤΟΥ ΑΞΙΟΠΟΙΝΟΥ, αν ΝΑΙ πρέπει να συντρέχει και αυτός ο όρος για να είναι αξιόποινη η πράξη, αν δεν συντρέχει η τελειωτικά άδικη και καταλογιστή πράξη δεν είναι αξιόποινη, αν ΟΧΙ συνεχίζουμε την διερεύνηση  

·         Ορισμός: Πρόκειται για εξωτερικά, αντικειμενικά στοιχεία του εγκλήματος που δεν ανήκουν στην α.υ.ε.

·         Παραδείγματα: η τέλεση της αυτοκτονίας ή της απόπειρας στο ΠΚ 301, η επέλευση του θανάτου ή της βαριάς σωματικής βλάβης στο ΠΚ 313.

·         Συνέπεια έλλειψης αξιόποινου όρου: η πράξη δεν είναι αξιόποινη, ο δράστης δεν μπορεί να τιμωρηθεί ούτε για απόπειρα.

·         Τα εγκλήματα με εξωτερικό όρο λέγονται εγκλήματα υπερχειλούς αντικειμενικής υπόστασης επειδή διαθέτουν αντικειμενικά στοιχεία που δεν καλύπτονται από την υπαιτιότητα.

7.   Έλεγχος αν υπάρχει ΛΟΓΟΣ ΕΞΑΛΕΙΨΗΣ ΤΟΥ ΑΞΙΟΠΟΙΝΟΥ ή ΑΠΑΛΛΑΓΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΙΝΗ, αν ΝΑΙ τότε η πράξη δεν τιμωρείται από το νόμο, αν ΟΧΙ τότε η πράξη είναι και αξιόποινη και επομένως είναι έγκλημα

·         Υπάρχουν περιπτώσεις που μια πράξη είναι τελειωτικά άδικη και τελειωτικά καταλογιστή αλλά δεν επιβάλλεται ποινή (=αποκλείεται το αξιόποινο). Πρόκειται για περιπτώσεις που το αξιόποινο εξαλείφεται μετά από την τέλεση της πράξης.

·         Δυνητικοί λόγοι απαλλαγής από την ποινή: (α) η δικαιολογημένη αγανάκτηση εξαιτίας προηγούμενης πράξης του παθόντος (β) η υπαναχώρηση από πεπερασμένη απόπειρα (γ) η απόπειρα πλημμελήματος με ποινή φυλάκισης ως 3 μήνες.

·         Υποχρεωτικοί λόγοι απαλλαγής από την ποινή: (α) Η έμπρακτη μετάνοια (β) η αμνηστία (γ) η παραίτηση από το δικαίωμα στην έγκληση και η ανάκληση της έγκλησης στα κατ’ έγκληση διωκόμενα εγκλήματα (δ) η απρόσφορη απόπειρα από ευήθεια ΠΚ 43 (ε) η παραγραφή.

·         Παραγραφή: (α) τα κακουργήματα παραγράφονται μετά από 15 έτη, (β) τα πλημμελήματα παραγράφονται μετά από 5 έτη και (γ) τα πταίσματα παραγράφονται μετά από 1 έτος.

Πηγή: Επιτομή γενικού ποινικού, Καραγιαννάκος