ΑΚΑΤΑΔΙΩΚΤΟ ΚΑΙ ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

ΑΚΑΤΑΔΙΩΚΤΟ ΚΑΙ ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

 

Ιστορικά, αναφορικά με την ευθύνη του Προέδρου της Δημοκρατίας (κυβερνήτη και βασιλιά) παρατηρούμε ότι αυτή ρυθμίζεται από τα πρώτα κιόλας συντάγματα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους.

Στα συντάγματα της Επιδαύρου και Άστρους ρυθμίζεται η ποινική ευθύνη του Εκτελεστικού Σώματος, ενώ στο σύνταγμα της Τροιζήνας θεσπίζεται το απαραβίαστο του Κυβερνήτη και στο σύνταγμα της συνταγματικής μοναρχίας του 1844 ορίζεται ότι το πρόσωπο του βασιλιά είναι ιερό και απαραβίαστο, οι δε υπουργοί είναι υπεύθυνοι και καμία πράξη του βασιλιά δεν ισχύει χωρίς την προσυπογραφή του αρμόδιου υπουργού που τον καθιστά μόνο αυτόν υπεύθυνο.

Οι ρυθμίσεις του ανεύθυνου του αρχηγού του κράτους και της ευθύνης της κυβέρνησης μέσω του θεσμού της υπουργικής προσυπογραφής επαναλαμβάνονται στα συντάγματα της βασιλευόμενης δημοκρατίας του 1864, του 1911 και του 1952 αλλά και στο δημοκρατικό σύνταγμα του 1927 όπου υιοθετείται η διατύπωση ότι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δεν φέρει καμία πολιτική ευθύνη για πράξεις κατά την άσκηση των καθηκόντων του και ότι ευθύνεται μόνο για εσχάτη προδοσία ή με πρόθεση παραβίαση του Συντάγματος, δικάζεται δε από Ειδικό Δικαστήριο. Επιπλέον, καμία πράξη του ΠτΔ δεν ισχύει ούτε εκτελείται αν δεν είναι προσυπογεγραμμένη από τον αρμόδιο υπουργό που μόνο με την υπογραφή του καθίσταται υπεύθυνος. Οι ρυθμίσεις του συντάγματος του 1927 ενέπνευσαν προφανώς και τον συντακτικό νομοθέτη του 1975.

Σύμφωνα με τη διατύπωση του άρθρου 35 παρ. 1 «καμία πράξη του Προέδρου της Δημοκρατίας δεν ισχύει ούτε εκτελείται χωρίς την προσυπογραφή του αρμόδιου Υπουργού, ο οποίος με μόνη την υπογραφή του γίνεται υπεύθυνος».

Η ευθύνη του Προέδρου της Δημοκρατίας ρυθμίζεται στο άρθρο 49 του Συντάγματος και από τον κατ’ εξουσιοδότηση του ειδικό νόμο που ψηφίζεται από την ολομέλεια της βουλής (ν.265/76 «περί ευθύνης του ΠτΔ»).

Αναφορικά με τα είδη ευθύνης του Προέδρου της Δημοκρατίας είναι ορθό να την διακρίνουμε σε δύο ευρύτερες κατηγορίες:

Το ανεύθυνο του ΠτΔ για πράξεις κατά την άσκηση των καθηκόντων του

Ποινικώς ανεύθυνο - Εξαιρέσεις

Αστικώς ανεύθυνο

Για πράξεις τις οποίες ο ΠτΔ έχει ενεργήσει κατά την άσκηση των καθηκόντων του, ο συντακτικός νομοθέτης καθιερώνει την αρχή του ανεύθυνου. Το ανεύθυνο προέρχεται από το αγγλικό πολίτευμα (the King can do no wrong) συνδέεται όμως με γενικότερες σκοπιμότητες που αφορούν την ίδια τη λειτουργία του κράτους. Το ανεύθυνο του αρχηγού του κράτους συνδυάστηκε με την ευθύνη των Υπουργών δια μέσω του θεσμού της προσυπογραφής με αποτέλεσμα να μετατίθεται η ευθύνη στους υπουργούς και επομένως στη κυβέρνηση με μόνο την υπογραφή τους. Από το ανεύθυνο εξαιρούνται η εσχάτη προδοσία και η παραβίαση με πρόθεση του Συντάγματος. Εσχάτη προδοσία: Όταν ο ΠτΔ διαπράττει το έγκλημα της εσχάτης προδοσίας χρησιμοποιώντας την προεδρική του ιδιότητα με αποτέλεσμα να καταλύσει ή να μεταβάλει ή να αποπειράται να καταλύσει ή μεταβάλει με βία το πολίτευμα της χώρας τότε προβλέπονται οι ποινές της ισόβιας ή πρόσκαιρης κάθειρξης, της έκπτωσης από το προεδρικό αξίωμα και της ισόβιας ή πρόσκαιρης αποστέρησης των πολιτικών δικαιωμάτων. Η παραγραφή της εσχάτης προδοσίας είναι διετής και αρχίζει από την ημέρα που τελέστηκε το έγκλημα. Αν όμως επήλθε βίαιη κατάλυση του Συντάγματος η παραγραφή αρχίζει από την αποκατάσταση της δημοκρατικής νομιμότητας (120 παρ. 3 Σ). Παραβίαση του Συντάγματος: Ο ΠτΔ  διαπράττει το έγκλημα από πρόθεση της παραβίασης του Συντάγματος εφόσον με την προεδρική του ιδιότητα προβαίνει με πρόθεση σε έκδοση πράξης ή άλλη ενέργεια ή υποπίπτει σε παράλειψη που αντίκειται σε επιτακτική διάταξη του Συντάγματος στις οποίες υπάρχει δέσμια αρμοδιότητα και όχι διακριτική ευχέρεια.  Για να θεμελιωθεί ευθύνη του Προέδρου δεν αρκεί η από αμέλεια παραβίαση αλλά να θεμελιώνεται η πρόθεση για παραβίαση του Συντάγματος. Για το έγκλημα αυτό προβλέπεται έκπτωση από το αξίωμα και στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων από δύο έως δέκα χρόνια. Η από πρόθεση παραβίαση του Συντάγματος υπόκειται σε ετήσια παραγραφή.

Ισχύει ότι και στην ποινική. Ο ΠτΔ για πράξεις που έχει ενεργήσει κατά την άσκηση των καθηκόντων του είναι αστικά ανεύθυνος εκτός αν πρόκειται για εσχάτη προδοσία ή με πρόθεση παραβίαση του Συντάγματος. Για αστικές αλλά και για ποινικές αδικοπραξίες ο ΠτΔ υπέχει αστική ευθύνη.

Ευθύνη και ακαταδίωκτο του ΠτΔ για πράξεις άσχετες προς την άσκηση των καθηκόντων του

Ποινική ευθύνη

Αστική ευθύνη

Ευθύνη: Για τις πράξεις που δεν σχετίζονται με την άσκηση των καθηκόντων του ο ΠτΔ έχει πλήρη ποινική ευθύνη. Ακαταδίωκτο: Η ειδική συνταγματική μεταχείριση του Προέδρου για τις μη σχετιζόμενες προς τα προεδρικά καθήκοντα πράξεις συνίσταται στην αναστολή της ποινικής δίωξης. Εφόσον συντρέξει περίπτωση ευθύνης για πράξη άσχετη προς τα προεδρικά καθήκοντα, η δίωξη του ΠτΔ αναστέλλεται εωσότου λήξει η προεδρική θητεία.

Για τις πράξεις που δεν σχετίζονται με την άσκηση των καθηκόντων του, ο ΠτΔ έχει πλήρη αστική ευθύνη. Το ακαταδίωκτο του 49 παρ. 1 αφορά μόνο την ποινική ευθύνη και όχι την αστική για την οποία προβλέπεται ανάλογη ρύθμιση. Κατά συνέπεια είναι δυνατή η έγερση αγωγής κατά του ΠτΔ ενώπιων των πολιτικών δικαστηρίων.

Κατηγορία και παραπομπή του ΠτΔ

Αρμόδια για την υποβολή κατηγορίας και την παραπομπή του ΠτΔ σε δίκη είναι η βουλή. Απαιτείται η υποβολή στη βουλή πρότασης υπογεγραμμένη από το 1/3 τουλάχιστον των βουλευτών αλλιώς είναι απαράδεκτη. Για να παραπεμφθεί ο Πρόεδρος σε δίκη, πρέπει να γίνει η πρόταση αποδεκτή, με απόφαση που λαμβάνεται από τα 2/3 του όλου των βουλευτών ύστερα από ονομαστική ψηφοφορία σε μυστική συνεδρίαση. Η πρόταση πρέπει να προσδιορίζει τις πράξεις ή τις παραλείψεις του ΠτΔ που θεμελιώνουν την κατά το άρθρο 49 παρ. 1 ευθύνη του.

Αν η πρόταση γίνει αποδεκτή ο ΠτΔ παραπέμπεται στο δικαστήριο που ορίζεται στο άρθρο 86 παρ. 4 του Συντάγματος. Αρμόδιο είναι το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο που δικάζει και τους υπουργούς και συγκροτείται από 6 μέλη του ΣτΕ και 7 μέλη του Αρείου Πάγου. Προεδρεύει ο ανώτερος σε βαθμό από τα μέλη του Αρείου Πάγου που κληρώθηκαν και σε περίπτωση ομοιοβαθμίων ο αρχαιότερος.

Αφότου παραπεμφθεί, ο ΠτΔ απέχει από την άσκηση των καθηκόντων του και αναπληρώνεται, σύμφωνα με τα οριζόμενα του άρθρου 43 του Συντάγματος. Αναλαμβάνει δε πάλι τα καθήκοντά του, αφότου το δικαστήριο του άρθρου 86 εκδώσει απαλλακτική απόφαση, εφόσον δεν εξαντλήθηκε η θητεία του.

Ευθύνη του αναπληρωτή ΠτΔ

Οι κανόνες ευθύνης του ΠτΔ έχουν εξαιρετικό, ειδικό χαρακτήρα και εφαρμόζονται μόνο εφόσον πρόκειται για τον ίδιο τον Πρόεδρο και όχι τον αναπληρωτή του.

Εφόσον ο ΠτΔ αναπληρώνεται από τον Πρόεδρο της Βουλής, ο τελευταίος υπέχει κοινή ποινική ευθύνη, ως βουλευτής όμως έχει το ακαταδίωκτο κατά το άρθρο 62 του Συντάγματος και δεν είναι δυνατή η δίωξή του χωρίς άδεια της βουλής.

Ο Πρόεδρος της τελευταίας βουλής, ως αναπληρωτής του ΠτΔ, υπέχει κοινή ποινική ευθύνη, με την επιφύλαξη του άρθρου 62 παρ. 1 εδ.β, κατά την οποία δεν διώκεται για πολιτικά εγκλήματα βουλευτής της βουλής που διαλύθηκε, από τη διάλυσή της και έως την ανακήρυξη των βουλευτών της νέας βουλής.

Στην περίπτωση κατά την οποία τον ΠτΔ τον αναπληρώνει το υπουργικό συμβούλιο (η κυβέρνηση συνολικά) ως προς την ευθύνη ισχύουν οι διατάξεις του άρθρου 86 και εκείνες του νόμου περί ευθύνης υπουργών.

Συμπερασματικά, ο ΠτΔ δεν διώκεται ποινικά και αστικά για πράξεις που διέπραξε κατά την άσκηση των καθηκόντων του με μοναδικές εξαιρέσεις τις περιπτώσεις εσχάτης προδοσίας και της εκ προθέσεως παραβίασης του Συντάγματος. Όσον αφορά όμως πράξεις πέρα των ορίων των καθηκόντων του ο ΠτΔ είναι προσωρινά μόνο ανεύθυνος, καθώς η δίωξη αναστέλλεται μέχρι το πέρας της θητείας του. Σκόπιμο είναι να αναφέρουμε ότι μέχρι τώρα η συμπεριφορά των αρχηγών του ελληνικού κράτους ήταν υποδειγματική καθώς η ελληνική συνταγματική ιστορία δεν γνωρίζει περίπτωση παραπομπής ΠτΔ σε δίκη.

Βιβλιογραφία:

1.    Μαυρίας Κώστας «Συνταγματικό Δίκαιο», Εκδόσεις Σάκκουλα, 2003

2.    Τσάτσος Δημήτριος «Συνταγματικό Δίκαιο», Εκδόσεις Σάκκουλα, 1993